8
ٻئي پل گهاٽن وڻن ۾ ويڙهيل ۽ تيزيءَ سان ڀرندڙ عمارت جي وچ ۾ ان احساس کيس حيران ڪري ڇڏيو ته هن پاڻ کي راڻو ڇو سڏيو، جڏهن ته سندس نالو احمد علي آهي .
۽ هو اندر ۾ ڦٽل ان سوال جو جواب ڏئي نه سگهيو ته ڪجهه ماڻهن جي لاشعور ۾ ڪجهه احساس ڪجهه نالن سان گڏ ڇو پلجندا آهن.
نالا ۽ احساس.
احساس ۽ نالا.
بلڪل ايئن جيئن ڪنهن خوشبوءَ سان گڏ ڪا يادگيري يا ڪنهن يادگيريءَ سا گڏ خوشبو ايئن ويڙهيل هوندي آهي جئين ڪڪرن ۾ پاڻي يا جيئن پنن ۾ گُلَ ۽ گلن ۾ پن.
قديم عمارت جي ڇت تي قديم شام لهي آئي. عمارت جو پاڇولو عمارت کان ٻيڻ تي ڊگهو ٿي ويو. آس پاس بيٺل پپر، املتاس، انب، ڄمونءَ ۽ سرينهن جي وڻن ۾ خاموشي ڇائنجڻ لڳي. سڀ وڻ پهرين کان وڌيڪ وڏا، گهاٽا ۽ هڪ هنڌ ڄميل محسوس ٿيڻ لڳا. ٽارين تي ويٺل پکي آهستي آهستي ماٺ ٿيندا ويا. گلن ٻوٽن، ولين ۽ وڻن ۾ ڍڪيل ان قديم عمارت ۾ جنهن ۾ اڳ ايريگيشن کاتي جا بالا عملدار منزلون ڪندا هئا ۽ شام ٿيندي ئي گئس جا گولا ۽ لالٽينون روشن ٿينديون هيون ته راتيون ڏينهن ۾ تبديل ٿي وينديون هيون، ميلي وارن ڏهاڙن ۾ ڏور پرڳڻي جون ناچڻيون ڪامورن جي اڳيان گولن جي روشنيءَ ۾ گهنگهرو ٻڌي نچنديون هيون ته سڄي عمارت پرستان بڻجي ويندي هئي، تنهن ۾ هاڻي اونداهي ۽ اڪيلائي ڇانيل هئي. ۽ اداس ڇت ۾ ڄارو ڄميل ۽ چمڙا لڙڪيل هئا. صندل جا در دريون دز ۾ ڍڪجي چڪا هئا. اتي اچي کيس محسوس ٿيندو هو ته هو ڪنهن محفوظ پناهه گاهه ۾ اچي ويو آهي. جتي هو سولائيءَ سان پنهنجي پاڻ سان ڳالهائي سگهندو هو. ۽ پنهنجي پاڻ سان ڳالهائڻ هن لاءِ وڏي خوشيءَ جو سبب هو. ۽ اهو پناهه گاهه ئي هو جنهن ۾ پاڻ سان ڳالهائيندي ۽ پنهنجي آوازن جو پڙاڏو ٻڌندي سندس همزاد جاڳي پيو هو. ۽ پوءِ هميشه لاءِ کيس ڪنهن ٻئي سان ڳالهائڻ کان وڌيڪ پنهنجي همزاد سان ڳالهائڻ ۽ سندس ڳالهيون ٻڌڻ سٺو لڳو. هو ٻاروتڻ کان وٺي جوانيءَ تائين همزاد جي ساٿ ۾ رهيو ۽ پيريءَ تائين کيس ان جي ساٿ ۾ رهڻو هو. ۽ شايد اهو سندس همزاد ئي هو جنهن سندس نالو راڻو تجويز ڪيو هو ۽ کيس ٻڌايو هو ته ڪنهن به ماڻهوءَ لاءِ سندس همزاد کان وڌيڪ سٺو ٻيو ڪو به دوست نه هوندو آهي. ۽ ان شام وڏن وڻن جي وڏن پاڇولن ۾ ڍڪيل پراڻي عمارت جي پراڻي خوشبوءَ ۾ ساه کڻندي کيس پايل جي ڇم ڇم ٻڌڻ ۾ آئي ته اول کيس لڳو ته خزان جي تيز هوا ۾ پپرن جا اڌ سڪل اڌ ساوا پن کڙڪي رهيا آهن. پر ٻئي پل سندس گمان هڪ ٻئي خوبصورت گمان ۾ تبديل ٿي ويو. اهو واقعي پايل جو آواز هو. اهو آواز هڪ هنڌ بيٺل يا هڪ دائري ۾ ڦرندڙ نه هو پر تڪڙو تڪڙو پيرن سان گڏ هڪ ڪمري کان ٻئي ڪمري ڏانهن ۽ ٻئي ڪمري کان ٽئين ڪمري ڏانهن ويندڙ آواز هو. ٻئي پل کيس محسوس ٿيو ته آواز ڇت تي ويندڙ سيڙهيءَ تي ڦهلجندو پيو وڃي ۽ وري ڇت تان واپس دالان ڏي لهندو گهڻو ويجهو ٿيندو پيو وڃي. تان جو ڇم ڇم جو آواز سندس بلڪل ڀر واري ڪمري ۾ اڌ کليل صندل جي دريءَ وٽ اچي بيهي رهيو.
دريءَ جي سامهون ڳوٺ جي پٺئين پاسي وارو ميدان هو. ان خالي ميدان ۾ اڪثر سياري جي آمد آمد مهل جڏهن اتر جون هوائون گهلڻ لڳنديون آهن، سر نسري پاند ٿيندا آهن ، دلين ۾ ستل حسرتون ڪر موڙي جآڳنڌيون آهن، ۽ ڪنهن اڻ ڄاتل احساس سان مکاميلو ٿيڻ لڳندو آهي ۽ روح تي بي سبب اداسيءَ جو آسماني ڪوهيڙو ڇائنجڻ لڳندو آهي ته الاءِ ڪٿان خانه بدوشن جا قافلا ظاهر ٿيندا آهن ۽ ڄڻ ڏور ماضي بعيد جي ڌنڌ مان اچي ان خالي ميدان ۾ خيما کوڙيندا آهن. هڪ شام اڳ ڀڙڀانگ نظر ايندڙ ميدان صبح جو ڪيترن ئي خيمن جي هڪ وشال بستيءَ ۾ تبديل ٿيل نظر ايندو آهي ڪنهن شام، شام جهڙا سانورا جوڳي اچي ميدان ۾ لڏو لاهيندا ته اُها شام ڪجهه وڌيڪ ئي سرمئي، گهري ۽ پُر اسرار بڻجي ويندي. اصيل نانگ، ٽٻڻيون، بگريون، ڪُندريون، مُنڊيون، مڻ، عقيق، ۽ پکراج، دعائون، سينون، مُرليون ڍارا پئون ٻارنهن. مون کي جوڳي هڻي ڏي تون ڍارو منهنجو ڪانگل آهي قرب وارو ۽ هو دراز قد ڪارونجهر جهڙيون سانوريون سنهيءَ چيلهه ۽ اڀريل ڇاتيءَ واريون جوڳياڻيون. ويڙهيل وار. ٻه ٻه چوٽيون. اکين ۾ ڪجل. چپن تي مساڳ پوءِ به اداس اداس.
او جوڳڻ تنهنجي جيءَ ۾ ڇا آهي...؟
توکي ڇا ٻڌايان. چئه ڇا ٻڌايان توکي...؟ اسين جڳ جڳ جا مسافر....در در جا فقير... اڄ تو وٽ آهيون. سڀاڻي الاءِ ڪٿي هجون. اسان جي جيءُ ۾ دک جا اوهيرا... زخمي پيرا... اکيون ٻيرا ٻيرا.
شايد اها ڦيريدار قبيلي جي ڇوڪري هجي ۽ قديم عمارت جي ڪمرن ۾ پيل ڪاٺيون وغيره کڻڻ آئي هجي. ۽ کيس وقت جو احساس ئي نه رهيو هجي... هن صندل جي اڌ کليل دريءَ جي بند پيل تاڪ کي کولي اندر نهاريو... ڇم ڇم جو آواز هڪ تيز ڊوڙ ۾ تبديل ٿي سندس پهچ کان پري ٿي ويو. هن ڪمري ۾ اندر داخل ٿيڻ چاهيو پر ٻئي پل ڊپ جي لهر سندس حواسن تي حاوي ٿي وئي. ان پل ئي مٿس انڪشاف ٿيو ته دراصل هن نه رڳو پنهنجي ٻاروتڻ ۽ جوانيءَ جو پر پيريءَ جو به هڪ وڏو حصو ان خاموش ۽ قديم عمارت ۾ يا ان جي آس پاس گذاريو آهي. گيس وارن گولن جي اداس روشنيءَ ۾ ڏورانهين پرڳڻي جي سرسبز اکين وارين ناچڻين کي نچندي ڏسندو رهيو آهي. سندن گهنگهرن جي ڇم ڇم ٻڌندو رهيو آهي. ۽ کيس اهو به احساس هو ته دراصل هو انهيءَ عمارت جو پاڇولو آهي. ڪڏهن وڏو ڪڏهن ننڍو ته ڪڏهن بلڪل معدوم .. ۽ رڳو ايترو ئي نه ته هو ڪنهن پاڇولي جئان عمارت جو حصو ٿي عمارت ۾ رهڻ لڳو هو پر عمارت جو پاڇولو به هُن ۾ رهڻ لڳو هو. اهو ئي سبب هو جو هُو ڪنهن ماڻهوءَ سان ڪجهه به ڳالهائيندو هو ته نه چاهيندي به زوريءَ سندس ڳالهين ۾ پاڇولي جو ذڪر نڪري ايندو هو. پاڇولو سندس خيالن خوابن ۽ ڳالهين جو هڪ لازمي حصو بڻجي ويو هو. ۽ قديم عمارت جي ساڄي پاسي باغ ۾ انب جي هڪ سُڪل وڻ ۽ چمپا جي سائي ٻوٽي جي ڀر ۾ سئو سال پراڻو ۽ سوين فوٽ اونهون کوهه هميشه هن لاءِ اداس حيرت جو سبب بڻيو رهيو آهي. جنهن بابت هن وڏن کان ٻڌو هو ته گهڻا سال اڳ انهيءَ کوه مان نار ذريعي پاڻي ڪڍي باغ کي سيراب ڪيو ويندو هو پوءِ جڏهن بئراج کوٽيو ويو ۽ واهه وهي آيو. ته کوهه مان پاڻي ڪڍڻ بند ڪيو ويو ۽ کوهه ويران ٿي ويو. ۽ ننڍن وڏن ۾ اهي افواهه عام ٿي ويا ته هاڻي ان کوهه تي هڪ ديو جو قبضو آهي جيڪو ڪاري نانگ جي روپ ۾ ان تي پهرو ڏيندي ڏٺو ويو آهي. ته ماڻهن ان کوهه طرف وڃڻ ڇڏي ڏنو. اصل ۾ هن جي حيرت جو سبب اڃان ڪو ٻيو هو. اڳ ڳوٺ جي پٺئين پاسي جتي هاڻي به اڪثر ڦيريدار قبيلا اچي ديرو ڄمائيندا آهن هڪڙو ڦيريدار قبيلو رهيل هو. ان قبيلي ۾ هڪ اهڙي ڇوڪري به هئي جنهن جون اکيون ڏسي مسافرن کان رستو وسري ويندو هو. جنهن جي چيلهه ڄمونءَ جي ٽاريءَ وانگر پئي لچڪندي هئي. سندس پيرن ۾ هر وقت پازيب پيل هوندا هئا. هوءَ هرڻيءَ وانگر هر وقت پئي ڊوڙندي هئي. چون ٿا ته پوءِ هوءَ ڳوٺ جي هڪ نامي گرامي ڪاٽڪوءَ جي اک ۾ اچي وئي. ۽ پنهنجون هلڻيون وساري ويٺي. جنهن صبح اُهي لڏو کڻڻ جو ارادو ڪري چڪا ان اڌ رات ڪاٽڪو پنهنجي يارن سميت ڇوڪريءَ کي کڻڻ جي ارادي سان پکن ۾ ڪاهي پيو. ڇوڪري ڊنل هرڻيءَ جئان ٽاهه کائي باغ ڏي ڀڳي. رستي ۾ ڪٿي هڪ پير جي پايل ته ڪٿي ٻئي پير جي پايل ڇڄي پيس. ۽ ان کان اڳ جو ڪاٽڪوءَ جو هٿ سندس چوٽيءَ ۾ پئي هُن کوهه ۾ ٽپ ڏئي ڇڏيو. وڻن ۾ ويٺل پکي ٽاه کائي اُڏاڻا ۽ دير تائين اونداهيءَ ۾ ڀٽڪندا رهيا. ۽ شايد صبح تائين آکيرن ۾ پهچي نه سگهيا. ۽ ان رات کان وٺي اهو کوهه خوني کوهه سڏجڻ لڳو. هو عمارت مان نڪري سڌو اچي کوهه جي ٽٽل پڳ تي بيٺو. کوهه هميشه جئان خاموش ، سانت ۽ ڏکارو هو. خزان جي هوا جو هڪ تيز جهوٽو لڳو ته چمپا جا ڪجهه گل ڇڻي کوهه ۾ ڪريا ۽ پاتال ۾ الوپ ٿي ويا.
هو ڊنل احساس سان وڏا وڏا قدم ڀريندو شام جي پاڇولن ۾ ڍڪيل باغ مان ٻاهر نڪتو ۽ خانه بدوشن جي وستيءَ وٽان گذريو. خيمي خيمي جي آڏو باهڙي پئي ٻري. ڪٿي ڪنهن خانه بدوشڻ سانجهڻ پئي پچائي.ڪٿي ٻه چار ڇوڪرا باهه کي ڦريو ويٺا هئا. رکي رکي باه جي الاءَ تي سندن سانورا منهن رڪ وانگر جرڪڻ ٿي لڳا. پريان ڪنهن خيمي جي ڀر ۾ بانسري پئي وڄائي. ننڍڙن ٻارن جي روئڻ ، کلڻ ، ڳالهائڻ ۽ مائرن کي سڏڻ جا مختلف آواز بستيءَ جي عارضي ماحول کي دائمي رنگ ۾ رنگي رهيا هئا. ٻرندڙ اجهامندڙ باهڙيون، خيمن ۾ ٽنگيل ڌيمي وٽ واريون لالٽينون، خاموشيءَ سان هڪ خيمي مان نڪري ٻئي خيمي ڏي ايندڙ ويندڙ اداس نيڻن واريون خانه بدوشڻيون. زندگيءَ جي هلچل. هڪ خاموش خزان جي رات ۽ آسمان ۾ جرڪندڙ جهيڻي روشنيءَ وارو چنڊ، هيٺ ڌرتي جي هڪ ننڍڙي نقطي تي هڪ روشن نقطو. هڪ ننڍڙي بستي ... جهڙو رات جي پيٽ ۾ ٻرندڙ ڏيئو.
ڪالهه رات اها بستي ڪونه هئي. ميدان خالي هو. اڄ رات اتي اها بستي آهي. سڀاڻي ڪونه هوندي. خيما ڪونه هوندا. باهڙي نه هوندي. لالٽينون نه هونديون. آواز نه هوندا. هي ڪير مسافر آهن...؟
هي ازل جا مسافر آهن.
هي مسافر ڪٿان آيا آهن.
هي مسافر ازل کان آيا آهن.
هي مسافر ڪيڏانهن ويندا؟
هي مسافر ازل جي ڪک ۾ الوپ ٿي ويندا. ڪنهن کي به هنن جا آواز ۽ ڳالهيون ياد نه رهنديون. هنن جا قد بت ، مهانڊا رنگ روپ کلڻ روئڻ ياد نه رهندا.
هيءَ بستي وقت جي سيني تي هڪ علامت آهي.
سفر جي علامت.
زندگي جي علامت.
ازل جي علامت.
ابد جي علامت.
خوشيءَ جي علامت.
ڏک جي علامت.
جدائيءَ جي علامت.
اهي سوال ڪنهن پئي پڇيا...؟ هڪ مسافر.
۽ جواب ؟ سندس همزاد .
پنهنجي پاڻ سان فقط ٻار، عاشق ۽ آرٽسٽ ڳالهائيندا آهن. ڇو ته ٻار، عاشق ۽ آرٽسٽ پنهنجي پاڻ کي ڏاڍو ويجهڙو هوندا آهن. ايترو ويجهڙو جو وچ ۾ ڪوئي فاصلو، ڪوئي خلا ڪوئي فرق نه رهندو آهي. اهي جنهن کي چاهيندا آهن ان کي پنهنجي پاڻ ۾ ڏسندا آهن. اوچتو هوءَ هڪ خيمي مان ٻاهر نڪتي ۽ ڇم ڇم ڪندي ٻئي خيمي ۾ گم ٿي وئي. هڪ پل ۾ سڄي بستي ڇم ڇم جي آواز ۾ ڀرجي وئي. هو چنڊ جي ڌيمي روشنيءَ ۾ سندس سراپا چڱيءَ طرح ڏسي نه سگهيو. پر کيس لڳو ته هوءَ اُها ئي آهي جيڪا ڪجهه دير اڳ قديم عمارت ۾ ڇم ڇم ڪندي اوچتو الوپ ٿي وئي هئي. ۽ شايد هوءَ اُها ئي هئي جيڪا گهڻا سال اڳ پنهنجي دل جهڙي اونهين کوهه ۾ ٻڏي وئي هئي. شايد پايل جي ڇڄي پوڻ سان ڇم ڇم جو آواز نه ڇڄندو آهي. آواز هميشه موجود رهندو آهي. آوازن کي ڪو به اونهون کوهه ٻوڙي نه سگهندو آهي. هن حيرت جي ڪُن مان نڪرڻ لاءِ هڪ پل لاءِ اکيون ٻوٽي هڪ وڏو ساهه کنيو. سئو فوٽ اونهين کوهه جيڏو ساهه. کوهه جنهن ۾ هوا جي جهوٽن تي چمپا جا گل ڇڻندا رهندا آهن. اکيون کوليائين ته بستيءَ جو ڪوئي نشان نه هو. نه باهڙي هئي. نه لالٽينون. نه خيما. نه آواز... نه روئڻ . نه کلڻ ... نه پايل... نه ڇم ڇم ڪجهه به نه .
ته اهو سڀ ڪجهه ڇا هو...؟
ڇا اهو سڀ ڪجهه نظر جو دوکو هو.Illusion هو. خواب هو. کاٻي اک جو خواب...؟ ساڄي اک جو سپنو...؟ تصور هو. سراب هو...؟ ڪوڙ هو ؟ افسانو هو...؟ ڪاڪ محل هو؟ هڪ پل اڳ جتي ”سڀ ڪجهه“ هو اتي هڪ پل پوءِ ”ڪجهه به نه“ هو. اهو ”سڀ ڪجهه“ دوکو هو.؟
يا هي ”ڪجهه به نه“ دوکو آهي...؟
يا ”سڀ ڪجهه“ به صحيح آهي ۽ ”ڪجه به نه “ به حقيقت آهي...؟
”۽ مان ڇا آهيان“
”۽ هوءَ ڪير آهي...؟ هوءَ جيڪا اونهين کوهه ۾ ٻڏي وئي هئي. هوءَ جيڪا قديم عمارت ۾ هئي؟ هوءَ جيڪا خيمي کان ٻئي خيمي تائين ازل ۽ ابد جا رستا اورانگهي وئي؟“ هُو زمين کان آسمان تائين ڦهليل خاموش رات جي هنج ۾ ويٺل ٻار جيان هڪ دفعو وري سوالن جي ڄار ۾ ڦاسي ويو.
چئن ڀتين ۽ هڪ ڇت جي گهيري ۾ قيد ٽيبل جي سامهون رکيل ڪرسيءَ تي ويٺل راڻي بي دليءَ سان ٽيبل تي رکيل ڪمپيوٽر ڏي ڏٺو پوءِ سامهون گهڙيال ڏي نهاريو. ڄڻ گهڙيال اڳ ئي ڏانهنس نهاريو پئي.
ڏهه لڳي ويهه منٽ.
وات ۾ اڃان صبح واري چانهه جو ذائقو موجود...
آفيس جي پارڪ ۾ گلاب، موتئي، چمپا، رابيل سميت ٻيا به ڪافي ڄاتل اڻڄاتل گلن جا ٻوٽا روز جئان موجود. هن جون نگاهون شيشي جي ناسي دريءَ جي ٻئي پاسي ڪمري ۾ ڪجهه ڳولين ٿيون. مومل جي ڪرسي خالي آهي. آفيس جو پٽيوالوغلام رسول عرف گُلي سندس ٽيبل ڪرسي ۽ ڪمپيوٽر تي ڪپڙو هڻي ٽيبل تي ٻه ڪارا گلاب ۽ ٽي سفيد موتئي جا گل رکي چڪو آهي. اهو پهريون موقعو هو جو ورهين کان پوءِ سندس خوشيءَ جي پٺيءَ مان ’ڪُٻ‘ ختم ٿيو هو.
اهو به پهريون موقعو هو جو هاڻي هو رستي ۾ هلندي اوچتو چيلاٽي جي ظاهر ٿيڻ واري پراڻي ڊپ مان به ٻاهر نڪري آيو هو. محبت ماڻهوءَ کي هوا ۾ ترڻ جو هنر سيکاريندي آهي. ان کان اڳ ته هو پاڻ کي هڪ پراڻي ۽ اهڙي اونداهي غار ۾ ويٺل سمجهندو هو جنهن جي ڇت ۽ پاسن ۾ چمڙا چنبڙيل هجن.... انهن جي بوءِ ڦهليل هجي... انهن جي آوازن جو ايذائيندڙ شور شامل هجي. اهڙو شور، اهڙي بوءِ جيڪي ماڻهوءَ کي، خوشبو ۽ زندگي کان محروم ڪري ڇڏيندا آهن. اوچتو ۾ هڪ ڳڙکي کلي وئي هئي. غار ۾ روشني ٿي وئي هئي.
چمڙا پنهنجي ازلي ڪاراڻ، بوءِ ۽ آوازن سميت گم ٿي ويا. اها گمشدگي عارضي هجڻ جو امڪان به موجود هو پر بهرحال شايد هر لمحي جو حسن ۽ قباحت انهيءَ هڪ لمحي جي هنج ۾ ئي هوندي آهي يا هجڻ گهرجي. هر لمحو ڀلي ٻئي لمحي جو ڀاءُ هجي پر هڪ لمحي کي ٻئي لمحي جو جاڙو ڀاءُ نه بڻائڻ گهرجي. هر لمحو دادلو ۽ اڪيلو هجڻ گهرجي. هڪ روشن لمحو پنهنجي ڊيگهه ۽ ويڪر ۾ ڦهلجي هڪ وشال دائرو ٺاهي بيهي رهيو. ۽ ان روشن دائري ۾ هن ڪنهن جو ڀڻڪو ٻڌو. شايد اهو سندس پنهنجو آواز هو. هرڪاريءَ رات جي هنج ۾ هڪڙو سج ستل هوندو آهي ۽ هر سانجهيءَ جي رومال ۾ هڪڙو صبح ٻڌل هوندو آهي. ۽ ان روشن دائري جو ڦهلاءُ بي انت هو. چارئي ڏسائون ان روشن دائري جي پهچ کان پري نه هيون. روشن دائري ۾ پهريون دفعو مٿس انڪشاف ٿيو ته هر ماڻهوءَ جي اندر ۾ هڪڙو رقص به هوندو آهي ۽ هڪڙو بادل به هوندو آهي. ۽ هر ماڻهوءَ جي اندر ۾ هڪڙو سمنڊبه هوندو آهي.
”مومل خبر اٿئي ڇا؟“ روشن دائري جي انيڪ شامن مان هڪ شام پارڪ جي بئنچ تي ڀر ۾ ويٺل مومل جي اکين ۾ ڏسندي چيائين.
”هون... چئه“ مومل پنهنجي ساڄي ڳل تي لهي آيل وارن کي ڪن جي پٺيان ڪندي پنهنجو ڳل ۽ ڪن سندس ويجهو ڪندي چيو. هو سندس ساهن، وارن ۽ ڳل جي خوشبوءَ ۾ ڍڪجي ويو.
”مومل توکانسواءِ منهنجي زندگي بي معنيٰ هجي ها.“
”هل ڪوڙا“ هن پنهنجي ساڄي ڳل سان راڻي جي نڪ کي تيزيءَ سان ڇهي پوئتي ٿيندي چيو. ان مهل سندس سيني جو اڀريل ساڄو پاسو به راڻي جي ڪلهي کي ڇُهي ويو.
اها ريشم جهڙي نرم ۽ پکيءَ جهڙي گرم نفاست هئي.
۽ ان نفاست جي اُڏام ڪنهن رستي جي محتاج نه هئي. ۽ انهيءَ اڏام ڀرڻ کان اڳ هُن سندس هٿ پنهنجي هٿ ۾ وٺندي کيس چيو بلڪه شايد پنهنجي اندر ۾ ڀڻڪيو، اڃان ته مون تنهنجي تعلق جي فقط هڪ موسم ڏٺي آهي... بهار جي موسم .. اڃان ته مون تنهجي تعلق جون ٽي موسمون ڏٺيون ئي نه آهن....، اهو سندس اندر جو ڊپ هو. خدشو هو.
۽ اهڙن ئي خدشن سان ڀريل انيڪ لمحن مان هڪ لمحي هن ڏکاري دل سان دل ئي دل ۾ ساڻس مخاطب ٿيندي چيو” مومل خبر اٿئي تون مون کان ڌار ٿي ويندينءَ ته ڇا ٿيندو؟“
”ڇا ٿيندو.... “ مومل جي پاران ڄڻ هن پاڻ ئي پاڻ کان پڇيو.
”ڪجهه خاص ڪو نه ٿيندو ... ڪا به قيامت ڪا نه ٽٽندي... ڪوئي زلزلو ڪونه ايندو... بس رڳو ايترو ٿيندو ته“ ”ته “ ”ته منهنجي اندر ۾ هميشه لاءِ هڪڙي ڪمي رهجي ويندي اکين ۾ نمي رهجي ويندي“ ۽ اداسي جي ان لمحي دوران ٻيا ڪجهه لفظ به سندس چپن مان نڪري ويا. جن جو توڻي جو ان مهل حقيقت سان ڪو خاص تعلق نه هو. پر ان مهل کيس اندازو نه هو ته تمام جلد انهن لفظن جو حقيقت سان تعلق جُڙڻو هو ۽ هو بي آواز لفظن جي ڏک مان نڪرڻ لاءِ هن سان گڏ روشن دائري جي رستي سان هلندو ساحل تائين پهچي ويو. هميشه وانگر سمنڊ ۽ ساحل جي مٿان نيري ڌنڌ جو سنهون تهه چڙهيل هو. ان شام سمنڊ ڪجهه وڌيڪ ئي جوش ۾ هو . سرچ لائيٽس جي سفيد روشنيءَ ۾ کير وانگر جرڪندڙ لهرون ... سيءَ جو احساس ... گهري ٿيندڙ شام ... مومل کي گلابي سئيٽر تي برائون شال پاتل ۽ هُو برائون سئيٽر ۾ سندس ڀرسان خاموشيءَ سان قدم کڻندڙ جهڙو ڪوئي اجنبي ماڻهو... ٻيو ماڻهو.. ٻئي قدم جو منتظر... ٻئي قدم جو ڳولائو...
”محبوبا سان گڏ شام مهل سمنڊ جي ڪناري پري پري تائين هلندو رهڻ دنيا جو وڌ ۾ وڌ حسين واقعو آهي. پر اهو واقعو دنيا جي ذهين صحافين کان ڪڏهن به رپورٽ ٿي نه سگهندو آهي.“ راڻي پنهنجي خاموشي جي برف کي ڳارڻ لاءِ هڪ ڇوليءَ کي اورانگهيندي چيو. ”دنيا جا صحافي، قتل، جنگ، بمباري ۽ ڏڪار جون خبرون رپورٽ ڪندا رهندا ۽ سمنڊ ڪناري پيرين اگهاڙي هلندڙ ماڻهو افق اورانگهي ويندا“ مومل پنهنجو هٿ راڻي جي هٿ ۾ ڏيندي چيو ۽ ٻئي ڄڻا ڇولين جي شور مان رستو ٺاهيندا ماڻهن جي انبوهه کان گهڻو پري اولهه طرف نڪري آيا. جتي سمنڊ جي آواز کان سواءِ ڪجهه به نه هو. کاٻي طرف اڪيلو، ويران ساحل... ساڄي پاسي گهرو نيرو وشال سمنڊ. پويان هڪ وڏو پٿرائون ڀڙو....جنهن هنن کي سي ويو تي گهمندڙ ماڻهن کان لڪائي سمنڊ جو حصو بڻائي ڇڏيو. اجهاڳ سمنڊ جي وشال ڇاتيءَ تي شام جي ناسي چادر تاڻيل. دور پريان اولهه ۾ سورج ديوتا جي رت جهڙي لال گلال اک افق جي پنبڻين ۾ پيهجي چڪي.... ساحل ڏي ڊوڙون پائيندڙ سوين ڇولين جو آواز... جهڙو سوين ناچڻين جي پيرن ۾ ٻڌل گهنگهرن جي ڇم ڇم...! سڀ ڪجهه گهڻو پوئتي رهجي ويل... سي ويو جون سرچ لائيٽس.. ڇولين ۾ هلندڙ عورتن جون کير جهڙيون ڄنگهون، مڪئي جا سنگ کائي رانديون ڪندڙ ٻار، ڪاٺ جي بئنچن تي ويهي حيرت مان سمنڊ ڏي ڏسندڙ ماڻهن جون اکيون... هو ٻئي اڪيلا... هڪڙو سمنڊ... هڪڙو ساحل ۽ سوين هزارين لهرون... روشنيءَ جو وشال دائرو... دائري ۾ موجود ٻه پاڇولا... چيلاٽي جو ڊپ دائري کان ٻاهر رهجي ويل... يڪسانيت جو احساس ۽ روزمره جي ڪمن جي اُڻ تڻ دائري کان ٻاهر.. سمورا خدشا. امڪان، اندازا دائري کان ٻاهر... ٻه پاڇولا سمنڊ جي سيني تي ويٺل... لهرن جو رقص... نغمگي ... ازلي گيت... ابدي سمفني ... هوءَ سيءَ جي هڪ لهر سان ڇڪجي سندس وڌيڪ ويجهو ٿي ويل...
”مومل“
” هون“
”مومل“
”هون“
”مومل“
”ڇا چئه ... ٻڌان پئي.. ٻڌاءِ...“
” ڪجهه به نه مومل.. بس ايئن توکي سڏڻ پيو چاهيان“
”پر ڇو...؟“
”الاءِ ڇو... بس ايئن سٺو پيو لڳي توکي سڏڻ...“
”پر مان ته توسان گڏ بيٺي آهيان.. پوءِ سڏڻ جي ڪهڙي ضرورت“
”بس ايئن سٺو ٿو لڳي.“
”هون.. اڇا ... ٻيو...؟“
هن ٻه وڏيون اکيون کڻي ڏانهنس ڏٺو. اها اهڙي نهار هئي جيڪا بنا چانڊوڪيءَ جي سمنڊ ۾ جوار ڀاٽا برپا ڪري سگهندي آهي. هڪ لهر ڪنهن پري جي ڏسا کان ڊوڙندي آئي ۽ ٻنهين جي چهرن کي آلو ڪري وئي.. هن پنهنجو کاٻو هٿ وڌائي سندس منهن تي رهجي ويل ڇنڊن کي ڇهي ورتو...
”ٻيو ڪجهه به نه... فقط هڪڙي تون....“
”ها. ٻيو ڪير به نه فقط هڪڙي مان“
”پر راڻا“
” پر...؟ پر ڇا مومل ؟“
”پر مان هڪڙي ته نه آهيان ٻي به آهي.“
”ٻي...؟ ٻي ڪير...؟“
”ٻي تنهنجي زال ...“
”ها... هوءَ زال ۽ تون محبوبا “
”هن جي هوندي منهنجي ضرورت؟“
”ها. سومل جي هوندي به تنهنجي ضرورت“
”پر ڇو...؟“
”شايد هڪ محبوبا جي ضرورت. زندگيءَ ۾ رهجي ويل هڪ خال. کاٻي اک جو خواب. هڪ سجدي جي خواهش“
”خواب“
”ها خواب... محبوبا جو خواب. هر اهو ماڻهو پوءِ ڀلي شادي شده ڇو نه هجي جيسين محبوبا جي تعبير کان محروم هوندو محبوبا جي خواب جو اسير هوندو“
”هائو سويٽ... محبوبا هجڻ ڪيڏو نه اعزاز آهي“
”۽ تون محبوبا جي معيار تي بلڪل پوري آهين “
”سچ“
”ها سچ....
”ڪيئن...؟“
”هيئن“
هن سندس چهرو هٿن ۾ جهلي سندس چپن تي هڪ بي حد طويل چمي پوکيندي چيو. کيس ان چميءَ جو سواد ڄاتل سڃاتل محسوس ٿيو ۽ هن مومل کي احساس ڏيارڻ کان سواءِ اعتراف ڪيو ته ان چميءَ ۾ سومل جي چپن جي خوشبوءَ هئي. ۽ کيس لڳو ته ڀرسان ئي ڪٿي سومل موجود آهي. کيس ڏک ۽ اذيت جو گڏيل احساس ورائي ويو. ”منهنجي زندگي ۾ اچڻ لاءِ تنهنجي مهرباني راڻا“
”هائو سويٽ...“
”ها.. ۽ هڪڙو مان“
”ها فقط هڪ تون ۽ مان .... مان ۽ تون ... هي سمنڊ ... ۽ هي ساحل… ۽ هي اڪيلائي .. هي طويل سفر...“
ٻه پاڇولا. هڪ ٻئي جي وڌيڪ ويجهو ٿي ويل ۽ پريان بيٺل هڪ پاڇولوجهڙو سومل جو سراپا.
هُن پنهنجا ٻئي هٿ وڌائي سندس اکين تي رکيل چوڪور چشمو لاهي پنهنجي پاسيري کيسي ۾ رکيو ۽ کيس پنهنجي ڇاتيءَ سان ملائي ساڻس هڪ وڏو گهرو ڀاڪر متعارف ڪرايو...ايترو وڏو ڀاڪر جنهن جو ڪوئي ڇيڙو نه هو.. جنهن ۾ زمين ۽ آڪاس کي پنهنجي گرفت ۾ آڻڻ جي صلاحيت هئي.. ”مومل مون کي پنهنجي ڀاڪر ۾ ڀيڪوڙي ڇڏ. مان صدين کان مضطرب آهيان. مون کي قابو ڪر نه ته منهنجي بدن جون سڀ رڳون ڦاٽي پونديون. منهنجي وار وار مان ڦوهارا ڪري رت اڏامندو ۽ سڄو سمنڊ رت ۾ ڳاڙهو ٿي ويندو.“ راڻي اڊڙيل ساهن جي وچ ۾ ڳالهائيندي چيو. موٽ ۾ مومل کيس پنهنجي وجود ۾ تحليل ٿيڻ جو موقعو ڏنو ۽ هو سندس جسم ۾ ايئن ڳري ويو جئين مڌ جي گرم جام ۾ برف جو ننڍڙو ٽڪرو ڳري ويندو آهي. هن جي باخبر چمي مومل جي چپن تي پهچي مدهوش ٿي وئي. چميءَ جا پير ٿڙيا ۽ مومل جي ڪلهي سان ٽڪرائجي ڇاتيءَ تي اچي ڪري ۽ صفا نڍال ٿي وئي. ۽ سندس هٿ مومل جي بدن تي ايئن ٻڏندا ترندا رهيا جيئن ٻه آڙيون ڍنڍ ۾ ترنديون ۽ ٻڏنديون هجن. روشنيءَ جي وشال دائري ۾ هڪٻئي جي وجودن ۾ پيوست ٻن وجودن کي فقط سمنڊ پئي ڏٺو... سمنڊ جهڙو ڪناري تي بيٺل پوڙهو ماڻهو ۽ هو ٻه پاڇولا جهڙا ٻه ننڍڙا ٻار... روشنيءَ جي دائري کان ٻاهر بيٺل چيلاٽو بي وس....
”راڻا“ هن سڏيو. سندس جسم جي عمارت ۾ پڙاڏو گونجي ويو راڻا... راڻا ... راڻا ..
”تو ڪيئن ڄاتو ته مان راڻو آهيان .. منهنجو نالو ته راڻو نه آهي“ عمارت جا سڀ ڪمرا حيرت جي خوشبوءَ سان ڀرجي ويا...
دالان ۾ حيرت ..
راهدارين ۾ حيرت...
سيڙهين تي حيرت...
هن جي سرمئي چپن تي سرمئي مرڪ ڦهليل.
”۽ تو ڪيئن ڄاتو ته آئون مومل آهيان. منهنجو نالو ته تلسي آهي“
هر طرف حيرت جو راڄ.
” مون ته توکي ڪو نه سڏيو. مون ته مومل ڪو نه پڪاريو“
دالان ۾ حيرت...
دروازن ۾ حيرت...
درين ۾ حيرت.... اکيون اکين جي سفر تي روان دوان. جسم جسمن ۾ پيوست.
وچ جو فاصلو معدوم ”پوءِ تو ڪنهن کي سڏيو.“
” شايد توکي. شايد مومل کي. شايد سومل کي.“
هوءَ وٺڻ بدران ڏيڻ آئي هئي. هوءَ جيڪا جنم جنم کان جوڳڻ هئي. هن جو بدن سختي ۽ نرمي جو گڏيل احساس رکندڙ بدن. جنهن ۾ ڪنهن اڄاتي ديس جي اداس خوشبو.
هو انهيءَ خوشبوءَ جي ڪڪرن تي سوار ٿي آڪاش جي سفر تي روانا ٿي چڪا. پري پري. تمام گهڻو پري. اڳتي گهڻو اڳتي. ايترو اڳتي جيترو اڳتي اکيون ڏسي نه سگهنديون آهن. ڪن ٻڌي نه سگهندا آهن. هٿ ڇهي نه سگهندا آهن. هڪ ٻئي مٿان ايئن ڇانيل هيا جيئن ڪنهن ڳوٺ جي مٿان آسمان تارن سميت ڇانيل هجي. هو هڪ ٻئي جي وجودن ۾ ايئن پيوست هيا جيئن وڻ جي ٽاريءَ تي ول ويڙهيل هجي.
او جوڳڻ تنهنجي جيءَ ۾ ڇا آهي...؟
ڇاٻڌايان توکي...؟
اسان در در جا مسافر...اکيون ڳوڙها ڳوڙها... زخمي پيرا ۽ اکيون ٻيرا ٻيرا...!! وار کليل... ڪارا ڪڪر.. وڄ.... شام.... برکا... گوڙ...
گهنگهور گهٽا ۾،
تنهنجو بي لباس بدن،
وڄ جي هر وراڪي سان،
چاندي بڻجي چمڪي ٿو.
جوتي بڻجي جرڪي ٿو.
۽ تنهنجي ڪلهي جي لاهيءَ ۾،
کنوڻ ڪري ٿي کاهيءَ ۾،
۽ هڪڙو چنڊ اڀري ٿو دن جي اونداهيءَ ۾...!!
سفر جاري... سفر اڻ کٽ.. منزل ويجهو.. منزل ڏور... کاڏيءَ جي تر کان شروع ٿيل سفر جو ڪوئي انت نه پار.. کاڏيءَ کان ڳچي... ڳچيءَ کان ڇاتيون... وچ ۾ پيٽ جي نرم نفيس وادي...
۽ پوءِ نفاستن نزاڪتن جي هڪ انتها. انهيءَ دوران هن ڪنهن مهل هن جي نيڻن ۾ٿي نهاريو ته ڇرڪي ٿي ويو. انهن نيڻن ۾ سومل جي نهار جو پاڇولو هو.
اهي نيڻ نه هجن ڄڻ ڪنهنجي ڏيڍيءَ تي ٻرندڙ ٻه ڏيئا هجن.
ايامن کان ٻرندڙ ڏيئا.
ايامن کان منتظر ڏيئا.
ايامن کان منتشر ڏيئا.
او جوڳڻ تنهنجي جيءَ ۾ ڇاآهي؟
”انتظار آهي فقط انتظار“
”ڪنهن جو انتظار جوڳڻ...؟“
”الاءِ ڪنهن جو آهي.. پر آهي.... جنم جنم کان آهي شايد راڻي جو...“
۽ هو سندس اکين جي انتظار کان اکيون چورائي سفر تي روانو ٿي پئي ويو..سفر طويل سفر....
مختصر سفر... اکين جو سفر. کاڏيءَ جي تر جو سفر. نيٺ اهو سفر موٽي اچي کاڏيءَ تي پورو ٿيو.جتي هڪ ڪاري تر جو مختصر جهنڊو پئي ڦڙڪيو.
هو ٻئي سفر تان موٽي آيا.
هڪڙو راڻو. هڪڙي مومل.
هڪڙو احمد، هڪڙي تلسي.. هڪڙو مرد هڪڙي عورت.
خانه بدوشڻ هڪڙي گهري، وشال، معتبر ۽ شاندار مرڪ سان ڏانهس ڏسي پنهجي پوتيءَ سان هن جي پيشانيءَ تي اڀري آيل پگهر جي آلاڻ کي ايئن اگهيو ڄڻ هو سندس ننڍڙو پٽ هجي.
۽ هوءَ سندس پوڙهي ماءُ هجي...!!
شايد هر عورت جي اندر ۾ هڪ ماءُ هميشه موجود هوندي آهي. پر پڪ سان هر پيءَ جي اندر ۾ هر وقت هڪ پيءُ موجود نه هوندو آهي. البته هر مرد جي اندر ۾ هڪڙو اٻاڻڪو ٻار ضرورموجود هوندو آهي. جيڪو ڪڏهن به وڏو ٿي نه سگهندو آهي. خاص ڪري انهن مردن جي اندر جو ٻار جيڪي آزاد ٻاروتڻ گذاري نه سگهندا آهن.
تلسيءَ جي مرڪ جو ٻيو ڇيڙو ڳوليئي نه ٿي لڌو.
هوءَ ڪنهن وشال ڍنڍ وانگر شانت ۽ پنهنجي پاڻ ۾ مطمئن هئي. ۽ هو ڪنهن سامونڊي لهر جيان اتالو، اٻهرو ۽ اڻ مطمئن هو.