10
هن چانهه ۾ اڌ چمچ کنڊ جو ملائي پهرين سُرڪ ڀريندي ئي پنهنجي طبيعت کي ڪنهن حد تائين بهتر محسوس ڪيو.
۽ هن ڏٺو ته سندس ويٺي ويٺي آفيس خالي ٿي وئي. ڪنهن پل ويٺي ويٺي سڀ ڪجهه خالي خالي ٿي ويندو آهي. آفيس جا سڀ ڪمرا خالي. دالان خالي، ورانڊا خالي. خالي ڪمرن ۽ ورانڊن ۾ ڀٽڪندڙ پاڇولا... آواز... گذارشون انتظار.. سفارشون. ... رشوتون. سر منهنجو ڪم اڃان نه ٿيو آهي..؟ مهرباني ڪيو ها... ٿوو وقت لڳندو انتظار ڪيو. سر پليز... نه .. نه .. اڃان نه .. ڪجهه وقت کان پوءِ مٿي به ته حساب ڪتاب ڏيڻو آهي. سگريٽ پيار ... سر اسان جون ته هلي هلي جُتيون گسي ويون آهن... سر منهنجو فائل ڪڍرايو... خرچ لڳندو.. مفت ۾ ڪم ٿيندا آهن ڇا...؟ سر مان حقدار آهيان.
ها ها ها ها... حقدار .. حقدار ها ها ها .. خالي ڪمرن ۾ گونجندڙ ٽهڪن جا آواز...
هو ڊوڙي آفيس مان ٻاهر نڪتو...
کيس هڪ دفعو وري پٽيوالو گلي ياد اچي ويو. اڄ صبح کان گليءَ کي زڪام هو. هونءَ کيس گلي فقط آفيس جي چوديواريءَ تائين ياد رهندو آهي. پر ان ڏينهن آفيس کان ٻاهر نڪرڻ بعد به کيس گلي ياد رهيو. پيرن ۾ لڙڪندڙ اڳٺ ۽ نڪ مان وهندڙ زڪام وارو گلي. ان ڪري ئي شايد ان ڏينهن گلي کيس آفيس کان ٻاهر به ياد رهيو جو ان ڏينهن گلي اهو گلي نه هو جيڪو هميشه هوندو آهي. ان ڏينهن اهو گلي ٻيو گلي هو. يعني زڪام وارو گلي. ۽ زڪام وارو گلي ”ٻيو گلي“ هو. ۽ اهو ”ٻيو“ جو احساس هُن لاءِ هميشه هڪ وڻندڙ، نئون ۽ پاڻ ڏي ڇڪيندڙ احساس رهيو آهي. جيئن ٻيو شهر، ٻيو ڳوٺ، ٻيو سبق، ٻيو ڪتاب، ٻيو اسڪول (اهو نه جنهن ۾ پڙهي رهيو هجي پر ٻيو اسڪول...) ٻيو خواب، ٻيو ڏک، ٻيو آسمان، ٻيو سفر، ٻيو ڪتاب، ٻيو صفحو، ٻيو سج، ٻيو چنڊ، ٻيو ماڻهو، ٻيو منظر، ٻيو تصور، ٻيو دوست ٻيو دشمن، ٻيو پيار، ٻي عورت، ٻي محبوبا، ٻي زال، ٻي شادي، ٻي رات، ٻيو صبح، ٻي چمي. سڀ ڪجهه. ٻيو ٻيو. ٻيو قدم. ٽيون قدم. چوٿون قدم. سڄو رستو ٻيو قدم. سڄو شهر ٻيو قدم. سڄو ملڪ ٻيو قدم. سڄي دنيا ٻيو قدم. هو ننڊ ۽ جاڳ جي وچ ۾ هلندو ٻيو قدم کڻي ان پراڻي ريلوي اسٽيشن تي اچي بيٺو جيڪا ڪڏهوڪو ويران ٿي چُڪي هئي. ۽ رڳو ڪجهه مسافرن جي يادگيرين ۾ محفوظ رهجي وئي هئي.
اها ته اڳواٽ ئي کيس خبر هئي ته ڪجهه ئي ورهين کان پوءِ اها اسٽيشن ويران ٿيڻي آهي. اسٽيشن جي عمارت به ڊهي پٽ پوڻي آهي. ٽڪيٽ گهر تي تالو لڳڻو آهي. ڇت ۾ ڄارو ڄمڻو آهي. اهو ڪارو بورڊ جنهن تي اڇي چاڪ سان ايندڙ ۽ ويندڙ ريل گاڏيءَ جا وقت درج ٿيل آهن سو ميسارجڻو آهي، ڪاري بورڊ ۾ ريل گاڏيون بوگين ۽ روانگين توڙي آمد جي وقت سميت فريز ٿيڻيون آهن. پاڻيءَ واري چبوتري ۾ رکيل سڀ مَٽ سُڪي ٺوٺ ٿيڻا آهن. البت هڪ مٽ جي تري ۾ رهيل ٿورڙي پاڻيءَ ۾ ڪيڙا پئجي وڃڻا آهن ۽ اسٽيشن جو چوڪيدار رات جو هٿ ۾ بتي کڻي ڪنهن ڀوت وانگر پٽڙيءَ جي پاسن سان ڀٽڪڻو آهي. ۽ هو آخري ريل گاڏيءَ جي آخري مسافر طور ڪافي دير کان ڳچيءَ ۾ مفلر ويڙهيو ڪوٽ جي کيسن ۾ هٿ لڪائي سيمنٽ جي بئنيچ تي ويٺو هو. ريل گاڏي جيڪا اتر کان اچڻي هئي. جڏهن ته چوڪيدار هٿ ۾ بتي کڻي هر رات ريل جو انتظار ڪرڻ بعد ريل جي اچڻ جي اميد لاهي ويٺو هو. جيتوڻيڪ هن کي اڃان رٽائرمنٽ جو آرڊر ڪونه پهتو هو. پر پوءِ به هو پاڻ کي رٽائرڊ بتيءَ وارو سمجهڻ لڳو هو. ۽ هر وقت ان ڏک ۽ ڪاوڙ ۾ مبتلا رهڻ لڳو هو ته آخر حڪومت سندس مئٽرڪ پاس پٽ کي ڪنهن ٻئي هنڌ بتيءَ وارو ڇوڪرو ڪري ڇو نه ٿي رکي...!!۽ کيس رٽائرمنٽ جي ڪاغذن ٺهرائڻ جي پريشاني ڌار هئي. ۽ هو اها پريشاني ٻڌائڻ ۽ ان جو ڪو حل هٿ ڪرڻ لاءِ سيمنٽ جي بئنچ تي ويٺل تنها مسافر جي ڀرسان اچي ويٺو هو پر کيس پٿر وانگر ساڪت ۽ خاموش ڏسي ساڻس ڳالهائڻ جي همٿ نه پئي ساري سگهيو.
”گاڏي ڪانه ايندي...“ نيٺ بتيءَ واري پوڙهي ڳالهائڻ لاءِ رستو ڪڍي ورتو.
”ها...! اڄ به ليٽ آهي“ هن ڪوٽ جي کيسي مان کاٻو هٿ ٻاهر ڪڍي چانڊوڪيءَ ۾ وقت ڏسندي چيو. ۽ وري ٻنهين جي وچ ۾ خاموشي جي ديوار کڙي ٿي وئي.
”اڃان منهنجي پينشن جا ڪاغذ پٽ به ڪونه پهتا آهن“ پوڙهو ان اميد سان پنهنجي منهن ڀڻڪيو ته متان مفلر واري مسافر کي مٿس رحم اچي وڃي ۽ هو پاڻ ئي کانئس سندس ڪهاڻي پڇي.
”تو منور علي ڏٺو هو؟“ هن اٽلندو پوڙهي کان سوال ڪيو. شايد هو ٻئي هڪ ئي خواب جا قيدي هئا.
”ڪهڙو منور علي...؟“ بتيءَ واري پوڙهي ڏڪندڙ آواز ۾ چيو. ”جيڪو آخري بوگيءَ ۾ سفر ڪندو هو. پيٽيز وڪڻندو هو ۽ مسافرن جا هٿ ڏسندو هو.“
”اڙي ها... اهو ته منهنجو دوست هو.. انهيءَ ئي ته منهنجو هٿ ڏسي ٻڌايو هو ته ريلوي جي نوڪريءَ ۾ تنهنجو مستقبل اونداهون آهي. تنهنجي رٽائرمنٽ جا ڪاغذ ڪڏهن به تو وٽ ڪونه پهچندا ۽ تنهنجي پٽ کي تنهنجي جاءِ تي ڪونه کڻندا... تون ڇا ٿو سمجهين هو منهنجي مئٽرڪ پاس پٽ کي منهنجي جاءِ تي کڻندا...؟“
”شايد.. ها... شايد...“ هن بي خياليءَ سان ڳالهايو.
”تون ڇا ٿو سمجهين منهنجي پينشن جا ڪاغذ مون تائين پهچندا.“ پوڙهي پُر اميد جوش سان چيو.
”شايد ها.. شايد ريل اچي وئي. اچي وئي...“
هو بتيءَ واري کي انتظار جي نديءَ ۾ لڙهندو ڇڏي بئنچ تان اٿي املتاس جي سڪل وڻ وٽ اچي بيٺو. بتي وارو پوڙهو حيرت کان خالي اکين سان ڏانهس ڏسڻ لڳو ۽ هو ڪوٽ جي کيسن مان هٿ ڪڍي گاڏيءَ ۾ چڙهڻ لاءِ تيار ٿي بيٺو. ريل گاڏي ٻه ٻه پئسا ڇهه ڇهه پايون ڪندي دونهون اوڳاڇيندي اچي اسٽيشن تي بيٺي.
سامهون واري بوگيءَ جي کليل دريءَ وٽ ويٺل سفيد وڳي واري ڇوڪري ڏانهس ڏسي مرڪڻ لڳي. سندس مرڪ سان مور جي کنڀن جي برسات شروع ٿي وئي. هو چند پل املتاس جي سڪل وڻ وٽ بيٺو ڏانهس ڏسندو رهيو ۽ مور جي کنڀن جي خشڪ برسات ۾ پُسندو رهيو. تان جو بابوءَ سيٽي وڄائي ڊرائيور کي سائي جهنڊي ڏيکاري. ريل گاڏي سُرڻ لڳي ته هو هڪڙو قدم ۽ پوءِ ٻيو قدم کڻي بوگيءَ ۾ چڙهيو ۽ سفيد وڳي واري ڇوڪريءَ جي گمنام مُرڪ ۾ هميشه لاءِ تحليل ٿي ويو. ريل گاڏي اسٽيشن ڇڏي اڳتي رواني ٿي وئي ۽ هو زندگيءَ ۾ پهريون ڀيرو پاڻ کي پاڻ کان پري ويندي ڏسڻ جي تجربي مان گذرڻ لڳو.. ۽ تجربو کيس ڏاڍو سٺو لڳو. ان پل کيس محسوس ٿيو ته هو جيڪو ريل گاڏيءَ ۾ هليو ويو اهو زندهه ٿي ويو ۽ جيڪو سيمنٽ جي بينچ تي رهجي ويو اهو مري ويو آهي.کيس پنهنجي کاٻي هٿ ۾ جهليل بتيءَ ۽ کاٻي اک جي خواب ۾ عجيب هڪجهڙائي محسوس ٿي. کيس اوچتو اوڪارو اچي ويو. روڊ جي پاسي کان ويهي رهيو. الٽيءَ کان اڳ الٽيءَ جهڙو احساس. هلڪو بخار .. اکيون گرم.. آ .. آ ... ئوو آ... آ.. اووئو.. پٽ تي الٽي. سائو پاڻي.. چانهه جو ذائقو ... ڪافيءَ جي ڪڙاڻ. ... چتائي الٽيءَ ۾ نهاري ٿو. الٽيءَ ۾ ٻيو ڇا ڇا آهي؟ ڇا نه آهي؟ شايد هر ماڻهو پنهنجي پيٽ مان ٻاهر نڪتل هر شئي ڏسڻ چاهيندو آهي. شايد هر ماڻهو نه .. پر ڪجهه ماڻهو... ۽ هو انهن ڪجهه ماڻهن مان هڪ ماڻهو... روڊ جي ڪناري سان الٽي ڪري الٽيءَ ۾ ڏسندڙ ماڻهو...! وڏو ماڻهو. ننڍڙو ماڻهو .. ننڍڙي هوندي به کيس اڪثر بخار ۾ الٽي ايندي هئي.. امان .. امان الٽي ٿي اچي... هو ڊپ ۾ روئڻهارڪو ٿيندي ماءُ جي منهن ۾ ڏسندي چوندو. ان موقعي تي ماءُ جي منهن ۾ ڏسڻ جو مطلب اهو ڏسڻ هوندو ته ڏسان ته ڪٿي هوءُ سندس الٽيءَ ڪرڻ تي ناراض ته ڪانهي .. پر الاءِ ڇو مائرون ٻارن جي الٽيءَ تي ناراض نه ٿينديون آهن... هوءَ ڊوڙي پاڻيءَ جو گلاس ڀري ايندي .. ها.. ڀلي ڪر الٽي .. ڪر.. اتي ئي شابش .. پوءِ مان پاڻهي صاف ڪري ڇڏينديس... هوءَ کٽ جي ايس وٽان رلي هٽائيندي چوندي... هو بنان ڪنهن ڊپ ۽ پريشانيءَ جي الٽي ڪرڻ لڳندو. ۽ ان دوران هوءَ هڪ هٿ ۾ پاڻيءَ جو گلاس جهلي ٻئي هٿ سان سندس قميص مان هٿ اماڻي سندس پُٺي مهٽڻ لڳندي شاباش... شاباش.. ڪر الٽي.. سڄو بار لهي پوندئي ... ۽ هو هميشه اهو سوچي حيران ٿيندو ته امان کي آخر منهنجي الٽي خراب ڇو نه ٿي لڳي....؟؟ کيس منهنجي الٽيءَ مان ڌپ ڇو نه ٿي اچي....؟؟ کيس ڪاوڙ ڇو نه ٿي لڳي. هن روڊ جي ڪناري سان الٽي ڪندي پٺيءَ تي ڪنهن هٿ جي ڇهاءُ جي شديد ضرورت محسوس ڪئي.. شايد هر ماڻهو الٽيءَ ڪرڻ مهل پٺيءَ تي ڪنهن نه ڪنهن هٿ جي ڇهاءَ جي ضرورت محسوس ڪندو آهي...!! هن پٺيءَ تي ڪنهن هٿ جي ڇهاءَ کان خالي احساس سان الٽيءَ ڏي نهاريو.
الٽيءَ ۾ مڇرن جا پر ۽ ٽنگون پئي تريون. هن کان ڇرڪ نڪري ويو...
هي ڇا...؟ اوهه.. مڇر.. ڊينگي مڇر... هو اڃان وڌيڪ چتائي ڏسڻ لڳو.. مڇرن جي پرن ۽ ڄنگهن سان گڏ چيلاٽي جا پر، منڍي ۽ ڄنگهون.. ۽ سڙيل منهن. چنجهيون اکيون.. ننڍڙيون ناسون.. وري الٽي اچي ويس آ... آ ... ئوخ... خا.. خو.. آخ... هاڻي منجهس ٻي الٽيءَ ڏي ڏسڻ جي سگهه نه رهي.. ڏڪندڙ جسم سان گوڏن تي زور ڏئي اٿي بيٺو ۽ ٽشوءَ سان وات اگهي ڊاڪٽر حيدر علي جي ڪلينڪ ڏي وڃڻ لڳو. وات ۽ نڙي ڪڙي زهر... اکين مان هر هر وهي ايندڙ ڪوسا ڪوسا لڙڪ ... مڇر... ڊينگي.. پر.. منڍيون ... ڄنگهون چيلاٽو. چيلاٽي جي مُنڍي.. هو بي ترتيب سوچ ۽ اڍنگي هلڻيءَ سان هلندي ڀڻڪڻ لڳو.. ۽ هلندو اچي ڊاڪٽر جي ڪلينڪ جي دروازي وٽ بيٺو جتي ڊاڪٽر جو ساڳيو پٽيوالو ساڳيءَ جاءِ تي ساڳئي انداز ۾ هڪ ڄنگهه تي ڀت کي ٽيڪ ڏيو بيٺو هو.. دروازو بند هو. پٽيوالو سمجهي ويو ته هو ڊاڪٽر سان ملڻ ٿو چاهي. مطلب ته ڊاڪٽر مصروف آهي، هن سوچيو ۽ خاموشيءَ سان انتظار جي اذيت مان گذرڻ لاءِ ذهن تيار ڪرڻ لڳو. ڪجهه لمحن بعد هن پاڻ کي ڊاڪٽر جي سامهون ويٺل ڏٺو. کيس لڳو ڄڻ هو ورهين کان ساڳئي ڪلينڪ ۾ ساڳيءَ ڪرسيءَ تي، ساڳئي ڊاڪٽر وٽ ساڳئي انداز ۾ ٻئي هٿ هنج ۾ رکيو ويٺو آهي. ”جي.. ڇا حال آهي“ ڊاڪٽر جي سوال کيس ڳالهائڻ تي مجبور ڪيو. هونءَ هن ڪو وقت ڪنهن سان به نه ڳالهائڻ جو پڪو ارادو ڪري ڇڏيو هو. کيس ڊاڪٽر جي ڪلينڪ کان، دروازي کان، پٽيوالي کان ۽ ڊاڪٽر کان ڊپ پئي محسوس ٿيو. کيس لڳو ڄڻ ڪمري ۾ اندر ڀرسان ئي ڪٿي چيلاٽو به موجود آهي. ۽ ڊاڪٽر جي اکين مان ڏانهنس ڏسي رهيو آهي. چهرو ڊاڪٽر جو اکيون چيلاٽي جون. يا شايد اکيون ڊاڪٽر جون پر نهار چيلاٽي جي.. چيلاٽي جهڙي نهار...!!
”جي.. ٻڌايو ڇا حال آهي“ ڊاڪٽر وري جملو ورجايو. انهيءَ ورجاءَ ۾ ڪاوڙ نه پر بيزاريءَ جو احساس هو. اها بيزاري ڪنهن گرم هوا جي واچوڙي وانگر ڪمري ۾ ڦيرا پائڻ لڳي...! هن اٿڻ چاهيو پر واچوڙي کيس ڪرسيءَ تي ڪيرائي وڌو. هن ڪجهه به ڳالهائڻ نه ٿي چاهيو.. ڪجهه به ٻڌائڻ نه ٿي چاهيو. پر ڊاڪٽر جي سواليه نهار کيس پنهنجو ارادو تبديل ڪرڻ تي مجبور ڪيو.
”ڊاڪٽر صاحب مون کي ڊينگي مڇر جو چڪ لڳي ويو آهي... هتي ... او .. هتي هي ڏسو...“ هن آڱر سان نرڙ تي موجود ڳوڙهي کي ڇهندي ڊاڪٽر کي ويجهو ٿيندي ايئن چيو ڄڻ اهي لفظ هن نه پري ڪنهن ٻئي پئي ڳالهايا. ڊاڪٽر جي چپن تي ڦڪي مرڪ پکڙجي وئي ”ڪنهن چيو آهي توهان کي ڊينگي جو وائرس لڳي ويو آهي“؟
”مونکي ائين ٿو لڳي... بخار ٿي پيو آهي ... الٽي به.... ۽ الٽيءَ ۾ مڇر جا پر... ڄنگهون... ۽ سچي ٻيو چيلا... چيل... لا... ٽو...“
”توهان ڊپريشن جون گوريون کائو پيا يا نه؟“
”نه ڊاڪٽر صاحب..... نه پيو کاوان“
”ڇو نه؟“
”ڊاڪٽرصاحب ٻه اڍائي سال ٿي ويا آهن.“
هن ڪنهن ٻار وانگر ڳالهايو. ”گوريون کائي کائي تنگ ٿي پيو آهيان. آخر ڪيستائين گوريون کائيندو رهندس.“
”ڪجهه حالتن ۾ ته ڊپريشن جي دوا سڄي زندگي کائڻي پوندي آهي. ٻيو ته ڊپريشن جي دوا اوچتو بند نه ڪبي آهي. دوا شروع ڪيو“
ڊاڪٽر گهنٽيءَ تي هٿ رکندي ٺيٺ پروفيشنل انداز ۾ چيو. مطلب ته دروازي وٽ ٻيو مريض منتظر آهي. هو خاموشيءَ سان ڄنگهون گهليندو ڪلينڪ جي دروازي مان ٻاهر نڪري آيو. ٻاهر لاتعداد ٽريفڪ.. هارن.. دونهون... ماڻهو... شور.. ڀڄ ڊوڙ... رڪشا... مريض.. اسپتالون... اسٽور وارا.... دوائن جا پرچا... ريڙها.. گاڏا... هوڪا... رڙيون... کيس لڳو ڄڻ هو هڪ ننڍڙي پاڳلخاني جي دروازي مان نڪري هڪ وڏي پاڳلخاني جي دروازي ۾ داخل ٿيو آهي، جنهن جون ڀتيون آسمان تائين آهن پر نظر نه ٿيون اچن. . ان مهل سامهون ساگر کي ايندي ڏسي سندس اندر ۾ خوشيءَ جي احساس ڪر کنيو. اهڙي خوشي جيڪا ڪنهن اجنبي شهر جي اجنبي گهٽيءَ ۾ ڪنهن دوست سان اوچتو ان ڪيفيت ۾ ملاقات ٿيڻ تي ٿيندي آهي جنهن مهل ماڻهو اڪيلائيءَ، ٿڪاوٽ، اوجاڳي ۽ ڏک جي احساس ۾ مبتلا هوندو آهي. ساگر روايتي گرمجوشيءَ سان ساڻس ڀاڪر پائي ايئن مليو ڄڻ ورهين کان پوءِ مليو هجيس.
”ساگر ڪيئن آهين....؟ “
”ٺيڪ آهيان. تون ٻڌاءِ“
ساگر جي سوال تي هن جي دل وڌيڪ آلي ٿي وئي.
”هل ته ڪٿي ويهي چانهه پيون“
هن ساگر کي ان خواهش سان صلاحيو ته جيئن ڪجهه گهڙيون ساڻس گذاري سگهي. ۽ کيس با آواز خاموشيءَ سان ٻڌائي سگهي ته منهنجي اندر ۾ شام جا پاڇولا طويل ٿيڻ لڳا آهن. مان آهستي آهستي ايئن ڀرندو پيو وڃان جيئن درياهه جي تيز وهڪري ۾ ڪنارا ڀُرندا آهن مونکي ڪجهه پل اڌارا ڏي ته جيئن مان توکي پنهنجي اکين جي غمناڪي ٻڌايان متان مان تنهنجي معرفت اونداهين غفا مان روشنيءَ جي ڪناري ڏي موٽي اچان. پر ساگر سندس صلاح ڏي ڌيان نه ڏنو ۽ پنهنجي واچ ڏي ڏسندي اتاولائي مان چيائين ”يار مان تڪڙ ۾ آهيان. دوست انتظار پيا ڪن.. ڪارنر ميٽنگ آهي اڳ ئي مون کي دير ٿي وئي آهي.“
اها ڪا نئين ڳالهه نه آهي. نه ئي حيرت جهڙي ڳالهه آهي. هو هميشه تڪڙ ۾ هوندو آهي. کيس يا ڪنهن گڏجاڻي ۾ پهچڻ جي تڪڙ هوندي آهي يا ڪنهن تنظيمي ساٿيءَ سان ملڻ جي. هو يا ڪنهن ڪارنر گڏجاڻيءَ لاءِ وڃي رهيو هوندوآهي يا گڏجاڻيءَ تان موٽي رهيو هوندو آهي. هو رستي ۾ ملندڙ هر ذاتي دوست کي اهو احساس ڏيارڻ جي ڪوشش ڪندو آهي ۽ ان ڪوشش ۾ گهڻو ڪري ڪامياب به ٿي ويندو آهي ته ’وٽس وقت تمام گهٽ آهي ۽ مقابلو سخت آهي ۽ سندس مصروفيت جي ڪا انتها ڪانهي ان ڪري هو پنهنجو قيمتي وقت ضايع نه ٿو ڪري سگهي. وٽس ذاتي ڪچهري لاءِ نه ڪو وقت هوندو آهي نه وٽس ذاتي ڪچهري جي ڪا اهميت هوندي آهي. هو هر حال ۾ ۽ هر وقت ۽ هر هنڌ پنهنجو وقت سجايو ڪرڻ گهرندو آهي. هن کي فرد جو نه پر قوم جو اونو آهي. ان ڪري هو پنهنجي هر ملاقات، ڳالهه ٻولهه ۽ ڪچهري کي ’با مقصد‘ بڻائڻ چاهيندو آهي. هر ڳالهه ۾ پنهنجي ’قومي ڳالهه‘ شامل ڪرڻ پنهنجو قومي فرض سمجهندو آهي. ۽ پنهنجي فرض کان ڪڏهن به غافل نه ٿيندو آهي. اها الڳ ڳالهه آهي ته هڪ طرف پاڻ کي قومي ڪارڪن ۽ قومي دانشور ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ۾ مبتلا رهندو آهي ته ٻئي طرف ”وڏو ماڻهو“ هجڻ/ ٿيڻ جي خواهش ۾ مبتلا رهندو آهي. شخصي لحاظ کان چڱو ماڻهو هجڻ سندس خوبي آهي. پر ان خوبيءَ تي سندس ’وڏو ماڻهو‘ هجڻ يا ٿيڻ جي خواهش پاڻي ڦيري ڇڏيندي آهي.بنيادي طور پرائمري استاد آهي پر زندگيءَ ۾ ڪڏهن به اسڪول ۽ شاگردن جو منهن نه ڏٺو اٿائين. استاد سڏائڻ پنهنجي گهٽتائي سمجهندو آهي. سدائين ڪنهن نه ڪنهن خانگي اداري ۾ ’ايڊمنسٽريشن آفيسر‘ هجڻ جو تعارف ڪرائي پنهنجي ڪامپليڪس کي لڪائڻ جي ڪوشش ۾ پڌرو ڪري وجهندو آهي. هاڻي ته خير سان سندس پراڻي خواهش پوري ٿي آهي ۽ سندس اکين ۾ ڀٽڪندڙ ’وڏو آفيسر‘ ٿيڻ وارو ساڄي اک جو سپنو ساڀيان ٿي چڪو آهي. هو ڪنهن ڳُجهي ايجنسيءَ ۾ آفيسر ڀرتي ٿي ويوآهي..... البته اها ٻي ڳالهه آهي (۽ اها سندس لاءِ ضرور تڪليف ڏيندڙ ڳالهه آهي) ته ڪنهن به دوست سان پنهنجي نوڪريءَ/آفيسريءَ جو ذڪر نه ڪندو آهي.”چڱو مان هلان ٿو دوست انتظار پيا ڪن“
ساگر ساڻس گرمجوشيءَ سان هٿ ملائي پنهنجو مخصوص جملو ڳالهائي اڳتي وڌي ويو ۽ سارنگ وانگر ماڻهن جي پيهه جو حصو ٿي سندس نگاهن کان اوجهل ٿي ويو.
۽ هو اتي ئي ڪجهه دير بيٺو رهيو. ڇو بيٺو رهيو....؟
الاءِ ڇو....؟
پوءِ هو تڪڙي وارد ٿيل رات جي طويل سرنگ ۾ هلندو گهر پهچڻ جي ڪچي ارادي سان ڀتين تي لکيل نعرا ۽ اشتهار پڙهندو رهيو تان جو رستو کٽي ويو. رستي جي ڇيڙي تي هن پاڻ کان وسري ويل سوال پڇڻ جي ضرورت محسوس ڪئي ته مون ڊاڪٽر کي اهو ڇو نه ٻڌايو ته مان ڪافي وقت کان ٻِن دنيائن ۾ رهڻ لڳو آهيان. ۽ ٻن دنيائن ۾ رهندڙ ماڻهو ان نانگ وانگر هوندو آهي جنهن جي منڍي نانگ جي ۽ ڌڙ ماڻهوءَ جو هوندو آهي. يا منڍي ماڻهوءَ جي ڌڙ نانگ جو هوندو آهي. پر ان کان اڳ جو هو ڳالهائي سندس آواز ۽ ڀتين جي وچ ۾ گهر جو دروازو اچي ويو.
هن منهن ۾ پوندڙ نعرن جي دز ۽ ڀتين تي چنبڙيل اشتهارن جو ڄارو ڇنڊي گهر جو دروازو کوليو ته کيس ٿڪاوٽ جو احساس وڪوڙي چڪو هو ۽ هو ياد ڪرڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳو ته کيس ڀتين تي لکيل نعره پڙهڻ کان پوءِ الٽي آئي يا الٽي اچڻ کان پوءِ ڀتين تي لکيل نعره پڙهيائين پر کيس ياد نه آيو. شايد ڪڏهن ڪڏهن سڀ ڏک ۽ سڀ ٿڪ گڏجي پوندا آهن. اهو رستي جو ٿڪ هو. اهو رستي جو ڏک هو. رستو جيڪو اونداهيءَ ۾ ڍڪيل هو.
رستو جيڪو هڪ لانگ بوٽ کان ٻئي لانگ بوٽ جي وچ واري فاصلي جيترو سوڙهو ۽ اڻ وڻندڙ هو ۽ ان رستي جي ٻنهين ڇيڙن تي رات جي رهزنن جو راڄ هو.
وچ واري وٿي ۾ رهندڙ ماڻهن جا منهن مرجهايل ۽ اکيون خوابن کان خالي هيون.
اهو ”خوابن کان محروم“ ماڻهن جو ملڪ آهي. هن ديس جي ماڻهن جڏهن به ڪنهن ڪاري رات جي وچ ۾ ڪنهن روشن صبح جو سپنو ڏٺو هوندو ته رات جا رهزن حرڪت ۾ اچي ويا هوندا. انهن خواب ڏسندڙ اکين تي ڪاريون پٽيون ٻڌي ڇڏيون هونديون. ۽ خوابن کي يا سوليءَ تي ٽنگي ڇڏيو هوندو يا ڏينهن ڏٺي سندن ڇاتيءَ ۾ گوليون هڻي ڇڏيون هونديون. اف...! هي خوابن جو قتل گاهه....!!
هن ديس ۾ رات جي رهزنن هٿان کوڙ دفعا خزائون برپا ٿينديون رهيون آهن. زندگيءَ جي سر سبز وڻ مان پنن جيان لاشا ڇڻندا رهيا آهن. شهيدن جي قطار ۾ اضافو ٿيندو رهيو آهي. رت جي ڊگهي ليڪ جنهن ڪافي سال اڳ سفر شروع ڪيو هو اهو سفر اڃا ختم نه ٿيو آهي. هاڻي ته رات جي رهزنن کي رت جو ذائقو ڏاٺ لڳي چڪو آهي. جيئن ٿيلسيمئا جي مرض ۾ مبتلا ٻارڙا رانديڪا گهرڻ بدران هر اٺين پندرهين ڏينهن رت گهرندا آهن ايئن رات جا رهزن ٻي ٽين رات رت گهرندا آهن. رات جا رهزن خوابن جا پراڻا خوني آهن. ڪالهه ئي انهن هن ديس جي اداس اکين ۾ رهندڙ خوابن جهڙي دراز قد شهزاديءَ کي مقتولن جي لسٽ ۾ شامل ڪري ڇڏيو آهي ۽ ماڻهو درد جي طويل ڪوما ۾ هليا ويا آهن.سندن اکين ۾ هڪ دفعو وري شامِ غريبان لهي آئي آهي. سج رت جي فرات ۾ ٻڏي ويو آهي. پر افسوس هي دراز قد شهزاديءَ جا وارث ڪوفي ۽ ڪربلا جهڙين ڳلين ۾ هاريل سندس رت کي ڌوئي رات جي رهزنن سان سرگوشيون ڪري اقتدار جي مسند تي ويهي رهيا آهن ۽ واڇون ٽيڙي کلي رهيا آهن. ڄڻ تاريخ جو عظيم پاراتو ڀوڳي رهيا آهن.
هن ديس جا ماڻهو مقتول محبتن جا مقروض بڻايا ويا آهن.
هن ديس جا ماڻهو مقتول محبتن جا سوڳوار بڻايا ويا آهن ۽ هي رات جا رهزن هر ڪويل جي ڪُوڪ جا دشمن ۽ ڪتي جي اوناڙ جا دوست آهن.
هي هڪ اهڙو ديس آهي جنهن ۾ ٻه شيون سڀ کان وڌيڪ مهانگيون آهن. هڪ خواب ۽ ٻيو خوشي.
باقي ٻيو اهو سڀ ڪجهه سستو آهي جيڪو ماڻهن کي خوشيءَ ۽ خوابن کان محروم ڪري سگهي.
ورهاڱي کان اڳ پامسٽ منور عليءَ پيٽيز فروش جي پيءُ کي لڳل چماٽ جو پڙاڏو اڃان تائين ايشيا ۾ ڀٽڪي رهيو آهي ۽ پنهنجي صحيح يا غلط هجڻ جو فيصلو پڇي رهيو آهي...
پامسٽ منور عليءَ جي پيءُ کي لڳل چماٽ صحيح هئي يا غلط ان ڳالهه جو فيصلو ڪير ڪندو...؟ ۽ ڪڏهن ڪندو...؟ ڪندو به يا نه...؟ شايد جيستائين ان چماٽ بابت صحيح فيصلو نه ٿيندو ايستائين هي ديس رات جي رهزنن وٽ يرغمال رهندو ۽ هيءُ ملڪ ايشيا جي ڀڳل پاسيريءَ وانگر هر وقت ڏکندو ۽ ٻين کي ڏکوئيندو رهندو. ۽ هتي هميشه رت وهندو رهندو...!! ۽ رت مان چيلاٽا پيدا ٿيندا رهندا. اهو ئي سبب آهي جو هتي چيلاٽي جا ڪئي قسم ۽ روپ آهن.
ڪارو چيلاٽو.
اڇو چيلاٽو.
ڳاڙهو چيلاٽو.
سائو چيلاٽو.
ناسي چيلاٽو.
اڻ پڙهيل چيلاٽو.
گريجوئيٽ چيلاٽو.
پوسٽ گريجوئيٽ چيلاٽو.
مهذب چيلاٽو.
غير مهذب چيلاٽو.
ٻاهريون چيلاٽو.
اندريون چيلاٽو.
رستي ۾ هلندي اوچتو ڪنهن گاڏيءَ جي بريڪ هڻڻ سان پيدا ٿيل چيڪاٽ تي سندس ڇرڪ نڪري ويو. ٻئي پل هن خوشي محسوس ڪئي. کيس لڳو ته سندس پٺيان پٺيان ايندڙ چيلاٽو ڪار جي ٽائرن هيٺيان اچي چيڀاٽجي ويو آهي. اها سندس سوچ هئي، اهو سندس خيال هو ۽ اها سندس خواهش هئي. خواهش ته ڪڏهن چيلاٽو ڪنهن تيز رفتار گاڏيءَ جي هيٺان اچي چچرجي وڃي ۽ روڊ تي سندس رت جو ڳاڙهو ليسو رهجي وڃي. پر شايد کيس اندازو نه هو ته چيلاٽو ايترو جلدي ۽ ايتري آساني سان نه ٿو مري سگهي..! خواهش ڪرڻ سان ڇا ٿو ٿي سگهي! خواهش ڪرڻ سان گهڻو ڪجهه ٿي سگهي ٿو پر خواهش ڪرڻ سان چيلاٽو نه مرندو آهي. هو گهر جو دروازو ٽپي اندر داخل ٿيو ته دروازي ڪو به آواز پيدا نه ڪيو ۽ نه ئي سندس پيرن جو کڙڪو ٿيو. البت ڪو نئون ۽ مختلف آواز سندس ڪنن تي پيو. اهو ڪنهن جهونگار جو ڏکارو آواز هو. زالهنس رڌڻي ۾ هئي ۽ اهو آواز رڌڻي مان پئي آيو. کيس ٻول سمجهه ۾ نه پئي آيا. شايد اها فقط ڪنهن اداس گيت جي ڌن هئي. لفظن جي محتاجيءَ کان آزاد هڪ اداس ۽ ڏکاري ڌُن. ان شام هن زندگيءَ ۾ پهريون دفعو زال کي اڪيلائيءَ ۾ ڪائي ڏکاري ڌن گنگنائيندي ٻڌو هو. اها ڪنهن خطري جي علامت هئي.
کيس خبر هئي ته اڳ ۾ ڪڏهن به هن ايئن اڪيلائيءَ ۾ زخمي آواز سان ڪائي زخمي ڌُن ڪونه جهونگاري هئي.توڻي جو اڳ به سندن زندگيءَ ۾ ڪئي طوفان آيا هئا. ڪئي لهرون اٿيون هيون. ڪئي واچون لڳيون هيون... هيءَ عجيب قسم جي خاموش ۽ خطرناڪ جهونگار هئي.. جنهن ۾ بي پناه اداسي هئي، ڏک هو، شڪايت هئي ۽ ٽوڙ ڦوڙ هئي.
هونءَ هو جڏهن کان مومل جي ويجهو ٿيو هو تڏهن کان سومل کان پري ٿي ويو هو. يا شايد جڏهن کان مومل سندس ويجهو ٿي هئي سومل کانئس پري ٿيڻ لڳي هئي. هن پاڻ به سومل سان ڳالهائڻ ۽ ڏانهس نهارڻ گهٽائي ڇڏيو هو. يا شايد سندس ڳالهائڻ ۽ نهار گڏ گڏ گهٽجي ويون هيون. جنهن مهل بنهه ضروري ڪم ڪار جي لاءِ سومل سان ڳالهائڻو يا سومل جي ڳالهه ٻڌڻي ٿي پيس ته نگاهه سومل ڏي هجڻ بدران ڪنهن ٻئي طرف ٿيو ٿي ويس. ڀت ڏي، ڇت ڏي، پکي ڏي، زمين ڏي يا پنهنجي هٿن ڏي. ڄڻ هڪٻئي کان ناراض نه هوندي به ناراض هجن. ويجهو هوندي به تمام پري هجن. هڪٻئي لاءِ اوپرا نه هوندي به اوپرا هجن. هڪٻئي لاءِ هڪٻئي جون در دريون بند... پر ان شام واري اداس جهونگار کيس ڄڻ هڪ نئين الڳ ۽ ايذائيندڙ ۽ اندر ۾ زوري دخل اندازي ڪندڙ تڪليف ۾ مبتلا ڪري ڇڏيو. هونئن ڪافي ڏهاڙن کان سندن وچ ۾ ٿوري ٿوري ڳالهه تي اختلافن جا طوفان کڙا ٿيڻ لڳا هئا. اڳئين رات ٿوري ڳالهه تان ٻنهين ۾ ڪيترو نه مسئلو ٿيو هو.ڳالهه ڇا هئي. ڳالهه رڳو ايتري هئي ته زالهنس چپ چپ هئي.
”سومل “ هن هڪڙو ڀيرو ۽ وري ٻيو ڀيرو سڏيس.
” جي....؟ ڇا“
”آخر تون ڇا ٿي چاهين ... اهو ته مان مري وڃان. خودڪشي ڪيان؟ “
”مان ڇو چاهيندس...“
”ٻيو نه ته ڇا... ڪم ته اهڙا ٿي ڪرين ڄڻ توتي وڏو ظلم ٿيو آهي“
” اهڙا ڪهڙا ڪم ڪيا آهن مون...؟“
”چپ چپ ڇو رهڻ لڳي آهين.. آخر اهڙي ڪهڙي قيامت آئي آهي“
”توکي ڪجهه چوان ته نه ٿي نه... چپ آهيان... بس نه... پوءِ توکي ڪاوڙ ڇو ٿي لڳي؟“
”تنهنجي اها چٻري جهڙي ماٺ مون کي کائڻ ٿي اچي... آخر اهڙو ڇا ٿيو آهي جو مرڻ جهڙي ٿي وئي آهين. ڪنهن کي مارڻ لاءِ ماٺ کان وڏو ڪو به هٿيار ڪونهي“
” آخر مان به ته انسان آهيان. مشين ته ناهيان جو تنهنجي چوڻ تي کلان، تنهنجي چوڻ تي ڳالهايان ، ماٺ ڪيان.. پنهنجي مرضي سان مون کي روئڻ جو به حق ڪونهي ڇا؟“ سومل ڏڪندڙ لهجي ۾ ڳالهايو پئي.
”گهڻو وقت ٿيو آهي جو مون سان ڳالهايو نه ٿئي. ايترو به نه پڇيو اٿئي ته طبيعت ڪيئن اٿم...چپ ڇو رهڻ لڳي آهين... توکي ته منهنجي اکين جو ڏک به نظر نه ٿو اچي...“ سومل جي اکين ۾ لڙڪ ڀرجي آيا.
”آخر اهڙو ڇا ٿيو آهي جو ڇتي ٿي پئي آهين...؟“
”اها ته توکي خبرهوندي ته ڇا ٿيو آهي. پر مون ته توسان ڪا شڪايت ڪو نه ڪئي آهي. جيئن وڻئي تيئن ڪر ... پر مان به ته تنهنجي زال آهيان... منهنجو به ته حق آهي توتي“
”مٿي تي کڻان ڇا توکي؟ پاڻ کي تڪليف ڏئي به توکي ۽ ٻارن کي خوش رکڻ جي ڪوشش ٿو ڪيان.توهان جون ضرورتون پوريون ٿو ڪيان. ٻيو ڇا ڪيان... پوءِ به منهن ڦريو پيو اٿئي... گهر کي دوزخ کڻي بڻايو اٿئي.“
”هون ...“ سومل جي چپن تي طنزيه مرڪ پکڙجي وئي...” مون کي گهر جي ضرورتن جي نه تنهنجي ضرورت آهي... تنهنجي پيار جي ... توجهه جي. تون منهنجي لاءِ اجنبي بڻجي ويو آهين...“ زالهنس اکيون اگهندي چيو.
زالهنس جو ڪجهه چيو سچ هو. ان سچ کيس زخمي ڪري ڇڏيو.
”بڪواس نه ڪر... تون مون کي ماري پوءِ خوش ٿيندينءَ... ڏائڻ آهين تون... عورت ناهين...“ هن ٽيبل تي رکيل مانيءَ جي ٿانون کي هٿ سان پري ڪيو ۽ ٻاهر وڃڻ لاءِ اٿي کڙو ٿيو... پاڻيءَ جو گلاس فرش تي ڪري پيو.
”ڪيڏانهن ٿو وڃي ... ماني ته کاءُ ...“ زالهنس ڏک ۽ پڇتاءُ جي گڏيل احساس وچان چيس.
”نه کپي مون کي ماني...“ هن دروازي مان نڪرندي چيو هو ۽ ٻاهر نڪري ويو هو.. ۽ اڌ رات تائين رستن تي ڀٽڪندو رهيو هو... ۽ پوءِ جڏهن چوڪ تي ڪتا ڀونڪڻ ۽ چوڪيدار جون سيٽيون جاڳڻ لڳيون هيون ۽ سندس اکيون ننڊ ۾ پُورجڻ لڳيون هيون ته موٽي آيو هو.
هن هڪ دفعو وري ڌيان سان ٻڌڻ جي ڪوشش ڪئي ته اُن ڌن جو وچ ۾ ڪهڙا ٻول آهن جيڪي ٽانڊن وانگر ٻري رهيا آهن. پر هُو گيت جا ٻول سمجهي نه سگهيو. فقط اداسي ۽ ڏک جي هڪ لهر هئي جيڪا مسلسل جاري هئي ۽ کيس ڇاتيءَ تي رکيل ڇُريءَ جي چهنب جيان زخمي ڪندي رهي. ڪڏهن ڪڏهن اداسي محبوبا جي نيڻن جيان ماڻهوءَ جو پيڇو ڪندي آهي. هر ڪنڊ تائين. هر پاسي هر ڏسا تائين، اکين کان اکين ۽ آڱرين کان آڱرين تائين. هو جتي به هوندو آهي اداسي اڳواٽ اتي موجود هوندي آهي.
پري ڪٿي سمنڊ جي سيني تي ڪنهن مهاڻي هوا جي موسيقيءَ تي جدائي ڏک ۽ پڇتاءُ جو هڪ گيت پئي ڳايو. مهاڻو جيڪو ساحل تي سڀ ڪجهه وڃائي ويٺو هو. چانڊوڪيءَ رات ۾ اٿيل سامونڊي وير سندس زال کي لوڙهي وئي هئي. سندس زال جيڪا سڄي ويڙهي ۾ سڀني کان وڌيڪ سهڻي ۽ سيبتي هئي. جنهن جي اکين ۾ هڪڙو سڄو سارو سمنڊ هو. جنهن جي دل ۾ هزارين لهرون هيون ۽ هزارين مڇين جو خواب هو. جنهن جي پيٽ جو دُن اهڙو گهرو هو جهڙو سامونڊي ڪُن.... جڏهن کان اها مهاڻي لهرن سان ملي لهر ٿي وئي هئي هن سمنڊ ۽ ساحل سان تعلق ٽوڙي ڇڏيو هو. ساحل ۽ سمنڊ تي ڀلا سندس بچيو به ڇا هو.
ڪُن ڪُن ۾ قذاقَ رهن ٿا
تڙ تڙ تان طوفان اٿن ٿا
۽ سارا سِڙههَ ڇنن ٿا
مان تختا تختا ٿي ويو هان
ٿو لوڪ لتاڙي مون کي
مان رستا رستا ٿي ويو هان
پنهنجي وارن منجهه ويڙهي مُون کي
۽ سڳيءَ منجهه سهيڙي مون کي
کَڻُ پوتيءَ ۾ تون ميڙي مون کي
کَڻُ پوتيءَ ۾ تون ميڙي مون کي.
پر مهاڻي کيس پوتيءَ ۾ ڪيئن ميڙي...؟ سڳيءَ ۾ ڪيئن سهيڙِي...؟ هن جي پوتي ته پاڻيءَ ۾ لڙهي وئي... لهرن ۾ جهيرون جهيرون ٿي وئي... سندس سڳيءَ جا ستارا واريءَ منجهه وکري ويا. اداس جهونگار جو ڏکارو آواز وڌندو رهيو.
”ته ڇا مومل کي سڀ ڪجهه معلوم ٿي چڪو آهي...؟“ هن پنهنجي پاڻ کان شڪ ۽ يقين جي حالت ۾ پڇيو. ”اهو ڪيئن ممڪن آهي...؟ ڪيئن...؟ اهو منهنجو وهم آهي. ڪو به ماڻهو ڪنهن به وقت ڪٿي به ڪنهن به سبب جي ڪري ڏکارو ٿي سگهي ٿو.. سومل کي منهنجي اندر جي ڪهڙي خبر...؟ ڪهڙي خبر...؟ ڪهڙي؟“ هن پاڻ کي يقين ڏيارڻ جي هڪ ڪمزور ڪوشش ڪئي.
”سومل“ هن کيس سڏيو. ڪجهه چوڻ لاءِ نه پر شايد رڳو اداس جهونگار جي اڻ کٽ لهر ۾ رنڊڪ وجهڻ لاءِ. جهونگار جيڪا ڪنهن تيز ڌار واري ڇُريءَ وانگر سندس ڳچيءَ تي رکيل هئي ۽ آهستي آهستي ڳچيءَ ۾ کپندي پئي وئي.”سومل “ هن ٻيو دفعو دانهن ڪئي ته جيئن جهونگار جو آواز بند ٿي سگهي. نه ته کيس اندازو هو ته تيز ڌار واري ڇري سندس ڳلو ڪپي ڇڏيندي.
”جيءُ ... ڇا...“ سومل جهڪيل اکين سان چانهه جو ڪوپ ٽيبل تي رکندي ايئن پڇيو ڄڻ کيس اڳواٽ ئي خبر هئي ته هُن کيس ڇو پئي سڏيو.
”اصل ۾ ڇا آهي ته ڪڏهن ڪڏهن ڪجهه به نه هوندو آهي جيڪو ڳالهائجي يا ٻڌائجي“
زالهنس کي سندس ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي يا شايد سمجهڻ نه ئي چاهيائين پر هن جي ڳالهه سمجهڻ جهڙي هئي به نه. نه ئي هن کيس سمجهائڻ يا ٻڌائڻ لاءِ ڳالهايو هو. هو گهڻي وقت کان جڏهن کان ٻن دنيائن ۾ رهڻ لڳو هو سمجهي سگهڻ جهڙيون ڳالهيون ڪرڻ کان پري ٿي ويو هو. انهن ڏينهن ۾ هو ماحول، موضوع ۽ مطابقت کان هٽي ڳالهائڻ لڳو هو. اهي ڪنهن تمام ڏورانهين، گهٽ روشنيءَ واري، نيم تاريڪ ڪمري جهڙيون ڳالهيون هيون. جنهن ۾ رکيل شيون صاف نظر نه اينديون آهن... اهڙو ڪمرو جنهن ۾ ورهين کان ڪير داخل نه ٿيو هجي. جنهن ۾ ڄارو ڄمي ويو هجي. اهي مبهم ڳالهيون شايد سومل جي اکين ۾ ترندڙ سوال کان فرار جي ڪوشش هيون.
”پاڻي کڻي اچان....؟“ زالهنس سندس گم سم اکين ڏي ڏسڻ کان سواءِ چوندي هئي ته هو ڪنهن حواس باخته ماڻهوءَ جيان چوندو” اصل ۾ آسمان ايترو پري آهي ڪونه جيترو اسين سمجهون ٿا... ۽ زمين ايتري ويجهو آهي ڪونه جيتري اسان کي لڳي ٿي“ انهن ڏينهن ۾ هو اڻ لاڳاپيل ڳالهيون ڪرڻ لڳو هو. اهڙيون ڳالهيون جن جن ٻنهين سان سڌو سئون تعلق نه هو. اهڙيون ڳالهيون جن ۾ اڻ ڏٺل خوابن ۽ اڻ ڄاتل جاين جي بي نام خوشبوءِ هئي ۽ هڪ بي نام ماڻهوءَ جو ذڪر هو. اهڙو ماڻهو جنهن جي سيني ۾ هڪ ندي هئي، نديءَ ۾ لهرون هيون، لهرن ۾ هڪ ٻيڙي هئي جنهن ۾ مسافر کڻي هڪ ڪنڌيءَ کان ٻئي ڪنڌيءَ تي سندس تڏهن جو ڌنڌو هو جڏهن اڃا هو نديءَ جي اونهائي ۽ ڪناري جي سوڙهه کي سمجهڻ جيڏو به نه ٿيوهو. هو جڏهن کان نديءَ جي سير ۾ ٻيڙي هلائڻ جهڙو ٿيو هو تڏهن کان سندس اکين ۾ نديءَ جو خواب رهڻ لڳو هو. ته ڪنهن ڏينهن هوءَ لهرن جهڙي عورت سندس ٻيڙيءَ ۾ چڙهندي ۽ هوکيس ٻئي ڪناري تي پهچائي ٻيڙي ڪنڌيءَ تي ٻڌي سندس اکين سان گڏ هليو ويندو. ۽ پڻس ڪنڌيءَ تي ويٺو کيس گاريون ڏيندو رهجي ويندو. پوءِ هڪ شام لهرن جهڙي اها عورت سندس ٻيڙيءَ ۾ اچي ويٺي. ٻيڙيءَ ۾ ٻنهين کان سواءِ ٽيون صرف نديءَ جوآواز شامل هو. ۽ چوٿون اهو سج هو جيڪو پرئين ڪناري تي ٻيلي جي گهاٽن وڻن ۾ الوپ ٿيڻ جي ڪنڌيءَ تي هو. ۽ هو ٻئي نديءَ جي ڪنارن جيان خاموش هوندي به خاموش نه هئا. هوءَ پرينءَ ڪنڌيءَ تي انهن قدمن سان ٻيڙيءَ مان لٿي جن قدمن ٻيڙيءَ مان لهڻ نه ٿي چاهيو. انهن قدمن ٻيڙيءَ کي پنهنجو گهر بڻائڻ ٿي چاهيو. هوءَ ڪناري تي لٿي ته نديءَ جون اکيون ڀرجي آيون. ٻي ڪنڌيءَ تي ويٺل پوڙهو مهاڻو اکين جي آڏو هٿ ڏيئي نوجوان پٽ ڏي پيار مان ڏسي رهيو هو. هو پيءُ کي ٻي ڪنڌيءَ تي اڪيلو ڇڏڻ جو ارادو ڪندي ڪندي روئڻهارڪو ٿي ويو ۽ هوءَ اداس قدم کڻندي نا اميد دل سان بنا پوئتي مڙڻ جي پوئتي ڏسندي اڌ لڪل اڌ ظاهر رستي سان هلندي جهنگل جي گهاٽاڻ ۾ گم ٿي وئي ۽ سومل توکي خبر آهي مهاڻي جي اکين ۾ واپس ايندي ايندي ڏک ۽ اڪيلائي جو جهنگل ڦٽي پيو.“ ۽ سومل ڏسڻ بنا ڏٺو ته ڳالهه پوري ڪندي ڪندي راڻي جون اکيون ندي ۽ چهرو لهرون لهرون ٿي ويو ۽ سومل ڏک جي هڪ سؤ هڪ راتين مان هڪ رات پنهنجي ڊائريءَ جي ستين صفحي تي لکيو ”راڻا مان نه ٿي ڄاڻان ۽ ڄاڻان به ٿي ته اها ندي ڪٿي آهي. اها ڪنڌي ڪٿي آهي. اهي اکيون ڪٿي آهن ۽ ڪنهن جو ن آهن. ۽ اهو مهاڻو ڪير آهي جنهن جي اکين ۾ اڪيلائي جو جهنگل ڦٽي پيوآهي پر مونکي اڪثر تنهنجي ساهه مان نديءَ جي خوشبوء ايندي آهي.
زالهنس جي اکين مان ٻه لڙڪ ڇڻي ڳلن تي اچي ڪريا ۽ ڇنڊا ڇنڊا ٿي واءُ ۾ وکري ويا. ۽ هو هڪ خاموش ڇرڪ سان پنهنجي حواسن ڏي موٽي آيو. حواس ڏانهس موٽي آيا.
”سومل ڇا ٿيو آهي“
”ڪجهه به نه “
”سومل خبر اٿئي ڇا. ڪجهه به نه چوڻ جو مطلب هوندو آهي گهڻو ڪجهه“
”نه اهڙي ڳالهه ڪونهي“ سومل سندس ڀر ۾ ويهندي چيو.
”ڪجهه ته آهي “ هن اهڙي شخص جيان چيو جنهن کي يقين هجي ته هو پنهنجو اعتبار وڃائي ويٺو آهي.
”خبر نه آهي ڇا آهي راڻا... پر لڳي ٿو ڄڻ منهنجي دل ۾ ڪنڊو چڀي پيو آهي. الاءِ ڇو لڳي ٿو ڄڻ تهنجي منهنجي وچ ۾ هڪ ديوار اڀي ٿي وئي آهي. ڄڻ ڪو حادثو ٿي گذريو آهي. يا ٿيڻ وارو آهي. مان زخمي ٿي پئي آهيان. مون کي تنهنجي جسم مان ڪنهن عورت جي خوشبو اچڻ لڳي آهي. تنهنجي زندگيءَ ۾ ته عورتون اينديون وينديون رهنديون آهن. پر هيءَ الاءِ ڪهڙي عورت آهي. جنهن منهنجي روح کي گهايل ڪري ڇڏيو آهي... الاءِ ڇا ٿي چاهي اها عورت...“ هوءَ ڳالهائيندي رهي ۽ هو خاموشيِءَ سان ٻڌندو رهيو. نه ڪوئي سوال ڪيائين نه ڪوئي جواب ڏنائين.
”الاءِ ڇو راڻا...!! ڄڻ منهنجو روح بيمار ٿي پيو آهي. لڳي ٿو ڄڻ مان تباهيءَ جي ڪناري تي بيٺي آهيان. آخر اهڙو ڇا ٿيو آهي راڻا جيڪو مون کي آهستي آهستي ڪپي ڪوري رهيو آهي...؟“
”خبر نه آهي سومل.. اهڙو ته ڪجهه به ڪونهي “
هن ڇت ڏي ڏسندي چيو. زالهنس سندس منهن ۾ پئي ڏٺو. هن ڇت تان اکيون هٽائي ڏانهس ڏٺو ته ڇرڪي ويو. هوءَ اداس مرڪ سان ڏاهنس گهوري رهي هئي. اها اهڙي گهور هئي جيڪا ڪنهن جي به پيرن هيٺان زمين ڪڍڻ لاءِ ڪافي هوندي آهي. ”خدا ڪري تون صحيح هجين راڻا. مان غلط هجان. پر اڳ ايئن ڪڏهن به نه ٿيو آهي راڻا جو تو مون ڏي نهارڻ به ڇڏي ڏنو هجي... الاءِ ڇا ٿي ويو آهي.“ سومل ڌيرج سان چيو ۽ پوتيءَ سان اکيون اگهي ڪوپ کڻي رڌڻي ڏي هلي وئي ۽ سانجهڻ ڪرڻ ۾ مصروف ٿي وئي.
اداس ڌن جي جهونگار عارضي طور بند ٿي وئي. اها جهونگار ۽ اها ڪم ۾ مصروفيت ڄڻ سومل جو پناهگاهه هو.
ڏک کان پناه گاهه
سوالن کان پناهه گاه.
جوابن کان پناهه گاهه.
پر هو يڪسر پناه گاهه کان محروم ٿي ويو.
زالهنس جي اکين ۾ هڪڙو سوال هو جيڪو کيس ڏک ۽ اذيت ۾ مبتلا ڪرڻ ٿي لڳو ۽ ان اذيت سان ڀريل ڏک کان نجات حاصل ڪرڻ لاءِ هو ان سوال کان ڊڄڻ ۽ ڇرڪڻ لڳو هو.
هو سوال کان ڊنل شخص هو. شايد هر ماڻهو زندگيءَ ۾ ڪنهن نه ڪنهن سوال کان ضرور ڊنل هوندو آهي. سوال جيڪو سندس زال جي اکين ۾جاڳڻ لڳو هو. زالهنس جون اکيون رکي رکي سندس سيني ۾ سوراخ ڪرڻ لڳيون هيون. هو ان سوال کان ۽ انهن نگاهن کان بچڻ لاءِ اٽڪلون سوچڻ لڳو هو. پر آخر ڪوئي ڪيئن ٿو بچي سگهي سوالن کان..؟