سنڌيڪار پاران
ههڙا لفظ اوهين لک دفعا ڪوشش ڪيو اوهان کان وسري نه سگهندا. اهڙي طرح ليکڪ جڏهن پنهنجي تخليق پنهنجي ذميداري ۽ وقت جي تقاضائن کي سمجهي ڪري وجود ۾ آڻي ٿو ته هو صديون زنده رهي ٿو. اڄ اسين جهڙي نموني سان سنڌي ادب جي اوسر ڪيون پيا يا ائين کڻي چئجي ته سنڌي ادب جو رهيل نور به چٽ ڪريون پيا، انهيءَ منجهان ته صرف اهوئي اخذ ڪري سگهجي ٿو ته ليکڪ ٻيون سڀ ڳالهيون ڇڏي پئسي کي اڳيان رکي لکي پيو. اهڙي ليکڪ ۾ ڪڏهن اِها اميد ئي نه ٿي رکي سگهجي ته ڪو هو ماڻهن جي سوچ ۾ انقلاب آڻيندو.
هي “الڪُوئمستا” ناول برزايل جي ليکڪ پائلو ڪؤ لِهو جو لکيل، جنهن جو ترجمو دنيا جي 60 (سٺ) مختلف ٻولين ۾ ٿي چڪو آهي. هن ڪتاب جون تقريبن چار ڪروڙ ڪاپيون فروخت ٿي چڪيون آهن. هِن ناول کي لاطيني ٻولي منجهان انگريزي ۾ ايلن آر ڪلارڪ ترجمو ڪري “الڪيمسٽ” جي نالي سان پڙهندڙن اڳيان آندو. آءُ هن ناول کي ڪيترائي ڀيرا پڙهڻ کانپوءِ هن جي ڪجهه ٽڪرن کي ترجمو ڪيو. ان کان پوءِ اهو ضروري ڄاتم ته هي پورو ناول ترجمو ٿيڻ گهرجي. اهڙيءَ طرح سان هي ناول انگريزي منجهان سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيم.
هر انسان جي زندگيءَ ۾ ڪي مقصد ضرور هجن ٿا ۽ جڏهن انسان اهو سڃاڻي وٺي ته نيڪ نيتي ۽ سچائي جي بنياد تي ڪهڙا مقصد آهن تڏهن هُن تي اهو لازم ٿي وڃي ٿو ته هو انهيءَ منزل ڏانهن وڌي. ظاهري ڳالهه آهي، جنهن انسان جو مقصد جهڙو هوندو انهيءَ کي ان جو سلو ضرور ملندو. ۽ اهو به ياد رکڻ گهرجي ته جيترو مقصد وڏو هوندو تڪليفون به اوتريون وڏيون هونديون. جڏهن ڪو انسان سچي نيت سان، ڪوشش سان، جذبي سان ۽ همت سان منزل طرف هڪ مستقل مزاجي پنهنجي اندر ۾ رکي وڌي ٿو ته قدرت جو تخليق ڪيل هر حصو هن کي منزل تائين پهچڻ ۾ مدد ڪري ٿو. اهڙيءَ طرح سان قدرت به ساٿ ڏيئي ٿي. پر شرط اهو آهي ته انسان ۾ منزل ماڻڻ جي لگن هجي ۽ ارادن جي پختگي هجي. اها ئي اصل ڪيمياگري آهي. هڪ بهترين ڪيمياگر اهو آهي جيڪو پنهنجي وجود کي سڃاڻي ٿو. پاڻ کي سڃاڻڻ کانپوءِ انسان هن دنيا ۾ موجود احساسن، علامتن ۽ عبارتن جا مرڪب سڃاڻي ٿو. زندگيءَ جو فلسفو سمجهڻ به هڪ داناءَ ڪيمياگر جي وس جي ڳالهه آهي.
دؤرِ حاضر ۾ سنڌ جو هر طبقو (خاص طور تي نوجوان طبقو) پنهنجي اندر ۾ ٻه ئي ڪمزوريون رکي ٿو. ڪنهن به مقصد کي حاصل ڪرڻ لاءِ نيڪ نيتي ڪونهي ۽ ٻيو مستقل مزاجي ته بلڪل ڪونهي. صبح جو نوجوان وٽ هڪڙا ارادا آهن ته شام جو ٻيا. اهڙي صورتحال ۾ اسين قدرت واري جي تعاون جي اميد ڪيئن ٿا رکي سگهون. اسين پاڻ ئي پنهنجي حالت نه ٿا بدلائڻ چاهيون ته قدرت وارو اسانجي حالت ڇو بدلائي. لڳي ته ائين ٿو ته اسان جي پڙهيل لکيل طبقي يعني ليکڪن ۾ به مستقل مزاجي ڪونهي. انهيءَ ڪري سنڌي ادب ۾ ناول وارو ڀاڱو ڪافي ڪمزور رهيو آهي. هونئن اها به حقيقت آهي ته ناول لکڻ تمام ڏکيو ڪم آهي ۽ اهڙو ڏکيو ڪم ڪرڻ کانپوءِ اهو مانُ حاصل ڪونه ٿو ٿئي، جيڪو ٻاهرين ملڪن جي ليکڪن کي انهن جا ماڻهو ڏين ٿا. پر پوءِ به، ليکڪن تي ڄڻ ته هڪ قسم جي ذميداري عائد آهي ته هو ناول واري ڀاڱي تي ضرور گهري نگاهه وجهن.
سنڌي ادب جي ڪافي ناولن کي پڙهڻ وقت اهو محسوس ٿئي ٿو ته ليکڪ جي هٿان سلسلن جي زنجير ٽٽي پئي آهي ۽ ٽڪرن ٽڪرن ۾ ناول ورهائجي ويو آهي. انهيءَ جي ابتڙ انگريزي يا فرانسيسي ادب ۾ تخليق ڪيل ناول هڪ مضبوط زنجير وانگر لکيا ويا آهن، جو پڙهندڙ ناول شروع ڪرڻ کانپوءِ هڪ ئي ويهڪ ۾ ختم ڪرڻ چاهي ٿو ۽ اڌ ۾ ڇڏڻ تي هن جي دل ئي نه ٿي چوي.
“ڪيمياگر (الڪيمسٽ)” به هڪ اهڙو ناول آهي جنهن کي اوهين هڪ ئي مهل ۾ پڙهڻ چاهيندؤ. تڏهن ته دِي ٽائمز (آمريڪا جي مشهور اخبار) هن ناول لاءِ چيو آهي ته “هن ناول کي نظرانداز ڪرڻ تمام ڏکيو آهي ڇاڪاڻ ته الڪيمسٽ ماڻهن کي زندگيءَ سان ڀريل رستو ٻڌائي ٿو.” تمام گهڻين اخبارن ۽ مختلف ٻولين جي ليکڪن هن ناول تي تمام سهڻا تاثرات بيان ڪيا آهن. انهن منجهان ڪنهن “ڌاتو منجهان سون ٺهڻ”، “ياقوت ۽ مرجان”. انهن منجهان ايڪسپريس (لنڊن) اخبار ڪجهه هيئن لکي ٿي، “هي ناول ماڻهن ۾ هڪ نئين اميد جاڳائي ٿو ۽ پڙهندڙ ايترو ته اطمينان محسوس ڪري ٿو، جن ازخود هُن جي چپن تي مُرڪ تري اچي ٿي.”
[b]ناول جو پس منظر
[/b]
هيءَ ڳالهه تعارف ۾ ڄاڻائڻ تمام ضروري آهي ته هن ناول جو پس منظر ان وقت جو ڏنل آهي، جڏهن اسپين تي مسلمانن جي حڪومت هئي ۽ اسپين جو نالو “اندلس” هيو. انهيءَ ڪري ڪردارن کي هميشه اٺن ۽ گهوڙن جي ذريعي سفر ڪندي ڏيکاريو ويو آهي. ان کان علاوه آفريڪا جي شهرن کي تاريخ جي لحاظ کان بيان ڪيو ويو آهي. شهرن جا نالا انهيءَ وقت جي لحاظ کان ڏنا ويا آهن. ان کان سواءِ ڪجهه اهڙا واقعات به بيان ڪيل آهن جن جي ماضيءَ ۾ تمام گهڻي اهميت هئي. جهڙوڪ: “آب حيات جو استعمال”، ڪنهن ڌاتو منجهان سون جو ٺهڻ ۽ “ياقوت ۽ مرجان پٿرن جو استعمال”.