2
شامون رڳو ماڻهوءَ تي ئي اثراندز نه ٿينديون آهن پر وڻن ٽڻن، پکين، آکيرن پيچرن، جاين، آڳنڌن، پليٽفارمن، انتظارگاهن، پارڪن ۽ سيمنٽ جي بئنچن تي به اثر انداز ٿينديون آهن. شام مهل هر شئي اداسيءَ جي ڪوهيڙي ۾ ويڙهجي ويندي آهي. ڪڏهن ڪڏهن اهو ڪوهيڙو ايڏو گهاٽو هوندو آهي جو سوين وولٽيج وارا بلب به سندس دائري کي ٽوڙي نه سگهندا آهن.
۽ اڪثر هو پنهنجو پاڻ کان پڇندو آهي
”آخر ايڏي اداسي ڇو آهي...؟“ پر کيس پنهجي سوال جو ڪوبه جواب نه ملندو آهي. هونءَ به ڪيئي اهڙا سوال ڦٽندا آهن جن جو وٽس ڪوبه جواب نه هوندو آهي. هن ڪيترين ئي موسمن ۾ ڪيترائي ڀيرا پنهنجي آس پاس نهاريو هو.
اوڀر....
اولهه....
اتر....
ڏکڻ....
چارئي ڏسائون نهار جي پهچ ۾. سڄي دنيا، دنيا جا ماڻهو. ڀورا، ڪارا، ڳاڙها ماڻهو.
آس پاس نهاريندي سندس ذهن ۾ موجود سڀ ڳالهيون سُسي ويون ۽ سندس ذهن يڪسر خالي ٿي ويو هاڻي سندس ذهن ۾ نه دل جي دوري پوڻ جو ڊپ موجود هو نه ئي سارنگ جون ڳالهيون ... نه سندس آفيس جي پٽيوالي غلام رسول عرف گليءَ جو پراڻو ڪوٽ موجود هو جنهن جا سڀ بٽڻ ڇنل ۽ رنگ ڦٽل هو ۽ نه ئي هوٽل واري پنهل جي کاٻي اک جي پچي موجود هئي. نه مٿي تي مائو ڪيپ پائي تڪڙو تڪڙوهلندڙرٽائرڊ بئنڪ مئنيجر جي پراڻي ٽاءِ هئي، نه ئي سندس ٽاءِ مان ٻاهر نڪتل ڌاڳو. هاڻي سندس ذهن مڪمل طور تي خالي هو. پر اهو خاليپڻو به شايدعارضي هو.
ٻئي پل سندس ذهن تي ڏک جا ڪڪر ڇائنجي ويا.
اهو شام جو شام جهڙو ڏک هو جنهن ۾ ”گهر وڃڻ“ جي پراڻي اداسي لکيل هئي.
ماڻهوءَ کي نه چاهيندي به شام جو گهر وڃڻو پوندو آهي. اهو... ”وڃڻو پوڻ“ يڪسانيت جو نالو آهي. ماڻهو ڪنهن طرف ڀلي نه وڃڻ چاهيندو هجي پر کيس ضرور وڃڻو پوندو آهي. اهو وڃڻ اصل ۾ ”وڃڻ لاءِ وڃڻ“ هوندو آهي. ايئن جيئن مڙئي ڳالهائڻ لاءِ ڳالهائڻ، ڏسڻ لاءِ ڏسڻ. زندگيءَ جا گهڻا عمل شايد اهڙائي هوندا آهن جيڪي نه چاهيندي به هرحال ۾ ڪرڻا پوندا آهن. اها خود ساخته اذيت آهي . مٺو زهر آهي. خاموش قاتل آهي. ماڻهو ٻين سان ڪوڙ ڳالهائڻ کان وڌيڪ پنهجي پاڻ سان ڪوڙ ڳالهائيندا آهن. اهي خوش ۽ مطمئن نظر اچڻ جو سانگ رچائيندا آهن. اهي گهڻي دير تائين دوستن سان گڏ رهڻ گهرندا آهن ۽ گهر وڃڻ نه چاهيندا آهن پرپوءِ به چوندا آهن. ”چڱو مان هلان ٿو. ڏاڍي دير ٿي وئي آهي“ اهي لفظ سندن اندر جا نه هوندا آهن. فقط سندن چپن جا هوندا آهن. گهر وڃڻ ته سندن مجبوري هوندي آهي. سمجهوتو هوندو آهي. هو ته اڌ اڌ رات تائين ٻاهر رهڻ چاهيندا آهن...!! دوستن ۽ رستن سان رلڻ ۽ ڳالهائڻ چاهيندا آهن... هوائن سان ملڻ ۽ آسمان سان ڳالهيون ڪرڻ گهرندا آهن پر هميشه سندن خواهش خواهش ئي رهجي ويندي آهي...!!
هن جا قدم ميڪانڪي انداز ۾ ڪالونيءَ ڏي وڌڻ لڳا. ڪالوني جنهن ۾ سندس گهر هو. زال هئي، ٻار هئا. شايد سڀ ڪجهه هو . اهو سڀ ڪجهه جيڪو گهر ۾ هجڻ گهرجي. پر پوءِ به ڪجهه کٽل هو. ڪجهه خاص ... ڪجهه ضروري ... اهو ڇا هو...؟ شايد ڪجهه به نه.. شايد گهڻو ڪجهه ”شايد ڪجهه به نه“ ۽ ”گهڻو ڪجهه“ جي وچ ۾ ”ڪجهه“. کيس گهر ڏي وڃڻ فقط تڏهن سٺو لڳندو هو جڏهن هو ننڍڙو ٻار هو ۽ اڃان سندس ماءُ زنده هئي. گهربه فقط تڏهن سٺو لڳندو هئس جڏهن هوءَ سندس انتظار ڪندي هئي. تڏهن کيس گهر موٽڻ ڏاڍوسٺو لڳندو هو. ٻاهر رهڻ ڏکيو لڳندو هئس. هاڻي ته گهر ڏي موٽڻ هن جي ضرورت هئي... مجبوري هئي.. بلڪه فرض هو. گهر کان آفيس ۽ آفيس کان گهر تائين هرڪنهن کي فرض جو پٽو ڳچيءَ ۾ ٻڌل آهي. خوبصورت ۽ چمڪدار پٽو... جنهن کان سواءِ ماڻهو جهڙو وائڙو. سج لهي ويو. شهر جون بتيون روشن ٿي ويون. ۽ هن اوچتو محسوس ڪيو ته هو هن ڀريل شهر ۾ بلڪل اڪيلو آهي. جڳ جڳ کان اڪيلو. سڀ ڪو اڪيلو آهي، سارنگ به اڪيلو آهي، رٽائرڊ بينڪ مينيجر به اڪيلو هو. ڊاڪٽر حيدر علي به اڪيلو آهي ۽ سندس ڪلينڪ جي دروازي تي هڪ ٽنگ تي بيٺل پٽيوالو به اڪيلو آهي. شايد سڀ رشتا ناتا دوست عزيز مٽ مائٽ نظر جو دوکو آهن. هوفٽ پاٿ تي پير رکندو اڳتي وڃي رهيو هو. ڄڻ اڳتي نه پر پوئتي پئي ويو، گهڻو پوئتي. جتي رڃ هئي، جتي ڪارو پاڻي هو. ڪارو پاڻي ماڻهوءَ جي اندر ۾ هوندو آهي ... جتي ڪجهه ماڻهو هميشه لاءِ قيد هوندا آهن ۽ جتان ڪڏهن به آزاد ٿي نه سگهندا آهن. جتي سندن عُمر ڳري ويندي آهي. آسمان ۾ ڪڪر ڀريل هئا ۽ هوا ۾ گهم هئي. هن جي اکين ۾ خاليپڻو ڀريل هو. دل ۾ ڏک جو گهرو احساس..... جهڙو وڃايل ٻار...” امان ...!! امان تون ڪٿي آهين...؟“ آس پاس سڀ ڪجهه اجنبي.... اوپرو اوپرو.... رستو خالي اکيون خالي، خالي اکين ۾ ڳولا.... گهرج..... پڇا پر ڪنهن جي...؟ شايد ڪنهن ڇانوري جي وڻ جي. ڪنهن اهڙي بئنچ جي جنهن تي ويهي، اکيون پوري، پير پساري هڪ پل لاءِ رستي جو ٿڪ ڀڃي سگهي. رستو جيڪو گهڻو طويل هو، پر ڪٿي ڪائي پناهگاهه نه هئي. وڻ نه هو.... ڇانورو نه هو. کيس هر حال ۾ ٿڪل پيرن سان هلڻو هو. پرهو ڪافي دير تائين اتان چري نه سگهيو. کيس لڳو ڄڻ هو ورهين کان اتي بيٺو ماڻهن کي ڏسندو رهيوآهي. دوستن ۽ سڃاڻو چهرن کي هڪ پل لاءِ ظاهر ٿيندي ۽ وري الوپ ٿيندي ڏسندو رهيوآهي. اول هن جي اداسيءَ جو هڪڙو رنگ هو پر هاڻي ان ۾ ڪيئي رنگ شامل ٿي چڪا هئا.
اداسيءَ جو نيرو رنگ.
جدائيءَ جو هيڊو رنگ.
انتظار جو اڇو رنگ.
ڏک جو ڪارو رنگ.
سڀ رنگ هڪ ٻئي کان ڌار. سڀ رنگ هڪٻئي ۾ ملڻ لاءِ آتا.
سڀ رنگ هڪٻئي ۾ ملندڙ جُلندڙ. آميزش جو لمحو.
تخليق ۽ تخريب جو لمحو. ملڻ ۽ وڇڙڻ جو لمحو. ٺهڻ ۽ ڊهڻ جو لمحو. سڃاڻپ جو لمحو، گمناميءَ جو لمحو، شايد اهو هڪ لمحو ئي وقت جو پئمانو آهي. الاءِ ڇو هڪ لمحي لاءِ سندس اندر ۾ زوردار خواهش اڀري ته هو زور زور سان رڙيون ڪري ماڻهن کي ٻڌائي ته هڪڙو پل ئي سڀ ڪجهه آهي. پر هو پنهنجي خواهش کي عملي روپ نه ڏيئي سگهيو. وقت گهڻو گذري چڪوهو. هو ٿڪل ٿڪل قدم کڻندو ۽ ڀتين ڏي نهاريندو گهر جي رستي سان هلڻ لڳو. ڀتين تي چنبڙيل اشتهار ۽ نعرا ... ڀتيون جيڪي ماضي به آهن ته حال به آهن ۽ مستقبل به، اهي قديم به آهن ته جديد به. اهي ڀتيون هو ورهين کان ڏسندو پئي آيو. ڀتين تي لکيل نعرا اشتهار سندس يادگيرين ۾ محفوظ هئا. اس ۽ برسات ۾ ڊهي ويل نعرا ۽ اشتهار به سندس يادگيريءَ ۾ تازا هئا. شايد ڀتين تي لکيل نعرا، جملا ۽ اشتهار هڪ دور جو عڪس ۽ سماج جي نفسيات جو آئينو هوندا آهن، اهي پنهنجي دور جي دانهن هوندا آهن، ڪهاڻي هوندا آهن، ڏک جي ڪهاڻي، خوشيءَ جي ڪهاڻي، خواهشن ۽ خوابن جي ڪهاڻي، اذيت جي ڪهاڻي، اندر جي اوٻر جي ڪهاڻي، ذاتي ڪهاڻي، ڪوڙي ڪهاڻي ۽ سچي ڪهاڻي ۽ ڪهاڻي رڳو ماضي نه هوندي آهي ۽ رڳو حال نه هوندي آهي، پر مستقبل به هوندي آهي .. هن جون اکيون ڀتين سان الجهيل هيون ۽ سندس مٿان هڪ وشال سانورو آسمان تنبوءَ وانگر تاڻيل هيو... ۽ الجهن جي هڪ پل ۾ مٿس اهو انڪشاف به ٿيو ته ڊرامي بازي ۽ نعري بازي هڪ ئي سڪي جا ٻه پاسا آهن ... ۽ اهو سڪو کوٽو آهي ۽ کوٽو سڪو ٻار به نه وٺندا آهن ... ها البت کوٽو سڪو انڌي فقير جي ڪشتي ۾ آسانيءَ سان اڇلائي سگهبو آهي. سڪي جو ڇڻڪو ٻڌي انڌو فقير جوش وچان نعرو هڻندو آهي. ’حق الله، حق الله، حق الله‘ ۽ انڌي فقير جي وات مان نڪتل اهو نعرو ڪوڙو نه هوندو آهي. ڇو ته اهو محض نعرو نه هوندو آهي پر اهو اندر جي صدا هوندو آهي .. هو نعرا پڙهندو ۽ اشتهار ڏسندو رهيو.
تان جو رستو کٽي ويو ۽ ڀتيون به کٽي ويون پر نعرا ۽ اشتهار نه کٽا. پولار ۾ لڙڪندڙ نعرا، جملا ۽ اشتهار ڏانهس ڏسڻ لڳا. سڄو شهر ٿڌ جي تهه ۾ ڍڪجي ويو. هو پئنٽ جي کيسن مان هٿ ڪڍي منهن تي چنبڙيل نعرن، جملن ۽ اشتهارن جي دز ۽ ڄارو پري ڪندي چپن ۾ ڀڻڪيو، ”هن ديس جون ديوارون رات پيٽ ۾ ايترا نعرا ڄڻين ٿيون جيترا مائرون ٻار به نه ٿيون ڄڻين. پر اهو به شڪر جو ڀتيون پنهجا ڄڻيل نعرا پاڻ ئي نانگن جيان کائي ٿيون ڇڏين نه ته شايد سڄو شهر نانگن سان ڀرجي وڃي“ ۽ پوءِ پنهجي گهر جو دروازو کڙڪائڻ مهل سوچيائين ”پرهن ديس جون ديوارون نعرا نه ڄڻينديون ته ڪهڙا گل ڄڻينديون، نعرن جي لڳ سان نعرا ئي ته ڄمندا آهن، شايد هن ديس جي سموري سياست ڀتين تي لکيل نعرن سان شروع ٿي ڀتين تان اس ۽ مينهن ۾ ڊهي ويل نعرن تي دنگ ڪري ٿي.“ دروازو کڙڪائڻ کان اڳ کيس اوچتو الٽي اچي وئي.... الٽي ڪندي هن اهو به محسوس ڪيو ته دراصل هو گهڻي وقت کان دوزخ جي ڪنهن وشال ڪنڊ ۾ زندگي گذاري رهيو آهي.
ساڳيائپ جو دوزخ....
اڪيلاين جو دوزخ....
چيلاٽن سان ڀريل دوزخ....
کاٻي اک جي خواب جو دوزخ....
نعرن سان جهنجهيل دوزخ....
خدشن ۽ انديشن سان ڀريل دوزخ....
هن محسوس ڪيو ته جيڪو ماڻهو گهر جي ڀرسان ۽ ڀت جي پاڙ ۾ الٽي پيو ڪري سو ڪو ٻيو آهي. يا شايد هو پاڻ آهي. يا ٻنهي مان ڪو به هڪ آهي. هونءَ به زندگيءَ جي انڌي ڳليءَ ۾ ڦاٿل ماڻهوايئن نه سوچيندو آهي جيئن سوچڻ گهرجيس. پر ايئن سوچيندو آهي جئين سوچڻ نه گهرجيس ۽ ائين سوچيندو آهي، جئين انڌي ڳليءَ ۾ بيٺل ماڻهو سوچيندو آهي.
هو زندگيءَ جي ڄاڱري ٻير ۾ ڦاسي پيو هو ۽ محسوس ڪرڻ لڳو هوته زندگي هڪڙو ناڪام تجربو آهي ۽ اميد هڪ خوبصورت دوکو آهي. رڃ آهي. زندگي هڪڙو ريشمي ڄار آهي. ڪوريئڙي جو اڻيل اهڙو ڄار ، جيڪو بنهه سنهڙو آهي پر ڏاڍو مظبوط آهي . جنهن ۾ ماڻهو ڦاٿل آهي . جنهن ۾ ماڻهو ڀٽڪندو ٿو رهي . جيئندو ٿو رهي، مرندو ٿو رهي، جآڳنڌو ٿو رهي. تان جو جسم جون رڳون سڪي وينديون اٿس.کل ڳري ويندي اٿس. هڏ ڀري ويندا اٿس. رت سڙي ويندو اٿس، پر پوءِ به جيئندو، جآڳنڌو ۽ ڀٽڪندو رهندو آهي. زندگي هڪ پيچيده مسئلو آهي جنهن جو حل ڪنهن وٽ ڪونهي . زندگي آهي ته مونجهارو آهي. زندگي ختم ته مونجهارو ختم . موت کڻي ڪنهن به مسئلي جو حل نه هجي پر گهٽ ۾گهٽ پاڻ ته ڪو مسئلو ڪونهي. مونجهارو ته ناهي. موت اهڙي صاف ۽ سفيد چادر آهي جنهن تي ڪنهن به مونجهاري جو داغ ناهي. شايد موت ماڻهوءَ جو مهربان دوست /دشمن آهي. شايد اهو موت ئي آهي جيڪو زندگيءَ جي اڌ سچ کي ”سڄو“ سچ بڻائي ٿو. پر ماڻهوءَ جي اختيار ۾ ڇا آهي......؟
”زندگي....؟“
”موت....؟“
ماڻهوءَ جو ته زندگي تي ڪو اختيار آهي نه موت تي. جي ماڻهوءَ ۾ خودڪشيءَ جي جرئت نه آهي ته پوءِ کيس نه چاهيندي به جانور وانگر زندگي گذارڻي پوندي. هو هڪ هارايل سپاهيءَ وانگر سوچڻ لڳو هو. گهٽ ۾ گهٽ پنهنجي موت تي ته ماڻهوءَ کي اختيار هجڻ گهرجي جڏهن زندگيءَ جا سڀ رستا سوڙها ٿي وڃن ته آزادي سان بنا ڪنهن ڊپ ۽ روڪ ٽوڪ جي موت جي شاهراه تي روانو ٿي وڃجي . هونءَ به شايد بي يقينيءَ جي زندگيءَ کان يقين وارو موت وڌيڪ بهتر آهي. پر ماڻهو اهڙي آزاديءَ کان محروم آهي . پر جڏهن ماڻهو پنهنجي مرضي سان ڄمي ئي نه ٿو ته پنهنجي مرضي سان زندگي ڪيئن ٿو گذاري سگهي. پنهنجي لاءِ مري ڪيئن ٿو سگهي....؟؟
پنهنجي لاءِ جيئڻ...!!
پنهنجي لاءِ مرڻ....!!
هڪ شاندار خواهش ..!!
هڪ حسين خواب .... پر تعبير کان محروم ...!
بس ماڻهو زنده رهي ٿو مرڻ لاءِ .... نوڪريءَ لاءِ ... شاديءَ لاءِ، ٻار ڄڻڻ لاءِ .. ٻارن کي پالڻ لاءِ ... نوڪريءَ مان رٽائر ٿيڻ لاءِ. پينشن وٺڻ لاءِ ... قطار ۾ بيهڻ لاءِ، بلڊ پريشر، شگر ۽ سنڌن جي سُور جون دوائون کائڻ لاءِ، کنگهڻ لاءِ.... ۽ کنگهي کنگهي مرڻ لاءِ. هو بظاهر با اختيار ۽ آزاد هوندي به بي اختيار غلام آهي. سارتر شايد سچ نه چيو آهي ته ٻار آزاد ڄمي ٿو پر دنيا کيس غلام ٿي بڻائي. ڪٿي آهي ٻار ڄمڻ کان اڳ آزاد؟ ٻار ڄمڻ کان اڳ ئي پابند آهي، غلام آهي، بي اختيار آهي.
هو زندگيءَ جي اهڙي انڌي ڳليءَ ۾ ڦاسي پيو هو جنهن مان نه اڳتي وڃي پئي سگهيو نه پوئتي موٽي پئي سگهيو . هن لاءِ ٻار ،زال ۽ زندگي معنيٰ وڃائي ويٺي هئي . هن لاءِ زندگي چاڪيءَ جي ڏاند جئان هڪ ئي دائري ۾ڦاٿل شئي هئي.
ساڳيو ڪمرو، ساڳيون ڀتيون، ساڳيو گهڙيال، ساڳيو وقت جو سرندڙ وجود، ساڳي آفيس، ساڳي ٽيبل، ڪرسي ۽ باس. ساڳيو ڪم ساڳيا فائل هر عمل بي چس. زندگيءَ کان خالي خالي. مئل مئل. مسلسل ورجاءُ. گهر جي ساڳي حالت... ساڳي ٽي وي، ساڳيو ڪارٽون فلم جو بي انتها شور، ٻارن جو گوڙ. نه پنهنجي پسند تي ڪوئي گيت ٻڌي سگهجي. نه ڪائي فلم ڏسي سگهجي. نه آرام سان ڪو ڪتاب پڙهي سگهجي. نه پنهنجي مرضيءَ سان خاموشيءَ جو لطف ماڻي سگهجي. هر ڳالهه ۾ بي وسي، لاچاري، محرومي. ۽ انهن محرومين جي ڪک مان ڦٽل ڪاوڙ ڏک، اداسي ۽ پاڻ تي مڙهيل خاموشي....!!
ان رات زالهنس اڌ رات مهل گهر جي ڪم مان ۽ ٻارن جي سار سنڀال کان پوءِ اچي سندس ڀر ۾ ليٽي ته هو اڃا جاڳيو پئي. خاموش هو. جهڙو لاش...! زالهنس ٻانهن ڇاتيءَ تي رکي اوٻاسي ڏيندي پڇيس... ”ڇا ٿيو اٿئي. ننڊ نه ٿي اچئي“ هو بدستور چپ ۽ اندر ۾ اڀرندڙ ڏک، اداسي، شڪايت ۽ ڪاوڙ ”ڪيڏو عجيب فضول ۽ وائڙو سوال...!“
زالنهس جو ساڳيو سوال. ۽ هن جو ساڳيو پراڻو ڏک ۾ ڀريل جواب”ڪجهه نه. ڪجهه به نه“ موٽ ۾ زالهنس جي ساڳي اوٻاسي ۽ ننڊ ۾ ڳريون ٿي ويل ٿڪل اکيون. ٿڪاوٽ ۽ اوجاڳي جي ڪري ساهه مان ايندڙ بوءِ ۽ پوءِ کونگهرن جو جو هلڪو پرگهرائي سان ايذائيندڙ آواز.... هو دير تائين جآڳنڌو، پاسا ورائيندو ۽ پنهنجي پاڻ سان ڳالهائيندو رهيو. ”سڀ ڳالهيون ٻڌائڻ جهڙيون ته نه هونديون آهن. ڀلي کڻي نه به هجن پر پڇڻ جو اهو طريقو آهي. هونهه... ڇا ٿيو اٿئي. ڇاٿيندو.....!! توکي ڀلا ڇا ٻڌايان ۽ ڪيئن ٻڌايان ته جيئرو رهڻ زندگي نه آهي. پر تون ٻڌي به ڀلا ڇاڪندينء“
سول اسپتال جي فزيشن ڊاڪٽر ظهور بلڊپريشر چيڪ ڪري چيو هئس... ”توهان جو بلڊ پريشر وڌيڪ آهي. هي گوريون کائو، پندرنهن ڏينهن کان پوءِ وري اچجو.“
”ڊاڪٽر صاحب منهنجو بي پي نارمل ٿي ويندو...؟“
”دراصل هي بيماري ڏاڍي خراب آهي، هڪ ڀيرو ڪنهن کي لڳندي آهي ته وري جند نه ڇڏيندي آهي“ ڊاڪٽر ٻئي مريض کي سڏيندي ڪجهه اهڙي انداز سان چيو هو جو هُو نروس ٿي ويو هو. نروس ٿيڻ هونءَ به سندس پراڻو الميو هو. ملٽي نيشنل ، نيشنل ۽ لوڪل ميڊيڪل ڪمپنين جي نمائندن جي وچ ۾ ويهي ساڻن گپ شپ ۾ گم ڊاڪٽر صاحب پنج منٽ ڪڍي هن کان رڳو ايترو پڇي ها ته” تون اڳ کان بلڊ پريشر جي دوا کائيندڙ آهين يا نه ... ننڊ اچي ٿي يا نه ، جي نه ته ڇو نه ٿي اچي .. ڪنهن پريشاني ۾ مبتلا ته ناهين...؟“
ته هُو کيس ضرور ٻڌائي ها ته ”ڊاڪٽر صاحب مان گذريل وڏي عرصي کان پريشان ٿو رهان. مون کي راتين جون راتيون ننڊ نه ٿي اچي، ڀيانڪ خواب ٿو ڏسان...“ ته پوءِ شايد ڊاڪٽر صاحب فوري طور تي بلڊ پريشر جون گوريون لکي ڏيڻ بدران کيس آرام جو مشورو ڏئي ها، شايد ننڊ يا سڪون جون گوريون لکي ها .. ۽ کيس ٻڌائي ها ته هتي هن ملڪ ۾ آخر ماڻهوءَ جو بلڊ پريشر نارمل ڪيئن ٿو رهي سگهي! هتي ته هڪ ٺيڪ ٺاڪ ۽ خوشحال ماڻهو به بلڊ پريشر کان بچي نه ٿو سگهي. ... تون ته حساس ماڻهو آهين¸ پر ڊاڪٽر صاحب وٽ هن سان ڳالهائڻ لاءِ ايترو وقت ڪٿي هو...؟؟
هُو سندس لاءِ ايترو اهم ڪٿي هو جيترا اهم اُهي ميڊيڪل جا نمائندا هئا....!!
هُو انهن ڏينهن کان وٺي اينگزائٽيءَ ۾ مبتلا رهڻ لڳو هو. ذهني ۽ جسماني طور ٿڪل. بيزار، ڏکارو، ڊنل ۽ اداس اداس. گهرکان ٻاهر نڪرڻ نه چاهيندو هو. هر وقت نرڙ تي ٻانهن ڏيو ليٽيو پيو هوندو هو، ڪنهن سان به ڳالهائڻ، ملڻ، کلڻ نه پڄندو هئس. ذهن جاڳيل، اکيون ٻوٽيل. اکيون کولي ته ايئن ڀاسيس ته ڇت ٿي مٿان ڪري، پنکو ٿو مٿي ۾ لڳيس. ”پنکي جي رفتار گهٽ ڪيو“وٺيو دانهون ڪري. ايئن ڀاسيس ته اوچتو پنکي جا پر کلي ويندا ۽ پنکي جو هڪڙو پر هوا ۾ اڏامندو زور سان سندس مٿي ۾ اچي لڳندو ۽ ميڄالو نڪري ويندس. گهر مان نڪرندو ته ڀاسندس گهٽيون، بازارون، دڪان، ماڻهو، گاڏيون، آواز ۽ ٽريفڪ جو شور کائڻ ٿو اچيس. گهر ۾ چپ ... نه زال سان ڳالهائڻ ، نه ٻارن سان راند رونشو. جهڙو اوپرو اڻڄاڻ ،دل ۾ ڊپ ۽ انيڪ خدشن جي وڌندڙ ول. هيئن نه ٿي پئي ... هونءَ نه ٿي پئي ... ڪو حادثو نه ٿي پئي ... گهر ۾ پيسا به ڪونه آهن .... ڪجهه ٿي پيو ته پو ءِ ڇا ٿيندو ... ڳوٺ ۾ بابا بيمار ٿو رهي، اهو مري پئي ته پوءِ...؟ ڪفن دفن جو خرچ ڪٿان ايندو؟ ننڍڙا ٻار گهٽيءَ ۾ وڃن ته پريشان ٿيو وڃي. ”ٻارن کي سڏ ڪيو، جلدي ڪيو...! ڪنهن گاڏيءَ جو ڌڪ نه لڳي وڃين، موٽر سائيڪل سان ٽڪرائجي نه وڃن. ڪوئي هيروني اغوا نه ڪري وڃين، گٽر ۾ ڪري نه پون. نه ڇڏيو ٻارن کي ٻاهر..“ چرين وانگر وٺيو دانهون ڪري. ٻارن کي گهر ۾ بند ڪرايو دروازو بند ڪرائي ڇڏي، تڏهن وڃي مطمئن ٿئي پر گهڙيءَ کان پوءِ وري ساڳي حالت.. خدشا... ڊپ ... پريشاني .... ڏک ... چڙ ... ۽ وري خدشو ته ”ڪجهه ٿي نه پئي“.
ڪنهن سان به،
ڪنهن به وقت،
ڪٿي به،
ڪير به،
ڪجهه به ڪري سگهي ٿو.
ٻاهران گهر ايندو ته گهر ۾ کلندڙ ڪڏندڙ ٻار چپ ٿي ويندا. زالنهنس جي اکين ۾ الڪا لهي ايندا. سڄو گهر ايئن سراپجي ويندو ڄڻ اوچتو گهر ۾ ڪو اهڙ اجنبي ماڻهو آيو هجي جنهنجي مٿي تي سڱ هجن ۽ سندس اکيون نرڙ ۾ هجن. ٻار محسوس ڪرڻ لڳا هئا ته هاڻي سندن پيءُ ايئن نه آهي جيئن پهرين هو. لطيفا ٻڌائي کلندڙ ۽ کلائيندڙ. ساڻن رانديون کيڏندڙ ۽ کين شهرگهمائي خوشي محسوس ڪندڙ. سندن هر انگل آرو پورو ڪندڙ . هاڻي هو ڪنهن نظر نه ايندڙ ڀيانڪ بيماريءَ ۾ ورتل چيڙاڪ ۽ بت کان بيزار مريض پيءُ آهي. جيڪو ڪنهن به ڳالهه تي چڙي گهر کي دوزخ ۾ تبديل ڪري سگهي ٿو. اسان جي ماءُ کي دڙڪا ڏيئي سگهي ٿو. ۽ اسان کي چماٽون به هڻي سگهي ٿو ان ڪري ان جي ويجهو نه وڃڻ گهرجي ۽ ان سان ڳالهائڻ نه گهرجي، ان جي سامهون راند روند ۽ گوڙ نه ڪرڻ گهرجي، ان جي آڏو هڪ ٻئي سان وڙهڻ، کيڏڻ ، کلڻ ۽ روئڻ به نه گهرجي. بس بلڪل خاموش رهڻ گهرجي. امان کي ڪجهه چوڻو يا امان کان گهرڻو هجي ته کيس اشارن ۾ چئجي، اشارن ۾ گهرجي...
۽ هو گهر ۾ ڇانيل ان سوڳوار قسم جي خاموشيءَ کان ڊڄڻ لڳوهو. برابر کيس ٻارن جو گوڙ شور سٺو نه ٿي لڳو پر اهڙي چپ چپاٽ کيس گهري ڏک ۾ مبتلا ڪري ڇڏيندي هئي . گهٽ ۾ گهٽ هو اهڙي ماٺ برداشت ڪرڻ لاءِ ته تيار نه هو . اها ته موت جهڙي ماٺ هئي.
دراصل سندس اهو ”ڪجهه ٿي نه پئي“ وارو خدشو وڌي وڻ ته شهر۾ اچڻ کان پوءِٿيو هئو. پر ان جو ٻج گهڻو اڳ تڏهن پوکجي چڪو هو جڏهن زالهنس جو پهريون ٻار ڇهين مهيني ضايع ٿي ويو هو ۽ پوءِ وري جڏهن هوءَ اميد سان ٿي هئي ته هو هر پل ايئن سمجهڻ ۽ محسوس ڪرڻ لڳو هو ته ” ڪجهه ٿي نه پئي “ هڪ رات زالهنس چيو هئس ”مون کي لڳي ٿو ته منهنجو هي ٻار به ڪو نه بچندو“ هو ڇرڪي ويو هو.
هو ته ان ڏينهن کان ئي جنهن ڏينهن زالهنس جي يورين ڊي آر مان پرگننسي ثابت ٿي هئي ان خدشي ۾ مبتلا ٿي ويو هو ته ”ڪٿي ڪجهه ٿي نه پئي“ پر زال سان ان جو ذڪر نه ڪيو هئائين.
۽ اهو ئي ٿيو هو، جنهن جو خدشو هو.
”لڳي ٿو ته ٻار جي چر پر بيهي وئي آهي” هڪ رات زالهنس سندس هٿ پنهنجي پيٽ تي رکندي ڏک مان چيو هو. ٻئي صبح شهر اچي ڊاڪٽر روبينه وٽان چيڪ اپ ڪرايو هئائون . جنهن کين ٻڌايو هو ته ”ٻار پيٽ ۾ سڪي ويو آهي“. ۽ هو ان شام کان وٺي هميشه لاءِ يقين جي سرحد تائين زندگي جي هر معاملي ۽ هر رخ بابت ان خدشي ۾ مبتلا ٿي ويو ته ”ڪٿي ڪجهه ٿي نه پئي“ ان کان پوءِ وري جڏهن زالهنس ڪجهه وقت بعد اميد سان ٿي هئي ته هو نائين مهيني تائين ان ساڳي خدشي سان گڏ ته ”ڪٿي ڪجهه ٿي نه پئي“ هڪ ٻئي قسم جي ڊپ ۾ به مبتلا رهيو هو. ۽ ان ڊپ جو به ذڪر زال سان نه ڪيو هئائين. اهو هڪ، ٿڪائيندڙ ۽ ڏکوئيندڙ ڊپ هو. اهو ڊپ هيءُ هو ته جيڪڏهن فرض ڪجي اسان جو هي ٻار صحيح سلامت ڄائوته سندس اکيون صحيح سلامت هونديون الائي نه. ممڪن آهي ته ٻار جي هڪ اک هجي هڪ نه هجي. ممڪن آهي ته ٻار جي کاٻي اک نه هجي. کاٻي اک جو ڊپ سندس پراڻو ڊپ هو.
پوءِ جڏهن نائين مهيني جي هڪ شام زالهنس اسپتال جي ليبر روم ۾ ٻار کي جنم ڏنو هو ۽ ڪم واري ماسي کيس ٻار جو منهن ڏيکاريندي خرچيءَ جي گهُر ڪئي هئي ته هن سڀ کان اول ٻار کي هنج ۾ کڻي تڪڙ ۾ ٻارجي اکين ۾ ڏٺو. ٻار جون اکيون بي عيب، صاف ۽ ڏيئن جيان جرڪندڙهيون. ۽ هن هڪ وڏو ٿڌو ساهه کڻي نون مهينن جي پيڙا مان نجات حاصل ڪئي هئي ۽ سندس اکيون لڙڪن ۾ ڀرجي ويون هيون، اهي خوشيءَ جا لڙڪ هئا. پر اهي ٻار جي ڄمڻ کان وڌيڪ ٻار جي اکين جي سلامت هجڻ جي خوشيءَ جا لڙڪ هئا....!
ممڪن آهي ته ڊاڪٽرن جي خيال مطابق اهو وهم هجي پر هن لاءِ اهو وهم نه هو، حقيقت هئي. هن کي پڪ هئي ته ساڻس ڪنهن به وقت ڪجهه به ٿي سگهي ٿو.
۽ انهن ئي ڏينهن ۾ هو محسوس ڪرڻ لڳو هو ته کيس اوچتو دل جو دورو پئجي ويندو. هو موت کان نه پر زندگي کان ڊڄڻ لڳو هو. دل جو دورو پوڻ وارو خدشو سندس ڊپ جو فقط هڪ اولڙو هو، اولڙا منتقل ڪندڙ درسني ته لڪل هوندي آهي . پري ڪٿي بنهه اندرين تهه ۾ لڪل... ۽ ان جا ٻيا کوڙ اولڙا به هوندا آهن جيڪي به لڪل هوندا آهن. ڪنهن مهل درسنيءَ تي سج جي روشني پوندي آهي ته ڪنڊ مان هڪ روشن تجلو نڪرندو آهي ۽ ماڻهوءَ جي چهري تي پوندو آهي ۽ ماڻهوءَ جي چهري جو ڪو نه ڪو لڪل داغ ظاهر ٿي پوندو آهي. نه ته گهڻو ڪري سڀ داغ لڪل هوندا آهن. پر بهرحال موجود هوندا آهن . معدوم نه ٿيندا آهن.. ۽ ماڻهو لڪل داغن جو درد ڀوڳيندو آهي. لڪل داغن ۽ لڪل ڏکن جو درد ڏاڍو گهرو ۽ چاقوءَ جي ڌار وانگر تيز هوندو آهي. ڪنهن ڪنهن مهل اوچتو دل جو ڌڙڪو وڌيل ڀاسندس. وات خشڪ ٿي ويندس... لوندڙين جون رڳون سيٽجي ويندس .. گهٻراهٽ وڌي ويندس. تڪڙو تڪڙو اسپتال. ڪارڊيو جو رخ ڪندو. ڊاڪٽر سندس بي پي چيڪ ڪندو. اي سي جي ڪڍندو ۽ مرڪي چوندو ”توهان بلڪل ٺيڪ آهيو. پريشان نه ٿيو.... دل به ٺيڪ آهي. بي پي به نارمل آهي.“
هو هميشه وانگر اسپتال مان ٻاهر نڪرندو ۽ ٿڌو ساهه کڻي چپن ۾ ڀڻڪندو... ” آخر ڇا ٿيو آهي مون کي؟ ڇو ٿو منهنجي آڱرين مان رت ٽمي ؟ ڇو ٿو زبان ڏندن هيٺان اچي چچرجي پوي؟ ڇوٿا دماغ ۾ هر وقت جهاز ڪريش ٿيندا رهن؟ ڇو؟ ڇو؟“
ذهن ۾ اڪثر گونجندڙ ساڳيو سوال. هر دفعي جواب کان محروم، تان جو رستو کٽي ويندوآهي. ۽ هو رستي جي ڇيڙي کان گهر جي دروازي تائين ساڳي ڳالهه سوچيندو رهندو. ”روز روز ۽ ٽڪرن ۾ مرڻ کان بهتر آهي
ته ما ڻهو هڪ هنڌ۽ مڪمل طور مري وڃي“
پر ايئن ممڪن ڪٿي آهي..؟
ماڻهوءَ کي ٽڪرن ۾ مرڻو ٽڪرن ۾ جيئڻو پوندو آهي.
ماڻهو آهي به ته انيڪ ٽڪرن ۾ ورهايل. ٽڪرن ۾ ورهايل ماڻهو ٽڪرن ۾ جيئندو ۽ ٽڪرن ۾ مرندو آهي.
اهو نه سالم جي سگهندوآهي نه سالم مري سگهندو آهي. هڪ ئي وقت ماڻهوءَ جو هڪ حصو ڇانوءَ ۾ هوندو آهي ته هڪ حصو اس ۾. هڪ ئي وقت ساڳيو ماڻهو زمين تي به هوندو آهي ته زمين کان مٿي به هوندو آهي ۽ها زمين ۾ اندر به هوندو آهي. ماڻهوءَ جو هڪ حصو باغ ۾ گهمي گلن جو واس وٺي رهيو هوندو آهي ته سندس ٻيو حصو ٽي بي سينوٽوريئم ۾ جراثيمن وارو رت ٿوڪي زنده رهڻ جي ناڪام ڪوشش ڪري رهيو هوندوآهي. ماڻهوءَ جو هڪ حصو ڪنهن حسين عورت جي آغوش ۾ هوندوآهي ته ٻيو حصو ڪينسر وارڊ ۾ ڳري رهيو هوندو آهي. ان صورت ۾ آخر ماڻهو مڪمل طور خوش ڪيئن ٿو گذاري سگهي...؟
ڪو ماڻهو مڪمل ڪيئن ٿو جي سگهي...؟
ڪو ماڻهو مڪمل ڪيئن ٿو مري سگهي...؟
ڪيئن...؟
هو ان رات خوش هو ۽ شاديءَ جي ڪاڄ ۾ ويٺو ناچڻيءَ جو رقص ڏسي رهيو هو . ناچڻيءَ جي پيرن ۾ پاتل گهنگهرن جي ڇمڇم ۾ ڪجهه لمحن لاءِ سهي بهرحال دل جي دوري پوڻ جو ڊپ الوپ ٿي چڪو هئس.
گهڻو مٿي آسمان ۾ چنڊ پئي مرڪيو ۽ هيٺ ڌرتي محوِ رقص هئي جو کيسي ۾ پيل موبائل وائبريٽ ٿيس ته محفل مان ٻاهر نڪري آيو. سندس ماسات جو نمبر هو ”هيلو ماسات ڇا حال آهي“. زندگيءَ سان ڀرپورلهجي ۾ پڇيائينس. ”ماسات حال ڪونهي يار“ پريان ماساتس جهيڻي لهجي۽ مئل آواز ۾ چيو.
”ڇو ماسات خير ته آهي...؟“
”يار ماسات مونکي رت جو ڪينسر ٿي ويو آهي.. اڄ هينئرهينئر رپورٽ آئي آهي..“ هو پيشانيءَ کان پيرن تائين سراپجي ويو. ڄڻ اوچتو بجليءَ جي کليل تار تي پير اچي ويو هجيس پر پاڻ سنڀالي چيائين ”اڙي يار ماسات تون دل نه لاه.. ڪينسر ڪو لا علاج مرض ٿورئي آهي. اڄ جي سائنسي دور ۾ڪينسرجو علاج موجود آهي ..“ هن کيس آٿت ڏنو.
”ڇڏ ماسات .. يار تون ته ڪوڙي دلداري نه ڏي..“
”نه ماسات ايئن نه آهي“
”ماسات ايئن آهي يار....!! پنهنجو ڪم پورو ٿي ويو.. يار زندگي ڏاڍي بي وفا نڪتي“ ٻئي وڌيڪ ڳالهائي نه سگهيا. ڳالهائڻ لاءِ ڀلا بچيو ئي ڇا هو. کيس لڳو ڄڻ ناچڻيءَ جي پيرن ۾ پاتل پايل جا گهنگهرو ڪينسر جا ننڍڙا ننڍڙا گول ڳوڙها آهن. آسمان جا جا تارا هيٺ ڇڻي پيا آهن. چنڊ ڪارو ٿي ويوآهي. ناچڻي محفل ۾ نچندي رهي.
ڇن ڇنن ڇن... ڇن ڇنن ڇن ڇن...
هو لعل ميري پت رکيو ڀلا جهولي لالڻ سنڌڙي دا....
هو سيوهڻ دا!
هو چار چراغ تيري ٻلن هميشه پنجوان ٻالڻ آئي هان ڀلا...
جهولي لالڻ سنڌڙي دا سيوهڻ دا...
هو محفل مان ٻاهر نڪتو ته وري اندر نه وڃي سگهيو .
”سڀ ڪجهه فضول آهي. اسين سڀ ماڻهو شايد پنهنجي بي معنيٰ زندگيءَ کي معنيٰ ڏيڻ جي بي معنيٰ ڪوشش ۾ رڌل آهيون. رڳو اها بي معنويت ئي ماڻهوءَ سان مقدر وانگر ڳنڍيل ڪونهي پر ماڻهو به ان سان ڳنڍيل آهي. ماڻهن جي هجوم ۽ ڪيڙن ماڪوڙن ۾ ڪو فرق ڪونهي. ٻئي لاتعداد تعداد ۾ ڄمندا مرندا رهن ٿا ۽ ڄمندا مرندا رهندا. ها سڀ ڪجهه اجايو آهي ۽ جو ڪجهه اجايو آهي فقط اهو ئي سجايو آهي.“ پٺيان ڪنهن سڏيس. بيهي رهيو، مڙي پوئتي ڏٺائين ته ڪير به نه هو. پر پو ءِ به لڳس ڄڻ هُو ڏانهس ڏسي رهيو آهي. ساڄي کاٻي، هيٺ مٿي، اڳتي پوئتي ڏٺائين ڪوئي به نه هو. رڳو اڪيلو چنڊ هو جيڪو ڏانهس گهوري رهيو هو. چانڊوڪي جو رنگ هيڊو هو ۽ چنڊ جو رنگ اهڙو بي رونق مئل ۽ ڦٽل هو جهڙو ڪيموٿراپي جي مرحلن مان گذريل ڪينسر جي مريض جو منهن.
”ته معنيٰ“ هن سوچيو ”ڪنهن به ماڻهوءَ کي ڪنهن به وقت ڪابه بيماري لڳي سگهي ٿي. ڪابه....!! يعني ٽي بي، ڪينسر، هيپاٽائيٽس، برين هئمرج، اڌ رنگو، ۽ دل جو دورو...“
سندس هٿ ۽ پير سن ٿي ويا. اکين جي آڏو اوندهه ڇائنجي ويس. ۽ اُها سڄي رات سمهي به نه سگهيو هو.
رات جو دير تائين سوچيندو رهندو ۽ لڇندو رهندو.
مٿان اگهاڙي تلوار ٽنگيل. سنهڙي ڌاڳي سان ٻڌل... ڀاسندس ته ڪنهن به وقت هوا جي هلڪي جهوٽي سان ڌاڳو ڇڄي پوندو ۽ تلوار سندس مٿي ۾ کُپي ويندي. مٿي مان ٿيندي دل ۾ سوراخ ڪندي ڇاتيءَ مان گذرندي دن تائين پهچي ويندي ۽ هو رت ۾ ڳاڙهو ٿي ويندو، ڪمري جو فرش رت ۾ ڀرجي ويندو. رت هڪ ليڪ جي صُورت ۾ ڪمري مان نڪري دالان جو رخ ڪندو، دالان مان گذري آڳر ۾ پهچندو ۽ آڳنڌ مان هلندو ٻاهرين دروازي ڏي ويندو، دروازي جي هيٺان گذري ٻاهر گٽر جي ڪسيءَ ۾ داخل ٿيندو۽ اتان گٽرجي مين هول ۾ پهچندو ۽ پوءِ گٽر جي وڏي لائن ۾ شامل ٿيندو، گٽر جي مين لائن سندس رت جو آڌر ڀاءُ ڪندي ۽ کيس ڇڪي پنهنجي سيني سان لائيندي. گٽرجو گندو پاڻي رت جي ڪيترن قسمن کان واقف آهي. مردن جو رت، عورتن جو رت، ٻارن جو رت، جانورن جو رت ... زخمن جو رت، ناسورن جو رت...! سڀ رت هڪ ٻئي کي سڃاڻندا آهن. اهي هڪ ٻئي جا پراڻا واقف آهن. هو پنهنجي منهن ڀڻڪڻ لڳندو ”ته معنيٰ مان ڪمري ۾ رت ڳاڙي مري ويندس. ۽ ڪنهن کي به خبر نه پوندي. نه منهنجي ٻارن کي نه زال کي. پر مرڻ کان اڳ ٻارن کي معمول مطابق پريءَ ۽ شهزادي جي ڪهاڻي ٻڌائيندس. ٻارن جون اکيون ننڊ ۾ ڀرجڻ لڳنديون ته ڪهاڻي اڌ ۾ ڇڏي اٿندس ۽ ٻارن جي ڳلن تي هڪ هڪ گڊ نائٽ ڪس ڏيندس. اها منهنجي زندگيءَ جي آخري گڊ نائٽ ڪس هوندي. ان کان پوءِ ڪڏهن به نه ڪوکين پريءَ ۽ شهزادي جي ڪهاڻي ٻڌائي سگهندس ۽ نه کين ڳلن تي گڊ نائٽ ڪس ڏئي سگهندس ۽ ان صبح ٻار ننڊ مان اٿندا ته يتيم هوندا. زال کي ڏهاڳ جو وڳو، آسماني شلوار ۽ اڇو چولو پاتل هوندو. سندس ٻانهون چوڙين کان خالي ۽ نڪ ٻٽو هوندو.“
مٿان لڙڪندڙ تلوار جي ڊپ ۾ زندگي بي رنگ بڻيل . خوشيءَ کان خالي ٻارن سان پيار اڌورو.... زال سان تعلق اڌورو ۽ سنجوڳ اڻپُورو. موسمن سان تعلق ڇنل. اکين ۾ خوف ... خوف جيڪو نه ڪنهن کي ٻڌائڻ جهڙو ۽ نه لڪائڻ جهڙو، طبيعت ۾ ڏک، ڪاوڙ، ۽ چڙ.