5
اهو ڪير آهي جنهن سان هو ملڻ ٿو چاهي؟ ۽ ملي نه ٿو سگهي. اهو ڪير آهي جنهن کي هو ڏسڻ ٿو چاهي ۽ ڏسي نه ٿو سگهي.
اهو ڪير آهي جنهن سان هو ڳالهائڻ ٿو چاهي؟ ۽ ڳالهائي نه ٿو سگهي. اهو ڪير آهي جنهن کان هو ٻڌڻ ٿو چاهي؟ ۽ ٻڌي نه ٿو سگهي.سوالن جو گهاٽو ٻيلو... قدم قدم تي سوال .. گام گام تي جواب.. ۽ جواب جي پيٽ ۾ وري سوال جو حمل... ڪڏهن کيس لڳندو آهي ته شايد اهو هو پاڻ ئي آهي جنهن جو کيس انتظار آهي. جنهن کي هو ڳولي ٿو. جنهن سان هو ملڻ ، ڏسڻ ۽ ڳالهائڻ ٿو چاهي ۽ جڏهن اهو ڪو ” ٻيو “ آهي ڪو نه؟ ته ايندو ڪيئن ۽ ڪٿان؟ اهو ته سڄو انتظار ئي اجايو آهي... هو جڏهن به اها ڳالهه سمجهي ويو ته جنهنجو کيس ايڏو انتظار آهي ڳولا آهي سو ته هو پاڻ آهي ته شايد ان ڏينهن هو اذيت کان آجو ٿي ويندو ۽ سندس چپن تي لافاني مرڪ still ٿي بيهي رهندي ۽ سندس اکين جي اڻ تڻ شانت ٿي ويندي. شايد ايئن هجي . شايد ايئن نه هجي. شايد...! شايد پنهنجي پنهنجي منزل تي پهچڻ جو انتظار. انتظار سان گڏ ٿڪاوٽ ۽ خوشي ۽ غم جا ڀاوَ ۽ خوابن جا اولڙا. سپاهين جي اکين ۾ جمعدار ٿيڻ جا خواب ۽ جمعدار جي اکين ۾ صوبيدار ٿيڻ جا خواب. ڪلارڪن جي اکين ۾ هيڊ ڪلارڪ ٿي انڪريمينٽ حاصل ڪرڻ جو خواب. ماسترن جي اکين ۾ ته خوابن جا ڪيئي قافلا. دڪاندارن جي اکين ۾ شهر جو وڏو سيٺ ٿيڻ جو خواب. عورتن جي اکين ۾ جيترا خواب ايترو ڪجل. سندن اکيون جهڙا خوابن سان ڀريل خوبصورت، قيمتي ۽ نفيس پرس.
”تون ملڪ جو مشهور ماڻهو ٿيندين. تنهنجو نالو روشن ٿيندو. تنهنجي زندگيءَ ۾ کوڙ ڏک سک ايندا. پر آخري فتح تنهنجي ٿيندي. تون ڀاڳ وارو ماڻهو آهين. ڀاڳ وارو ننڍڙو ماڻهو..جنهن جي کاٻي هٿ جي پٺيءَ تي لسڻ جو نشان آهي ۽ جنهن وٽ کاٻي اک جو خواب آهي...!“ پامسٽ منور عليءَ سندس ننڍڙو هٿ پنهنجي هٿ ۾ وٺي توجهه سان لڪيرن ۾ ڏسندي ڳنڀيرتا سان چيو هو. منور علي پامسٽ ريل گاڏيءَ ۾ پيٽيز وڪڻندو هو. ۽ فارغ وقت ۾ بوگيءَ جي ڪنڊ واري بئنچ تي ويهي خاموشيءَ سان ڊائجسٽ پيو پڙهندو هو. پامسٽ منور عليءَ کي پامسٽريءَ جو علم ڪتابن بدران پنهنجي پيءَ وٽان ورثي ۾ مليو هو. ايئن جيئن ڪنڀرن کي ڀڳل هڏ ڳنڍڻ جو علم ۽ هنر ڪتابن بدران پهنجي ابن ڏاڏن وٽان ورثي ۾ ملندو آهي، شايد اهو هنر سندن جينز ۾ شامل هوندو آهي. ۽ نسل در نسل منتقل ٿيندو آهي. ۽ شايد جينز جي ذريعي رڳوهنر، مزاج، عادتون، رنگ روپ، قد بت ۽ ذهانت ئي منتقل نه ٿيندي آهي. پر ڏک، خوشيون، ارادا ۽ اداسيون به منتقل ٿينديون آهن. منور علي پامسٽ جو پيءُ محمد علي پامسٽ هندستاني رياست اتر پرديش جو پڪومسلمان، ڪچو هندستاني ۽ ڪٽر مسلم ليگي هو. جنهن جي اکين ۾ مسلم ليگ جي جهنڊي هيٺ ڪڏهن نه ڪڏهن هڪ آزاد اسلامي ملڪ حاصل ڪرڻ جو خواب ورهين کان تعبير جو منتظر هو. جنهن کان هڪ راجا هٿ ڏيکاري جڏهن پنهنجي رعبدار آواز ۾ پڇيو هو ”ٻڌاءَ محمد علي منهنجي هٿ جون لڪيرون ڇا ٿيون چون“ ته هن کيس مرڪي ٻڌايو هو ”راجه صاحب توهان جون لڪيرون ٻڌائن ٿيون ته توهان جو حشر خراب ٿيڻ وارو آهي. چند سالن جي اندر اندر انگريز بهادر هي ملڪ خالي ڪري ويندو. مسلمانن کي هڪ الڳ وطن ملندو ۽ توهان جي راجا گيريءَ جو سج هميشه لاءِ لهي ويندو“ ته راجه کيس چماٽ وهائي ڪڍي هئي. ”ڌت تيري تو، سالا مسلم ليگي پٺُو، ڌرتي ماتا کا دشمن “ ۽ پوءِ جڏهن گڏيل هندستان جو ورهاڱو ٿيو هو ته پامسٽ محمد علي پنهنجي خواب ۽ علم سميت قبر جي حوالي ٿي چڪو هو ۽ ايندڙ وقت جي تجربي مان گذري اهو سمجهڻ کان محروم رهجي ويو ته جيڪي ڌرتيءَ سان محبت نه ڪندا آهن انهن جي دين سان محبت به ڍونگ ثابت ٿيندي آهي. هو آزاديءَ جو سج ڏسڻ کان محروم رهجي ويو هو. ٻي صورت ۾مسلمانن سان ڀرجي جيڪا پهرين راجه واري ريل گاڏي کوکرا پار وٽان نئين اسلامي ملڪ جي سرحد ۾ داخل ٿي هئي، پامست محمد علي ان گاڏيءَ جي پهرين بوگيءَ ۾ ويٺل سڀني مسافرن کان وڏي ڄمار وارو مسافر هجي ها. پامسٽ منور علي پيءَ جي ڳل تي لڳل چماٽ جي ڏک ۾ مبتلا رهندڙ هڪ اداس شخص هو. جنهن کي پاڻ کان وڌيڪ پنهنجي ملڪ جو اونو هو. هو اڪثر خاموشيءَ سان ڊائجسٽ پڙهندي بوگيءَ ۾ موجود مسافرن جون ڳالهيون ۽ بحث مباحثا توجهه سان ٻڌندو رهندوهو. ۽ ڪنهن ڪنهن مهل ٿڌو ساهه ڀري چوندو هو ”ساري خرابي سسٽم مين هي. مولا سب ڪي خير“ ۽ هو اهو جملو گهڻو ڪري ان وقت چوندو هو جنهن وقت بوگيءَ ۾ بحث ڪندڙ مسافر جذبات ۾ اچي ويندا هئا ۽ سمورن مسئلن، پريشانين، مهانگائي، بيروزگاري، وغيره جو ڪارڻ پاڪستان کي ڄاڻائيندا هئا. جيڪا ڳالهه هو ٻڌي نه سگهندو هو. آخر هُو هڪ محب وطن پاڪستاني هو ۽ هن جي پيءُ هن ملڪ لاءِ چماٽ کاڌي هئي ۽ اها ته پوءِ جي ڳالهه آهي جڏهن حڪومت راجا واري ريل کي خساري ۾ ڄاڻائي بند ڪري ڇڏيو ۽ پامسٽ منور علي ريل ۾ پيٽيز کپائڻ ۽ خاموشيءَ سان ڊائجسٽ پڙهڻ کان محروم ٿي ويو. پر پوءِ به ڪڏهن ڪڏهن شهر جي وڏي اسٽيشن تي پيٽيز کپائيندي سيمينٽ جي بئينچ تي ساڳيءَ خاموشيءَ سان ڊائيجسٽ پڙهندي نظر ايندو هو. پر پوءِ جڏهن ٽيليويزن تي سبز پرچم جي ڇانؤ ۾ ”نحمده ونصلي عليٰ“ چئي ”ميري عزيز هم وطنو“ جهڙن وڻندڙ لفظن سان ايمان افروز ۽ محب وطنيءَ جي جذبي سان سرشار خطاب جي شروعات ڪندڙ جنرل ضياءَ جي دور ۾ متعارف ٿيل ڪلاشنڪوف سان گڏ هيروئن ميدان ۾ لٿي ته پامسٽ منور علي شايد ان جو پهريون شڪار بڻيو ۽ هڪ ڏينهن وڏي شهر ۾ راجه واري ريل جي ويران اسٽيشن جي ويران ٽڪيٽ گهر ۾ سندس لاش ڏٺو ويو. هٿ خالي هئس. سندس هٿن جون لڪيرون مٽيءَ ۽ مر ۾ گم هيون. ڀرسان پلاسٽڪ جون ٿيلهيون ۽ ردي ڪاغذن جو ڍڳ پيو هئس. اکيون بند ۽ وات اهڙي انداز ۾ اڌ کليل ۽ اڌ بند هئس ڄڻ آخر ۾ پنهنجو مخصوص جملو دهرائڻ لاءِ ٿڌو ساهه کڻي اڃان اڌ جملو ”مولاسب...“ چيو هجائين ته ساهه نڪري ويو هجيس ۽ آخري لفظ ”ڪي خير“ سيني ۾ ئي يا شايد ڳلي ۾ ئي ڄمي ويو هجيس. جڏهن ته ”ساري خرابي سسٽم مين هي“ وارو جملو ته هو ڪڏهوڪو وساري چڪو هو. جنهن ويران اسٽيشن جي ويران ٽڪييٽ گهر ۾ پامسٽ منور عليءَ جو لاش ڏٺو ويو هو اُها اها ساڳي اسٽيشن هئي جتان ورهاڱي مهل هزارين لکين مسافر راجه واري ريل ۾ چڙهي هُن پار ويا هئا ۽ هُن پار کان اچي لٿا هئا. اها اسٽيشن ڪيترن ئي سڏڪن ، اوڇنگارن ۽ خاموش لڙڪن جي اکين ڏٺي شاهد هئي . تاريخ جي انهيءَ وڏي حادثي جي پيٽ ۾ ٻين ڪيترن ئي ننڍڙن حادثن، واقعن ۽ المين جو ٻج به هو جيڪو اڳتي هلي وڌي وڻ ٿيڻو هو پر انهيءَ ٻج کان شايد ڪير به واقف نه هو. ڇو ته اهو اندازو ڪنهن کي به نه هو ته پامسٽ محمد علي مسلم ليگيءَ جي ڳل تي لڳل چماٽ کي ڀوت بڻجي ايشيا جي آسمان ۽ ڌرتيءَ تي ڀٽڪڻو هو ۽ هڪ وڏي رتوڇاڻ کي جنم ڏيئي ان کي تسلسل ڏيڻو هو. ۽ پنهنجي غلط يا صحيح هجڻ جو فيصلو وٺڻ تائين زنده رهڻو هو ۽ انهيءَ وڏي حادثي دوران ٻيا به ڪيئي حادثا ٿي گذريا جن جو شايد ڪو به اندراج تاريخ جي ڪتابن ۾ ڪونهي... ڇوته اهي حادثا بي آواز هئا.. گونگا هئا... تاريخ جا گونگا حادثا. اهي حادثا پنهنجي جسامت ۾ ننڍڙا هئا پر احساس ۾ ننڍڙا نه هئا. سرحد جي ٻنهي طرفن کان ريل گاڏيون روان دوان هيون. زيادتيون، ڦرون، قتل، ريپ ۽ اغوا روز جو معمول هو. هڪ افواهه اٿيو ته مسلمانن سان ڀريل هڪ ريل گاڏيءَ تي جالنڌر وٽ سکن حملو ڪيو آهي. ڪرپانن ۽ تلوار ۽ خنجرن سان مردن جون ڳچيون ڪپيون ويون آهن، ٻارن جا پيٽ چيريا ويا آهن ۽ عورتن جون ڇاتيون وڍيون ويون آهن.
”مسلمانن سان ظلم ڪيو ويو آهي“
”ها ان کان وڏو ٻيو ڪهڙوظلم“
”ظلم جوبدلو وٺڻ گهرجي“
”ها بدلو وٺڻ گهرجي“ ۽ ان رات راجا واري ريل گاڏي هندن ۽ سکن سان ڀرجي هندستان وڃڻ لاءِ وڏي اسٽيشن ڇڏي هڪ ننڍي اسٽيشن تي پهتي ته رات جي وڳڙي ۾ڪُجهه ماڻهن ڪهاڙين، بندوقن ۽ لٺين سان ريل تي حملو ڪري ڏنو. ٻُٽون ٻڌل، اکين ۾ باهه جا اُلا .. هڪلون..ماريو ڪافرن کي ماريو... رڙيون... روڄ راڙو... ڦر... قتل... ريپ ... دانهون ... خدا جا واسطا... قسم.. گهڙيءَ ۾ بوگيءَ جون بينچون ۽ فرش رت ۾ ڳاڙهو ٿي ويو. ريل گاڏي ڦيٿن مان رت ڳاڙيندي رواني ٿي وئي. ڳوٺ جو پريو مڙس صيفل خان فجر جي نماز لاءِ اسٽيشن واري مسجد ڏي ايندي پٽڙين تي چڙهيو ته چؤطرف عورتن جون چادرون، روا، ٻارن جو جتيون، بوٽ، کيرجون بوتلون، ۽ ٽٽل چوڙيون ڏسي دهلجي ويو. اڃان ته کيس ماڻهن جون ٽنگون، ٻانهون، ڌڙ ۽ منڍيون نظر نه آيون ۽ نه ئي رت ڏسڻ ۾ آيس. رات جي ئي پيٽ ۾ لاش گم ڪيا ويا هئا باقي رهيو رت اهو بُکارن ڪتن چٽي ڇڏيو هو. هو نماز پڙهي گهر موٽيو ته معمول مطابق سندس هٿ ۾ تسبيح بدران هڪ پندرهن سورهن ورهين جي سورج ونسي رنگت واري ڊنل هرڻيءَ جهڙي ڇوڪريءَ جي ٻانهن هئي. جيڪا پنهنجا حواس وڃائي ويٺي هئي. ۽ اهو ته پوءِ جو قصو آهي جڏهن سندس علاج ٿيو ۽ ڪجهه وقت کان پوءِ کيس فاطمه جو نالو ڏيئي پرئي مڙس جي پٽ احمد سان پرڻايو ويو ۽ وڏو وقت گذري ويو ۽ هوءَ پنهنجي ٻولي پنهنجو نالو ۽ پنهنجو مذهب به وساري ويٺي ۽ پاڙي جي ٻارن لاءِ ”امان فاطمه“ بڻجي وئي. شايد عورت ول وانگر آهي کيس جتي به پوکبو آهي اتي ڦٽي پوندي آهي ۽ اولاد جا پن پيدا ڪري ۽ رشتن ناتن جا گل پکيڙي سڄي ويڙهي ۾ پکڙجي ويندي آهي. پر پنهنجو ڏک ڪڏهن به وساري نه سگهندي آهي. جن وٽان وڇڙندي آهي انهن کي هميشه ياد رکندي آهي. سندس زندگيءَ ۾ سدائين لاءِ هڪڙو خال رهجي ويندو آهي. اهڙو خال جنهن کي دنيا جي ڪا به خوشي ڪا به حاصلات ڀري نه سگهندي آهي.
بلو نت ڪور عرف امان فاطمه جي اکين ۾ ڏک ٽڪي پيو هو. سندس وڏن نيڻن مان هميشه اداسي ليئا پائيندي رهندي هئي. گهر جي ڀاتين، پاڙي اوڙي جي عورتن ۽ ٻارن جو منجهس ساهه هو پر پوءِ به هوءَ اداسيءَ کان آجي نه هئي. کلندي کلندي روئي پوندي هئي. ماين جي ڪنهن ڪچهريءَ ۾ ابي امان ۽ مٽن مائٽن جو ذڪر ٿيندو هو ته ملول ٿي پوندي هئي.ڪڏهن ڪڏهن ريڊيو تان ”منهنجا جوڳي ڙي اباڻا پڪي دل ڪري ويا پڪي دل ڪري ويا وٺيو ريل هليا ويا.... منهنجا جوڳي ڙي اباڻا پڪي ڪري دل ڪري ويا“ وارو لوڪ گيت هلندو هو ته اکين مان ڳوڙها وهي پوندا هئس. جنهن مهل به ريل گاڏيءَ جو آواز ٻڌندي هئي ته اڱڻ ۾ اچي بيهندي هئي. ڄڻ پڪ هجيس ته هن گاڏيءَ مان سندس مائٽ لهندا ۽ اچي سندس اڱڻ تي بيهندا. پر ريل گاڏي سندس انتظار کان بي نياز ٻه ٻه پيسا ڇهه ڇهه پايون....... ٻه ٻه پيسا ڇهه ڇهه پايون ڪندي دونهون اوڳاڇيندي گذري ويندي.
هُن ڏٺو ته اڇو، ڪارو، ڀورو ۽ ناسي دونهون آسمان ڏي وڌندوڦهلجندو ويو. دونهي جي ڀت ٺهي وئي. ڀت مان وڌي جبل ٺهي ويو... جبل جي ٽڪرن مان هاٿين جو وڏو ولر پيدا ٿيو ۽ هاٿي سونڊ سان مٽي ۽ ڪک پن کڻي پنهنجي پُٺيءَ تي وسائڻ لڳا. ٻئي پاسي مشڪي گهوڙا ۽ اڇا گهوڙا. گهوڙن جون طويل ڳچيون ۽ انهن کان به ڊگهيون ڄنگهون ۽ وچ تي سفيد ٻگهن جو ننڍڙو ٽولو. پاڻ ۾ چهنبون ملائي بيٺل ٻه قاز...... ۽ انهن کي حيرت مان ڏسندڙ زيبرن جو جوڙو ۽ جوڙي جي ڀرسان اٺن جو گذرندڙ وڳ.. ڪنڌ مٿي... ٿوها اڀا... ڊگهيون ڳچيون ۽ ننڍڙا پڇ... ۽ اُٺّن جي وڳ جي وچ مان گذرندڙ راجا جي ريل گاڏي... ڇُڪ... ڇُڪ... ڇُڪ .... ۽ بوگيءَ جي دريءَ کان ويٺل سفيد ڪڪريءَ جهڙي سفيد وڳي ۾ ملبوس ڇوڪري ۽ هو اسٽيشن تي بيٺل. ڪڇ ۾ ڪتابن جي ڳوٿري. کيسي ۾ ٻه قلم ۽ ڪجهه سڪا ۽ اکين ۾ حيرت، حيرت سان ڇوڪريءَ جي وڏن وارن ۾ ڏسندڙ .. ۽ کيس لڳو ته هيءَ سڄي دنيا ان ڇوڪريءَ جي ڪري قائم آهي. پليٽ فارم، اسٽيشن جو اندريون حصو. ٽڪيٽ گهر. نوٽس بورڊ. لم جا وڻ. سيمنٽ جون بئنچون. ريل جون پٽڙيون ، ريل گاڏي، گهر ، اسڪول ، بليڪ بورڊ ، استاد جو آواز ، ڪتاب ، ڪتابن ۾ لکيل جملا، لفظ ۽ اکر سڀ هن جي دم سان زنده آهن. اها نه هجي ها ته ڪجهه به نه هجي ها. کيس پاڻ ڏي نهاريندي ڏسي هوءَ مرڪڻ لڳي. رڳو مرڪڻ جي دير هئي. موسم تبديل ٿي وئي. آسمان ڪڪرن سان ۽ ڪڪر برسات سان ڀرجي ويا... پر ڪڪرن مان برسات جون ڪڻيون وسڻ بدران مور جا کنڀ وسڻ لڳا. شايد اهو دنيا جي تاريخ ۾ پهريون مينهن هو جنهن ۾ سوين هزارين لکين ڪروڙين مور جا کنڀ وسيا هئا. آس پاس موجود سڀ شيون ريلوي اسٽيشن جو ميدان، پليٽ فارم جي چبوتري جي ڇت، فرش، سيمنٽ جون بئنچون، پاڻيءَ جي مٽن وارو چبوترو، فروٽ جا ريڙها، پريان بيٺل بارگاڏيءَ جون بوگيون، راجا واري ريل گاڏيءَ جي انجڻ، ٽانڪي ۽ سڀ بوگيون مور جي رنگبرنگي کنڀن ۾ ڍڪجي ويون. جيسين هوءَ مرڪندي رهي تيسين مسلسل مور جي کنڀن جو مينهن وسندو رهيو پوءِ جنهن مهل گارڊ سيٽي وڄائي سائي جهنڊي ظاهر ڪئي ۽ ريل گاڏي سرڻ لڳي ته آهستي آهستي مور جي کنڀن جي برسات بيهي رهي ۽ ريل گاڏي اڃان به وڌيڪ تيز ٿي وئي ته هو ڪتابن جي ڳوٿري پليٽ فارم جي فرش تي رکي مور جي کنڀن تي پير رکندو بوگيءَ ۾ سوار ٿي ويو ۽ ريل گاڏي اسٽيشن ڇڏي اتر طرف رواني ٿي وئي. ۽ کيس لڳو ته پليٽ فارم تي رڳو سندس بوتو رهجي ويو آهي. باقي سندس بوتي ۾ ٻيو جو ڪجهه به هو اهو ريل گاڏيءَ سان گڏ اتر طرف هليو ويو آهي ۽ شايد وري ڪڏهن به نه موٽندو ۽ ايئن ئي ٿيندو آهي. شايد هر ماڻهو ڪڏهن نه ڪڏهن ڪٿي نه ڪٿي ڪنهن نه ڪنهن سان ڪنهن نه ڪنهن طرف هليو ويندو آهي ۽ هميشه اتي ۽ ان سان گڏ رهندو آهي جتي ۽ جنهن سان گڏ رهڻ چاهيندو آهي ۽ ان منجهند گهر ايندي بخار ٿي ويس.
”ابا هٿ ڌوئي ماني ٽڪر کاءُ بک لڳي هوندئي؟“
”نه امان بک ڪانهي“
”ڇو.. ابا.. ڇو ڪانهي بک“ ماڻس ڳل تي هٿ رکيس ته دانهن نڪري ويس. ” ائي مٺيس... تنهجي دشمنن کي ته تپ جا اڻاهه آهن ... ماستر ته ڪونه ماريو اٿئي؟
”نه امان“
”ته پوءِ ڇا ٿيو آهي صبح جو چڱو ڀلو ويو آهين.“ کيس کٽ تي ليٽائي سندس منهن ۾ ڏسندي چيائين.
”امان هتي مور جي کنڀن جو مينهن وسيو هو؟“
”هان...؟ مور جي کنڀن جو مينهن؟
”نه ابا مور جي کنڀن جو مينهن ڀلا ڪڏهن وسيو آهي ڇا؟“
”ها امان اڄ مور جي کنڀن جو مينهن وسيو هو..“
”چڱو... چڱو تون سمهه مان ڪا گوري گهرايان... بخار ۾ نه ڳالهائبو آهي.“
”امان گيت ڌڻيءَ جا گڏجي ڳايون.... ايڪ اٺان اٺ.. ٻه اٺان سورنهن. امان مان اسڪول ڪونه ويندس.... امان هوءَ هلي وئي... مور جي کنڀن جي برسات مهل..“
”هوءَ ڪير ابا..؟ توکي ماستر ڇو ماريو آهي؟ منهنجا رب تون خير ڪر... ڪيڏو بخار اٿس“
ماڻس مٿي تي ٿڌيون پٽيون رکندي ڀڻڪڻ لڳي.
”امان... هوءَ ڪير هئي...؟ ڪيڏانهن وئي...؟ ايڪ ڏون ڏون ٻه ڏون ويهه امان استاد ماري ٿو. منهنجو پيشاب وهي ويو آهي. امان هوءَ وري ڪڏهن ايندي... وري ڪڏهن مور جي کنڀن جو مينهن وسندو؟..“
”تون چڱو ڀلو ٿي ته پوءِ مور جي کنڀن جو مينهن وسندو.مار خدا جي پوي ماستر کي “
”هاڻي سمهه... ڳالهاءِ نه شاباس...“
هو بخار جي گوري ڳهي ڪجهه لمحن ۾ ننڊ جي آغوش ۾ هليو ويو ۽ هوءَ سندس آلي پيشانيءَ تان آلا وار هٽائيندي پنهنجي منهن ڀڻڪڻ لڳي ”الله سائين منهنجي راڻي جي پارت اٿئي. ڪندو منهنجو ربّ ته ڪڏهن ڪوسو واءُ نه لڳندئي راڻا “ هن جي نڙي خشڪ، وات جهڙو ڪاڳر، زبان جهڙو پٿر، چئو طرف تيز اُس.. اُلا.. گرمي... ڪاري انجڻ جي وات ۽ نڪ مان نڪرندڙ دونهين جا ڪڪر به اُس کي روڪڻ ۾ ناڪام... جبل تي اُس جا تجلا... هاٿين جو ولر اڃارو.... گهوڙا، اٺ ۽ ٻگهه اڃارا... قازن جو جوڙو اڃارو... سڀني بوگين جا مسافر اڃ ۾ پاهه. پامسٽ منور علي معمول مطابق خاموشيءَ سان ڊائجسٽ جي رڃ ۾ گم... ريل گاڏي پٽڙين تي هلندڙ... ٻه ٻه پيسا ڇهه ڇهه پايون .ٻه، ٻه پيسا ڇهه ڇهه پايون. اُس جو دوزخ اڪري ريل گاڏي جيئن ئي ننڍڙي اسٽيشن تي اچي بيٺي ته مسافر تڪڙ ۾ لٿا ۽ پاڻيءَ جي چبوتري ڏي ڊوڙيا... چبوتري ۾ رکيل ست مٽ. هڪ گلاس. هُو بيٺو رهيو. مسافر چبوتري مان نڪري ويا ته هو اندر ويو. زنجير ۾ ٻڌل گلاس کڻي هڪ مٽ ۾ وڌائين ته ٺڙڪو ٻڌڻ ۾ آيس، مٽ خالي هو... ٻيومٽ.. ٽيون مٽ... چوٿون مٽ... ۽ نيٺ ستون مٽ.. گلاس ٻاهر ڪڍي چپن تي آندائين ته ڇرڪ نڪري ويس. گلاس ۾ پاڻيءَ بدران رت هو. ۽ رت ۾ آڱرين جيڏا ڪيڙا پئي تريا. هيءَ اها ئي اسٽيشن هئي جتي رات جي وڳڙي ۾ ريل گاڏيءَ تي حملو ٿيو هو ۽ گاڏيءَ جو فرش رت ۾ ڀرجي ويوهو.هن دانهن ڪري رت جو گلاس هاريو ته ننڊ مان جاڳي پيو.
”ڇو عليءَ جا پيءُ ڇاٿيوآ؟“ زالنهس سندس دانهن تي ڀانڀولجي ننڊ مان اٿي پئي هئي ۽ وکريل وارن کي پوئتي ڪندي کٽ تي ويٺي ڏانهس حيرت مان ڏسي رهي هئي ۽ نه سمجهه ۾ ايندڙ ڳالهه کي سمجهڻ جي ڪوشش ڪري رهي هئي. پر کيس ڪابه ڳالهه سمجهه ۾ نه اچي سگهي. ڇوته اڳ ۾ ڪڏهن به ايئن نه ٿيو هو.
”ڪجهه نه.. اڃ لڳي هئي ... شايد ان ڪري. تون سمهه.“
”پاڻي ڏيانءِ... ؟“
”ها... ڏي“
زالهنس گلاس ڀري آئي . پاڻي پي ليٽي پيو.
هو حيران هو ته ايترن سالن کان پوءِ ريل گاڏي سندس يادگيرين ۽ خوابن ۾ موٽ ڪيئن کاڌي...!
”تون آرام ڪر.. مان به سمهان ٿو“ کٽ تي جآڳنڌڙ زال ڏي ڏسي چيائين. هن پٽ کي ڀاڪر پائي اکيون ٻوٽيون ۽ ٻئي پل ننڊ پئجي وئي. عورتون به ٻارن وانگر هونديون آهن. جاڳيل هونديون آهن. ته سمورن حواسن سان مڪمل طور جاڳيل هونديون آهن، سمهنديون آهن ته پنهنجي سمورن حواسن سان مڪمل طور ستل هونديون آهن ۽ ٻارن وانگي جلدي ننڊ اچي ويندي اٿن. سندن جاڳ مڪمل جاڳ هوندي آهي. ننڊ کان بلڪل ڌار ۽ سندن ننڊ مڪمل ننڊ هوندي آهي. جاڳ کان بلڪل الڳ... سندس چپن تي رات کان اوڌر تي ورتل مرڪ پکڙجي وئي.
هو سمهڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳو. پر ننڊ کانئس ڇرڪيو پري بيٺي هئي. صبح ٿي ويو پر ننڊ ويجهو نه آيس. سڄي رات ننڊ نه اچڻ جي ڪري هُو سڄو ڏينهن گهڻي ٿڪاوٽ ۾ مبتلارهڻو هو...
۽ ان مهل کيس اهڙو اندازو نه هو ته ڪجهه سالن جي وٿيءَ کان پوءِ وقت جو گذريل اهو ساڳيو ٽڪرو، اهو ساڳيو لمحو وري موٽ کائيندو ۽ هن سوچيو ”ان دفعي مان ساڳي غلطي نه دهرائيندس جنهن مون کي پڇتاءُ ۽ ڏک جي صليب تي ٽنگي رکيو آهي. ٻئي دفعي مان سفيد وڳي واري ڇوڪريءَ سان گڏ هليو ويندس“ پاڻيءَ جو گلاس پيئڻ کان پوءِ کيس پيشاب جي شديد ضرورت محسوس ٿي ۽ ان ضرورت جي اثر ۾ هن سوچيو ته ”چنڊ ڏسڻ لاءِ ٽڪيٽ نه وٺڻي پوندي آهي. چنڊ ڏسڻ لاءِ فقط هي شرط آهي ته ماڻهوءَ جو مثانو خالي هجي ۽ سندس اکيون خوابن سان ڀريل هجن.“ هو گهڻي دير کان ڪمري جي ڀت ڏي ڏسي رهيو هو.
کاٻي اک ٻوٽي ساڄي اک کوليائين ۽ وري ساڄي اک ٻوٽي کاٻي اک کولي ڀت ڏي، ڪنهن مهل پنکي ڏي، ڪنهن مهل گهڙيال ڏي، ڪنهن مهل ڪئلينڊر ڏي، پاڻي ڏي ۽ پکيءَ ڏي ڏسندو رهيو. پوءِ الاءِ ڪيڏي مهل اهو شخص موٽي آيو جنهن جي پيرن ۾ هميشه ڳاڙهي رنگ جو بوٽ پاتل هوندو آهي ۽ هو هميشه کيس سڃاڻڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. کيس لڳندو آهي ته اهو شخص اڳ به سندس ڏٺل آهي. ساڻس مليل آهي. اڳ به هڪ ٻئي سان ڳالهائي چڪا آهن. پر ان کان اڳ جو هو ياد ڪري سگهي ته اهو شخص ڪيرآهي ڪٿان جو آهي ۽ سندن ملاقات ڪٿي ۽ ڪڏهن ٿي آهي، هو پنهنجي ڳاڙهي بوٽ سميت سندس اکين کان اوجهل ٿي ويندو آهي ۽ پوئتي زمين تي بوٽ جا ڳاڙها نشان ڇڏي ويندو آهي. ۽ هو ڳاڙهن نشانن منجهان هڪ نشان کي ڏسندو آهي ته آهستي آهستي نشان جي ڳاڙهاڻ ڦهلجي لهندڙ سج جي لاليءَ ۾تبديل ٿي ويندي آهي ۽ هو هميشه جيان پاڻ کي شام جي ڏک ۾ مبتلا محسوس ڪندو آهي ۽ شام جي ڏک مان آزاد ٿيڻ لاءِ هميشه ڪنهن عبادت گاهه جو رخ ڪندو آهي. هن جو خيال آهي ته ڏک مان نجات حاصل ڪرڻ لاءِ سجدي جهڙي ٻي ڪابه خوبصورت شئي نه آهي. ان شام به پاڻ کي هڪ مسجد جي ڪشادي دالان ۾ ويٺل ڏٺائين. ۽ اهو به ڏٺائين ته آس پاس ويٺل سڀني ماڻهن جا مهانڊا هوبهو سندس جهڙا هئا. رڳو سندن لباس ۽ لباسن جو رنگ تبديل هو. ممبر تي ويٺل عالم آلين اکين سان خطاب پئي ڪيو پر کيس عالم جو آواز ٻڌڻ ۾ نه پئي آيو. هو رڳو سندس چرندڙ چپ، لڏندڙ هٿ ۽ چؤ طرف ڏسندڙ اکيون ڏسي پئي سگهيو. مسجد جي ٻاهران ننڍڙن ٻارن جو هڪ ٽولو جن کي اڇا ڪپڙا پاتل هئا مسجد جي چؤ طرف ڊوڙندا ڪورس جي انداز ۾ ڳائي رهيا هئا
لوهه جي مسجد ..هو هو ..هو
ڪاٺ جا نمازي ..هو هو ..هو
پتل جو پيش امام ..هو هو ..هو
۽ ان مهل الاءِ ڇو هن پنهنجي جسم کي هٿ لائڻ جي شديد ضرورت محسوس ڪئي. ۽ کيس ان تي حيرت لڳي ته توڻي جو سندس جسم گوشت بدران ڪاٺ جو آهي ۽ ان هوندي به هو حيران يا پريشان ڇو نه ٿيو آهي؟؟ اهو شايد زمان حال مان ٽٻي هڻي مستقبل ۾ پهچي ويل تصور جو هڪ زندهه ٽڪرو هو ۽ ٻئي پل هو وري زمان حال ۾ موٽي آيو. جتي عالم جو خطاب جاري هو. اوچتو وچينءَ صف ۾ ويٺل هڪ شخص اٿي بيٺو ۽ رڙ ڪري چيائين ”جلدي ڪيو ڪلمو پڙهو. دير نه ڪيو“ ۽ ٻئي پل ڌماڪو ٿيو ۽ سڄي مسجد رت ۾ ڳاڙهي ٿي وئي.
ڀت ۾ هڪ جاءِ تي پلستر جو ٽڪرو اکڙيل آهي. مسلسل ان جاءِ تي ڏسندو رهي ٿو. چر پر پيدا ٿئي ٿي. هو چتائي ڏسي ٿو. اها ماڻهوءَ جي اک هئي. هو اک ڏي چتائي ڏسي ٿو ته اک به ڏانهس چتائي ڏسي ٿي ۽ پوءِ ان اک جي پاسي ۾ هڪ ٻي اک کلي ٿي هاڻي ٻه اکيون ڏانهس ڏسنديون ٿيون رهن. هو کاٻي اک سان ڏسندو ٿو رهي. انهن اکين تي نظر جو چشمو رکيل آهي. هڪ عدد نڪ به آهي. نڪ جي هيٺان ننڍيون مڇون به آهن. شيرواني پاتل ڳچي آهي. شيروانيءَ جا بٽڻ بند آهن. پيشاني سوڙهي آهي. وارن جي وچين سينڌ نڪتل آهي. اها جنرل ضياءَ جي منڍي آهي. جيڪا مرڪي رهي آهي. پر اها مرڪ اهڙي ڀيانڪ ۽ بدصورت آهي جهڙي ڪنهن زخمي ڪرائي جي قاتل جي وات تي مرڻ مهل پاڻ همورو ڦهلجي ويل هٿرادو ڏندن ۽ چپن جي هٿرادو مرڪ. هو اکيون ڇنڀي ٿو. اکيون ٻوٽي ٿو ۽ وري کولي ٿو. پر منڍي موجود رهي ٿي ۽ ٻئي پل هو ڏسي ٿو ته سڌي سينڌ جي جڳهه تي هاڻي هڪ عدد پاسيري سينڌ آهي. اکين جو چشمو گم آهي. نڪ جي هيٺان ڊگهين مڇن جي جڳهه تي هڪ ننڍڙو ڪارو ٻڙو رکيل آهي. ۽ چهري تي ذهني دٻاءُ جا آثار. اها هِٽلر جي منڍي آهي. ۽ پوءِ هِٽلر جي منڍي يحيٰ خان جي شرميلي منڍيءَ ۾ بدلجي وئي. ڄڻ ٻئي جاڙا ڀائر هجن.... جاڙن ڀائرن کان پوءِ جنرل ايوب پنهنجي فوجي ٽوپي ۽ ڪلهن تي لڳل ”ٻلن“ سميت ظاهر ٿيو. ۽ ٻلن جون اکيون جرڪڻ لڳيون.... ايئن جيئن رات جو روڊ سان گذرندي گاڏين جي بتين تي جهنگل ۾ بيٺل جانورن جون اکيون ٻرنديون آهن. ٻلن جي ٻرندڙ اکين مان جنرل مشرف جو جنم ٿيڻو هو ... جنهن جي اکين ۾ تاريخ جي شيطاني مرڪ لڪل هئي.... ۽ انهيءَ تاريخي فريم ۾ هڪ رنگيلو ويٺل هو، جنهنکي رنگ برنگي ڪپڙا پاتل هئا ۽ سندس ڪپڙن ۾ ڪيئي کيسا هئا ۽ هر کيسي ۾ هڪڙوننڍڙو رنگيلو هو ۽ هر رنگيلي جي هٿ ۾ ڇري هئي ۽ هر ڇريءَ جو منهن ماڻهن جي پٺيءَ ڏي هو. پوءِ اوچتو سڄوناٽڪ منچ ڊهي پيو. ۽ آخر ۾ وري به جنرل ضياءُ الحق جي منڍي رهجي وئي. ۽ ضياءَ جي منڍيءَ سان گڏ کيس هڪ لاري ۽ لاريءَ جوننڍڙو ڪلينر ياد آيو جنهنجا ڪپڙا ميرا هيا پر سندس اکين مان وهندڙ ڳوڙها ۽ اکيون ميريون نه هيون. چيڪ پوسٽ وٽ بيٺل فوجين لاريءَ کي پاسي ۾ بيهاري ڇڏيو.
”تم ڪو معلوم نهين هئ مارشلا هي“ هڪ فوجيءَ بس جي ڊرائيور کي ڳلي مان وٺي هيٺ لاهيندي چيو.
”جي صاحب معلوم آهي“
”معلوم هئ توگاڙي مين اتني بندي کيون اُڻهائي“
”صاحب غلطي ٿي وئي .... ماڻهو زوري چڙهن ٿا... مان..“
”زوري ڪا بچه چلو دس دفعه اٺڪ بيٺڪ ڪرو“
۽ ننڍڙي ڪلينڊر کي سڏي چيائين. ””تم اوپر ديکهو سورج ڪي طرف..... خبردار جب تڪ مين نه ڪهون آنکهين نيچي نهين ڪرنا“
”تم مُرغا بن جاؤ“ ٻئي فوجيءَ ساڳي انداز ۾ ٽڪٽ ڪليڪٽر کي حڪم ڏنو.
بس جو ڊرائيور ٽيپ رڪارڊر بند ڪرڻ وساري ويٺو هو. هوا مين اڙتا جائي ميرا لال دو پٽا ململ ڪا هو جي هو.....
هڪ فوجيءَ ڊرائيور جي پٺن ۾ ٿڏو هڻي چيو ”اوءِ اٺهو اپني اس مان ڪو بند ڪرو... چلو...“
سج ڏي ڏسندڙ ننڍڙي ڪلينر جي صاف اکين مان ننڍڙا ننڍڙا صاف لڙڪ ڇڻندا ۽ ڳلن تان وهندا سندس ميري قميص ۾ جذب ٿيندا رهيا... ۽ ان مهل هُن به پنهنجي ننڍڙن ڳلن تي ڪوساڻ محسوس ڪئي هئي. ۽ کيس اهو سوچي ڏاڍي حيرت لڳي ته آخر هڪ ٻار جي اکين مان وهندڙ ڳوڙها ٻئي ٻار جي ڳلن تي ڪيئن ٿا ظاهر ٿي سگهن ؟ اهو دهشت، اونداهي، تعصب، نفرت ۽ تباهيءَ جو دور هو. چئو طرف ڪارو گهاٽو دونهون پکڙيل هو. آس پاس ڪجهه نظر نه ٿي آيو.هر ماڻهو بيخبريءَ جي ڌنڌ ۾ ڍڪيو پيو هو. ڪنهن هوٽل ۾ داخل ٿبو هو ته سامهون ڀت تي ڳاڙهن يا ڪارن اکرن ۾ هي جملو ضرور لکيل نظر ايندو هوته؛
”هتي سياسي گفتگو ڪرڻ منع آهي“
۽ کيس ٻين سوين هزارين ٻارن جئان اهو سمجهه ۾ نه ايندو هو ته سياسي گفتگو ڪرڻ جي منع ڇو آهي؟ ۽ سياسي گفتگو ڇا آهي؟ اها گفتگو ڪير ڪندا آهن؟ ۽ هن پنهنجي طور تي اندازو لڳايو ته اها ڪائي خطرناڪ ڳالهه ٻولهه هوندي ۽ اها ڳالهه ٻولهه ڪندڙ به خطرناڪ ماڻهو هوندا ۽ سندن ڳالهين ۾ بارود ڀريل هوندو.
چڱي طرح کيس رڳو اها خبر هئي ته هن ملڪ جون واڳون جنرل ضياءُ الحق جي هٿ ۾ آهن جنهن کي ريڊيو ۽ ٽي وي تي جنرل محمد ضياءُ الحق صدر اسلامي جمهوريه پاڪستان سڏيو ٿو وڃي ۽ عام ماڻهو کيس ”ضيائو“ سڏين ٿا. ۽ ماڻهو چون ٿا ته ضيائو سندن محبوب اڳواڻ کي ڦاسي ڏني آهي. هن ”مارشل لا “ جو نالو اڳ ڪڏهن به نه ٻڌو هو. هن لاءِ ڪوڙو ، ڦٽڪو ، ٽڪٽڪي ، ڦاسي ۽ قلم هڪ سو چوئيتاليهه ۽ ڪرفيو به نوان ۽ اچرج جهڙا لفظ هئا. اهو هڪ ساه ٻوساٽيندڙ، ڊيڄاريندڙ ۽ ڏکوئيندڙ دور هو. اهو ماڻهن جي عملن ئي نه پر ارادن ۽ خوابن تي اثر انداز ٿيندڙ دور هو. ماڻهو بظاهر خاموش هئا پر اندر ۾ آوازن سان ڀريل هئا. سياسي گفتگو کان منع هوندي به هر وقت سرٻاٽن ۾ سياسي گفتگو ڪندا رهندا هئا. ملڪ جو سرڪاري ريڊيو ۽ ٽي وي هر وقت ڪوڙ ڳالهائيندا رهندا هئا. ڪولڊ وار عروج تي هئي. افغانستان ۾ لٿل فوج سان مجاهدين امريڪا جي مدد سان جهاد ڪرڻ ۾ مصروف هئا. ٽي وي ۽ ريڊيو تي مجاهدين جي ڪاميابين جون دعوائون جاري هيون ۽ ڏينهن رات نفرت جو زهر اوڳاڇجي رهيو هو. ۽ سڄو ملڪ اندروني طور کوکلو ٿيندو پئي ويو. سرڪاري آفيسن ۾ سرڪاري حڪم تي ”باجماعت“ سرڪاري نمازون پڙهايون پئي ويون. امريڪا بهادر اسلام جو همدرد بڻيل هو ۽ ”ڪافر“ سوويت يونين جو جاني دشمن هو.
ماڻهو رات جو اٺين وڳي ننڍڙين ننڍڙين ٽولين جي صورت ۾ ريڊيو تي بي بي سي لنڊن ٻڌندا هئا ۽ مارڪ ٽيلي جي آواز سان محبت ڪندا هئا. ڇو جو مارڪ ٽيلي کين بي خبريءَ جي انڌي ۽ رات ۾ باخبريءَ جا روشن تحفا ڏيندو هو ۽ کين ٻڌائيندو هو ته اڄ ملڪ جي فلاڻي شهر، ڳوٺ، واهڻ ۾ هيترن ماڻهن کي ڦٽڪا هنيا ويا آهن. اڄ هيترن ماڻهن کي گوليون هڻي ماريو ويو آهي. اڄ هيتريون گاڏيون ساڙِيون ويون آهن. اڄ هيترن ماڻهن کي قرآن پڙهندي روڊ تي قتل ڪيو ويو آهي. هيتريون بينڪون ساڙيون ويون آهن. فلاڻي اڳواڻ هئين چيو آهي . فلاڻي هونءَ چيو آهي. اِهو اُهو دور هو جنهن ۾ هوائن مان رت جي بُو ايندي هئي. چئو طرف بارود جي بوءَ ڦهليل هئي. ماڻهن جون دليون ويران هيون. ماڻهن جا خواب ٽٽل هئا. ماڻهن جي پٺن تي ڦٽڪن جا نشان هئا . سندن جسم جون کلون لٿل هيون. سڄو ملڪ شمشان گهاٽ بڻيل هو.
هو ننڍڙي ڪلينر جي اکين مان جنرل ضياءَ جي منڍي ڏي موٽي آيو. کاٻي اک ٻوٽي ساڄي اک سان منڍيءَ ڏي ڏسي ٿو ته منڍي ڌنڌلي نظر ٿي اچيس. جهڙو ننڍڙو ڪارو داغ. چئوطرف ڦهليل گهاٽو دونهون ... ساهه ۾ ٻوسٽ. اکين ۾ ڪڙاڻ. وات جو ذائقو خراب. اها خبر به اٿس ته ساڄي اک سان ڪا به شئي چٽي نظر نه ايندي آهي تڏهن به اڪثر ايئن ڪندو آهي . کاٻي اک ٻوٽي ساڄي اک سان شين کي ڏسڻ جي ڪوشش. جيڪا هميشه ناڪام ويندي آهي. ڄڻ کيس ڪنهن معجزي جو انتظار آهي. ته ” ڪنهن مهل کاٻي اک ٻوٽي ساڄي اک سان ڪنهن شئي ڏي ڏسندس ته اها شئي چٽي ڏسڻ ۾ اچي ويندي. ايئن جيئن کاٻي اک سان ڏسڻ ۾ ايندي آهي. بس اوچتو ايئن بي خياليءَ ۾ کاٻي اک ٻوٽي ساڄي اک سان ڀت ڏي نهاريندُس ته سامهون لڳل گهڙيال جو وقت ڏسي وٺندسُ.... ڏهه لڳي ڏهه منٽ... ۽ گهڙيال جي ڀرسان ٽنگيل سال جو ڪلينڊر ڏسڻ ۾ اچي ويندو، جنهن تي لکيل هوندو... سال 2008، مهينو جنوري، تاريخ اٺين ۽ پاڻيءَ سان ڀريل ڍنڊ جي لهرن تي ترندڙ هڪڙو پاڻيءَ ۾ پسيل پکي ۽ پکيءَ جي سامهون لکيل جملو:-
If you can not catch a paradise bird then touch a wet hen.........
نه کيس ڪنهن معجزي جو انتظار نه هو. معجزو ٿيڻو هجي ها ته تڏهن ٿئي ها جڏهن سندس ماءُ پيرن فقيرن جي قبرن تي پڙ چاڙهيندي هئي. مرشدن مڱتن جا هٿ ڌوئاريندي هئي. راتيون جاڳي دعائون گهرندي هئي. ”اي پالڻهار منهنجي راڻي جو عيب لاهه.... منهنجي پٽ جي اک اکين جهڙي ڪر“
کيس معجزي جو اوسيئڙو ڪونهي. اها ته سندس عادت آهي. کاٻي اک ٻوٽي ساڄي اک سان شين کي ڏسڻ جي پراڻي عادت. عادت جنهن مان لذت به ملندي اٿس ۽ اذيت به. مثاني تي زور محسوس ٿيس. پر پيشاب ڪرڻ لاءِ ڪا مناسب جاءِ نظر نه آيس. سڄي بازار ڀريل هئي. ماڻهو، گاڏيون ۽ ٽريفڪ...!! هلندو رهيو ڪنهن موزون جاءِ جي ڳولا ۾. سوناري جو دڪان، دڪان ۾ شوڪيس، شوڪيس ۾ زيور ۽ بازار ۾ فروٽ جا گاڏا... ۽ خريدار ۽ مکيون. هو مکين جي انبوهه مان رستو ٺاهي ٻاهر نڪري آيو. ٻاهر وڏي کڏ هئي، جنهن جو ٻيو ڇيڙو ظاهر نه هو ۽ جنهن جو ترو اونهو هو. هو کڏ جي ڪناري وٽ پهتو ته پير ٿڙي ويس.. بي وزن ٿي ويو. ڄڻ خلا ۾ هجي. پاتال ۾ لهندو ويو... چئو طرف اونداهي ۽ خاموشي. کيس خاموشيءَ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو. اهو خاموش آواز هو. ان جون لهرون هيون. ڌاريدار لهرون. عمودي لهرون. مستطيل لهرون. جهڙيون ڪنهن قديم اونداهين کوه جي پاسن مان مٿان کان گهڻو هيٺ تري تائين لڙڪندڙ بلائون.. جهڙو ايريگيشن باغ وارو قديم ڦٽل کوهه...!! ڊپ محسوس ٿيس ... هيٺ تري ۾ بلائن جو تهه وڇايل هوندو. ”بلائن تي وڃي ڪرندس ته پيشاب خطا ٿي ويندو. ۽ ڪپڙاخراب ٿي ويندا“ هو ڀڻڪيو. ۽ ٻئي پل پاتال ۾ ڦهڪي جو خاموش آواز اڀريو . هو بلائن جي تهه تي وڃي ڪريو ۽ ڇرڪ سان ڪچي پڪي ننڊ مان جاڳي پيرن ۾ چپل پائي ٻاهر نڪتو ۽ آڳنڌ ۾ اچي بيٺو. آڳنڌ ۾ چانڊوڪي هئي. چنڊ ڏي ڏسڻ گهريائين پر نه ڏٺائين،، شايد ڀريل مثاني سان چنڊ ڏي نه ڏسي سگهبو آهي، ”ڀريل مثاني سان چنڊ ڏي ڏسبو ته چنڊ يورين باؤل محسوس ٿيندو“ هو ڀڻڪيو ۽ واش روم ۾ داخل ٿي ويو ۽ واش روم مان نڪتو ته پاڻ کي خوش ۽ هشاش بشاش محسوس ڪيائين. ڪنڌ مٿي ڪري چنڊ ڏي ڏٺائين. چنڊ هميشه وانگر ان رات به اکين ۾ چڀي ويس.چنڊ نه هجي ڄڻ ٽٽل شيشي جو چهنبارو ٽڪرو هجي. کيس چنڊ هميشه تڪليف ۽ ڏک ۾ مبتلا ڪيو آهي. پر ان ۾ چنڊ جو ڏوهه نه هوندو آهي. سندس اکين جو ڏوهه هوندو آهي. جڏهن به چنڊ ڏي ڏسندو آهي ته آسمان ۾ هڪ بدران ٻه چنڊ نظرا يندا اٿس. ۽ کاٻي اک تي هٿ ڏيئي ساڄي اک سان چنڊ ڏي ڏسندو آهي ته چنڊ ايئن لڳندو اٿس ڄڻ ڪنهن چنڊ کي ٿڏو هڻي ٽڪرا ٽڪرا ڪري ڇڏيو هجي. اهو هميشه هُن لاءِ آسمان جي نيري چادر ۾ ڦهليل هڪ زخمي چنڊ هوندو آهي يا جهڙو سمنڊ جي سطح تي تختا تختا ٿي ويل غوراب. هر تختي تي بيٺل هڪ مسافر ۽ هر مسافر جي هٿ ۾ هڪ جهيڻي روشني واي قنديل، لهرن تي لڏندڙ تختا. تختن تي لڏندڙ مسافر ۽ لڏندڙ مسافرن جي هٿ ۾ ڦٿڪندڙ قنديلون. ڪڏهن ڀاسندو اٿس ته چنڊ ايئن آهي ڄڻ هڪ ٻئي جي مٿان ترتيب سان رکيل چانديءَ جي سڪن جو ننڍڙو ڍڳ ڊهي پيو آهي ۽ سڀ سڪا هڪٻئي کان سرڪي پري ٿي ويا آهن. کاٻي اک تي هٿ رکي ساڄي اک سان زخمي چنڊ ڏسڻ سندس پراڻو مشغلو آهي. عادت آهي. عادت جنهن مان اذيت ماڻيندو آهي. اذيت جنهن مان لذت ماڻيندو آهي. لذت ۽ اذيت گڏ گڏ رهنديون آهن. چانڊوڪين راتين ۾ اڪثر چنڊ سندس ساڄي اک جي نشاني تي رهندو آهي. ۽ جيئن ئي نشاني تي ايندو آهي ته ڀڄي ڀور ٿي پوندو آهي. شين کي صحيح سلامت شڪل ۾ ڏسڻ سندس ساڄي اک جو زخمي سپنو آهي. کاٻي اک ڪابه ذميواري نه کڻندي آهي.
ننڊ به سندس کاٻي اک ڪندي آهي جآڳنڌي به سندس کاٻي اک آهي.
ٿڪجندي به کاٻي اک اٿس.
کلندي ۽ روئيندي به کاٻي اک اٿس.
۽ خواب به سندس کاٻي اک ڏسندي آهي.
سندس کاٻي اک ۾ هميشه کان هڪڙو خواب ڀٽڪندو رهيو آهي.
اهو خواب ٻين سمورن خوابن کان مختلف آهي.
اهو خواب ٻين سمورن خوابن کان ڌار آهي.
ان خواب جو رنگ ٻين سمورن خوابن جي رنگ کان الڳ آهي.