1
هن ننڊ ۾ ڀرجي ڀرجي آيل اکين سان ڏٺو ته اوڀر ۾ پرهه ڦٽي رهي آهي. آڪاس جو سينو آهستي آهستي روشن ٿيندو پيو وڃي. ڪجهه پکي آسمان ۾ اتر کان ڏکڻ طرف اڏامندا پيا وڃن. ۽ ان کان اڳ جو هو يادگيرين کان محروم ٿيئڻ سان گڏ سوچڻ ، سمجهڻ ۽ محسوس ڪرڻ کان بي نياز ٿي وڃي، هن سوچيو ماڻهو مري ويندا آهن زندگي قائم رهندي آهي. فطرت پنهنجي بي نياز رحم دلي ۽ رحم دل بي نيازي سان جآڳنڌي رهندي. دنيا ۾ هميشه جيان حادثا ٿيندا رهندا. واعدا ٽٽندا ۽ دلين جا ڌاڳا ڇڄندا رهندا، ڪنهن نه ڪنهن جي اندر ۾ ڪڏهن نه ڪڏهن ستون Supper Volcano ڦاٽندو رهندو. سڙيل منهن وارو ماڻهو ۽ چيلاٽو پنهنجو روپ بدلائي ڪنهن نه ڪنهن ٻار کي ڏنگيندو رهندو، دنيا ۾ بيماريون ۽ وبائون ڪر کڻنديون رهنديون، هٿيار ٺهندا ۽ جنگيون ٿينديون رهنديون، رت ۽ باهه جون نديون وهنديون رهنديون ته ٻئي طرف ٽارين ۾ گل ۽ وڻن ۾ پن ڦٽندا رهندا، ننڍڙا ٻار ساحل تي سپون ميڙي جهوليون ڀريندا رهندا، محبوبائن جي چپن تي چمين جا پوپٽ جآڳنڌا رهندا، ڪڪر ڀرجندا مينهن وسندا رهندا، ۽ ڪٿي نه ڪٿي ڪو نه ڪو ماڻهو نومبر جي نيري آڪاس هيٺان ڪرسيءَ تي اداسيءَ جي ڪنبل ۾ ويڙهجي سيڙهجي چنڊ ڏي ڏسندو رهندو ۽ ڀرسان ئي رڌڻي ۾ ڪا نه ڪا عورت سڀ ڏک، حادثا، زخم ۽ شڪايتون وساري هن لاءِ ڪافي ٺاهيندي رهندي ۽ سندس ٻانهن ۾ پاتل چوڙيون ڇڻڪنديون رهنديون.
اصل ۾ هو شروع کان وٺي ڪناري جو ماڻهو هو . هو وچ سير جو ماڻهو نه هو. هو آوازن بدران خاموشيءَ جو ماڻهو هو. هو صبح جو نه پر شام جو ماڻهو هو. هن جي اندر ۾ صبح واري گرمي، تيزي، ڀڄ ڊوڙ، جاڳ، اوٿارا ۽ سج جهڙي گرم جوشي نه هئي. هو سدائين شام وانگر خاموش ۽ بي سبب اداس رهندڙ شخص هو. جنهن جي اکين ۾ لهندڙ سج جو ڏک، واهيري ڏي واپسيءَ جو خواب، چپ چپات جي چاهنا ۽ ڪنارن تائين ننڊ سان ڀريل رات جي گهر ج هئي، پر نه چاهيندي به هر روز هڪڙو صبح سندس شام ۾ گهڙي ٿي آيو ۽ سندس خاموشيءَ کي ٽوڙي ٿي ڇڏيائين. هو پنهنجي طور تي وقت ۽ حالتن ۾ جيئڻ بدران ڪيفيتن۾ زندگي گذاريندڙ ماڻهو هو.
مان، هو، اسين ۽ راڻو سندس چار نالا/ڪيفيتون ۽ سڃاڻپون آهن. هرڪيفيت جي هڪ شخصيت، هڪ دنيا، محدود دنيا، لامحدود دنيا، خوشي، ڏک، حادثو ۽آس نراس آهي. ڪڏهن اهي چارئي پاڻ ۾ ملي هڪ ٿي ويندا آهن. ته ڪڏهن ڇڄي چار ٿي ويندا آهن. ڪڏهن ”مان“ ”هو“ بڻجي پوندو آهي. ته ڪڏهن ”هو“ ”مان“ بڻجي ويندو آهي. ڪڏهن ”هو“ ۽ ”مان“ گڏجي ”راڻي“ کي جنم ڏيندا آهن ته ڪڏهن ”هو“ ”راڻو“ ۽ ”مان“ منجهان ”اسين“ پيدا ٿيندو آهي. اسين معنيٰ اسين سڀ. يعني گهر، ڀتيون، در، دريون، گهڙيال، هنڌ کٽون، ڪرسيون، ٽي وي، ڪمپيوٽر، فون ۽ آواز. اندريان آواز، ٻاهريان آواز، گهٽيءَ ۽ پاڙي مان اندر ٽپي ايندڙ آواز ۽ هو اڪثر آوازن جي گهاٽي جهنگل ۾ ڦاسي پوندو آهي ۽ جهنگل مان ٻاهر نڪرڻ جي ڪوشش ۾ وڌيڪ ڦآسي ويندو آهي.
هن کي مان منجهان هو، هو منجهان مان، مان منجهان راڻو ۽ راڻو منجهان اسين، اسين مان هو، راڻو ۽ مان ٿيڻ ۾ دير نه لڳندي آهي. اها ئي سندس سهولت آهي. اها ئي سندس مشڪلات. اها خوشي اهو ڏک آهي. اهو ئي خواب آهي.
کاٻي اک جو خواب.
ان ڏينهن هوآفيس مان نڪتو ته ذري گهٽ شام ٿي چڪي هئي. شام وقت جو اهو پل جنهن پل اُس ۽ ڇانؤ پاڻ ۾ وڇڙيل سهيلين وانگر هڪ لمحي لاءِ ڀاڪر پائي ملنديون آهن ۽ وري هڪ ٻئي کان ڌار ٿي وينديون آهن.
پاڻ کي جسماني ۽ ذهني طور ڪجهه ٿڪل محسوس ڪيائين. ڀاسيس پئي ته دل معمول کان وڌيڪ تيز پئي ڌڙڪي. سامهون رڪشا پئي آيو. رڪشا روڪڻ گهريائين پر جيسيتائين هٿ مٿي ڪيائين ايسيتائين رڪشا سندس ڀرسان گذري ويو”سدائين دير ٿي ويندي آهي“ هن گهڻا ڀيرا اڳ ورجايل جُملو وري ورجايو. ”آفيس پهچڻ ۾ دير، ڪم ۾ دير، آفيس مان نڪرڻ ۾ دير... ۽ گهر پهچڻ ۾ دير، پر مان جلدي گهر ڇو ٿو پهچڻ چاهيان؟ اهو ته محض معمول جي خلاف عمل هوندو ... ۽ بس …..يعني شام جو ساڍين چئين وڳي گهر پهچڻ بدران سوائين چئين وڳي گهر پهچڻ ... هر اهو عمل جيڪو معمول جي خلاف هوندو آهي اهو حيرت جو سبب بڻجي پوندو آهي. ان ڪري هڪ عام رواجي ماڻهوءَ کي هميشه معمول مطابق زندگي گذارڻ گهرجي ... نه ته خوامخواهه تشويش پيدا ٿيندي.“ ياد آيس ته کيس ڊاڪٽر وٽ وڃڻو هو. واچ ڏي ڏٺائين...”ڪلينڪ کلڻ ۾ اڃان ڪلاڪ کن آهي، چانهه پيئڻ گهرجي...“ چپن ۾ ڀڻڪندو ڀر واري ڇپرا هوٽل ڏي وڌي ويو. چپن ۾ ڀڻڪڻ سندس پسنديده ۽ پراڻي عادت آهي.
ڇوڪرو ٽيبل کي ڪپڙو هڻي جست جو جڳ گلاس رکي ويو.”پنهل چانهه ته پيار“ هن ڪرسيءَ تي ويهڻ کان اڳ چيو.
”حاضر ڀائو...“ پنهل هميشه وانگر مرڪندڙ چپن ۽ اڻ مرڪندڙ اکين سان چيو. ڪرسيِءَ تي ويهڻ کان پوءِ جلد ئي کيس ڪنهن خراب بوءِ جو احساس ٿيو. پر سمجهه ۾ نه آيس ته اها بوءِ ڪٿان ٿي اچي.کيس پنهنجي ساهه مان ساڳي بوءِ آئي. ڇوڪرو وري سندس ڀرسان گذريو ته کيس وري ساڳي بوءِ آئي . ڦٽل کير ۽ سڙيل چانهه جي مليل جليل بُوءِ ”ته معنيٰ اها بوءِ ڇوڪري جي ڪپڙن ۾ آهي.“ڇوڪري جو منهن ۽ ڪپڙا هڪ جيترا ميرا هئا. ”ڇوڪري جا ڪپڙا گدلا آهن پر پاڻ ته گدلو نه آهي “ هن سوچيو ۽ سندس پراڻو زخم جاڳي پيو. کيس اها گدلاڻ ياد آئي جيڪا ٻاروتڻ ۾ ساڻس متعارف ٿي هئي. هو جڏهن به ڪنهن صاف سٿري جاءِ تي ويو هوندو، سٺي پوشاڪ واري ماڻهوءَ سان مليو هوندو ته اهو سرڀاٽ ضرور جاڳيو هوندو ته ”تون هڪڙو گدلو ٻار آهين“ ۽ سندس سينو هڪ زخم ۾ تبديل ٿي ويو هوندو. جڳ ۽ گلاس ڌوتل هو. سامهون روڊ سان گاڏين ۽ ماڻهن جي اچ وڃ جاري. سڀ ماڻهو ڇوڪري جي ڪپڙن جي بوءِ کان بي خبر هئا. بئنچ جي ڪنڊ خالي ڏسي پنهل کان ڪجهه پڇڻ چاهيائين پر کيس ڪنهن گراهڪ سان ڳالهائڻ ۾ جنبيل ڏسي نه پڇيائينس.
هونءَ هن جو محمد صديق سان گهڻو تعلق به نه هو .هن جو ساڻس اهو تعلق هو ته هو کيس هميشه شام جو ان هوٽل جي انهيءَ بئنچ جي انهيءَ ڪُنڊ تي ويٺل نظر ايندو هو. پر شايد جيڪي ماڻهو اڪثروقت جي ساڳئي پل ۾ ساڳئي جاءِ تي هڪٻئي کي نظر ايندا آهن انهن جو به هڪٻئي سان ڪو تعلق جڙي ويندوآهي. خبر نه آهي ته ان تعلق جو نالو ڪهڙو هوندو آهي. يا ڪهڙو هجڻ گهرجي؟ پر ڪو تعلق هوندو ضرور آهي. اهڙو تعلق جنهن ۾ نه گهڻي پنهنجائپ هوندي آهي نه گهڻي اوپرائپ. شايد اهو تعلق پنهنجائپ ۽ اوپرائپ جي وچ ۾ ڪٿي بيٺل هوندو آهي.
”محمد صديق تون سدائين اڪيلو هوندو آهين. ڪو يار دوست، مٽ عزيز ڪو نه اٿئي ڇا؟“ جڏهن به ڪنهن کائنس اهو سوال ڪيائين ته هن سدائين ساڳيو جواب ڏنو هوندو ”ڪير ڪونهي ڪنهن جو سائين ...ڪير ڪنهن جو ڪونهي. هر ڪو اڪيلو آهي، سدائين ساڳيو ٺهيل ٺڪيل جواب.
”شادي ڇو نه ڪئي تو محمد صديق؟“ هڪ دفعي هن پڇيو هئس. ”بس يار جوانيءَ ۾ پرواه هئي ڪو نه ... وتندا هئاسين کائيندا کپائيندا ۽ گهمندا ڦرندا... مائٽ چوندا به هئا ته انڪار ڪري ڇڏيندو هئس ...ته ڪهڙي تڪڙ آهي .... پيا ڪنداسين شادي .... پر خبر ئي نه پئي جو وقت هٿن مان نڪري ويو...“ هن ٿڌو ساهه کڻي چيو هو.....
”ڀلا ڪو پڇتاءُ ..؟“
”ها يار ..شادي کانسواءِ ڪهڙِي زندگي ... ٿڪل ٽٽل ماڻهو گهر پڄندو آهي ته ٿڪ ئي لهي ويندا آهن. زندگي وڻڻ لڳندي آهي..هاڻي ته صفا اڪيلو ٿي پيو هان .. سوچان ٿو ڪنهن رات مري ويس ته منهن تي ڪپڙو ڪير وجهندم.... اکيون ڪير وٺندم ... هٿ پير ڪير سنوان ڪندم...؟“
پنهل چانهه جو ڪوپ ٽيبل تي رکيو ته سندس يادگيريءَ جو ٽڪرو گم ٿي ويو.
”پنهل اڄ چاچو صديق ڪو نه ٿو ڏسجي“
”ڀائو..چاچو صديق گذاري ويو.“ پنهل ڏک جي احساس کان خالي لهجي ۾ چيو. صديق مسواڙ واري گهر ۾ اڪيلو رهيو ۽ اڪيلو گذاري ويو. اکين ۾ اڪيلائي جو ڏک کڻي ويو .. ۽ اهو ڏک به ته مرڻ کان پوءِ سندس منهن تي ڪير به ڪپڙي وجهڻ وارو نه هوندو . ”پر“ هن چانهن جي پهرين سرڪ ڀريندي سوچيو ”منهنجو پاڙيسري محمد خان ته زال ۽ ٻارن جي هوندي شهر جي فوٽ پاٿ تي اڪيلو مري ويو. ان جي منهن تي به ڪپڙو وجهڻ وارو ڪوبه نه هو. پر ڀلا ان سان فرق به ڪهڙو ٿو پئي...؟ مرڻ کان پوءِ منهن تي ڪپڙو پيو ته ڇا نه پيو ته ڇا...؟ محمد خان بئنڪ مينيجرهو. زال ۽ ٻارن کي پُر آسائش زندگي مهيا ڪري ڏنائين. ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين کي بهتر تعليم ڏياريائين ..رٽائر ٿيو ته اڌ پيسن مان وڏو گهر ورتائين. اڌ پيسا اولاد کي ورهائي ڏنائين ... پيسا کٽا ته گهر ۾ ڪروڌ شروع ٿيو... ٻار به مٿس ڪاوڙيل ته زال به مٿس ناراض... گهر ۾ نه عزت مليس، نه مهل تي ماني ... پنهنجا ڪپڙا به پاڻ ڌوئي ته هنڌ به پاڻ وڇائي. نوڪريءَ ۾ هو ته هر وقت پئنٽ شرٽ ۽ ٽاءِ پاتل.. بئگ هٿ ۾ ۽ مائُوڪيپ مٿي تي. تڪڙو تڪڙو بئنڪ ويندي نظر ايندو. چهري تي افسردگي ۽ اکين ۾ اڻ تڻ جاآثار ... نرڙ ۾ گهنج. ايئن ڀاسندو ڄڻ کانئس سواءِ بئنڪ جو ڪاروبار هلي نه سگهندو. پوءِ رٽائرٿي ويو ته چپ چپ رهڻ لڳو. ڄڻ کانئس زندگي کسجي وئي هجي. ڄڻ سندن لاءِ ملازمت ۽ زندگي لازم ملزوم هجي. ڪجهه سال ٻاهر نظر نه آيو. پوءِ وري اوچتو کيس ٻاهر ڏٺو ويو... پراڻي پينٽ ۽ شرٽ پاتل..... کٿل ٽاءِ ڳچي ۾ ٻڌل .... چيلهه ۾ رسو ٻڌل... پراڻي بيگ هٿ ۾، تڪڙو تڪڙو ڪنهن مهل بس اسٽاپ تي پيو ويندو ته ڪنهن مهل اسٽيشن تان واپس پيو موٽندو. نه ڪنهن سان دعا نه سلام ... البت چپن تي اها ئي بئنڪرس واري مصنوعي مُرڪ چنبڙيل. هر هر کاٻي ٻانهن مٿي ڪري واچ ۾ ٽائيم ڏسندو.
واچ ۾ وقت جا ڪانٽا
هڪ هنڌ فريز ٿيل
اٺ لڳي ويهه منٽ
ٻاهر نڪرڻ جو وقت
نه منٽ اڳتي نه منٽ پوئتي.
۽ تڪڙو تڪڙو هلندو ڪنهن نه ڪنهن طرف روانو ٿي ويندو. ڄڻ ڪٿي پهچڻ جي، ڪنهن سان ملڻ جي، ڪنهن کي ڏسڻ جي تڪڙ هجيس، ڄڻ اجهو هينئر هڪ گهڙيءَ اندر اتي ۽ ان وٽ نه پهچندو ته سندس نوڪري چٽ ٿي ويندي، قيامت اچي ويندي زلزلو اچي ويندو. ملڪ جي اسٽاڪ ايڪسيچينج ۾ لاٿ اچي ويندي. بس ايئن صبح کان رات تائين ٻانهن ۾ ٻڌل واچ ڏي ڏسندو ۽ هلندو رهيو ۽ هڪ رات هلي هلي ڪنهن فوٽ پاٿ تي ويهي رهيو. پوءِ ليٽي پيو ۽ ليٽيو ته ننڊ اچي ويس. ۽ اهڙي ننڊ آيس جو صبح جو اٿي نه سگهيو ... شهر جي خاڪروبن سندس وڏي پٽ جي گهر جي گهنٽي وڄائي کيس پڻس جو موت جو اطلاع ڏنو. ۽ پٽس اهو اطلاع گهڻي بي دليءَ سان قبول ڪيو ڄڻ کيس اڳواٽ ئي ان اطلاع جو اطلاع هو.
هڪ مک سندس نڪ تي اچي ويٺي ۽ وري اڏامي وئي. آخري سرڪ ڀري ڪوپ بئنچ تي رکي اٿي بيٺو. ”ته معنيٰ چاچو صديق گذاري ويو“ چانهه جا پيسا پنهل جي هٿ تي رکندي ڀڻڪيو.
”ها.. ڀائو چاچو صديق گذاري ويو“
”چڱو ٿيو“ هو چپن ۾ ڀڻڪيو.
”جي ..ڇا ..چڱو ٿيو“ پنهل جون اکيون حيرت مان ٻاهر نڪري آيون.” ٻيو نه ته ڇا ... ڇٽي پيو زندگيءَ جي سورن کان“ ”ها.... ڀائو.... واقعي.... ايئن ته آهي“ پنهل پنهنجي کاٻي اک مان پچي ڪڍندي چيو . ۽ هو بازار ۾ داخل ٿي ويو..جنهن جي ڇيڙي تي سائيڪياٽرسٽ جو ڪلينڪ هو .
ڪلينڪ تائين پهچڻ لاءِ کيس ڪافي پنڌ ڪرڻو پيو.کيس لڳو پئي ته هي رستو ڪڏهن به نه کٽندو. ٻه ماڻهو سندس ڀر مان گذريا .اهي پاڻ ۾ گرمجوشيءَ سان ڪنهن موضوع تي ڳالهائيندا پئي ويا پر هو انهن مان هڪ ماڻهوءَ جو فقط اڌ جملو ۽ ٻئي ماڻهوءَ جو سڄو جملو ٻڌي سگهيو.يعني هو فقط ڏيڍ جملو ٻڌي سگهيو، پر پوءِ هو ڪو وقت ان ڏيڍ جملي جي ڏک مان نڪري نه سگهيو. هڪ شخص جو اڌ جملو پوئتي رهجي چڪو هو. جڏهن هوسندس ويجهو پهتو ته کيس ان جي جملي جو فقط هي اڌ ٻڌڻ ۾ آيو ته ”ها سو مون اهو پئي سمجهيو “ ۽ ٻئي شخص جو سڄو جملو ” هان! ته معنيٰ اها ڳالهه هئي جنهن تي خود ڪشي ڪيائين“ هڪ پل لاءِ هن چاهيو ته هو اجنبي مسافرن کي روڪي کانئن پڇي ته ”ڪهڙي ڳالهه هئي جنهن تي هن خودڪشي ڪري ڇڏي .. ۽ هو ڪير هو...؟“ پر هو کين نه ڪو روڪي سگهيو، نه ئي پڇي سگهيو.
۽ هو پري نڪري ويا .. ۽ ان پل کيس لڳو ته جنهن ماڻهوءَ بابت هنن ڳالهايو پئي اهو ڪو ٻيو نه هو پر هو خود هو ... يعني انهن سندس باري ۾ پئي ڳالهايو. ۽ اها ڪهڙي ڳالهه هئي جنهن تي هن خودڪشي ڪري ڇڏي هئي...؟ هن پاڻ کان پڇيو. ڳالهيون ته ڪيئي هيون... ڳالهيون تي ڪيئي هونديون آهن. جيارڻ جهڙيون ڳالهيون مارڻ جهڙيون ڳالهيون..... جيڪي هو ڊاڪٽر کي به ٻڌائڻ جي حالت ۾ نه هو. ڪلينڪ ڏي وڃڻ لاءِ روڊ تان گذرڻ چاهيائين پر ٽرئفڪ جي ڪري ڪافي دير تائين گذري نه سگهيو ۽ کيس لڳو ته کيس اتي بيٺي ڪيئي سال گذري ويا آهن.
ڪلينڪ جي بند دروازي وٽ ڇوڪراٽ پٽيوالو هميشه جيان ساڳئي انداز ۾ پٺيرو ڀت سان ٽيڪ ڏيو هڪڙي ڄنگهه تي بيٺو هو. ڄڻ ان انداز ۾ بيٺل نه هوندو ته نفسيات جي ڊاڪٽر جو پٽيوالو نه لڳندو پر ڪنهن ٻيءَ بيماريءَ جي ڊاڪٽر جو پٽيوالو لڳندو.
جنهن مهل هو دروازو کولي اندر داخل ٿيو ان مهل ڊاڪٽر وٽ ٻه ماڻهو ويٺا هئا جيڪي شايد سندس دوست هئا.. يا شايد دوست نه پر واقفڪار هئا يا دوستيءَ ۽ واقفيت جي وچ تي هئا. ڊاڪٽر پنهنجائپ واري مرڪ سان سندس آڌر ڀاءُ ڪندي ۽ کيس ڀر واري ڪرسي آڇيندي چيو.
”ڇا حال احوال آهي... ڪيئن اچڻ ٿيو....؟“
جواب ڏيئڻ بدران هن ڀرسان ويٺل ماڻهن ڏي ڏٺو جيڪي چانهه پي چڪا هئا.کانئس انهن جي سامهون ڪجهه ڳالهائڻ نه پئي پهتو.
”ڊاڪٽرصاحب هاڻي اسان هلنداسين“ ٻئي ماڻهو ڦڙتيءَ سان اٿي بيٺا ۽ ڊاڪٽر سان هٿ ملائي روبوٽ وانگر ٻاهر نڪري ويا. ڊاڪٽر مرڪيو. هن پاڻ کي ڪجهه رليڪس محسوس ڪيو. ڊاڪٽر ڳالهائڻ بدران خاموشيءَ سان سندس منهن ۾ نهاريو، جنهنجو مطلب هو ”جي، چئو ڇا ٿيوآهي..؟“
”ڊاڪٽر صاحب مان پاڻ کي ٺيڪ محسوس نه ٿو ڪيا ن.“ هن ڳيت ڏيئي ڳالهايو.
”ڇو، ڇا جي ڪري....؟“
”ڊاڪٽر صاحب الاءِ ڇومونکي لڳي ٿو مون کي اوچتودل جو دورو پئجي ويندو. مون کي کاٻي ٻانهن ۾ سور جي هُڙٻ محسوس ٿيندي آهي ..“ هن لاچارگيءَ وچان ڳالهايو. ۽ پاڻ کي اڳ کان به گهڻو ٿڪل ۽ ڪمزور ۽ ويچارو محسوس ڪيو. ڊاڪٽر سندس منهن ۾ ڏسندو رهيو ۽ سندس چهرو پڙهندو رهيو .
”ننڊ ڪيئن آهي...؟“ ڊاڪٽر سندس اکين ۾ ڏسندي چيو...
”ڊاڪٽر صاحب، ننڊ اڪثر سڄي سڄي رات نه ايندي آهي ...“
”اهڙو ڇا ٿيو آهي ؟ ڪو مسئلو ؟ “
”ڊاڪٽر صاحب، ڪو مسئلو نه ٿيو آهي . پر چيلاٽو اڪثر منهنجي پٺيان رهندو آهي .. مون کي ڏنگڻ لاءِ... شايد مارڻ لاءِ...“
”اڇا پوءِ ...ٻيو ڇا ٿو محسوس ٿئي؟ “ ڊاڪٽر سڌو سئون سندس ساڄي اک ۾ ڏسندي چيو. هن کان ڇرڪ نڪري ويو. هن ڊاڪٽر کان پڇڻ چاهيو ته توهان منهنجي ساڄي اک ۾ ڏسي ڇو ٿا ڳالهايو؟ پر پڇي نه سگهيو. ”ڊاڪٽر صاحب مون کي شهر جو شور.. ٽرئفڪ جو گوڙ پريشان ٿو ڪري .. چوان ٿو ته هوند سڄو ڏينهن نرڙ تي ٻانهن رکيو کٽ تي ليٽيو پيو هجان .. ڪنهن سان ڳالهايان نه..... نه ڪوئي مون سان ڳالهائي. ڪنهن شيءِ ۾ دلچسپي نه رهي آهي. ايئن ٿو لڳي ڄڻ زندگي بي رنگ ٿي وئي آهي. وڻن جا رنگ ڦٽي ويا آهن پن سڙي ويا آهن. سڀ ڪجهه ختم ٿي ويو آهي. زنده رهڻ جو اتساه نه رهيو آهي .. موسمن جو فرق ختم ٿي ويو آهي ..هڪ ئي موسم ڄمي بيهي رهي آهي. اداسيءَ جي موسم، ڏک جي موسم، مرڻ جي موسم، ڊاڪٽر صاحب مان پاڻ کي زندگيءَ کان پري ٿيندو ٿو محسوس ڪيان. زنده رهڻ جي همت وڃائي ويٺو آهيان. زنده رهڻ مون لاءِ دنيا جو سڀ کان ڏکيو ڪم ٿي پيو آهي. ٿڪجي پيو آهيان ..... سمهڻ ٿو چاهيان. هڪ ڊگهي ، گهري ۽ مٺي ننڊ ڪرڻ ٿو چاهيان ... جاڳي جاڳي ٿڪجي پيو آهيان...“ هن ڪمزور ۽ ٿڪل لهجي ۾ ساهيون کڻي کڻي ايئن ڳالهايو ڄڻ دم جو مريض هجي. چپ وڌيڪ خشڪ ٿي ويس. هڪ پل لاءِ ڪرسي تي ٽيڪ ڏئي اکيون پوري ڇڏيائين. پوءِ وري اکيون کولي سڌو ٿي ويٺو .
ڊاڪٽر ايئن برف جهڙي نهار سان ڏانهن ڏسندو ۽ ٻڌندو رهيو ڄڻ هو اهڙي قسم جو سوين ڳالهيون هزارين ڀيرا ٻڌي چڪو هجي.
” هون“ ڊاڪٽر ڪرسيءَ تي ٽيڪ ڏيندي ڄڻ پاڻ سان ڳالهايو.
”ڊپريشن ۾ ماڻهوءَ کي زندگيءَ جي تصوير سبتي نظر نه ايندي آهي. ابتي ۽ آسيري پاسيري نظر ايندي آهي. حالانڪه تصويرون نه ڪو ابتيون آهن نه ڪو سبتيون. اصل ۾ ماڻهن جو ڏسڻ جو انداز ڊسٽرب ٿي ويندو آهي. ڪيميڪلز ۾ بگاڙ جي ڪري ايئن ٿيندو آهي. پاڻي گهڻو پيو . هي ٻه ٽيبليٽ رات جو وٺو .. پندرنهن ڏينهن کان پوءِ وري اچجو..... هونءَ ان وچ ۾ ضرورت محسوس ڪيو ته ڀلي هليا اچجو ... ڪچهري ڪنداسين. چانهن پيئندا سين ...“
ڊاڪٽر پرچو سندس سامهون رکندي پنهنجو آخري جملو هڪ مرڪ جي احساس تي پورو ڪيو. اها بنهه ٿڌي مرڪ هئي.
”پر ڊاڪٽر صاحب مون کي ايئن ڇو ٿو لڳي ته مون کي دل جو دورو پوڻ وارو آهي ۽ اهو ته چيلاٽو منهنجي پٺيان لڳل آهي.“
”اٽ از جسٽ ڪيميڪلس ڊسٽربنس ..... آرام ڪيو، جوس وغيره وڌيڪ پيو ۽ هي ٽيبليٽس وقت تي کائو.... اهي گوريون ڪيميڪلس کي توازن ۾ آڻينديون ته توهان بهتر محسوس ڪندؤ. ڊپريشن ۾ ماڻهوءَ کي نوڙي به نانگ محسوس ٿيندي آهي. توهان رنگين ڪپڙا پايو. گهرن رنگن واريون شرٽس وغيره استعمال ڪيو ..هر وقت اڇا ڪپڙا پائڻ سهي نه آهي. ٻي ڳالهه ته هر ماڻهوءَ سان جتي ڪٿي پنهنجي تڪليف ۽ پريشاني جي اوک ڊوک نه ڪجو ...“ ڊاڪٽر مشيني انداز ۾ چيو.
”پر ڊاڪٽر صاحب...“
” ڏسو ... اڄ لاءِ ايترو ڪافي آهي ...“
ڊاڪٽر رکائيءَ مان سندس جملو اڌ ۾ روڪي ڇڏيو .. جيڪو کيس سٺو نه لڳو.... پر پوءِ به کيس ڊاڪٽر سان ملڻ بهتر لڳو.
”پر مون ڊاڪٽر کي ٻيو ڇا ٿي ٻڌائڻ چاهيو“ هن پاڻ کان پڇيو. ”شايد اهو ته منهنجي اندر ۾ خاليپڻو ڀرجي ويو آهي يا ڪا ٻي ڳالهه؟.“ پر کيس ڪجهه ياد نه آيو. ڪجهه هو جيڪو کائنس وسري ويو.
”ڊاڪٽر صاحب، مون کي اجازت آهي“
هن پنهنجي چپن مان اهي لفظ نڪرندي ٻڌا جن تي سندس وس نه هو.
”اوڪي ..اوڪي.. نيڪسٽ ٽائيم...“
هو ڊاڪٽر سان هٿ ملائي ڪلينڪ کان ٻاهر نڪري آيو. هڪ ڄنگهه تي ڀت سان ٽيڪ ڏئي بيٺل پٽيوالو اڃا به اتي ئي بيٺو هو ۽ کيس لڳو ته ڀت کي ٽيڪ ڏئي هڪ ڄنگهه تي بيٺل پٽيوالو ڪوئي ٻيو نه پر هو پاڻ آهي. کيس پنهنجي هڪ ڄنگهه وڌيڪ ٿڪل ۽ ٻي جنگهه گهٽ ٿڪل محسوس ٿي. هڪ ڄنگهه ٿڪل ٻي اڻ ٿڪل. هُو مرڪيو. ان مرڪ جي چاٻيءَ سان سندس يادگيريءَ جو تالو کلي ويو ۽ کيس ياد آيو ته هن ڊاڪٽر کي ٻڌائڻ ٿي چاهيو ته مان پنهنجي اندر ۾ پري تائين اڪيلو ۽ ڏکارو ٿي پيو آهيان. منهنجي رڳن ۾ اونداهي ڀرجي وئي آهي. ڇاتيءَ ۾ هر پل ڪنهن پراڻي ڀت جا چاپُڙ ڪرندا ٿا رهن. اندر ۾ آوازن جو جهنگ ڦٽي پيو آهي. اکين ۾ ڪنڊا ٿا چڀن . حواسن ۾ آوازن جو شور شامل ٿي ويو آهي . پنهنجو آواز به ٻڌڻ ۾ نه ٿو اچي. سماعتن ۾ هر وقت شيشي جا گلاس ٽٽندا ٿا رهن. ٽٽل گلاسن جا ٽڪرا منهنجون اکيون چيري پري نڪري ويا آهن. مان اداسيءَ جي گمنام لمحي ۾ فريز ٿي ويو آهيان. منهنجي اندر ۾ هڪ سڄي ساري ندي ڇولين ۽ ٻيڙين سميت سڪي وئي آهي. هر وقت واريءَ جا واچوڙا ڦيريون پائيندا ٿا رهن. منهنجو چهرو قبر ٿي ويو آهي. منهنجا لفظ لاشا ٿي ويا آهن. لهجو سوڳوار ٿي ويو آهي.!
پر هاڻي هو اهو سڀ ڪجهه ٻڌائڻ لاءِ ڊاڪٽر جي ڪلينڪ کان پري ٿي چڪو هو.
رستي ۾ هلندي ڊپ جي هڪ تيز لهر ڇهي ويس.
پر ڇا جو ڊپ...؟ اهو سمجهه ۾ نه آيس. شايد ڪڏهن ڪڏهن نوان پراڻا ڊپ گڏجي هڪ نئين ڊپ کي جنم ڏيندا آهن. ۽ هڪڙو ڊپ ٻئي ڊپ تي، ٻيو ڊپ ٽئين ڊپ تي حاوي ٿي ويندو آهي. ان ڪري ڪجهه وقت تائين ان نئين ڊپ کي سمجهي نه سگهبو آهي. ڪنهن اندرين ڇڪ کيس زوريءَ ساڄي پاسي نهارڻ تي مجبور ڪيو. سامهون چيلاٽو هو. ورهين کان پوءِ کيس اوچتو پنهنجي ويجهو ڏسي کائنس ڇرڪ نڪري ويو. کيس لڳو ڄڻ چيلاٽو ڪجهه پل اڳ سندس پٺيءَ وٽ قميص تي ويٺو هو. هن سندس کهرن پرن ۽ چنبن تي سيسراٽ ڀريو ۽ پوئتي نهاريو ته چيلاٽو سندس قميص تان اٿي ڀرسان اڏامڻ لڳو.
چيلاٽو گهڻا سال اڳ به سندس پٺيءَ تي اچي ويٺو هو. ان مهل هو ڳوٺ واري مسجد ۾ پيش امام جي پويان سمهڻيءَ واري نماز پڙهي رهيو هو. اوچتو کيس بت ۾ سيسراٽ پئجي ويو. کيس لڳو ته ڄڻ ڪوئي کهرن پرن ۽ چنبن وارو وڏو ڪارو ٽنڊڻ سندس پٺيءَ تان هلندو ڪنڌ ڏي اچي رهيو آهي، ٽنڊڻ جا سخت چنبا ڪياڙيءَ تي محسوس ٿيس ... تڏهن ڇرڪ ڀري کنوڻ جي تجلي جهڙي تيزيءَ سان پنهنجو ساڄو هٿ وڌائي ڪنڌ ۾ چنبا کپائي ويٺل چمڙيءَ جي مشابهت واري ڪاري ٽنڊڻ کي ڪنڌ جي چمڙي تان پٽي سامهون مسجد جي فرش تي اڇلايائين ته ٽنڊڻ اونڌو ٿي وڃي ڀت ۾ لڳو ۽ ٻئي پل ڦڙتيءَ سان سڌو ٿي اڏاڻو ۽ مسجد ۾ اندر هليو ويو. ۽ پوءِ ٻئي ڏينهن صبح جو وري ساڳئي جيت سان ان مهل سندس ملاقات ٿي جنهن مهل سندن ننڍڙو ڀاءُ مولوي صاحب جي ڀر ۾ ويهي ديني سبق وٺي رهيو هو ۽ مولوي صاحب ننڍڙي شاگرد جو ننڍڙو هٿ وٺي اکرن تي رکائڻ بدران پنهنجي ڄنگهن ۾ ڦاٿل ڪنهن وڇونءَ جهڙي جيت تي رکايو هو ... ۽ ان صبح کان پوءِ ڀاڻس وري ڪڏهن به سبق وٺڻ نه وڃي سگهيو...! ۽ تڏهن کان هو پنهنجي ساڄي هٿ ۾ هڪ کهري جيت جو احساس پالڻ لڳو هو. اهو جيت جيڪو ڇهيو ته سندس ننڍڙي ڀاءُ هو پر ان جي شدت هن محسوس ڪئي هئي. کيس چيلاٽي کان رڳو ڊپ نه هو نفرت به هئي. شايد ڊپ ۽ نفرت پاڻ ۾ ويجها عزيز آهن. هن پنهنجو هٿ ڪنڌ تي رکي چيلاٽي جي کُهرن پرن ۽ چنبن جي ڇهاءُ سان چمڙيءَ ۾ پئجي ويل ڊٻڙن کي پئي ڇهيو جو سارنگ کي ايندي ڏٺائين . جلديءَ ۾ هٿ هيٺ ڪري ڇڏيائين پر چهري تي ڦهليل ڊپ جو تاثر لڪائي نه سگهيو. شايد ماڻهوءِ جو چهرو گهڻي دير تائين هر قسم جوتاثر سانڍي رکندو آهي.
اکين تي پاتل نظر جي چشمي ۾ پنهنجي عمر کان وڏي نظر ايندڙ سارنگ جي چهري تي هر وقت سنجيدگي ڇانيل رهندي آهي ... هو کلندو به آهي ته لڳندو آهي ڄڻ سندس ٽهڪ به سنجيده آهن ۽ مرڪ به ڏکاري آهي. شايد اها اهڙي قسم جي اداسي هوندي آهي جيڪاسدائين ڪجهه ماڻهن جي اندر ۾ ڪٿي گهڻو پري گهرائيءَ ۾ رهندي آهي ۽ هر وقت سندن چهري مان ليئا پائيندي رهندي آهي . اها اهڙي گونگي اداسي هوندي آهي جيڪا ڳالهائيندي به ناهي ڳالهائيندي. رڳو پنهنجو پاڻ محسوس ڪرائيندي آهي، جنهن جو سبب خود ان ماڻهوءَ کي به معلوم نه هوندو آهي پر ان جو ڪوئي سبب هوندو ضرور آهي. گهڻو پراڻو، گهرو، اظهار کان مٿاهون، اندر ۾ پري ڪٿي ڇپ هڻي ويٺل ۽ خاموشيءَ سان زخمي ڪندڙ .
”ڇو راڻا، پريشان ٿو ڏسجين خير ته آهي.“ سارنگ پئنٽ جي کيسي مان هٿ ڪڍندي ۽ هٿ ڏي ڏسندي ايئن چيو ڄڻ ان سوال جو تعلق سندس هٿ سان هجي يا اهو سوال سندس هٿ تي لکيل هجي.
”اهڙي ڪا ڳالهه نه آهي“ هن پنهنجو ڊپ لڪائيندي چيو.
”يار...! ڪوڙ ڇو ٿو ڳالهائين ...اسان هي مٿو اس ۾ اڇو ڪونه ڪيو آهي“.
سارنگ جي ان جملي تي هن جي دل ڀرجي آئي.
’اچ ته هلي ڪٿي ويهون‘ سارنگ ساڄي هٿ جي ڏسڻي آڱر ۽ آڱوٺي سان نڪ تائين گسڪي آيل نظر جي چشمي کي اکين تي زور سان ڦٻائيندي چيو. ٻئي هلندا اچي پارڪ ۾ ويٺا.
آس پاس قسمين قسمين گل ٽڙيل هئا، گلن تي پوپٽن ڦيريون پئي پاتيون. هوا ۾ نئين موسم جي آمد جو هڳاءُ هو.
”هاڻي ٻڌاءِ ڇا ٿيوآهي ..“ سارنگ ڇٻر تي ويهندي چيو. ” يار اصل ۾ مان ڪافي وقت کان ڊپ ۾ مبتلا آهيان۽...“ هوڳالهائيندي چپ ٿي ويو.. ڊاڪٽر جا لفظ ياد اچي ويس، ته ”هر ماڻهوءَ سان جتي ڪٿي پنهنجي پريشاني جي اوک ڊوک نه ڪجو“
”راڻا....“ هن کي خاموش ڏسي سارنگ ڳنڀيرتا سان چيو....”مان تنهنجي ڪيفيت کي سمجهي سگهان ٿو منهنجا دوست. چڱي طرح سمجهان ٿو. اصل ۾ هي ڏاڍو ڳنڀير معاملو آهي . ڇا چيم...؟“
”هي ڏاڍو ڳنڀير معاملو آهي. “ هن سندس چوڻ تي جملو دهرايو.
”هانءِ شاباس. ادا اصل ۾ مسئلو هي آهي ته اسين اڳ ۾ ئي تاريخي توڻي جبلتي طور تي ڊپ ۾ مبتلا آهيون.“ سارنگ ڳلو صاف ڪري ليڪچر ڏيڻ واري انداز ۾ وري پنهنجي هٿن ڏي ڏسندي ڳالهائڻ شروع ڪيو.
”پوڙهو ٿيڻ جو ڊپ، بيمارين جو ڊپ، ايڪسيڊنٽ جو ڊپ، موت جو ڊپ ، اڪيلائيءَ جو ڊپ .. ۽ ڪيئي ٻيا ڊپ ... ماڻهوءَ جو ساهه هميشه مٺ ۾ رهيو آهي. منهنجا دوست راڻا. ماڻهو هميشه کان ڊپ ۾ مبتلا رهيو آهي....ڇا چيم؟“ ”ماڻهو هميشه ڊپ ۾ مبتلا رهيو آهي“ هن ڪنهن ڊنل ٻار وانگر سارنگ جي تائيد ڪندي چيو.
”هانءِ شاباس ..ادا پنهنجا پاڻ ۾ ويٺا آهيون، ڳالهه هي آهي ته هو ڪنهن به وقت ڪٿي به ۽ ڪنهن سان به ڪجهه به ڪري سگهن ٿا، ڇا چيم؟“
”هو ڪنهن به وقت ڪنهن سان به ڪجهه به ڪري سگهن ٿا “
”هانءِ شاباس . ادا پنهنجا پاڻ ۾ ويٺا آهيون هو اسان مان ڪنهن کي به ڪنهن به وقت ڪنهن به جاءِ تي بنان وارنٽ گرفتار ڪري سگهن ٿا. جيل اماڻي سگهن ٿا ۽ اسان کي هميشه لاءِ گم به ڪري سگهن ٿا. پاڻ کي محتاط رهڻو پوندو منهنجا دوست. ڇا چيم.....؟“
”پاڻ کي محتاط رهڻو پوندو....“
”هانءِ شاباس پر منهنجا دوست پنهنجا پاڻ ۾ ويٺا آهيون . پنهنجو ڪو به احتياط ڪارگر ثابت نه ٿيو آهي، نه ئي ٿيندو. هنن جنهن وقت به ۽ جتي به چاهيو آهي اسان جي ماڻهن کي کنڀي کڻي ويا آهن. مهينن جا مهينا سالن جا سال خفيه ٽارچر سيل ۾ رکي خطرناڪ تشدد ڪيو اٿن. انهن کي ذهني / جسماني طور اپاهج ڪري واپس ڪيو اٿن. بلڪه اڪثر کي ته واپس ئي نه ڪيو اٿن. اسين ڪو به احتياط نه ٿاڪري سگهون منهنجا دوست ڇا چيم....“
”اسين ڪو به احتياط نه ٿا ڪري سگهون .“
”هانءِ شاباس. ادا تنهنجو هي ڊپ تنهنجو ذاتي ڊپ نه آهي منهنجا دوست!
اهو اسان سڀني جو ڊپ آهي. اهو قديم ۽ جديد ڊپ آهي. اهو اسان جو اجتماعي ڊپ آهي. ڇا چيم؟“
”اجتماعي ڊپ.“
”هانءِ شاباس.. ڇو جو هنن کي اسان جي خوشي پسند نه آهي. توکي خبر آهي ته هنن اسان جي دوست نظير احمد کي اڌ رات مهل کنيو ۽ کيس ٽارچر سيل ۾ اذيتون ڏئي ماري ڇڏيائون.. ۽ پوءِ وسندي برسات ۾ هڪ تاريڪ رات جي خاموشيءَ ۾ کيس سخي حسن قبرستان جي ڪنڊ ۾ دفن ڪري ڇڏيائون ... پر منهنجا دوست سخي حسن قبرستان جي اها گمنام قبر نڌڻڪي ناهي .. ان قبر جا وارث جيئرا آهن .. ان قبر جي مٽيءَ مان هڪ ڏينهن ڳاڙها گل ڦٽندا ...۽ ضرور ڦٽندا منهنجا دوست. ڇاچيم؟“
هو جذبات وچان ڳالهائيندي هڪ وڏي ڪوسي ساهه ۾ تبديل ٿي ويو .
پر سندس ساهه ۾ ڳاڙهن گلابن جي خوشبوءَ بدران ان امپورٽڊ وسڪي، پيزا، برگر ۽ بريانيءَ جي خوشبو هئي جيڪا هو شاهوڪار اين جي او جي صوبائي ڪوآرڊينيٽر جي حيثيت ۾ گذريل ڪافي وقت کان پيئندو ۽ کائيندو پئي آيو.
”بهرحال...“ هن ٿڌو ساھ کڻي چيو.... ”وري به تو کي محتاط رهڻ گهرجي. هو تو جهڙن سوچيندڙ ماڻهن کي هميشه پنهنجي Hit listتي رکندا آهن. انهن جي چرپر تي اک رکندا آهن. انهن جي پٺيان سڙيل منهن وارو ماڻهو يا چيلاٽو لڳائي ڇڏيندا آهن. ڪجهه مهينن جي جاچ پڙتال کان پوءِ کين جڏهن سڙيل ٻوٿ وارو ماڻهو اها معلومات فراهم ڪندو آهي ته هي ماڻهو سمجهي سگهي ٿو، سوچي ۽ محسوس ڪري سگهي ٿو. ته هو ان ماڻهوءَ کي زندگيءَ کان محروم ڪري ڇڏيندا آهن. هنن کي فقط انڌا، ٻوڙا، گونگا، خود غرض ۽ ڪنڌ هيٺ جهڪائي هلڻ وارا ماڻهو وڻندا آهن. ڇا چيم....؟“
”هنن کي انڌا ٻوڙا گونگا خود غرض ۽ ڪنڌ جهڪائي هلندڙ ماڻهو وڻنداآهن.“ هُن اهو جملو سارنگ جي منهن ڏي ڏسندي چيو. الاءِ ڇو هن دفعي سارنگ پنهنجو تڪيئه ڪلام ورجائيندي چئي نه سگهيو ته:”هانءِ شاباس....“
هو سارنگ جي ڳالهين جي وچ ۾ پنهنجي ڪا به راءِ ان ڪري رکي نه سگهيو جو سندس اندازو هو ته ٿي سگهي ٿو ته سندس ڊپ بابت سارنگ جو خدشو به پنهنجي جاءِ تي صحيح هجي پر اصل ۾ سندس ڊپ بنهه ذاتي ۽ داخلي قسم جو ۽ مختلف هو. جنهن بابت هن سارنگ کي ڪجهه به ٻڌائڻ مناسب نه پئي سمجهيو. اهو ڊپ ڪنهن فلمي منظر کان بلڪل الڳ ٿلڳ ۽ حقيقي هو. اهو ڊپ اصل ۾ ان ڪوراڙ بلا جهڙو هو جنهن لاءِ چوندا آهن ته اها سڄي ماڻهوءَ کي ڳهي ويندي آهي. اهو ڊپ ان ڌٻڻ جهڙو هو جنهن ۾ڪريل ماڻهو آهستي آهستي ايئن غرق ٿي ويندو آهي جو کيس به خبر نه پوندي آهي. اهو ڊپ رات جي وقت گهري اونداهي ۾ جهنگل مان گذرندڙ ان مسافر جي احساس جهڙو هو، جنهن جي ڄنگهه ۾سنهڙو زهريلو نانگ ويڙهجي ويندو آهي ۽ جنهن کي هو ڪنهن سر جو پن، ڌاڳو يا گپ چڪ سمجهي هلندو رهندو آهي ۽ پوءِ ڪنهن مهل ڄنگهه ۾ سُور ٿيڻ تي هيٺ جهڪي ڏسندو آهي ته ڄاڻندو آهي ته اهو ڪک پن يا گپ، چڪ نه پر اهو ته زهريلو نانگ آهي پر ايستائين گهڻي دير ٿي چڪي هوندي آهي.. سارنگ کيسي مان پاڪيٽ ڪڍي سگريٽ دکائي ڪش ڀريو...! سرمئي دونهين جي ڪڪر ۾ هڪ پل لاءِ کيس کاٻي اک جي خواب جو پهريون ۽ آخري مقتول نظير احمد مرڪندي نظر آيو. ان مرڪ ۾ اداس طنز جو زهر هو. ۽ ٻئي پل کاٻي اک جي خواب جو پهريون مقتول دونهين ۾ تحليل ٿي ويو. هن سندس هٿ ۾ جرڪندڙ پاڪيٽ ڏٺو. اهو مهانگي برانڊ جو سگريٽ هو.
”بس يار...“ سارنگ سندس نگاهه جو مطلب سمجهندي چيو.... ”سڄي زندگي پن جون ٻيڙيون ۽ فلٽرليس ٿرڊ ڪلاس سگريٽ پِي سينو ساڙيو اٿئون .... سٺو سگريٽ ڇڪڻ ته گهٽ ۾ گهٽ اسان جوبه حق آهي.“ ٻئي مرڪي پيا.
”منهنجو خيال آهي ته ان مرڪ تي پاڻ موڪلايون...“
”پنهنجو خيال رکجانءِ ۽گهڻو ڊپ نه ڪر. ڊپ ماڻهوءَ کي ماري وجهندو آهي.“ سارنگ اٿندي چيو ۽ ساڻس هٿ ملائي پارڪ مان ٻاهر نڪري ويو. هو ڪجهه لمحن لاءِ اتي ئي بيٺو ماڻهن جي پيهه جو حصو ٿيندڙ پنهنجي دوست جي پٺيءَ ڏي ڏسندو رهيو. اها بظاهر هڪ خوش باش پر حقيقت ۾ هڪ اداس ماڻهوءَ جي اداس پُٺي هئي.