3
شايد ڪا به ننڍڙي ڳالهه ننڍڙي نه هوندي آهي. سڀ ننڍيون ڳالهيون وڏيون هونديون آهن . گهر ۾ مهمان آيل هئا. کٽون گهٽ هيون، زالهنس سندس ستن سالن جي پُٽ عليءَ کي هڪ مهمان سان سمهاريو جيڪو اڌڙوٽ وهيءَ وارو هڪ آدم بيزار شخص هو.
”عليءَ کي سليمان سان نه سمهار “ هن زال کي پنهنجي منهن سڏي چيو!
”ڇو.... !!“ زالنهس حيرت مان چيو.
”بس چيم نه. نه سمهارينس.“
”ڪهڙو ٿو فرق پوي . پنهنجا عزيز آهن، پاسي ۾ ستو پيو هوندو، مهمان کي سوڙهه ڪانه ٿيندي.“
”اها ڳالهه نه آهي“
”ته پوءِ ڪهڙي ڳالهه آهي“
” ڳالهه هي آهي ته عليءَ کي مهمان سان نه سمهار“
” ڇا ٿيو آهي راڻا. ننڍڙي ڳالهه کي کڻي ڳالهوڙو ڪيو اٿئي.“
هو چپ ٿي ويو. زالهنس کي ڀلا ڪهڙي خبر ته ڳالهين مان ڳالهوڙا ڪئين ٺهندا آهن.
ماڻس به ته کيس ايئن هڪ مهمان سان گڏ سمهاريو هو . هو زال کي ڇا ٻڌائي ۽ ڪيئن سمجهائي ته هڪ ئي کٽ تي مردن سان گڏ ستل ننڍڙن ٻارن سان ڇا ڇا نه ٿي گذرندو آهي . رات جي الائي ڪهڙي پهر ۾ ڪنهن هٿ جي ڇهاءَ تي جاڳ ٿي هئس . اهو هڪ اجنبيءَ کهرو هٿ هو جيڪو سندس نرم پيٽ تي آهستي آهستي ايئن گسڪي رهيو هو ڄڻ ڪجهه ڳوليندو هجي يا ڄڻ خاص مهم تي نڪتل هجي. هن ڊپ محسوس ڪيو ۽ ان ڊپ ۾ هڪ اجنبي لذت جي آميزش هئي ۽ هن دانهن ڪري ماءُ کي سڏڻ چاهيو پر سڏي نه سگهيو . اهو هٿ سندس پيٽ تان لهندو نهائينءَ کي ڇهڻ لڳو ۽ پوءِ سندس جسم جي نازڪ انتها تي پهچي اوچتو بيهي رهيو. اهو ”بيهي رهڻ“ در اصل هڪ بالغ ۽ تجربيڪار هٿ جي هڪ نا بالغ ۽ اڻ تجربيڪار جسم جي پر لطف گهرج سان بليڪ ميلنگ هئي. ان هٿ هڪ ننڍڙي ٻار کي وقت کان اڳ بلوغت جي دنيا ۾ پهچائڻ ٿي چاهيو. پر ان کان اڳ کيس هڪ بالغ خواهش جو پورائو ڪرڻو هو ۽ اهوننڍڙو ٻار جيڪو هڪ لمحو اڳ هڪ پر لطف احساس سان متعارف ٿيڻ پئي ويو اُهو ڄار ۾ ڦاسي پيو. هن روئڻ چاهيو پرهڪ ٿلهو ۽ وڏو هٿ سندس چپن جي مٿان ڇپ ٿي اچي ڪريو. سڏڪو بند ٿي ويو ۽ ٻئي پل ننڍڙوهٿ کهري هٿ جي سخت گرفت ۾ اچي ويو ۽ ننڍڙي هٿ کي هڪ اهڙي سخت، ڊگهي، گرم ٿلهي ۽ لسي انتها تي رکايو ويو جنهن جو کيس اڳ ڪڏهن به تجربو نه ٿيو هو. اها بي حد شرمندگي ۽ اذيت ۾ مبتلا ڪندڙ شئ هئي. ڪجهه وقت لاءِ سندس ننڍڙي ۽ ڪمزور هٿ تي هڪ وڏي ۽ سخت هٿ جي حڪمراني هئي. ننڍڙي هٿ تي زوروڌندو پئي ويو ۽ چرپر جوعمل تيز ٿيندو پئي ويو. هڪ وحشي جانور جو کليل وات ۽ سندس ٽڙيل ناسن مان نڪرندڙ گرم هوا، سوسٽ ۽ دٻيل دٻيل نه سمجهه ۾ ايندڙ آواز. گرم ساهه جو هانڀارو، وات جي ڌپ، الٽيءَ جهڙو احساس، هن جو ننڍڙو هٿ گهڻو ٿڪجي ۽ خفا ٿي چڪو . پوءِ اوچتو جانور جي کليل وات مان سيٽيءَ جهڙو تيزآواز نڪتو ۽ هو زور زور سان سهڪڻ لڳو. هٿ جي حرڪت بيهي رهي. ننڍڙو هٿ گرم گرم سڻڀي لئيءَ ۾ لپجي ويو. هنڌ ۾ عجيب خراب قسم جي الٽي جهڙي اگري ڌپ ڀرجي وئي. جانور جو کليل وحشي وات بند ٿي ويو. ۽ هو پرتي منهن ڪري کانئس بي خبر ٿي ويو. گهڙيءَ کان پوءِ هڪ اجنبي بالغ ۽ وحشي ماڻهوءَ جا کونگهرا ٻڌڻ ۾ اچڻ لڳا. پر هو صبح تائين سمهي نه سگهيو. اها رات سندس شروعاتي زندگيءَ جي معصوم، پرسڪون ۽ وڻندڙ راتين ۾ هڪ خطرناڪ ، ظالم ۽ وحشي رات ثابت ٿي. ان رات ئي کيس پهريون ڀيرو احساس ڏياريو ته ننڍن ٻارن جي ڀيٽ ۾ وڏن ماڻهن جي رات وڌيڪ گدلي هوندي آهي ۽ اهو ته اهڙيون راتيون ٻارن کي به گدلو ڪري ڇڏينديون آهن. ان رات کان پوءِ هميشه لاءِ سندس خواب غير محفوظ ٿي ويا ۽ هو هميشه لاءِ هڪ زوري ٿاڦيل گدلاڻ ۽ شرمندگيءَ ۾ مبتلا ٿي ويو ۽ ان رات ئي کيس معلوم ٿيو ته:
واقعي ڪوبه ماڻهو،
ڪنهن به ماڻهوءَ سان،
ڪٿي به،
ڪڏهن به،
۽ ڪجهه به ڪري سگهي ٿو.
پر هو اهو سڀ زال کي ٻڌائي نه سگهيو ۽ خاموشيءَ سان پنهنجي پٽ کي مهمان جي کٽ تان کڻي آيو ۽ کيس ائين اطمينان محسوس ٿيو ڄڻ هو هڪڙيءَ ٻيءَ قيامت کان بچي ويو هجي. ٻئي حادثي کان بچي ويو هجي. شايد حادثو رڳو اهو نه آهي جنهن مان ماڻهو گذري ٿو پر حادثو اهو به آهي جيڪو ماڻهو ءَ جي ڀرسان گذري ٿو.
”بيماري ڇا آهي...؟ آخر ڇا آهي بيماري؟“
ٿڪل ذهن سان پنهنجي پاڻ کان اڪثر پڇندو ۽ ڪو جواب پائي نه سگهندو . ڪوشش جي باوجود به سمجهي نه سگهندو ته بيماري وڻ ويڙهيءَ وانگر ڪٿان ايندي آهي ۽ ڪيئن جسم جي وڻ کي وڪوڙي ويندي آهي. شايد بيماري ماڻهوءَ جي اندر ۾ مانارو ٺاهيندي آهي. ان ۾ آنا لاهيندي آهي. ٻچا ڪندي آهي ۽ پوءِ ويندي آهي وڌندي ۽ هر بيماري جي پٺيان به هڪ ٻي بيماري هوندي آهي . بيماري اهو وڻ آهي جنهنجون پاڙون ماضيءَ جي پاتال ۾ ، ٿڙ حال جي هوائن ۾ ۽ ٽاريون مستقبل جي پولار ۾ لڙڪنديون رهنديون آهن. ڏسڻ ۾ رڳو وڻ جو ٿڙ ايندو آهي. باقي پاڙون ۽ ٽاريون نظرن کان اوجهل هونديون آهن ۽ وڌيڪ خطرناڪ به پاڙون ۽ ٽاريون هونديون آهن. ننڊ اچڻ لڳنديس ته به سمهڻ نه چاهيندو. ڀاسندس ”سمهندس ته دل جو دورو پئجي ويندم.. گهر جي ڇت مٿان ڪري پوندي... يا زلزلو اچي ويندو ۽ هزارين مڻن جي لوهه ۽ سيمنٽ ۽ سرن جي بلڊنگ هيٺان دٻجي ٻوساٽجي ڦٿڪي ڦٿڪي مري ويندس. ٻيو ڪجهه کڻي نه ئي ٿئي پر دل جو دورو ضرور پوندم. سيني ۾ سور جو هڪ سخت سُوٽ اڀرندي. هٿ سان سيني کي مهٽيندي رڙ ڪري زال کي ننڊ مان اٿارڻ گهرندس پر آواز نه نڪرندو.. زبان ڏندن جي هيٺان اچي چچرجي رتورت ٿي پوندي. وات ۽ واڇون رت ۾ ڳاڙهيون ٿي وينديون...؟ ٻارن ۽ زال کي به خبر نه پوندي ته ڪمري ۾ ڇا ٿي گذريو آهي. بلڪل ايئن جيئن منهنجي پڦاٽ غلام عليءَ کي رات جي الائي ڪهڙي پهر ۾ اوچتو دل جو دورو پيو هو. اهو ايترو شديد هو جو ڀرسان ننڊ پيل ماءُ کي به نه اٿاري سگهيو هو. ماڻس صبح جو سوير نماز لاءِ اٿي هئي ته کٽ تي نظر پوندي ئي رڙ نڪري وئي هئس. ”اڙي ياحسين! مون سان ظلم ٿي ويو.“ غلام علي ايڏو ڦٿڪيو هو جو کٽ جي واڏڻ ڇڄي پئي هئي. ڇنل واڏڻ ۽ پير رت ۾ ڳاڙها هئس ۽ پيرن جون کلون لهي ويون هئس . بس ماڻس اها جيڪا پهرين هڪڙي رڙ ڪئي، پوءِ اهڙي چپ ٿي جو وري ڪڏهن به ڳالهائي نه سگهي، اکين ۾ ڏک جا واچوڙا، زبان بند. ڪڏهن ڪڏهن ويڙهي ۾ ڪنهنجي شادي مرادي ٿيندي ته ماٺ ڪري اچي ماين جا لاڏا ٻڌندي. ڪنهن ڪنهن مهل ڪنهن مائي کي چوندي ”ائي ادي منهنجي غلام عليءَ جا لاڏا چئو.“ مايون سندس دل رکڻ لاءِ لاڏن ۾ پٽس جو نالو کڻنديون.
موڙ غلام علي جا لاڙئون گهرايان
لاڙئون گهرايان. پارئون آڻايان....
۽ هوءَ ڪنهن مهل ويٺي کلندي ته ڪنهن مهل روئندي پئي.
دير تائين جآڳنڌو رهندو ۽ ٿڪل ذهن سان سوچيندو رهندو. ننڊ اچي ويندس ته سڄي رات کاٻي اک ۾ ڀيانڪ خواب ڀٽڪندا رهندس ۽ صبح جو اٿندو ته ڀاسندس ننڊ نه ڪئي اٿم، سڄي رات رڻ جو سفر ڪيو اٿم. ڪنڌ جون رڳون تاڻيل . اکين جي هيٺان ڪارا داغ.. چمڙي سڪل . چپ خشڪ... تنهن ڏينهن زالهنس چيس... ”عليءَ جا پيءُ اهڙو آخر ڇا ٿيوآهي جو ڏينهون ڏينهن ڳرندو ٿو وڃين . چپ چپ رهڻ لڳو آهين . منهن ۾ ڇائون پئجي ويون اٿئي. ڪجهه ته ٻڌاءِ مون کي...“
”ڪجهه به ڪونهي مان ٺيڪ آهيان. تون پريشان نه ٿي. شايد لکڻ پڙهڻ ۽ اوجاڳي جي ڪري ڪمزوري ٿي وئي آهي.“
سوچڻ بنان ساڳيو گهڙيل جواب ڏيندُس. ”آخر زال کي ڇا ٻڌايان...؟ ته مون کي ڊپ ٿو ٿئي ته ڪٿي مون کي دل جو دورو نه پئجي وڃي. ته ڪٿي مونکي چيلاٽو چڪ نه هڻي، ته ڪٿي سڙيل منهن وارو ماڻهون مون تي حملو نه ڪري!! ان سان ڇا ٿيندو...؟ ڇا هوءَ مون کي ڊپ جي ڌٻڻ مان ڪڍي سگهندي...؟ يا رهندو پاڻ به ڊپ ۾ وٺجي ويندي ؟ پاڻ ته ڊنل آهيان ئي پر زال کي به ڊپ ۾ مبتلا ڪري ڇڏيان ته گهر جو ڇا حال ٿيندو...؟ جيڪو ٿيڻو هوندو سو ته هونءَ ئي ٿي گذرندو... ۽ ضرور ٿي گذرندو. پر مان کيس وقت کان اڳ ڇو تڪليف ۾ مبتلا ڪريان...؟ مان کيس خوشيون نه ٿو ڏئي سگهان ته آخر مون کي ڪهڙو حق آهي کيس ڏک ڏيڻ جو...؟“ ۽ ايئن هو خاموشيءَ سان ڳرندو ۽ ذرو ذرو ٿي مرندو رهيو. انهن ڏهاڙن ۾ سرڪاري فزيشن جي صلاح سان رت جي Lipid Profileڪرايائين ته معلوم ٿيس ته رت ۾ ڪوليسٽرول جو مقدار مناسب حد کان گهڻو مٿي پهچي چڪو اٿس... شگر بارڊر لائين کي ڇهڻ لڳي اٿس، بلڊ پريشر وڌيل رهڻ لڳو اٿس. وزن وڌڻ لڳو اٿس. ڊاڪٽر واڪ جو مشورو ڏنس.. ته صبح شام ڪلاڪن جا ڪلاڪ، ميلن جا ميل واڪ ڪرڻ لڳو. هن ننڍپڻ ۾ ڏهه سال ٻڪريون چاريون هيون. هو ڌنار هو. هن لاءِ پنڌ نئين ڳالهه نه هئي. شهر جي رستن تي، سوسائٽي جي ويڪرن روڊن تي، ڪرڪيٽ اسٽيڊيم جي ميدان ۾ مسلسل هلندو، ڀڄندو، سهڪندو ساهيون کڻندو ۽ پگهر ڳاڙيندو رهيو پر ڪو فرق محسوس نه ٿيس. ٻن مهينن کان پوءِ وري ساڳيون رپورٽس ڪرايائين ته ڪوليسٽرول، شگر توڻي بلڊ پريشر ساڳي جاءِ تي موجود هئس. رهندو جسماني طور وڌيڪ ڪمزور ٿي ويو هو ۽ ذهن ته هونءَ ئي ڪمزور هئس. تڏهن هڪ شام واڪ ڪرڻ بدران خاموشيءَ سان اسٽيڊيم جي گهاٽي سائي لان تي ويهي رهيو ۽ ويٺي ويٺي دير تائين مختلف ڄمار جي ماڻهن کي جن جا پيٽ وڌيل، پولهه نڪتل ۽ کاڏيءَ جو گوشت لڙڪيل. هو ڏسندو رهيو. اهي ڪنهن ڊنل جانور وانگر ڊوڙندي ، اٿ ويهه ڪندي ، قلابازيون کائيندي ۽ سهڪندي عجيب و غريب پئي لڳس ۽ کيس محسوس ٿيو ته دراصل اهي عمل جيڪي نه چاهيندي به زندهه رهڻ لاءِ زوريءَ ڪرڻا پون سي ماڻهوءَ کي صحتمند ڪرڻ بدران وڌيڪ بيمار ٿا ڪن. ايئن ڪرڻ سان ته رهندو ماڻهو وکرڻ ٿو لڳي.... ڊهڻ ٿو لڳي.... اکڙجڻ ٿو لڳي.... الجهڻ ٿو لڳي... جيسيتائين ماڻهوءَ جو ذهن نه سلجهندو، ايسيتائين ماڻهو صحتمند ٿي نه سگهندو.
ذهن ئي بيماري ۽ صحت جو بنياد آهي.
ڪجهه ئي هفتن کان پوءِ هڪ شام دوستن سان گڏ ريلوي اسٽيشن واري هوٽل جي کليل آڳنڌ ۾ چانهه پيئندي وات جو ذائقو بدليل محسوس ٿيس.
”چانهه ڪيئن آهي...؟“ ڀرسان ويٺل آفيس جي ڪُليگ شفيق کان پڇيائين.
” ٺيڪ آهي.. سٺي آهي.. ڇو توکي نه ٿي وڻي ڇا...؟“
”نه نه اهڙي ڳالهه ناهي. شايد منهنجو وات ... يار اصل ۾ الاءِ ڇو منهنجي دل پئي ٻُڏي ...“ ”ڇو راڻا... خير ته آهي. ڊاڪٽر ڏي هلون ڇا...؟ “
” نه بس اهڙ ي ڳالهه ڪونهي ... چڱو توهان ويهو مان گهر ٿو هلان ...“
هو اٿي چانهين جا پيسا ڏئي ۽ هوٽل کان ٻاهر نڪري آيو .
هو ڪجهه دير لاڳيتو ذهني ڪشمڪش ۾ مبتلا رهيو ... ڄڻ سندس آس پاس ڪو وڏو حادثو ٿي گذريو هجي يا ٿيڻ وارو هجي...؟ پرڪنهن سان حادثو؟ اهو نا معلوم.. اڻ چٽو. گهر فون ڪري زال کان ٻارن بابت پڇيائين... سڀ ڪجهه ٺيڪ ٺاڪ هو . پوءِ هي اُڻ تُڻ، تڪليف، بي نام اداسي ڇو؟...
۽ عين ان مهل سندس فون جي گهنٽي وڳي . اهو سندس سوٽ جو نمبر هو.
”هيلو.. ملوڪ ڇا حال آهي؟“ هن ايترو جلديءَ ۾ سوال ڪيو ڄڻ کيس جواب جي اڳواٽ خبر هجي. ”راڻا.... يار تنهنجو ماسات گذاري ويو“ هان.. اڇا....ڪيڏي مهل مطلب گهڻي دير ٿي آهي...؟ هن ڌڙڪندڙ دل سان پڇيو.
”پنج کن منٽ ٿيا هوندا. ڏاڍي تڪليف هئس. ڪلاڪ کن اڌ ڪٺل پکي وانگر ڦٿڪندو رهيو.... ۽.... يار ڪينسر جو موت به ڏاڍو خراب آهي“.
هن غير ارادي طور اهي لفظ اچاريا جيڪي اهڙي موقعي تي پاڻ همورو چپن تي اچي ويندا اٿس. ذائقو...؟ موت جو ذائقو...؟“ هو ماساتس کي سارڻ بدران موت بابت سوچڻ لڳو. شايد ان طرح ئي هو ذهن ۾ ڀرجي ويل اذيت جي گهري احساس مان نجات ماڻي پئي سگهيو. ته معنيٰ موت جو ذائقو هوندو آهي. موت خود ذائقو آهي، ته معنيٰ اهو ذائقو ڪڙو زهر به ٿي سگهي ٿو، ماکيءَ جهڙو مٺو به ٿي سگهي ٿو؟ ڦڪو به ٿي سگهي ٿو؟ جي نه ته ڪنهن هڪ ذائقي جو نالو ڇونه ورتو ويو. ڪڙو، ڦڪو، مِٺو، کارو، ڪوبه ... فقط ذائقو ڇو چيو ويو...؟“
ان رات هو دير تائين موت بابت سوچيندو رهيو ”ته معنيٰ مذهبن جي نقطه نگاهه کان هر ماڻهوءَ جو پنهنجو عمل ذائقي جو چونڊ ڪندو. جهڙو عمل تهڙو ذائقو...“ تان جو کيس سوچيندي اڌ رات ٿي وئي. پر هو ڪنهن هڪ نتيجي تي پهچي نه سگهيو. ياشايد نتيجي تائين پهچڻ کان اڳ ننڊ پئجي ويو ۽ شايد اها ننڊ ئي سندس سوالن جو جواب هئي. موت .. هڪ گهري ننڊ. يار ماسات ... زندگي بي وفا نڪتي ... ڪم پورو ٿي ويو. يار منهنجا ٻچا. منهنجو گهر. هن جي اکين مان ڳوڙها وهي آيا. سڀ ڪجهه ختم ٿي ويو.
زنده رهڻ لاءِ ضروري آهي ته ماڻهوءَ ۾ صاف رت هجي. ۽ صاف رت لاءِ ضروري آهي ته ماڻهو واقعي به جيئرو هجي. جيئرو ماڻهو کاڌو کائيندوآهي. ۽ ٿيليسيميا جو مريض ٻارڙو فروٽ بدران رت گهرندو آهي. هن جو اڌ جسم ظاهر هو اڌ لڪل هو. رات ته چانڊوڪي هئي پر هو ڀت جي اوٽ ۾ بيٺو هو. ڪنهن ڪنهن مهل اوٽ مان ٿورو نڪتو ٿي ته سندس اڌ جسم ظاهرٿي ٿيو. ۽ ٻئي پل وري لڪي ٿي ويو. هن سندس اڌ جسم ڏسڻ جي باوجود به کيس مڪمل طور سڃاڻي ورتو. هو چيلاٽو هو... سڙيل ٻوٿ وارو چيلاٽو. جنهن کي سڙڻ کان به گهڻو اڳ منهن تي ماتا وسي هئي. نڪ جي جاءِ تي رڳو ٻه ننڍڙا ڪارا سوراخ هئس. وات ۾ڏند ۽ زبان ته هئس پر چپ ڪونه هئس. وات اهڙو هئس جهڙو ڪوئي جو ٻِرُ.... اکين جا ڇپر ۽ ڀرون سڙيل هئس. سڄي ٻوٿ تي ماتا جي سينئارن سان گڏ باه ۾ سڙڻ جا اڇا نشان به هئس. راڻو جنهن مهل راجا واري ريل مان لهي اسڪول وڃڻ لاءِ پليٽ فارم تان گذرندو هو ته کيس اسڪول واري گرائونڊ واري نم جي ٿڙ وٽ بيٺو پاڻ ڏي گهوريندو محسوس ڪندو هو ۽ جيئن منهن ورائي نم ڏي ڏسندو هو ته سندس اکيون هن جي سڙيل منهن سان وڃي لڳنديون هيون.. هو نم جي هيٺان بت وانگربيٺو بنان چپن واري وات سان مرڪي رهيو هوندوهو. بنان چپن واري وات سان مرڪندڙ ماڻهوءَ کي ڏسڻ جو تجربو بذات خود هڪ ڏکوئيندڙ تجربو.
هو سڄو ڏڪي ويندو هو ۽ پنهنجي اندر ۾ پري پري تائين ڊپ ۾ مبتلا ٿي ويندو هو ۽ تڪڙا قدم کڻي پليٽ فارم تان لهي اسڪول ڏي هليو ويندو هو ۽ ڪلاس ۾ پهچي ڪجهه اطمينان محسوس ڪندو هو. هن سڙيل ٻوٿ واري ماڻهوءَ بابت پنهنجي دوست پامسٽ منور عليءَ کي به ٻڌايو هو پر موٽ ۾ هن مرڪي کيس هڪڙو شعر ٻڌايو هو جنهنجو مطلب ڪجهه هن طرح هو ته توکي مخالف هوا کان ڊڄڻ نه گهرجي. اها ته تيز لڳي ئي توکي اوچو اڏائڻ لاءِ ٿي. جيڪا ڳالهه هو بالڪل سمجهي نه سگهيو هو ۽ کيس پامسٽ منور عليءَ تي ڏاڍي ڪاوڙ آئي هئي. پر پوءِ جنهن مهل هن پنهنجي مرڪ سهيڙي سنجيدگيءَ سان سندس هٿ پنهنجي هٿ ۾ وٺندي ۽ هٿ جي لڪيرن ۾ ڏسندي چيو هئس... ”جيڪي شيون توکي سٺيون نه لڳن ضروري ناهي ته اهي خراب هجن... پر توکي نه وڻن ته تون انهن ڏي توجهه نه ڏي ... پنهنجي رستي سان هلندو رهه...“ ته سندس ڪاوڙ ڪافور ٿي وئي هئي ۽ چيلاٽي ڏي ڏسڻ ڇڏي ڏنو هئائين. پر چيلاٽي ڏانهس ڏسڻ نه ڇڏيو هو. دراصل چيلاٽو گهڻي وقت کان سندس پويان لڳل هو. تڏهن کان سندس پٺيان لڳل هو جڏهن اڃا هوُ مڊل اسڪول ۾ پڙهڻ لاءِ راجا واري ريل ۾ چڙهي شهر به وڃڻ نه لڳو هو. تڏهن کان جڏهن اڃان ڇهه فوٽ ڊگهي ۽ چارمڻ وزني ڇهين درجي واري استاد انور پنهنجي وڏي هٿ سان سندس ننڍڙي ڳل تي صورتختي ۾ رهيل هڪ چُڪ تي اها چماٽ به نه هئي جنهن سان سندس ساڄي ڪن تي اهڙي تاڙي چڙهي وئي هئي جيڪا وري ڪڏهن به لهڻي نه هئي ۽ جنهن سان کانئس پيشاب وهي ويو هو ۽ هو هميشه لاءِ شرمندگي ۽ ڊپ ۾ مبتلا ٿي ويو هو ۽ گهر ايندي ايندي بخار ٿي ويو هئس ۽ ماءُ کي چيو هئائين ته هو هاڻي ڪڏهن به اسڪول نه ويندو پر اتفاق سان ٻئي ڏينهن ئي گرمين جي موڪل ٿي وئي هئي ۽ جيستائين موڪل ختم ٿي هئي ايستائين چماٽ جو مالڪ ڪنهن ٻئي اسڪول بدلي ٿي چڪو هو. شايد ڪنهن ٻئي ننڍڙي ڳل جي ڳولا ۾!! شايد کيس چماٽ جو چسڪو لڳي چڪو هو. پوءِ هو وري اسڪول وڃڻ لڳو هو. البته هو هڪڙي چُڪ جي سزا مان ڪڏهن به نڪري نه سگهيو ۽ پوءِ ان هڪ چُڪ جي ڊپ ۾ آئنده واري سڄي زندگيءَ ۾ کانئس هميشه هڪ کان وڌيڪ چُڪون ٿينديو رهيون. تڏهن کان جڏهن اڃا هو صبح جو پنهنجي ڳوٺ اسڪول ۾ ٽيون درجو پئي پڙهيو ۽ اسڪول مان موٽڻ کان پوءِ پنهنجون پنج ڇهه ٻڪريون ۽ ڪجهه ڇيلڙا ڪاهي ڳوٺ جي پريان مختصر چراگاهه ۾ چارڻ ويندو هو.
هي ان وقت جو قصو آهي جڏهن سندن گهرن جي کاٻي پاسي اوڏن هڪ وڏي چوڪورکڏ کوٽي مٽي ڍوئي سندن ڪکاون گهرن جي جاءِ تي ڪوٺا ٺاهيا هئا ۽ کڏ ۾ سم جو پاڻي ڀرجي ويو هو.. پاڻيءَ تي سائي رنگ جي ڪائي ۽ ناسي سينور ڄمي ويو هو ۽ انهي سينور ۾ ئي قدرتي طور چيلاٽو پيدا ٿيو هو ۽ ڄمڻ شرط کڏ جو ڪنو پاڻي پيتو هئائين... اهاکڏ ئي سندس ماءُ هئي. پوءِ سائي سينور تي ويٺل ڪيڙا، ماڪوڙا، مڇر، گڏهن جي لڏ، ڪاري گپ ۽ ڪاري گپ ۾ مئل جيت جڻيا کائي تيزيءَ سان وڏو ۽ پوءِ بالغ ٿي ويو هو. ۽ هوڳوٺ جو اهو پهريون ٻارهو جيڪو تازو ساماڻيل چيلاٽي جو پهريون شڪار بڻيو هو ۽ جنهن تي پوري سچائي سان ۽ ڪڙي حقيقت جيئان اهو انڪشاف ٿيو هو ته چيلاٽي ۾ ضرورت مطابق پنهنجو روپ ۽ رنگ تبديل ڪرڻ جي شيطاني صلاحيت موجود آهي. اهو جنهن وقت به ۽ جتي به چاهي ۽ جيڪو به چاهي روپ وٺي ٿو سگهي. مطلب ته اهو هڪ ٻهروپيو چيلاٽو هو.
ان مهل هن جهنگ ۾ ٻڪريون پئي چاريون ۽ ڪانڊيرن جي ننڍڙن ڳاڙهن گلن تي ڦيرا ڏيندڙ اڇا ۽ ڦڪا پوپٽ پئي ڏٺا ۽گڏوگڏ رات ريڊيو تي ٻڌل ڪنهن لوڪ گيت جي ڌن پئي جهونگاري جو اوچتو ڪنن تي سرن جي سُر سُر ۽ چيلاٽي جي ”ڀون ڀون“ جو ڀوائتو کهرو ۽ اڻ وڻندڙ آواز پيس. اهو سڙيل ٻوٿ وارو ڪارو چيلاٽو هو. جنهن کيس اڪيلو ڏسي مٿس حملوڪرڻ چاهيو هو. کهرا چنبا .. کهرا پر ... ڦڪو ڌڙ ... ڪاري منڍي .... هن پاڻ کي چيلاٽي جي سخت چنبن ۾ ڦاٿل محسوس ڪيو ۽ کائنس ٻڪريون، ڪانڊيرن جا ڳاڙها گل ۽ گلن تي ڦرندڙ پوپٽ ۽ لوڪ گيت جي ڌن وسري وئي. دانهن ڪرڻ چاهيائين ته چيلاٽي جو هڪ کهرو ۽ سخت هٿ سندس وات تي ڦٻي ويو .. ۽ سندس ڦڪو ڌڙ سندس مٿان هو. هو نه دانهن ڪرڻ جهڙو هو نه ڀڄڻ جهڙو. چيلاٽو ڪنهن وحشي جانور جيان طاقتور ۽ بگڙِيل حالت ۾ هو. وات مان گڦ ۽ ناسن مان سوسٽ پئي نڪتس . هن جي منڍي چيلاٽي جي هئي ۽ ڌڙ مرد جو هو ۽ سندس ڌڙ ۾ اهو سڀ ڪجهه هو ۽ ان حالت ۾ هو جيئن ۽ جيڪو هڪ بالغ مرد جي ڌڙ ۾ هجڻ گهرجي. ڀون ڀون جو وڌندڙ آواز ... نڪ مان نڪرندڙ سوسٽ ... ساهه جو تييز هانڀارو... چنبن ۽ پرن جي کهراڻ ... رڙين ڪرڻ جي ناڪام ڪوشش ... ڪمزور جسم جو ڦٿڪو ... سور ... ڊپ ... ڪاوڙ... ڏک ... سوسٽ ... ڇڏ ... ڇڏ .. مون کي ... ڇڏ... امان... الاڙي ... امان ڙي ... چُپ ... چُپ ڪر... ڪتي جا پٽ ... چپ ... شديد سور ... هڪ وڏي دانهن .... ڪيڪاٽ ... ٻڪرين جو ٽاه کائي ڊوڙڻ ... هن جو روئڻ ... ۽ چيلاٽي جو گوڏ ٻڌڻ ... ڪتي جا پٽ چپ ڪر ... نه ته ٺپ ماريندو سانءِ هن جو خاموش ٿي وڃڻ. ان شام ٻڪريون ته گهر پهتيون پر هو اڃا گهر نه پهتو ته ماڻس جون اکيون گهٽيءَ ۾ اٽڪي پيون. اصل ۾ هن اونداهيءَ ۾ گهر وڃڻ پئي چاهيو. جو کيس ڊپ هو ته سج جي روشنيءَ ۾ سندس منهن تي موجود چيلاٽي جا رانڀوٽآ ظاهر ٿي پوندا. سج لٿو ته هو چپ چپ ڪري اچي کٽ تي سمهي پيو. پر سندس چپ کيس ماءُ جي اکين کان لڪائي نه سگهي. ”راڻا سوير ئي سمهي پيو آهين. ڇا ٿيو آهي ماني ته کاءُ.“ ماڻس منهن تان رلهي لاهيندي چيس.
”نه امان بک ناهي ننڊ ٿي اچي“ هن رلهي مٿان ورائيندي چيو. گهڙي کان پوءِ هوءَ سندس ڀر ۾ اچي ليٽي.
”ڇو راڻا ڇا ٿيو آهي؟“
”ڪجهه نه امان. ڪجهه به نه“
”پوءِ ماني ڇو نه ٿو کائين“
”ائين ئي امان. بس بک نه آهي“
”ڀلا کير ڏيانءِ“
”نه امان“
”..............“
”امان؟“
”جي ابا“
”امان گناهه ڇا آهي؟“
”ڪوڙ ڳالهائڻ، وڙهڻ، چوري ڪرڻ ۽ ڪنهن کي مارڻ گناهه آهي“
”جيڪو گناهه ڪندو آهي اهو دوزخ ۾ ويندو آهي؟“
”ها“
”پوءِ ڀلي اهو ٻار هجي.“
”نه ٻار نه. ٻار ته گل آهن.“
”ٻار به ته گناهه ڪن ٿا نه امان“
”ٻار ڪهڙا ٿا گناهه ڪن؟“ ماڻس ڪن وٽ وات رکندي پيار سان چيو.
”ٻارن سان وڏا ڪو گناهه ڪن ته پوءِ؟ ٻار به ته خراب ٿيا نه. معنيٰ انهن به ڏوهه ڪيو نه.“
”نه راڻا ٻار ته گل آهن گلن جا ڪهڙا گناهه.“
”..........“
”پر تو ڪهڙو گناهه ڪيو آهي. تون ڪهڙو وڏو مڙس آهين.“
هن اڳتي وڌي سندس ننڍڙي ڳل تي چمي ڏيندي چيو ته سندس چپ ڳل تي رهجي ويل ڳوڙهن ۾ آلا ٿي ويا. هو ننڊ پئجي چڪو هو.
هوءَ اٿي لالٽين کڻي آئي ۽ اچي پٽس جي منهن وٽ جهليائين. پٽس جي ننڍڙن ڳلن تي رانڀوٽن جا نشان هئا. ان شام کان وٺي هو هميشه لاءِ شام بابت عدم تحفظ جو شڪار ٿي ويو. ان شام ان ٻار جو ٻاروتڻ مري ويو ۽ ان شام کان وٺي هو ان احساس ۾ مبتلا ٿي ويو ته در اصل هو گدلو ٻار آهي . توڻي جو ان گدلاڻ ۾ سندس ڪو ڏوهه نه هو. ۽ رات هوءَ پاڻ به نه ڪو ماني کائي سگهي نه ئي دير تائين سمهي سگهي.
ان شام کان پوءِ هن جو هميشه لاءِ چيلاٽي جي ڊپ ۾ مبتلا ٿي وڃڻ ۽ چيلاٽي جو هميشه سندس پٺيان رهڻ ۽ هن جو هميشه لاءِ ان خدشي ۾ مبتلا ٿي وڃڻ ته....
ڪوبه ماڻهو،
ڪنهن به ماڻهوءَ سان،
ڪٿي به،
ڪڏهن به
۽ ڪجهه به ڪري سگهي ٿو.
پوءِ ڀلي اهو ماسات هجي، ماروٽ هجي، پڦاٽ هجي، سوٽ هجي يا چاچو مامو هجي.
هو ڪلاس ۾ ويهي سبق پيو پڪو ڪندو هو ۽ هو دريءَ وٽان کيس ڏسندو رهندو هو ۽ هو نه اها ڳالهه استاد کي ٻڌائي سگهندو هو نه ماءُ کي. چيلاٽو جتي ڪٿي ٻارن جو پيڇو ڪندو آهي. پوءِ جتي به ۽ جنهن مهل به موقعو ملندواٿس کين ڏنگ هڻي ڪڍندو آهي. ڏنگ سان ٻار ۾ زهر ڦهلجي ويندو آهي ۽ ٻارهميشه لاء پنهنجي رڳن ۾ رت سان گڏ چيلاٽي جو زهر کڻي زندگي گذاريندو آهي. پوءِ ڪڏهن به پوپٽن جا خواب ڏسي نه سگهندو آهي.
۽ کيس تڏهن ئي محسوس ٿيو هو ته هڪڙو چيلاٽو شايد سندس اندر ۾ پلجڻ لڳو آهي. هڪ خاموش، ننڍڙو پر ڀيانڪ چيلاٽو سندس ننڍڙي سيني ۾، سيني جي ڪنهن اونداهين ڪُنڊ ۾ سرجڻ ۽ سُرڻ لڳو آهي.
پوءِ جڏهن هو پرائمري پاس ڪري شهر پڙهڻ لڳو هو ته اتي به چيلاٽِي سندس پيڇو نه ڇڏيو.
هو رسيس ۾ ڪلاس مان نڪري ريڙهي وٽ پيٽيز پيو کائيندو هو ته چيلاٽو گرائونڊ ۾ ٽالهيِءَ جي ٿڙ وٽ بيٺو ڏانهس گهوريندو رهندو هو. موڪل مهل اسڪول مان نڪري اسٽيشن تي ويندو هو ته هن کي پنهنجي پٺيان هلندي محسوس ڪندو هو. ۽ اسٽيشن تي نم جي وڻ وٽ رکيل سيمنٽ جي بئنچ تي ويهي ريل گاڏيءَ جو انتظار ڪندو هو ته هو پاڻيءَ جي چبوتري واري ڀت جي ننڍڙن سوراخن مان ڏانهس ڏسندو رهندو هو. وٽس چيلاٽي کان بچڻ جو ڪو به رستو نه هو. چيلاٽو ڪنهن به وقت ۽ ڪٿي به پهچي پئي سگهيو. مٿس ڪنهن جي به ڪا به جهل پل ۽ روڪ ٽوڪ نه هئي. چيلاٽي جو ڊپ سندس حواسن جو حصو ٿي ويو . هو رڳو جاڳ ۾ ئي نه ننڊ ۾ به چيلاٽي کان ڊڄڻ لڳو هو. اڪيلائيءَ ۾ ئي نه ماڻهن جي وچ ۾ به. گهر کان ٻاهر ئي نه گهر ۾ به چيلاٽي جي ڊپ ۾ مبتلا رهڻ لڳو. هو ڀت جي پاڇولي مان نڪتو ته وري سندس اڌ جسم ظاهر ٿيو. سندس اڌ جسم ڪارو اڌ جسم ڳاڙهو پئي نظر آيو. هڪ اک ڪاري ٻي اک ڳاڙهي. هڪ ڳل ۽ نڪ جي هڪ ناس ۽ وات جو اڌ ڳاڙهو.... ڳچيءَ جو هڪ پاسو ڳاڙهو.... هڪ ٻانهن ۽ هڪ هٿ ڳاڙهو... هڪ ڄنگهه ڳاڙهي.... هڪ پير ڳاڙهو. پير ۾ پيل بوٽ جو هڪ جوتو ڳاڙهو... ڳاڙهي پالش. ڳاڙي پالش جي ڳاڙهي خوشبوءَ ۽ اهو به کيس پهريون ڀيرو معلوم ٿيو ته در اصل هر خوشبوءَ جي پنهنجي الڳ بوءِ ئي نه هوندي آهي پر ان جو الڳ رنگ به هوندو آهي. جيئن ڳاڙهي پالش جي ڳاڙهي خوشبو، ڪاري پالش جي ڪري خوشبو، اڇي گل جي اڇي خوشبو، ڳاڙهي گل جي ڳاڙهي خوشبو، آسماني گل جي آسماني خوشبو، سائي پن جي سائي خوشبو ۽ نيري گل جي نيري خوشبو. ڳاڙهي جوتي ۾ پيل جوراب کان خالي بوٽ مان پير ٻآهر ڪڍڻ جي ڪوشش ڪيائين.. زور ڏيئي پير ٻاهر ڪڍيائين، ”جوراب ڪٿي آهن. مان چوان ٿو ته جوراب ڪٿي آهن. ٻڌين نه ٿي... ٻوڙي آهين ڇا...“ ايئن اڪثرپنهنجي ئي دانهن تي ڇرڪ ڀري ننڊ مان جاڳي پوندو هو.
اها هڪ اڌوري ۽ بي سوادي ننڊ هئي، اهڙي ننڊ جنهن جو ڪوبه رنگ نه هو.
۽ اهو موڪل جو ڏينهن هو.
زالنهس رنڌڻي ۾ هئي، ٻار اڃان ننڊ ۾ هئا. هو چپل پائي شينڪ تي ويو ۽ گرڙي ڪري ٻه چار لپون پاڻيءَ جون منهن کي هڻي موٽي اچي ورانڊي ۾ ڪرسيءَ تي ويٺو ۽ ان خواب بابت سوچڻ لڳو جيڪو رات ئي سندس ننڊ ۾ زوريءَ گهڙي آيو هو پر کيس لڳو پئي ته ان اهو خواب ڪئي سال اڳ ڏٺو هو. اوچتو سندس ذهن اندرين ڪمري ۾ ٽي وي تي هلندڙ گيت ڏي ڊوڙي ويو.
I have a dream a song to sing
To help me cope with any thing
If you see the wonders of a fairytale,
You can take the future if you fail,
Believe in angels some thing good in every thing.
I see. I believe in angels when
I know the time is right for me.
I will cross the stream.
I have a dream.
”منهنجو هڪڙوخواب آهي.“
۽ ”کاٻي اک جو خواب“ هن پنهنجي طرفان اظافو ڪيو ۽ انهيءَ گيت جي خواب سان گڏ جيئن ڪوهيڙي ۾ لڪل وڻ سج جي تپش تي آهستي آهستي ظاهر ٿيندا آهن کيس راتوڪو اهو خواب ياد اچي ويوجيڪو صبح ٿيندي ٿيندي کانئس وسري چڪو هو. شايد خوابن جون ڳالهيون خوابن کي موٽائينديون آهن. پر هن راتوڪو خواب ياد ڪرڻ نه ٿي چاهيو. اهو ياد ڪرڻ جهڙو خواب نه هو. اهو وسارڻ جهڙو خواب هو. ڇوته اهو زوري کاٻي اک ۾گهڙي آيل ساڄي اک جوخواب هو. جنهنجو کاٻي اک جي خواب سان ڪوبه تعلق نه هو. هن جو ته رڳو ساڄي اک سان تعلق هو. هو گهڻي وقت کان ايئن سمجهڻ لڳو هو ته سڀ سٺاخواب سندس کاٻي اک ۾ لهندا آهن ۽ سڀ خراب خواب سندس ساڄي اک ڏسندي آهي، ايئن جيئن پوپٽ هميشه گل تي ۽ مک سدائين گند تي ويهندي آهي. کيس پڪ ٿي وئي هئي ته سڙيل منهن واري ماڻهوءَ جو خواب هميشه سندس ساڄي اک ڏسندي آهي ۽ راجا واري ريل گاڏيءَ ۾ دريءَ وٽ ويٺل سفيد وڳي واري ڇوڪريءَ ۽ مورن جي کنڀن جي برسات جو خواب سدائين سندس کاٻي اک ڏسندي آهي. اها خوابن جي پاڻ هموري چونڊ هئي. شايد اکيون خوابن جي چونڊ نه ڪنديون آهن، پر خواب اکين جي چونڊ ڪندا آهن. زالهنس چانهه ۽ اخبار ٽيبل تي رکي ۽ خاموشيءَ سان تيز وکون کڻدي رڌڻي ڏي ايئن موٽي وئي ڄڻ تئي تي پيل ماني يا چلهه تي رکيل چانهه سڙڻ جو ڊپ هجيس.
هن چانهه جو ڪوپ کڻڻ کان اڳ اخبار ڏي نهاريو. اها هڪ بي دلي ۽ ٿڌي نهار هئي جنهن ۾ دلچسپيءَ جي ڪابه ڪوساڻ نه هئي.
کيس خبر هئي ته اخبار ۾ ڇا هوندو.
۽ کيس اها به خبر هئي اخبار ۾ ڇا نه هوندو...؟
خبر هئس ته اخبار ۾ اهو سڀ ڪجهه هوندو جنهنجو هجڻ نه هجڻ ساڳي ڳالهه آهي ۽ اها به خبر هئس ته اخبار ۾ اهو ڪجهه قطعي به نه هوندو جنهنجو هجڻ ضروري هوندو آهي.
هر اخبار ۾ خبرن جو هڪ اڻ کٽ واچوڙو.
اهڙو انڌو ڪندڙ واچوڙو جنهن ۾ ڦاٿل ماڻهن کي ڪجهه به ڏسڻ ۾ ۽ ڪجهه به سمجهڻ ۾ نه ايندو آهي!
هواخبار کڻي صفحا اٿلائڻ لڳو.
پهريون صفحو.
ٻيون صفحو.
اٺون صفحو.
ڪجهه رنگين قسم جا فوٽا ڏٺائين ۽ پوءِ مختلف اشتهارن ڏي نهاريائين. پنهنجي پسند جي ڪار وٺو... آسان قسطون آسان ادائگي... بنگلوز وڪري لاءِ مناسب قيمت... آسان قسطون... پهرين اچو پهرين وٺو... سندس چپن تي ڦڪي مرڪ ڦهلجي وئي. زالنهس حيرت کان خالي اکين سان سندس مرڪ ڏي ڏٺو. هوءَ سندس مرڪ جي اذيت کان بي خبر نه هئي. هو گهڻو وقت اڳ ”سهولتن“ ۽ لذتن“ جي ريشمي ڄار ۾ ڦاسي چڪوهو. جديد گهرجن ۽ سهولتن جي ڌاڳن سان اُڻيل ريشي ڄار ۾ ڦاسڻ مڊل ڪلاس جي ماڻهوءَ جي پنهجي چونڊ آهي.. ان ۾ ٻئي ڪنهن جو ڀلا ڪهڙو ڏوهه ؟ سهولتن جي ريشمي ڄار ۽ مڊل ڪلاس جي ماڻهوءَ جي خواهشن ۽ خوابن جو تعلق جبر ۽ اختيار جو خوبصورت مثال آهي. اهڙو مثال جنهن ۾ فتح هميشه جبر جي ٿيندي آهي.. ۽ ماڻهو بااختيار هوندي به بي اختيار ٿي پوندوآهي. ۽ پيسن کان سواءِ ماڻهو شهر ۾ ته ساهه به نه ٿو کڻي سگهي. انهن ڏينهن ۾ هن لاءِ گهر جو سڪون، خوشي، کل مرڪ ۽ زندگي اوپرا احساس بڻجي ويا هئا. گهر ۾ هر وقت ڏک جو پاڇولو لامارا ڏيڻ لڳو هو. گهر جي ڀتين تي ۽ ڇت ۾ اداسيءَ جو ڄارو ڄمي ويو هو، گهر ۾ هر وقت ڪروڌ ۽ ڪاوڙ وسڻ لڳي هئي. ٻار هر وقت ڊنل رهڻ لڳا هئا. هو اڪثر ڀڻڪڻ لڳندو هو. ”خبر ناهي ايئن ڇو سمجهيو ويندو آهي ته وچولو طبقو تبديلي ۽ انقلاب جي مهندار جو ڪم ڏيندو آهي.! وچولو طبقو ته پنهنجي اڻ کٽ خواهشن ۽ نا تمام خوابن جو اهڙو قيدي آهي جنهنجي آزاديءَ جو ڪوبه امڪان نه آهي. هو ته جيئن پوءِ تيئن خواهشن ۽ خوابن جي کاهيءَ ۾ اونهو لهندو ويندو آهي ۽ کيس پنهنجي آسپاس ڏسڻ جي نه ڪا خواهش هوندي آهي نه گهرج. ۽ نه ئي وٽس ايترو وقت هوندو آهي. هو ته پاڻ ئي وقت جي هٿ ۾ اهڙي پتلي جيان هوندو آهي جنهن کي پنهنجي پاڻ تي ڪوبه اختيار نه هوندو آهي.“
”آخر تنهنجي پگهار ڪڏهن سڄي ٿيندي؟“ زالنهس اڪثر ان وقت پڇندي هئس جنهن وقت ڪنهن گهرج جي پورائي لاءِ پيسن جي ضرورت محسوس ٿيندي هئس ۽ پرس پنهنجي اکين جيان خالي ۽ ٻسو نظر ايندو هئس.
”باقي ڪجهه مهينا لڳندا شايد“ هو وضاحت ڪندو. ”باقي ڪجهه مهينا لڳندا شايد..هون... ۽ اهي ڪجهه مهينا ڪيئن گذرندا؟ هتي ته مهيني جا آخري ڏهه ڏينهن جبل جيڏا ٿي ٿا پون... “
”پوءِ مان ڇا ڪيان..... مٿو ڦاڙيان ڇا پنهنجو پيسن لاءِ“
”ڇو ورتئي قرض..؟ نه وٺي هاته ڇو ذليل ٿيون هان.... ؟ پگهار پندرهن ڏينهن به نه ٿي هلي. ٻارن کي خرچي ڏيڻ جيترا پيسا به ناهن گهر ۾.... توته منهنجي لاءِ مصيبت ڪري ڇڏي آهي.... پاڻ صبح هليو وڃي آفيس ۽شام جو پنهنجي ڪتابن ۽ ڪاڳرن ۽ دوستن جي حوالي ۽ مان آهيان جو ذليل ٿي وئي آهيان. ان ڏينهن به بجلي وارا دروازي تي اچي بيٺا. بل ڏيکاريو.. نه ته بجلي ٿا ڪٽيون... زندگي آهي يا مصيبت .. وري به شابس آهي قاسم گل فروش جي ماءُ کي جو اوکي سوکي ۾ ڪم ايندي آهي نه ته هينئر اونداهيءَ ۾ ويٺو هجين ها...“ ان ڏينهن هو سوير ئي بينڪ تي ويو هو. بينڪ مينيجر ڪاروباري مرڪ سان سندس آڌر ڀاءُ ڪيو ۽ ٻئي لمحي لون اسٽيٽ مينٽ جي سلپ سندس هٿ ۾ هئي. کيس لڳو ڄڻ لون اسٽيٽ مينٽ جو ڪاغذ به ڏانهنس ڪنهن وڇونءَ وانگر ڏسي رهيو آهي. شايد سڄي دنيا ۾ چيڪ بوڪ جي ان ڪاغذ جهڙو قيمتي ۽ اهم ڪاغذ ڪوبه نه هوندو جنهن تي رقم لکي بئنڪ مان پيسا کڻي سيڌي سامان، وٺڻ ٻارن کي خرچي ڏيڻ ۽ دوائن وغيره وٺڻ جهڙو ٿي سگهبو آهي. ۽ شايد لون اسٽيٽمنٽ جي ڪاغذ جهڙواڻ وڻندڙ ۽ ڀيانڪ ڪو به ڪاغذ ڪٿي به ڪونه هوندو جيڪو ماڻهوءَ کي مجبورين جي صليب تي ٽنگي ڇڏيندو آهي.
”ته معنيٰ“ هو بئنڪ جي دروازي مان ٻاهر نڪرندي ڀڻڪيو ” اڃا ٻه سال ساڳي حالت رهندي...!“ ٻه سال معنيٰ...؟ چوويهه مهينا! ۽ انهن ڏينهن ۾ هو اڪثر سنجيدگيءَ ڀريل رحمدل احساس سان انهن ماڻهن بابت سوچڻ لڳو هو جيڪي پنهنجي هٿ سان زندگيءَ جو ڏيئو وسائي ڇڏيندا آهن. کيس انهن تي پيار آيو.