نازِلَ ۽ دادِلَ....!
اوڏي مهل ئي پريان زميندارن جا ٻه نوجوان ڇوڪرا موٽر سائيڪل تي چڙهيو وڏي واهه جو ڪپر وٺيو شهر ڏانهن وڃي رهيا هئا. تڙ تي ڍورن جي افراتفري متي پئي هئي. دراڙن جون هڪلون پئي پيون. ڍور بنهه سنوت ئي نه پيا ڪن. نوجوان موٽر سائيڪل جهلي گس آجو ٿيڻ جي انتظار ۾ بيهي رهيا. هوڏانهن نازِلَ، دادِلَ، ريمي ۽ حلوُ پڻ مٿي ڊٻ تي بيهي ڍورن جو رونشو ڏسڻ لڳيون. جيڏي مهل هڪڙي بنهه سَگهي، ٿُلهي متاري گُجر مينهن، جيڪا هڪ سِڱ کان ٿوري ڏَٻي پڻ هئي، هڪڙي ڪاري ڪُنڍي مينهن سان اچي نرو ڏنو، تڏهن ڪاري مينهن مقابلي جي سگهه نه ساري وٺي هڪ طرف ڀڳي. گُجر مينهن به اچيو ٿي پٺيان لڳيس. ٻنهي جو يڪو سِراڙو، نيٺ گجر مينهن ڊوڙائي ڊوڙائي وڃي ڪاريءَ کي واهه ۾ ڪيرايو. تڏهن اتي بيٺل دراڙن، گابارن، واٽ ويندڙ ماڻهن، موٽر سائيڪل وارن ڇوڪرن ۽ مريڙو پٽيندڙ ڇوڪرين کان هيڪاندا ٽهڪ نڪري ويا. انهن هيڪاندن ٽهڪڙن ۾ به نازِلَ جو ٽهڪ سڀني کان گوءِ کڻي ويو. جهڙو سگهارو ٽهڪ هو، تهڙو ئي سُريلو آواز هو. موٽر سائيڪل تي اڳيان ويٺل نور حسن جو توجهه اُن ٽهڪ ڏيندڙ ڇوڪريءَ ڏانهن ڇڪجي ويو. نور حسن جي جيئن ئي نگاهه نازِلَ تي پئي ته جهڙو ڪر مٿس ڪو جادو ٿي ويو ۽ هو پنڊپهڻ ٿي ويو. هو ته چار ئي ڄڻيون پنهنجي مُنهن کلي رهيون هيون، پر نور حسن جو رڳو وات ڦاٽو پيو هو. ڪجهه ئي ساعتن ۾ مال ڍورَ ڪي پاڻيءَ ۾ لهي ويهي رهيا ته ڪي پاڻي پي ويندا رهيا. رستو آجو ٿي ويو. اتي موجود ماڻهو به هر ڪو پنهنجي گس روانو ٿيو، پر نور حسن کان موٽر سائيڪل هلائڻ واري ڄڻ ڳالهه ئي وسري ويئي. هن جون اکيون رڳو هڪ ئي هنڌ کتيون پيون هيون، نازِل تي، نازِل جي ملوڪڙي چهري تي، نازِلَ جي بانس جهڙي ڊگهي قد تي ۽ نازِل جي ڇيٽ جي سوڙهي گهاگهريءَ مان اُڀري ظاهر ٿيندڙ ڇاتين جي اُڀارن تي.
”ابا، هاڻ هل به کڻي، يڪو بيهي رهين.“ موٽر سائيڪل تي پٺيان ويٺل جان عليءَ نور حسن کي هڪل ڪئي. جنهن کي اِها ته خبر ئي ڪا نه هئي ته ڪو نور حسن ڪنهن ڪاري ڪڪر وچان چمڪاٽ ڪندڙ وِڄِ جي مَنڍَ ۾ منڍ جي هوش حواس وڃائي ويٺو آهي.
”ها، هلون ٿا،“ ايئن چئي نور حسن موٽر سائيڪل اسٽارٽ ڪيو. پر سندس نظر اڃا تائين نازِلَ جي سراپا تي ڄميل هئي. جڏهن موٽر سائيڪل اُن ڊٻ جي بلڪل ويجهو پهتو، جنهن تي نازِلَ جن بيٺل هيون، تڏهن موٽر سائيڪل وري بيهي رهيو. هاڻي نور حسن نازِلَ کي چٽي طرح ڏسي پئي سگهيو، جو ٻنهي جي وچ ۾ مڙيئي ڪو ويهن پنجويهن فوٽن جو فاصلو باقي هو. نور حسن کي ايئن هڪو ٻڪو ٿي، اکيون ڦاڙي لاڳيتو نازِلَ ۾ نهارڻ کي سڀني ڇوڪرين هيڪاندو محسوس ڪيو ۽ اها ڳالهه سڀني کي ڪا نه وڻي. سو پهرين ته سڀني لڄ ۽ حيا جي ڪري پنهنجي پوتين سان پنهنجي ڇاتين کي پردو ڪرايو ۽ پوءِ هڪ ٻئي ۾ نهاري پاڻ ۾ چڻ ڀڻ ڪرڻ لڳيون. پر جڏهن ڏٺائون ته موٽر سائيڪل وارو ڇوڪرو بدتميزيءَ جي حد تائين کين يڪو تڪي رهيو آهي، تڏهن دادِلَ کان رهيو نه ٿيو سو هڪل ڪري چيائين:
”ڇوابا، پهريون ڀرڪوڪي ماڙهو ڏٺا ائيني ڪيئن، جو مرڳو وات ڦاٽي ويو ائيني.“
”رڳو نهاريان ئي ته پيو، ٻيو ڇا پيو ڪريان جو آڪڙجين پئي.“ نور حسن به ساڳئي انداز ۾ چيو.
” پر په ڪو ته پيو نهاريئين، تو نجي گهر تونجون ماءُ ڀينرون ڪونهي ڪهَ؟“
”اي ڇوري، وات بند ڪر نه ته وجهان ني نه ڪا مصيبت. جوءِ په آهي ٺاهوڪڙي، جو وات پئي هڻي. توکي پڇي ڪير تو جو بڪ بڪ پئي ڪريئين. آئون ته جنهن ۾ نهاريان پيو، تنهن ۾ نهاريان پيو. تون ڪو اچي مانڌي ٿي آهئين؟“ نور حسن دادِلَ کي داٻو ڏنو.
”اي، مٿو ڦِريو ائيني ڪه، نياڻين جي ڪا حيا حقيقت ڪجي، سو ته ڇُٽو، مرڳو وڙهڻ پيو اچين. تون سمجهين ڇا تو پاڻ کي. سٺو اٿئي ته ماٺ ڪري فضيلت سان هليو وڃ، نه ته ڏاڍو بڇڙو ٿيندين.“ ريميءَ ڪاوڙ مان نور حسن ڏانهن نهاريندي چيو.
”ڀلا جوءِ! زال ته ڏسو ڳالهائي ڇا پئي. اي توجهڙين کي ته آئون کنگهان ئي ڪو نه. توکان وڌڪ ڀلوڙ ڇوريون اسان جي اڳيان پويان پيون ڦِرن. توکي پڇي ڪير تو! مون کي جنهن ڪُٺو آهي، تنهن ۾ پيو نهاريان. آئين اجائي تڪڙ ڪو پيون ڪريو؟“ نور حسن ٺڙپڙ جواب ڏنو ۽ وري به نازِلَ ۾ يڪ ٽِڪَ نهاريندو رهيو.
”ائي ادي دادِل، ڇڏيو کڻي کاساري کي، ڀلي پيو مئو نهاري، اسان جو ڪيڙو ٺُٺيو وڍيندو. هلو ته پان هلون.“ نازِلَ ٻين کي منٿ ڪئي ۽ هلڻ لاءِ زور ڀريو.
”واهه واهه، سبحان الِلهِ! واهه جو ڳالهائڻ ائيني. ها، تون ڪجهه ڳالهائي ته ڪا دل ٺري. باقي هي ته ڀلي پيون وِلَلَ ڪن. ها، سو نالو ڪڄاڙو ائيني؟“ نور حسن دادِلَ ۽ ريميءَ جي داٻن کي نظرانداز ڪندي نازِلَ کي چيو.
”آئون ڀانيان تي ته اڄ کُٽي کڻيو بيٺي ائيني، شرافت سان تون سمجهندين ڪو نه. بڇڙو ٿيندين تڏهن ڳال ڍول ۾ ويهندي ني.“ دادِلَ بنهه ڪاوڙ ۾ ڳاڙهي ٿيندي چيو.
”ڀلي ڀلي! جوءِ ته ڏسو!! انهيءَ مُنهن سان بڇڙو ڪنديئين. سو په مون کي؟ کبر ائيني ته ڳالهائين ڪنهن سان پئي؟“.
”مون کي کبر هجي جان (يا) نه هجي ته تون ڪيڙي باگ (باغ) جي موري اَهيئين، باقي توکي ته اِجها تِي کبر پوئي ته تونجو واسطو ڪنهن سان پيو آهي.“ ايئن چئي دادِلَ مريڙي واري ٿيلهي پٽ تي ڇڏي ۽ سٽ ڏيئي ڀر ۾ پيل ٻٻر جو ڪنڊن وارو شاهي ڍنگهر ٻنهي هٿن سان کنيو ۽ ڊٻ تان لهي موٽر سائيڪل ڏانهن وڌڻ لڳي.
نور حسن دادِلَ ڏانهن نهاري وڏا وڏا ٽهڪ ڏيڻ لڳو. نه رڳو ٽهڪ ٿي ڏنائين پر مٿانئن چٿرون ۽ مشڪري ڪرڻ لڳو. ايتري ۾ نازِلَ، ريمي۽ حَلوءَ پڻ تَلَڙِ، دُڪو ۽ بانٺو، جنهن کي جيڪو هٿ لڳو، کڻي دادِلَ جي پٺيان وڃڻ لڳيون. جڏهن دادِلَ ڊٻ تان هيٺ لهي نور حسن کي ويجهو پهتي، تيڏي مهل پهريون ڀيرو نور حسن جي چهري تي فڪرمندي ظاهر ٿيڻ لڳي. هُن ته ڪڏهن سوچيو به ڪو نه هو ته ڪي هي هارين جون ڇوريون، جيڪي سندن اوڀارن ٽڪرن تي ٿيون پلجن، سي هن نموني ۾ مٿس حملو به ڪري سگهن ٿيون. سندس تصور ۾ به ڪو نه هو ته ڪو وڏن ماڻهن جي رڳو اک جي اشاري سان ”حاضر سائين حاضر سائين“ ڪندڙ هي غريب هارياڻيون به ايئن لٺيون دُڪا کڻي مٿس هليون اينديون. هن کي اعتبار ئي ڪو نه پئي آيو ته هن قسم جي واردات به ساڻس ٿي سگهي ٿي. هُو بنا بچاءُ وٺڻ جي بي پرواهيءَ سان ايئن ويٺو رهيو. پر جان علي اِها حالت ڏسي موٽر سائيڪل تان هيٺ لٿو ۽ هڪل ڪري چيائين:
”متان ويجهو آيون آهيو. هي وڏي زميندار جو پٽ آهي نور حسن. جي وڏيري کي خبر پئي ته آنجي کَلَ لاهي ڇڏيندو. تنهن ڪري چڱيءَ کي مرو ته ننڍي زميندار کان ماڦي (معافي) وٺو ۽ جيئن هو چئي تيئن ڪريو. نه ته پوءِ آنجو کئر ڪونهي.“
”هاها، ماڦي په وٺئون تيون. سندس چوڻ په ڪريون تيون. اسان جي ته سر جو سائين آهي. پر ٿورو بيهي ته سهي ته هڪڙو هٿ هٿ ڪري وٺون.“ ايئن چوندي چوندي دادِلَ اچي نور حسن جي مٿان چڙهي ۽ ٻنهي هٿن سان ڪنڍن وارو ڍنگهر مٿي کڻي ٺڪاءُ ڪرايائينس مٿي وارو نور حسن ڪنڍن کان بچڻ لاءِ منهن اڳيان ٻانهن آڏي ڏني، پر پوءِ به نور حسن ڌڪ سان ئي موٽر سائيڪل سميت وڃي هيٺ ڍٺو. تيستائين چئن ئي ڄڻين بانٺن، تلڙن، ڌُڪن ۽ ڍنگهرن جي سٽ سٽ لاهي ڏني. پنهنجي ڦونڊ ۾ آڪڙيل نوجوان پنهنجو ڪو به بچاءُ ڪري نه سگهيا ۽ ائين ڪٽبا رهيا، جيستائين تڙ تي بيٺل دراڙن ڊوڙي اچي ماين کي منٿون ڪري، پلانڌ وجهي کانئن تلڙ ۽ بانٺا وٺي پري اڇلايا، تيستائين ڇورين هڻي ڇورن کي سٽي ڪٽي سوڙهو ڪري ڇڏيو هو. مس مس وڃي جهيڙو ٽريو ۽ دادِل واريون مريڙي جون ٿيلهيون ۽ کُهنبين جا ڇُنگا کڻي پنهنجو گس ڏيئي واپس هليون ويون. باقي پويان نور حسن جي ڌَڙَ پئي پَئي ته ”آئون آنکي ڏسي رهندس. آئين کاڄو ڇا سان؟ جو مون تي تيون حملو ڪريو. آنجي ته اڳين پوين کي ٺاهيو تو گڏجان، پر رڳو بيهو!“ ايئن وڦلندي وڦلندي پَٽَ تي ڪريل موٽر سائيڪل سڌو ڪيائين ۽ پنهنجا ڪپڙا ڇنڊڻ لڳو. کيس ڏنڊن بانٺن کان سواءِ ڪافي ڪنڍا به بدن جي مختلف هنڌن تي ڀڄي پيا هئا. سندس سڄو بدن رڦيو پئي. تڏهن اتي بيٺل هڪڙي ڪُراڙي ڌراڙ چين: ”اباڙي، هي ماين جو بي ڏاڙهيو ڪٽڪ آهي، انهن کان مڙيئي جڏهن ڪڏهن په پاسو ڪيندا وڃو. هجي ڪو اڳيان مرد ماڙهو، جنهن سان اڳين پوئين په ماڙهو کڻي ڪري، هاڻ ماين تي جي هٿ کڻ ته په کُواري (خواري) ۽ جي نه کڻ ته په کواري. سو بابلا ايڙين هِچائن کان اڳتي مڙيئي پاسو ڪيندا وڃو.“
”پر ڪاڪا، تون رڳو اِهو ٻڌائي ته اِها ڍنگهر واري ڇوري ڪنهن جي ڌيءَ آهي. پوءِ تون ڇٽو آهيئين. اسين پاڻيهي تا انهن جو بلو ڪريون.“ جان عليءَ پوڙهي ڌراڙ کان پڇيو.
”بابلا، ساکاتو پاڻ ڪو نه سُڃاڻونِ. اِهي ڇوريون ته مون ڏٺيون ئي پهريون ڀرڪو آهينِ. اتان ئي پئي آيون ۽ ايڏانهن پيون وڃن. باقي ڪير آهينِ، ڪيڙي ڳوٺ جون آهينِ. مون کي کبر ڪانهي ڪا.“ ڌراڙ ورندي ڏني.
”چڱو اِن ڳالهه کي په ڏسون تا. وينديون ڪيڏانهن؟ انهن جو جيڪو حشر ڪينداسين، سو ته راڄ مِڙي ڏسندا، پر رڳو کبر وٺون ته آهينِ ڪير!“ ايئن چئي نور حسن ۽ جان علي موٽر سائيڪل تي چڙهي روانا ٿي ويا.
***
“اَئي ڇوري، تون ته مرڳو ڪا ويڙهاڪ آهئين، بس اِڃَ (ايئن) کڻندي ڍنگهر سڌو وڃي ٺڪاءَ ڪرائيس. جي اسين توسين گڏ نه هجون ها ته ڪرڪيڙو حال ڪنين ها!“ نازِلَ واپس ورندي گس ۾ دادِلَ کي چيو.
”ايتري ته چري آئون به ڪانه آهيان، جو هيڪلي ڄڻي ٻن مڙسالن سان اڃَ ٻُوٿَ ماري ڪريان ها.اهو ته آنجي ڏڍ تي ڍنگهر کڻي اڳيان ٿي هُيس. چڱو جو آنکي الله مت ڏني، جو پَئيِنيَرَ (بانٺا) کڻي اچي وارو ڪيان.“ دادل سڀني ڏانهن نهاري کلندي چيو ۽ سڀئي ٽهڪ ڏيڻ لڳيون.
”آئي ٻڙي، ڪم ته ڏاڍو کراب ڪيو ائينون، پر هاڻ کُدا (خدا) پيو کئر ڪري. جي وڏيري توڻي (تائين) ڳالهه ٿي پُڄي ته پوءِ الاجي ڪيڙا حال ٿيندا سينون. هرا ڀران (هرو ڀرو) پنهنجا مڙسالا ڪنهن ڏچي ۾ نه اچي وڃن.“ ريمي خدشو ظاهر ڪندي چيو.
”تڏهن ته مون آنکي چيو پئي ته ڇڏيوس کڻي. مئو کڏس (وڃي کڏ ۾ پوي)، ڀلي پيو مئو نوس نوس ڪري. پر سائينءَ کي چُئان دادل ڪا جهل ڏي ڪيئن! هاڻ الاجي ڪڄاڙو ٿيندو؟ پان (پاڻ) هُڃَ (هونهن) په مشڪين مارهو، ماڳهي اچي نه وڃون ڪنهن ٻُوهي (هاڃي) ۾.“ نازل ڳڻي ظاهر ڪندي چيو.
”اي ڪو نه تو اُڀ ڏري، نڪا ڌرتي تي ڦاٽي. آئين ڦِڪر (ڳڻتي) نه ڪريو. ڪجهه ڪو نه ٿيندو. ايڙن ٽرڙن ۽ لُوسي ٽَٽُو ڇورن کي جيسين ايڙي سيکنڌ (سيکت) نه ملندي، تيسين ڪنهن نياڻي سياڻيءَ جي حيا حقيقت ڪو نه ڪيندا. ڀلي جيڪا ڦاهي ڏيڻي هجين، سا مون کي ڏين. آئون پاڻيهي سامهون ٿيندي سينِ. پر هڪڙي ڳال ته ٻڌايو! آنجو ڪيڙو کيال آهي ته اسان سان ڪو اِڃَ شودَ پئي ڪري ۽ اسين وري کيس مٿي تي کڻي هلون، اِڃَ نه؟ نه، اِڃَ ڪو نه ٿيندو. کڻي اڳي جي اِڃَ ٿيندو په هوندو ته ڀلي، باقي هاڻ اسان کي اِڃَ ٿيڻ نه ڏيڻ کپي. آئين سڀ ڇوڪريون ڪن کولي ٻڌي ڇڏيو ته جيڪو په اڳتي اِڃَ ٽرڙ پئي ۽ بدمعاشي ڪنهن سان ڪري ته ڪنهن کي په بشڪ (بخش) نه ڪجا. ايڙا ته واڄٽ وڄائجانِ جو يا ڄمار ڀلي پيا زاد ڪن.“ دادل جوش ۾ اچي وڏي واڪي چيو.
”ٻڙي، آئون ته مرڳو گهر کان ٻهار (ٻاهر) ئي ڪا نه نڪرنديس. هيءَ سڄي کانجاڻ مون جي ڪري ته ٿي آهي. مون کي ايڙن ڏچن کان مرڳو ڊپ تو ٿئي.“ نازل چيو.
”نه ادي نه، ڊڄڻ جي ڳالهه نه ڪريو. هاڻ ڊپ دل مان ڪڍي ڇڏيو. هاڻ پانجو بچاءُ پاڻ ڪبو. دادِلَ ٺيڪ تي چئي ته هاڻ مڙسي ڪري منهن ڏبو. ايئن وڏيرن جي ڇورن جان (يا) ڪمدارن اڳيان ليزم (بي عزت) ڪو نه ٿبو. هاڻ پانجي مڙسي ڪري پانجي زندگي جيئڻي پوندي“. هيءَ حلو هئي، جنهن دادل جي پٺڀرائي ڪئي.
”ته پوءِ ٺيڪ آهي“ اچو ته پان چارئي گڏجي هڪڙو جوڙ ٺاهيون. اڳتي پان مان ڪنهن تي په ڪا ڏکي مال (مهل) اچي ته پاڻ چارئي گڏجي صلاح ڪري، ان مامري کي مُنهن ڏيون. ڪيئن ٺيڪ آهي نه!“ دادِل سڀني اڳيان راءِ رکي.
”ٺيڪ آهي، ٺيڪ آهي، اِڃَ ئي ڪنديونسين،“ سڀني گڏجي چيو.
22 جنوري 2012