9
انهيءَ آنڌ مانڌ ۾ هن تلسيءَ جي پُرسڪون اکين ۾ ڏسندي چيو ” تلسي ڇا پاڻ وري ڪڏهن ملنداسين ؟“ ۽ موٽ ۾ هُوءَ ننهن کان چوٽيءَ تان مرڪ ۾ ويڙهجي وئي.
اهو ڪيترو نه ٻاراڻو سوال هو...!
”اسين در در جا مسافر. ڪڏهن ڪٿي. ڪڏهن ڪٿي. اڄ هتي آهيون. سڀاڻي خبر ناهي ته ڪٿي هجون“ تلسيءَ هڪ وشال مُرڪ جي سرمئي ڪوهيڙي مان ٻاهر ايندي حقيقي اداسيءَ وچان چيو. سندس بليڪ هول جهڙا ٻه گهرا ڪارا نيڻ جيڪي اک ڇنڀ ۾ سڄي ساري ڌرتيءَ کي ڳهڻ جي سگهه رکندڙ هئا، اداس ٿي ويا.
سَرءُ جي هيڊي شام هن جي وڇوڙي جي پڪي امڪان سان وڌيڪ هيڊي ٿي وئي.
آڪاش کان ڌرتيءَ تائين ڦڪا پن پکڙجي ويا.
سارو وايو منڊل هيڊو ٿي ويو.
اسين مسافر ماڻهو....
اسين در در جا فقير...
زخمي پيرا. اکيون ٻيرا ٻيرا.
۽ هوءَ مٿس هڪ خاموش نهار وجهي پنهنجي ڦيريدار قبيلي سان گڏ الاءِ ڪيڏانهن هلي وئي.
وقت سان گڏ هو سندس بدن جي خانه بدوش خوشبو، سانورو سراپا، پيرن جي نرمي، چيلهه جو وراڪو ۽ اکين جو رنگ وساري ويٺو پر سندس کاڏيءَ جو تر وساري نه سگهيو.
پوءِ به خانه بدوش جا قافلا ايندا ويندا رهيا. پر اُهو قافلو ڪڏهن به نه موٽيو جنهن سان تلسيءَ جو تعلق هو. شايد خانه بدوشن جون اکيون واپسيءَ جا رستا ياد نه رکنديون آهن پر ڪيئن چئجي ته تلسيءَ جو تعلق ڪنهن سان هو...؟ ڪهڙي قبيلي سان هو...؟ هوءَ ته جنم جنم کان جوڳڻ هئي. وڃائجي ويل اداس وجود هئي. نه ڄاڻ کيس ڇا جي ڳولا هئي...؟
چيلاٽو اڃان به روشنيءَ جي دائري کان ٻاهر بيوس ٿيو بيٺو هو. پرشايد ڪو به چيلاٽو بي وس نه هوندو آهي. هر چيلاٽو مرندي مرندي هڪ ٻئي چيلاٽي کي جنم ڏئي ويندو آهي.طويل ڀاڪر ۽ ان کان به طويل چمي جي پيٽ ۾ چيلاٽي جو وجود جاڳڻ لڳو. هو جيڪو ڪجهه لمحن تائين هڪ معصوم احساس ۾ ڀريل هو. ان جي اندر ۾ چيلاٽو پر سوئڻ لڳو. تڏهن کيس محسوس ٿيو ته جنهن چيلاٽي ڪيئي سال اڳ ٻڪريون چاريندي کيس ڏنگيو هو ۽ پوءِ هميشه سندس پٺيان رهڻ لڳو هو سو ته شايد روشنيءَ جي وشال دائري کان ٻاهر مري ويو آهي. پر پنهنجو وجود منجهس ڇڏي ويو آهي... پوءِ جنهن مهل هن محسوس ڪيو ته سندس هٿ جون پنج ئي آڱريون مومل جي وارن ۾ ايئن ڦاسي ويون آهن جيئن سينگاريون مڇيون سنهيءَ ڄار ۾ ڦاسي ڦٿڪنديون آهن. ۽ سندس مدهوش چمي جاڳي پئي آهي ۽ بي اختيار مومل جي سامونڊي ٻيٽ جهڙي لسي پيٽ تي ڪٺل پکيءَ وانگر ڦٿڪي رهي آهي ۽ بي لباسيءَ جي موسم تيزيءَ سان پچي رهي آهي ته هو ڇرڪ ڀري حواسن ۾ موٽي آيو. ٻئي پل هُن جلدي ۾ پاڻ کي مومل کان پري ڪري ورتو... ٻه پاڇولا جيڪي روشنيءَ جي دائري ۾ ڪجهه لمحن لاءِ هڪ ٻئي ۾ پيوست هئا، هڪ ٻئي کان پري ٿي ويا... هُو سيءَ بخار ۾ ڏڪندڙ ٻار وانگر سڄو لرزيو پئي. ”ڇا ٿيو آهي راڻا“
”ڪجهه نه مومل.. ڪجهه به نه“ هن ڏڪندڙ جسم ۾ ڏڪندڙ آواز سان وراڻيو۽کيسي ۾ پيل چشمو ڪڍي مومل کي ڏنائين. آهستي آهستي روشنيءَ جو وشال دائرو ڌاڳا ڌاڳا ٿي ڇڄي پيو.
”مون ۾ چيلاٽو جاڳي پيو آهي مومل.“ هن منهن تي لهي آيل وارن کي آڱرين سان مٿي ڪندي ۽ منهن تي ڄمي ويل گهم جي تهه کي اگهندي چيو.
”چيلاٽو جاڳي پيو آهي...؟ ڇا مطلب ..“ مومل چشمو اکين تي رکندي حيرت مان چيو.
”ڪجهه به نه مومل ... پوءِ توکي ٻڌائيندس.. توکي چيلاٽي جي خبر نه آهي“.
”اچ ته هلون مومل....“ هن مومل جو هٿ وٺي کيس اونداهي ٻيٽ مان ڇڪي ٻاهر ڪڍيو ۽ سي ويو جي روشن ساحل ڏي هلڻ لڳو...
”راڻا...!!“
”هون..!!“
”توکي اونداهي ۽ اڪيلائي ۾ ڊپ لڳي ٿو؟“
”ها مونکي ڊپ لڳندو آهي.“
”پر ڇو... ڇا جو ڊپ... ڪهڙو ڊپ..؟“
”ڊپ سان منهنجو ۽ مونسان ڊپ جو پراڻو تعلق آهي مومل“
هن روشنيءَ ڏي هلندي چيو ۽ هڪ پل لاءِ مڙي پٺتي ان طرف نهاريو جتي ڪجهه پل هو ڪافي دير تائين اڪيلا بيٺا هيا.
اهو پاسو گهري اونداهيءَ ۾ ٻڏل هيو. جبل جو ڀڙو به ڌنڌ ۽ اونده ۾ نظر ئي نه پئي آيو.... ڪارو سمنڊ ... ڪارو ساحل ۽ ويراني .... ۽ کيس حيرت لڳي ته هو مومل سان گڏ اهڙي ويران هنڌ تي ڪيئن بيٺو هو. اوڏانهن ڪيئن ويو...؟ حيراني جو وشال دائرو.... روشني جو وشال دائرو... ڪو به دائرو ٺهڻ ۾ دير نه ٿي لڳي. ڪو به دائرو ڊهڻ ۾ دير نه ٿي لڳي.
آفيس ۾ مومل جي غير موجودگيءَ ۾ کيس مومل جي کاڏيءَ جو تِرُ ياد آيو. مومل جي کاڏي جو تر ايئن سندس يادگيريءَ ۾ محفوظ هو جيئن پهرئين پيار جو پهريون جملو يا پهرين چمي هميشه لاءِ يادگيريءَ ۾ محفوط رهجي ويندي آهي. هن لاءِ مومل ۽ سندس کاڏيءَ جو تر هڪ شئي هئا.يعني کاڏيءَ جو تر مومل هئو ۽ مومل کاڏيءَ جو تر هئي. کيس جنهن مهل به ۽ جتي به سندس چهرو چمڻ جو موقعو مليو هوندو ته هن هميشه پهرين چُمي سندس کاڏيءَ جي تر تي ڏني هوندي. کيس هميشه لڳندو هو ته اهو ته دراصل خوشبوءَ جو دروازو آهي. هو اڪثر سوچيندو هو ته جيڪڏهن ڪنهن به سبب جي ڪري ڪڏهن مومل جي کاڏيءَ جو تر گم ٿي ويو ته الاءِ هو مومل سان محبت قائم رکي به سگهندو الاءِ نه ! مومل جي تر جو راڻي جي اوجاڳن، سجاڳين، ننڊن خوابن ۽ سندس ڳوٺ جي پٺئين پاسي واري خالي ميدان سان گهرو تعلق هو، ميدان جيڪو هاڻي ميدان نه رهيو هو. بلڪه سم جي کاري پاڻيءَ جي تلاءَ ۾ تبديل ٿي چڪو هو.
۽ هو تلسيءَ جي تر وٽان ٿيندو مومل جي کاڏيءَ وٽ پهتو.
هوءَ ڪمپيوٽر تي آفيس جي ڪم ۾ مصروف ۽ آس پاس جي دنيا کان بلڪل بي خبر ۽ ڀرسان پيل ڪوپ ۾ ٺرندڙ چانهه کان ۽ اکين ۾ پوندڙ وارن جي ڇڙواڳ چڳ کان بنهه بي نياز هئي.
اها بي نيازي سندس ادا هئي.
۽ لاپرواهي سندس ڪيموفلاج هئي يا شايد اها به هڪ مخصوص ادا هئي. اذيت ۾ مبتلا ڪرڻ لاءِ ته هڪ جملو ، هڪ لفظ هڪ لمحو ئي ڪافي هوندو آهي. هوءَ کيس هڪ جملي، هڪ لفظ سان زخمي ڪري ڪو وقت ڦٿڪڻ لاءِ ڇڏي ڏيندي هئي ۽ وري ڪنهن پل هڪ لفظ هڪ جملي هڪ لمحي جي لمس سان سندس سڀ درد لاهي ڇڏيندي. ڪڏهن آفيس ۾ ڀرسان هوندي به ايئن احساس ڏياريندس ڄڻ هن سان سندس پري پري جو ڪو تعلق ڪونهي. ته ڪڏهن ايئن محسوس ڪرائيندس ڄڻ هوءَ سندس زندگيءَ جو ضروري حصو هجي جنهن کانسواءِ زندگيءَ جو تصور ممڪن نه هوندو آهي. هو اڪثر هڪ ٽٽل ۽ جهڪيل ۽ محروم ماڻهوءَ جيان کيس چوندو ”مومل مون سان ليکا نه ڪندي ڪر. مان ليکن جي دنيا جو ماڻهو نه آهيان.“ ته هوءَ مرڪي چونديس ”راڻا منهنجا سڀ ماڻا توسان ئي آهن ٻيو ڀلا ڪير آهي منهنجو“ ته هُو سڀ تڪليفون وساري ويهندو ۽ هڪ جملو هميشه جيان سندس سيني جي غفائن مان نڪرندو ”مومل. ٿينڪس ٽُو ڪم ان ماءِ لائف“ ۽ هوءَ ڪنهن هٿرادو الاءِ حقيقي اداسيءَ وچان وري کيس اداس ڪرڻ لاءِ الاءِ سرهو ڪرڻ لاءِ چوندي ”راڻا. مان توکي وڃائڻ نه ٿي چاهيان.. پر الاءِ ڇو لڳي ٿو ته مان توکي وڃائي ويهنديس“ ۽ هو وري ڏک جي ڪڪرن ۾ ڍڪجي ويو.
ماڻهو پنهنجي عمل کان وڌيڪ رد عمل مان سڃاپجندو آهي. شايد عمل ۽ ردعمل جي وچ تي به ڪجهه هجي... ۽ مومل پنهنجو ردعمل ظاهر ڪرڻ جي معاملي ۾ محتاط هئي.
۽ هو ناخوش هوندي به خوش هو.
يا شايد خوش هوندي به ناخوش هو.
هو چاهيندي به کيس وساري نه پئي سگهيو. شايد ڪنهن کي وسارڻ به ايئن ماڻهوءَ جي وس ۾ نه هوندو آهي جيئن ياد ڪرڻ. مومل ڏي گهڻي ڇڪ جو سبب هُو پاڻ هو. هُن جي اندر جي اٿاهه اُڃ هئي. ۽ اها اڃ ئي سندس اذيت جو سبب هئي. شايد گهڻي اڃ ئي ماڻهوءَ کي گهڻو ڀٽڪائيندي آهي.
هو ته شروع کان هڪ اڌورو ۽ محروم شخص هو.
محبتن کان محروم .
دوستيءَ کان محروم .
زندگيءَ کان محروم .
خوشيءَ کان محروم.
اعتماد کان محروم.
اسڪول جي اسيمبلي مهل سدائين آخر ۾ بيٺل شاگرد.
ڪلاس ۾ سدائين آخري بئنچ تي ويهندڙ ٻار.
لاريءَ ۾ هميشه پٺئين دروازي کان سوار ٿي پٺئين سيٽ تي ويهندڙ مسافر. (آخر هو هڪ گدلو ٻارئي ته هو )
هو ٻاروتڻ کان هڪ ڊنل ، اڪيلو ۽ جاڳ توڻي ننڊ دوران ڊپ ۽ شرمندگيءَ ۾ مبتلا رهندڙ شخص هو. ننڍڙي ۽ نابالغ هٿ ۾ گسڪندڙ وڏي ۽ بالغ عضوي جي شرمندگي.
جهنگل ۾ اوچتو مٿان چڙهي ويل چيلاٽي کان شرمندگي.
گرم چانهه ۾ سڙڻ جو ڊپ.
ڪلهي تي ويٺل کهرن چنبن واي چيلاٽي جو ڊپ.
ڳل تي لڳل استاد جي چماٽ جو ڊپ.
دل جي دوري جو ڊپ.
ڪينسر جو ڊپ.
موت جو ڊپ.
هو اهڙو شخص هو جنهن تي ٿوري وقت لاءِ به جواني نه لٿي هئي. هو جوانيءَ جوانتظار ڪندڙ اهڙو شخص هو جنهن وٽ ٻاروتڻ کان پوءِ جوانيءَ بدران سڌو سنئون ٿڪل ۽ ڪمزور اڌڙوٽ پڻو لهي آيو هو ۽ جواني وچ ۾ ڪٿي گم ٿي وئي هئي ۽ پوءِ هو هميشه لاءِ جوانيءَ جي انتظار ۾ مبتلا ٿي ويو هو. ۽ ڪڏهن به اڌڙوٽ پڻو قبولي نه سگهيو.
هن پنهنجي اڌڙوٽ پڻي کي رد ڪرڻ لاءِ ڪيئي رستا ڳوليا هئا. پر ڪو به رستو سندس اڌڙوٽ پڻي کي رستو ڏئي نه سگهيو هو. هو کاٻي اک واري خواب جي اذيت ۾ ورتل اڌڙوٽ شخص....!!
هو ڪڏهن به ڄاڻي ۽ سمجهي ۽ محسوس نه ڪري سگهيو ته جواني ڇا هوندي آهي...؟ ڪيئن هوندي آهي...؟ سندس شادي به ٻاروتڻ ۾ ٿي گذري هئي. جڏهن هو بي رونق چمڙيءَ هڙٻاٺون نڪتل منهن ۽ بنهه ڪمزوري جسم وارو ڇوڪرو هو ۽ سومل کي ته اڃان بالغ ٿيئي ٻه مهينا به نه گذريا هئا. جنهن جي اکين ۾ هر وقت مايوسي، بي يقيني ۽ ڊپ جا پاڇا پيا لرزندا هئا. جنهن شاديءَ کان پوءِ هڪ مئل ٻار کي جنم ڏنو هو. ۽ هميشه لاءِ ان ڊپ ۾ مبتلا ٿي وئي هئي ته هاڻي هوءَ مئل ٻار ڄڻيندي. هوءَ پاڻ کي هر وقت ”مئل ٻار جي ماءُ“ سمجهڻ لڳي هئي....!!
انهن ناتمام خواهشن/محرومين ۽ ٽٽل خوابن جي ڇيڙي تي جڏهن هو سڀني محرومين کي قبول ڪري پاڻ تي خوابن جا دروازا بند ڪرڻ جي سرحد تي پهچي چڪو هو ته اوچتو مومل پنهنجي سجاڳ چاهت سان سندس زندگي ۾ شامل ٿي ته کيس اهڙي خوشي ٿي جهڙي ان قيدي کي ٿيندي آهي جنهن جي ڳچيءَ ۾ ڦاهيءَ جو ڦندو پيل هجي ۽ هو ليور ڇڪجڻ جي مئل انتظار ۾ هجي جو عين ان وقت ڦاهي ملتوي ٿيڻ جو حڪم نامو پهچي وڃي. اها هڪ محروم ماڻهوءَ جي زندگيءَ ۾ آيل خوشيءَ جي اهڙي ٻوڏ هئي جيڪا کيس ٻوڙڻ لاءِ ڪافي هئي. سو هو ٻڏي ويو. هو ٻڏڻ لاءِ اڳ ئي تيار هو. هو جهڪي پيو. هو جهڪڻ لاءِ تيار هو. شايد ازل کان هر ماڻهوءَ جي هردي ۾ هڪڙو سجدو ڀٽڪندو رهيو آهي. ان ڪري ئي هو ڪڏهن خدا جي آڏو جهڪندو رهيو آهي ته ڪڏهن بت جي آڏو. ڪڏهن ديوي جي چرنن ۾ جهڪندو رهيو آهي ته ڪڏهن محبوبا جي قدمن ۾. ان سجدي کان سواءِ هن پاڻ کي هميشه اڌورو ۽ بي چين محسوس ڪيو آهي. ۽ جڏهن هن کي جهڪڻ جو موقعو مليو ته هو جهڪي پيو. ۽ کيس پنهنجي آڏو سجده ريز ڏسي شايد مومل ۾ عورت بدران ديويءَ جهڙي انا جاڳي پئي ۽ هوءَ کائنس اهڙا اڻ چيا مطالبا مڃرائڻ جي تقاضائن تي لهي آئي جيڪي هن جي وس ۾ نه هئا. آخر هو ديوتا ته نه هو. هو ته عام ماڻهو هو سو پنهنجي سموري حواسن سميت ڊهي پيو. اهو سندس اميد جو آخري ساهه ثابت ٿيو ۽ سندس خواب مري ويو.
هو مومل جي تر مان ٻاهر نڪتو ته آفيس ذري گهٽ خالي ٿي چڪي هئي. خالي آفيس اڪثر کيس سٺي لڳندي هئي. ملازمن جي وزن کان نجات پاتل ڪرسيون.
فائلس ۽ ويٽ اسٽون جي وزن کان آزاد ٽيبلز.
آوازن جي منڌل شور کان آجا ڪمرا.
ايندڙ ويندڙ ماڻهن جي قدمن جي بي ترتيب آوازن کان آزاد فرش...
سڀ ڪجهه خالي خالي.
ڪمرا خالي، هال خالي، راهداريون خالي، سيڙهيون خالي.
ڪڏهن ڪڏهن کيس خالي آفيس کان ڊپ ٿيندو آهي. کيس اڪثر خالي ڪمرن مان ڪجهه ٽٽل ٽٽل ۽ چچريل آواز ٻڌڻ ۾ ايندا آهن.
پر ان منجهند هن ٽٽل ڦٽل آوازن ڏي گهڻي توجهه ڏيڻ بدران ان سوال بابت پئي سوچيو ته ”مومل ۾ منهنجي دلچسپي ته سمجهه ۾ اچڻ جهڙي آهي پر مون ۾ مومل جي دلچسپي ڇو آهي...؟؟“ مومل ڇا ٿي چاهي...؟ آخر هن مونکي سومل سميت ڪيئن قبول ڪيو آهي..؟ ڪيئن...؟؟
هڪڙو سوال جنهن جا ڪيئي جواب ٿي پئي سگهيا.
هڪڙو سوال جنهن جو ڪوبه جواب نه هو.
هڪڙو سوال جنهن جو جواب موجود هو پر اهو جواب کيس اذيت ۾ مبتلا ڪرڻ لڳو هو. ۽ اها ان سوال جي اذيت ئي هئي جيڪا کيس هڪ دفعو وري چيچ مان وٺي اچي ڏک/ڊپريشن جي دروازي بيٺي.
شيشي واري دريءَ جي پرئين پاسي ٽيبل ڏي ڏسندي جتي موتئي ۽ گلاب جا ڪجهه گُل ذري گهٽ پاروٿا ٿي چڪا هئا هن اهو ڪجهه سوچيو جيڪو هو عام رواجي حالتن ۾ قطعي نه سوچي ها. هن لاءِ اهي وبا جي ڏهاڙن جهڙيون حالتون هيون ان ڪري هن سوچيو ته ڊينگي مڇر جي نه دوستي چڱي نه ڪا دشمني ڀلي. ڊينگي مڇر کان هر حالت ۾ پري رهڻ گهرجي. پر ڪير به پنهنجي گهر جي دروازي تي ڊينگي مڇر کي تنبيهه ڪرڻ لاءِ No Entry جي تختي نه ٿو لڳائي سگهي. تختي لڳائڻ سان ڪو فرق به نه ٿو پئي. جيڪي زوري گهر ۾ داخل ٿيڻ ويندا آهن اهي نه ڪو تختي پڙهندا آهن نه ڪو دروازو کڙڪائيندا آهن. ۽ ٻئي پل هن بي دليءَ وچان ٻانهن ۾ ٻڌل واچ ڏي ڏٺو.
ڏهه لڳي ڏهه منٽ.
۽ ڪجهه سيڪنڊ.
پر هن سيڪنڊ واري ڪانٽي ڏي گهڻو ڌيان نه ڏنو. بلڪه ڌيان ڏنو ئي ڪونه. سيڪنڊ واري ڪانٽي ڏي ڪير به ڌيان ڪونه ڏيندو آهي. جيتوڻيڪ سيڪنڊ وارو ڪانٽو ئي وقت جو بنيادي جزو آهي جيڪو منٽن، ڪلاڪن، ڏينهن، راتين، هفتن، مهينن، سالن ۽ صدين کي ڄڻيندو آهي ۽ عمارتون زبون ٿي وينديون آهن، وڻ ۽ درياهه جهونا ٿي ويندا آهن، جبل لسا ٿي ويندا آهن ۽ ماڻهو پوڙهو ٿي ويندو آهي. جيئن آفيس جو پٽيوالو غلام رسول عرف گلي پوڙهو ٿي ويو آهي ڏند ڀڄي پيا اٿس. ڀڳل ڏندن مان ڳالهائڻ مهل سندس آواز ۽ لفظ واريءَ وانگر وهي ويندا آهن ۽ هُن کي سندس جملا سمجهڻ ۾ ايئن ڏکيائي محسوس ٿيندي آهي جيئن ڪنهن مڏي ريزر سان شيو ڪندي ٿيندي آهي. وار اڇا ٿي ويا اٿس. هر هفتي وارن کي خضاب هڻندو آهي، پاڻ کي جوان سمجهڻ جي خوشفهميءَ ۾ مبتلا رهندو آهي ۽ باقائدگيءَ سان سگريٽ ڇڪيندو رهندو آهي. آفيس جي ذري گهٽ چئن پنجن ڀتين تي No Smoking جون تختيون لڳل آهن. پر گلي انهن ڏي توجهه نه ڏيندو آهي. هو اڻپڙهيل آهي. تختيءَ جي معاملي ۾ هر طرح جي اخلاقي دٻاءَ کان آجو آهي. هونءَ به ڪنهن قسم جي اخلاقي دٻاءَ کان آجو رهڻ لاءِ اڻ پڙهيل هجڻ بنيادي شرط ڪونهي. هُن هڪ دفعو وري ڪنڌ ورائي کاٻي پاسي شيشي جي دريءَ مان پرئين ڪمري ۾ ناسي ٽيبل تي پيل موتئي ۽ گلاب جي پاروٿن گلن ڏي نهاريو. ۽ ٽيبل ڏي ڏسڻ لاءِ غير ضروري طور تي پنهنجو ڪنڌ ذري گهٽ سٺ ڊگري تائين ڦيرايو. جڏهن ته ٽيبل تائين نهار جي پهچڻ لاءِ وڌ ۾ وڌ ٽيهه ڊگري تائين ڦيرو ڪافي هو. اصل ۾ اهو عادت جو الميو هو. هو اڃان کاٻي اک جي خواب مان آزاد ٿي نه سگهيو هو. توڻي جو هاڻي سندس ساڄي اک پنهنجي حصي جي ذميواري پاڻ کڻڻ جهڙي ٿي چڪي هئي پر شايد اڃان ساڄي اک روشنيءَ جي هيراڪ ٿي نه سگهي هئي. يا شايد هن جو ڪنڌ سندس ساڄي اک جي عادت جو عادي ٿي چڪو هو. ۽ جنهن مهل به هن ساڄي پاسي ڏسڻ ٿي چاهيو ته سندس ڪنڌ پاڻ همورو ايترو ڦري ٿي آيو جيترو کاٻي اک جي خواب مهل ڦرندو هو. بهرحال کيس پنهنجي ان عادت ۽ حالت تي ڪاوڙ لڳي.
هن پاروٿن گلن ڏي ڏسڻ جو ارادو بدلائي پنهنجي نهار ۽ ڪنڌ کي واپس موٽائي ٽيبل تي رکيل ڪمپيوٽر تي مرڪوز ڪيو.
اکين ۽ ڪنڌ جي تڪڙي واپسي. هڪ خاموش سزا.
پنهنجي پاڻ کي سزا.
ڪنڌ کي سزا.
ساڄي اک کي سزا.
کاٻي اک جي خواب کي سزا.
هن کي ڪمپيوٽر ”آن“ ڪري آفيس جو ڪم ڪرڻو هو، پر کائنس ڪم ڪرڻ نه پئي پڳو.
”ڪم ڪرڻ گهرجي“ هو چپن ۾ ڀڻڪيو.
هن پاڻ کي ڪم لاءِ زوريءَ تيار ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي.
هو ڪالهه شام کان ڊينگي مڇر جي ڊپ ۾ مبتلا هو. سندس هٿ هر هر نرڙ ڏي کڄي ٿي ويو ۽ هو آڱرين سان نرڙ جي وچ تي موجود ننڍڙي ڳوڙهيءَ کي ڇهڻ ٿي لڳو. سندس خيال هو ته کيس ڪالهه شام ان جاءِ تي جنهن مڇرچڪ پاتو آهي اهو ڪو عام مڇر نه آهي پر ڊينگي مڇر آهي. هن پنهنجي ڀرسان ڪنهن کي بيٺل محسوس ڪيو. اهو پٽيوالو غلام رسول عُرف گلي هو. هن ڪجهه چوڻ ٿي چاهيو ۽ راڻي کي خبر هئي ته هو ڇا چوندو تنهنڪري هن کيس پنهنجا لفظ استعمال ڪرڻ جي تڪليف کان بچائڻ لاءِ چيو ”ڪينٽين تي چاٰءِ وڃي پيءُ مان پيسا ڏيان ٿو.“ گلي هٿرادو ڏند ڪڍي کلڻ لڳو. اها هٿرادو ڏندن جي غير هٿرادو کِل هئي.
هونءُ گلي جو خاص مشغلو آفيس جي سڀني ملازمن کي پنهنجي اُها ڪهاڻي ٻڌائڻ آهي جنهن ۾ ڪنهن جي به ڪابه دلچسپي ناهي پر اها ڪهاڻي سندس لاءِ زندگيءَ جي اهم ڪهاڻي آهي.
ٿورڙن لفظن ۾ سندس ڪهاڻيءَ جو مرڪزي خيال هي آهي ته هو جوانيءَ ۾ جنهن عورت سان پيار ڪندو هو ان جهڙي سهڻي عورت سڄي دنيا ۾ ڪا نه هئي پر هو ساڻس وفا نه ڪري سگهيو، پيءَ جي چوڻ تي پنهنجي ماروٽ سان شادي ڪيائين ۽ سدائين لاءِ پڇتاءُ ۾ مبتلا ٿي ويو.
شايد دنيا ۾ تمام ٿورا ماڻهو اهڙا هوندا جن وٽ ٻين کي ٻڌائڻ لاءِ پنهنجي ڪابه ڪهاڻي نه هجي ۽ ان ڪري ئي هو سدائين ٻين جون ڪهاڻيون ٻڌائيندا رهندا آهن. نه ته گهڻو ڪري هر ماڻهوءَ وٽ ٻڌائڻ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڪهاڻي ضرور هوندي آهي. اُها هڪ ڪهاڻي سندس ڪل ملڪيت هوندي آهي. هُو ان ڪهاڻيءَ ۾ ئي زندگي گذاريندو آهي. ان ڪهاڻي مان سندس دلچسپي ڪڏهن به گهٽ نه ٿيندي آهي. هر ڀيري کيس اُها ڪهاڻي اڳ کان وڌيڪ دلچسپ ۽ نئين نئين ڀاسندي آهي. کيس ان ڳالهه جي پرواهه نه هوندي آهي ته ٻڌندڙ کي ان ڪهاڻيءَ ۾ ڪا دلچسپي آهي يا ناهي. بس هو پنهنجي ڪهاڻي ٻڌائڻ ۾ مگن هوندو آهي.
گلي پنهنجي ڪهاڻي ڪيترن ئي ماڻهن کي ڪئي ڪئي دفعا ٻڌائي چڪو آهي. ان ڪري هاڻي گهٽ ۾ گهٽ آفيس ۾ سندس سوين دفعا ورجايل ڪهاڻي ٻُڌڻ لاءِ ڪير به تيار نه هوندو آهي.
پر راڻو بهرحال ڏينهن ۾ هڪڙو دفعو سندس ڪهاڻي ضرور ٻڌندو آهي. کيس اندازو آهي ته جي هن سندس ڪهاڻي ٻڌڻ کان انڪار ڪيو ته هو زندگيءَ مان دلچسپي وڃائي ويهندو. شايد ڪجهه ماڻهو جيئرا ئي رڳو ان ڪري رهي سگهندا آهن جو اُهي پنهنجي ڪهاڻي ٻڌائيندا رهندا آهن. سندن ڪهاڻي ٻڌائڻ وارو عمل بند ٿيندو ته شايد اهي مري ويندا. شايد ڪُجهه ماڻهن جو جيئڻ سندن ڳالهائڻ سان ڳنڍيل هوندو آهي. هونءَ به هتان جي ماڻهن وٽ ٻين کي ٻڌائڻ لاءِ سندن سڄو ماضي ڳالهين/قصن/زخمن سان ڀريو پيو آهي. انهن وٽ ياد رکڻ لاءِ گهڻو ڪجهه ۽ وسارڻ لاءِ ڪجهه به ڪونهي. بلڪل ايئن جيئن سندس پيءَ جي زندگي ڳالهائڻ سان مشروط آهي. سندس پيءَ جنهن روينيو کاتي ۾ ڪوٽوار طور جهرجهنگ ۽ رڻ ريگستان جهاڳيندي زندگيءَ جا ڪئي سال گذاري ڇڏيا هئا. هر وقت پيو ڳالهائيندو آهي. چُپ رڳو سمهڻ مهل، يا نماز وغيره پڙهڻ مهل ٿيندو آهي. پر هُن وٽ ٻين کي ٻڌائڻ لاءِ پنهنجي ڪابه ڳالهه نه آهي. هن وٽ ٻين کي ٻڌائڻ لاءِ رڳو ٻين جون ڳالهيون آهن. جيڪي اڻ کُٽ ۽ طويل آهن. جن ۾ به ٻڌڻ وارن لاءِ ڪا خاص دلچسپي نه آهي پر اهي ڪهاڻيون هن کي مسلسل ڳالهائڻ لاءِ مواد فراهم ڪنديون آهن. ۽ هو ڳالهائيندو رهندو آهي. ان ڏينهن ڳوٺان ڀاڻس فون ڪري ٻڌايس ”بابا ٺيڪ نه آهي. پيشاب بند ٿي ويو اٿس“
تڏهن هو پهرين فرصت ۾ پيءُ جي بيماريءَ بابت سوچڻ بدران اهو اندازو ڪرڻ لڳو هو ته ڳوٺ مان مور جي مرڻ واري خبر اچڻ ۽ بابس جي پيشاب بند ٿيڻ واري فون اچڻ جي وچ ۾ ڪيتري عرصي جو فرق آهي..؟
ڇهه مهينا...؟
ٻارهن مهينا..؟
ڏيڍ يا ٻه سال..؟
يا ان کان وڌيڪ يا ان کان گهٽ...؟
پر پڪيءَ طرح اندازو ٿي نه سگهيس ته انهن ٻنهين اطلاعن جي وچ ۾ ڪيترو فاصلو آهي. ۽ کيس پنهنجي ڪمزور ياداشت تي ٿورو افسوس ٿيو.
ان منجهند به هو استپال ۾ داخل پيءَ وٽ پهتو ته پڻس اسپتال جي وارڊ بواءِ ۽ خاڪروب کي ڳالهايون ٻڌائي رهيو هو. ”جمال خان ۽ ڪمال خان جي توهان کي ڪهڙي ڳالهه ٻڌايان، جمال خان ۽ ڪمال خان جو وڏو ٺٺ هو. وڏي ڳالهه هئي. وڏو دٻدٻو هو. جمال خان ۽ ڪمال خان رئيس جي اوطاق تي ايندا هئا ته رئيس اُٿي بيهندو هو. جمال خان ۽ ڪمال خان کي پاڻ سان گڏ ويهاريندو هو. جمال خان ۽ ڪمال خان وڏا دلير هئا. مون کي هر ڏکي گهڙيءَ ۾ ڪم آيا. جمال خان ۽ ڪمال خان...“ ڀاڻس مٿس ڪاوڙيو دروازي وٽ بيٺو هو ”مرين ٿو ته به ڳالهائڻ کان نه ٿو مُڙين. ڪمال خان ۽ جمال خان ۽ آڱوٺي جو مٿو. خبر آ مونکي ٽڪي جيتري عزت هئي ٻنهي ڀائرن جي وڏيري وٽ .... رڳو توکي پيا ڊاڙون ٻڌائيندا هئا.“ جڏهن ته ڊاڪٽر جو اسسٽنٽ پڻس کي ڪيٿيٽر پاس ڪري پنهنجي ’روم‘ ۾ پهچي چُڪو هو. پيشاب جو زور ٽٽڻ کان پوءِ پڻس وڌيڪ آرام ۽ خوشيءَ سان ڳالهائڻ لاءِ تيار هو. هن لاءِ ڳالهائڻ ۽ مسلسل ڳالهائڻ سندس زندگيءَ جي وڌ کان وڌ آعليٰ عياشي هئي. ”بابا... ٿورو گهٽ ڳالهاءِ.. توکي آرام جي ضرورت آهي“ هن سندس ڀرسان بيهندي چيو.
”ڪٿي ٿو ڳالهايان ابا... ڪو نه ٿو ڳالهايان .. ليٽيو ته پيو آهيان باقي ٻيو ڪهڙو آرام ڪيان“
هن هميشه وانگر ان ڏينهن به گهڻو ڳالهائڻ واري الزام کي سختيءَ سان رد ڪري ڇڏيو.
ٻئي ڏينهن صبح جو ڏهين وڳي سندس غدود جي آپريشن ٿيڻي هئي. هو ڀاڻس سميت کيس آپريشن ٿيٽر جي دروازي وٽ او ٽي ٽيڪنيشن جي حوالي ڪري آيو. ڪجهه ڪلاڪن جي انتظار کان پوءِ هو نيم بيهوشيءَ جي حالت ۾ اسٽريچر تي کڄي ڪمري ۾ شفٽ ٿي چڪو. اکيون بند. ٻانهن ۾ ڊرپ ۽ پيشاب واري ٿيلهي لڳل. ذري گهٽ سڄو جسم مختلف قسم جي نلين ۾ ويڙهيل ۽ هو گهڻو گهڻو ڳالهائيندڙ پوڙهو ماڻهو بلڪل ماٺ. جهڙو لاش. هو سندس ڀر ۾ ئي بيٺل. ڊاڪٽر ۽ ٻيو عملو ٻاهر نڪري ويو. هن جي دل ڀرجي آئي. کيس لڳو ڄڻ سندس پوڙهو پيءُ ڳالهائڻ کان سواءِ زندگيءَ کان محروم ٿي چڪو آهي. هن جي زندگي ته ساهه سان نه پر ڳالهائڻ سان مشروط هئي.
هُن هيٺ جهڪي کيس سڏيو. ’بابا.... او بابا....‘ پڻس اکيون کولڻ جي ڪوشس ڪئي.
’جي بابا... جي‘ سندس آواز ڏاڍو ڪمزور ۽ ٿڪل هو.
”طبيعت ڪيئن آهي بابا“
”ٺيڪ... ٺيڪ... آهه...يان....ابا“
کيس لڳو ڄڻ هُو پنهنجي پوڙهي پيءُ سان نه پر پنهنجي ننڍڙي پٽ سان ڳالهائي رهيو هجي. هن زندگيءَ ۾ پهريون ڀيرو کيس ايئن چپ ڏٺو هو. لفظن کان، آواز کان ۽ ڳالهائڻ کان خالي. ۽ ان ڳالهه کيس روئڻهارڪو ڪري وڌو
”بابا... او بابا...“ هن هڪ دفعو وري غنودگيءَ ۾ اچي ويل پيءُ کي سڏيو. کيس ان مهل پيءُ تي ڏاڍو پيار آيو. اڳ ۾ ڪڏهن به کيس پيءُ تي ايترو پيار نه آيو هو. بلڪه شايد آيو ئي نه هو. الاءِ ڇو؟ پيءُ پٽ جي وچ ۾ اهڙو خال هو جيڪو ڪڏهن به ختم نه ٿيندو آهي. ۽ هينئر پڻس جي ڪنارن تائين ڀريل خاموشيءَ اُن خال کي ختم ڪري/ ڀري ڇڏيو هو.
”جي ابا.. ابا مان ٺيڪ آهيان. تون پريشان نه ٿي...“ هن پٽ کي آٿت ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي پر سندس لفظ ڏک ۾ آلا ٿي ٽٽي پيا. سندس پوڙهين اکين ۾ لڙڪ ڀرجي آيا... هن سڄيءَ زندگيءَ ۾ پيءُ جي اکين ۾ ڪو ڳوڙهو نه ڏٺو هو. ڪڏهن به نه. تڏهن به نه جڏهن سندس ماءُ جو لاش نم جي هيٺان هڪ تنها کٽ تي تنها ڇانءَ ۾ رکيو هو ۽ ملياڻيءَ پاڻي گرم پئي ڪرايو. هن هيٺ جهڪي کيس ڀاڪر پاتو ۽ سندس گهنجيل ڳلن تي چميون ڏنيون ۽ ڪمري مان ٻاهر نڪري ٻارن وانگر سڏڪا ڀري رُوئڻ لڳو.
گُلي چانهه پيئڻ بدران اڃان سندس مٿن کان بيٺو مصنوعي ڏندن سان غير مصنوعي مُرڪ مرڪي رهيو هو. جنهن جو مطلب هو ته ”رڳو چانهه نه پر منجهند جي ماني به“
هُو دراز مان ننڍڙو ڪاغذ ڪڍي گليءَ لاءِ ماني لکي ڪاغذ سندس هٿ ۾ ڏئي ڪمپيوٽر جي ڪي بورڊ جي ويجهو ٿيو ۽ مائوس سان ڪرسر کي اسڪرين تي گهمائي User name تي اچي بيٺو. نالو لکي پاس ورڊ لاءِ ڪي بورڊ جي اکرن تي آڱريون رکندي سندس نظر ”P “ تي پئي. ذري گهٽ ڇرڪ نڪري ويس. آڱر جي ڀرسان ئي مڇر ويٺو هو. غور سان ڏٺائين مڇر مئل هو. هڪ دفعو وري سندس ڌيان ڊينگي مڇر ڏي ۽ آڱر پيشاني ڏي ڊوڙي وئي. ”گهڻو ڪري اهو ڊينگي مڇر آهي“ هن پيشاني تي موجود ننڍڙي ڳوڙهيءَ کي مهٽيندي سوچيو.
ڪافي ڏينهن کان جتي ڪٿي ڊينگي مڇر جو ڊپ ڦهليل آهي. اخبارن ۽ ايف ايم ريڊيو جي لهرن ان ڊپ کي گهڻو وڌائي ڇڏيو آهي. ڊپ جو دائرو شهر کان وڌي ڳوٺن تائين پهچي ويو آهي. گذريل ڏينهن آفيس جي آديٽوريٽم هال ۾ شهر جي فزيشن ڊينگي بابت ليڪچر پئي ڏنو.
سامهون ويٺل حاضرين مان ڪنهن ڊاڪٽر کان مرڪندي پڇيو”ڊاڪٽر صاحب، ڊينگي مڇر مادي آهي يا نر؟“موٽ ۾ ڊاڪٽر جي به سنجيده چپن تي مرڪ پکڙجي وئي.
”ڊينگي مڇر مادي آهي“
هال ۾ ويٺل مردن ۽ عورتن ۾ مرڪن ۽ ٽهڪن جا جلترنگ ڇڙي ويا.
پر هو کلي نه سگهيو. مُرڪيو به ڪونه.
”گهر جي اڳيان خراب پاڻيءَ جا دُٻا آهن. دُٻن ۾ بدبو آهي.... جيت آهن. مڇرن ۾ ڊينگي مڇر آهي“ هو پاڻ کي ڏسڻي آڱر سان نرڙ تي موجود ننڍڙي ڳوڙهي کي ڇهڻ کان روڪي نه سگهيو. ۽ ان مهل کان کيس پڪ ٿي وئي ته ساڻس ڊينگي مڇر جو حادثو پيش اچي چڪو آهي.
هن ساڄي هٿ جي ڏسڻي آڱر سان ’P ‘ تي ويٺل مڇر کي پري ڪيو ته مڇر P تان کڄي ’D ‘ تي وڃي ڪريو. هن سوچيو ’D‘ معنيٰ Death، معنيٰ موت. مڇر جي چڪ سان موت، موت جا هٿيار، بندوق سان موت، ڪهاڙيءَ سان موت، بم گولي سان موت، وبا سان موت، مڇر سان موت. ڊپ جو وڌندڙ دائرو. هر احساس کي گهيري ۾ آڻيندڙ وسيع دائرو. جهڙو طوفاني ٻوڏ ۾ دريا جو ڪن. هر شئي کي پاڻ ڏي ڇڪي ڦيرائي پنهنجي اندر ۾ غرق ڪندڙ ڪُن. ڪاٺ، تختا، وڻن جا ڏار،ٽاريون، وڻ، جانور، ماڻهو سڀ ڪجهه ڪن جي وات ۾.... ۽ ڪن جون ڀيانڪ دانهون.... غون... غون... غر غر... گهر.... جهڙو وحشي جانور....
مطلب ته مان هڪ معمولي مڇر جي چڪ سان زندگي وڃائي ويهندس. بس اها آهي ماڻهوءَ جي زندگي ۽ زندگيءَ جي حيثيت... مان جو هيترن سالن کان زنده رهڻ جي ڪوشش ڪندو رهيو آهيان. زنده رهڻ لاءِ کائندو پيئندو رهيس، ايڪسيڊنٽ کا بچڻ لاءِ فوٽ پاٿ سان هلندو رهيس.. روڊ ٽپڻ مهل ٻنهين پاسي ڏسندو رهيس، بخار ۾ دوائون وٺندو رهيس.. اهوسڀ ڪجهه فضول هو؟ ته معنيٰ منهنجي اها ڪيترن ورهين کان زنده رهڻ جي ڪوشش اجائي هئي؟ سڀ ڪجهه هڪ مڇر جي چڪ سان ضايع ٿي ويندو؟ جي ايئن ئي ٿيڻو هو ته پوءِ زنده رهڻ جو مطلب ڇا هو؟ هڪ اجائي ڪوشش... فضول ارادو..؟ بس....، بدن ۾ گهڻو سور ٿيڻ لڳس. هلڪو بخار به. مٿي جو چڪر. الٽيءَ جو احساس. دل ڪچي. آفيس جا ڪليگ پنهنجي ڪم ڪار ۾ ، ڳالهائڻ ۽ کلڻ ۾ مصروف. سڀئي سندس اذيت کان بي خبر.
”سارنگ کي ٻڌايان هان.... ته ڇا چئي هان؟“ هو ڪرسيءَ تي ٽيڪ ڏئي زور سان ڦيريون پائيندڙ ڪُن جي آواز کان بچڻ لاءِ سوچڻ لڳو.
”تنهنجو هي ڊپ اجايو نه آهي منهنجا دوست. اسين سڀ ورهين کان وبائي صورتحال ۾ زندگي گذاري رهيا آهيون. تنهنجو ڊپ بجا آهي منهنجا دوست ڇا چيم“ سارنگ سنجيدگيءَ سان چوي ها.
”اسين ورهين کان وبائي حالت ۾ زندگي گذاري رهيا آهيون“ مان چوان هان.
”هانءِ شاباس... منهنجا دوست...! باقي هنن مکين ۽ مڇرن کي ڪير ٿو پڇي. مکيون، مڇر ۽ دونهون دز تي پنهنجي خوارڪ جو حصو ٿي چُڪا آهن. هي ڏس منهنجي ٻانهن تي ڪيترا چڪ لڳل آهن“
هو پنهنجي ساڄي يا کاٻي ٻانهن تان قميص پري ڪندي کيس مڇرن جا چڪ ڏيکاريندي چوي ها....
”تون ڊپ نه ڪر منهنجا دوست. وبائي صورتحال ۾ ماڻهوءَ کي پنهنجي ساهه مان به موت جي بوءِ ايندي آهي.. ٻي ڪا ڳالهه ناهي.. ڊينگي مڇر کي وساري ڇڏ. کاءُ پيءُ موج ڪر منهنجا راڻا ڇا چيم.. “
”کاوان پيئان موج ڪيان“ مان چوان ها ۽ موٽ ۾ هو ”هانءِ شاباش...“ چئي مُرڪي پوي ها ۽ مان عارضي طورئي سهي ڊينگي مڇر جي ڊپ مان نجات حاصل ڪري خوش ٿيان ها پر...“
”پر ڇا...؟“ هن اداسيءَ جي حالت ۾ پاڻ کان پڇيو.. ”پر هاڻي سارنگ مڇرن مکين، دز ۽ دونهن سان ڀريل هن شهر ۾ رهي ئي نه ٿو.. هاڻي ته هو سفارتڪارن جي صاف سٿري شهر ۾ رهي ٿو. هن لاءِ کاٻي اک جو خواب ڪڏهوڪي بي معنيٰ ٿي چڪو آهي. هو کاٻي اک جي خواب جو مفرور آهي.“ هو ته ڪڏهوڪو کاٻي اک جي خواب مان ٻاهر اچي چڪو هو. هاڻي ته رڳو ان خواب جاڪجهه چٽا ۽ اڻ چٽا رنگ سندس يادگيري جي ڊسڪ ۾ وڃي بچيا هئا. جيڪي ڪڏهن ڪڏهن سندس ۽ ڳالهين مان اڀرڻ ٿي لڳا. هاڻي وٽس رڳو ڳالهيون وڃي بچيون. سارنگ جي قبيلي جا اهي سڀ فرد جيڪي کاٻي اک جي خواب مان جلا وطن ٿي ڪو وقت بي سمت راهن ۾ ڀٽڪي رهيا هئا تن هاڻي پنهنجو پناهه گاهه ڳولي ورتو آهي. هاڻي اهي انقلاب جي آرزوءَ ۾ پير پٿون ڪرڻ ۽ ڦاسيءَ جي ڦندي تي رقص ڪرڻ جو ن خواهشون ۽ ڳالهيون وساري سستا ۽ سولا انقلابي ٿي پيا آهن. اهي پنهنجي هر شام کي رنگين شام بڻائي جام جي ناسي گلاس ۾ رهڻ، سگريٽ مان سگريٽ دکائڻ ۽ ٿڌا ساهه کڻي مڌ جي نشي ۾ ڊگهيون ڳالهيون ڪرڻ کي آخري حاصلات سمجهڻ لڳا آهن. ۽ پنهنجي حقيقي شڪست کي مصنوعي فتح ۾ بدلائڻ لاءِ اخباري ڪالم نگار ۽ ٽي ويءَ جا تبصراتي مهانڊا بڻجي پنهجي زخمي ضمير کي مطمئن ڪرڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندا آهن. هاڻي اهي سڀ Verbal Diarrhoea ۾ مبتلا ٿي ويا آهن.
کيس سارنگ جي غير موجودگي شدت سان محسوس ٿي.
”چانهه پيڻ گهرجي“ هن پنهنجي پاڻ کي همت ڏيارڻ جي شعوري ڪوشش سان سوچيو.
”گُلي... او گلي“ هن پٽيوالي کي سڏيو. گلي پهرئين سڏسان ڪنهن کي به سڏ نه ڏيندو آهي. هو ٻوڙو ته ڪونهي پر ڪم پوڻ مهل ٻوڙو ٿي ويندو آهي.
”جي ....“ نيٺ گليءَ سڏ ورنايو ۽ پيرن ۾ لڙڪندڙ اڳٺ مٿي ڪندو سندس ڀرسان اچي بيٺو.
”گُلي، يار چانهه ته وٺي آءُ“
”حاضر.. مان به پيئان.“
”هائو... تون به پيءُ..“