وطن جي راهه ۾
اها انهن ڏينهن جي ڳالهه اُهي جڏهن جرمن فوجون تيزيءَ سان ماسڪو ڏانهن وڌي رهيون. سترهن سالن جي زويا به پنهنجي ڳوٺ جي ٻين ڇوڪرين وانگر هڪ ننڍي فوجي دستي ۾ پنهنجو نالو لکايو هو. اهو دستو ’دريا‘ ضلع ۾ ڪم ڪري رهيو هو، جنهن جي هڪ ڳوٺ ’پت ري شوف‘ ۾ جرمن سوار فوج جو جو هڪ وڏو دستو ترسيل هو.
هڪ رات زويا پنهنجي ڪمانڊر جي حڪم تي ان ڳوٺ ۾ گهڙي ويئي ۽ اُتي وڃي جرمنن جون ڪيتريون جهوپڙيون، تنبو ۽ گهوڙن جو طنبيلو ساڙي ڇڏيو.
ٻن ڏينهن کان پوءِ زويا پنهنجي دستي ۾ آئي، پر اڇا هن ٿڪ ئي نه ڀڳو هو، جو ڪمانڊر جو ٻيو حڪم اچي پهتو ۽ هيءَ هڪ دفعو وري لڪَ ڇپ ۾ دشمن جي ڪئمپ ۾ پهچي ويئي، جتي هن هڪ وڏي طنبيلي ۾ باهه لڳائڻ جي ڪوشش ڪئي، جنهن ۾ جرمنن جا اٽڪل ٻه سئو گهوڙا ٻڌل هئا. پر خبر اٿوَ ڇا ٿيو؟ زويا کي هڪ جرمن سپاهي گرفتار ڪري ورتو.
اُن وقت روس ۾ جرمن فوجن جو ڪمانڊر ليفٽيننٽ ڪرنل روڊ هو جنهن زويا کان ڪيتريون ئي ڳالهيون پڇيون، پر هن همٿ واري ڇوڪريءَ وطن جي سپاهين جو راز دشمن کي نه ٻڌايو. ايستائين جو هن پنهنجو اصلي نالو به لڪايو ۽ تانيا جي فرضي نالي سان مشهور ٿي. خبر اٿوَ ان خاموشيءَ جي سزا هن کي ڪهڙي ملي؟ شايد اهو ٻڌي اوهين ڏڪي وڃو! ۽ ڪيترن جي اکين مان لڙڪ به وهي ايندا. زويا کي جرمن سپاهين چمڙي جي پٽن سان ڏاڍو ماريو ۽ هن جي پٺيءَ کي ڦٽڪن سان چيري ڇڏيو. برف جي ٿڌين نادين تي ليٽايو ۽ انهن تي اگهاڙي جسم سان گهيليو ويو. ان کان علاوه هن جي زبان کولائڻ لاءِ قسمين قسمين جون سزائون ڏنيون ويون. پر واهه ڙي زويا تنهنجي بهادري! هڪ لفظ به زبان مان نه ڪڍيائين ۽ چيائين:
جي لوڻ لڱين لائينءَ، چيري چيري چم،
مون ڪُر اڳي نه ڪيو، اهڙو ڪوجهو ڪم،
جان جان دعويٰ دَم، تان تان پرت پنهوارن سين.
۽ پوءِ آخر اهو ڏينهن به اچي ويو، جڏهن زويا کي موت جي سزا جو حڪم ٻڌايو ويو. جرمن سپاهين ڳوٺ جي سڀني ماڻهن کي ڍورن وانگر هڪالي اُن طرف آندو، جتي ڦاسيءَ جي تختي تي وطن جي هيءَ سورمي بيٺي هئي. سندس ڳاٽ اوچو هو ۽ اکين ۾ وطن جي حب ۽ پيار جو سمنڊ ڇوليون هڻي رهيو هو. اوچتو هن جسم کي حرڪت ڏني ۽ زور سان پنهنجي ساٿين کي چوڻ شروع ڪيو:
”ساٿيو! هي اڄ اوهان جي چهرن تي مايوسي ڇو آهي! منهنجي بهادر وطن جا بهادر سپوتو! همت ڪريو، اڳيان وڌو ۽ جرمن فوجين کي ماري ڀڄايو. انهن جي گودامن کي ساڙيو ۽ انهن کي ايترو ته ستايو، انهن کي ايترو ته پريشان ڪريو، جو هي اوهان جي سر زمين ڇڏي رڙيون ڪندا هتان ڀڄي وڃن، آئون موت کان نه ٿي ڊڄان، پنهنجي وطن جي لاءِ جان قربان ڪرڻ، ان کان وڌيڪ ٻي فطر جي ڪهڙي ڳالهه آهي ۽...“
هوءَ وڌيڪ چئي نه سگهي، جلاد ڦندو هن ڳچيءَ ۾ وڌو. بهادر زويا ڦندي جي رسي کي هٿن سان جهلي ڍرو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ پيرن جي پٻن تي ٿي بيهي پوري زور سان چيائين:
”الوداع! ساٿيو، جنگ جاري رکجو، ڊڄو متان، سوڀ اسان جي ٿيندي، اسان جو محبوب اڳواڻ اسان جي مدد لاءِ ضرور ايندو... ضرور...“
زويا مري ويئي، پر هن دنيا جي عورتن جو ڳاٽ ڪري ويئي، سترهن سالن جي هن ڇوڪريءَ جيڪا قرباني پيش ڪئي آهي، ان جو مثال دنيا ۾ ڏاڍو مشڪل ملندو.
روس وارن زويا جو ڏاڍو قدر ڪيو ۽ کيس ”روس جي هيروئن“ جو خطاب ڏنو. عام ۽ خاص کيس روس جي ڌيءَ چئي ساڻس پنهنجي محبت جو اظهار ڪيو، زويا هڪ ڇوڪري هئي، جيڪا دنيا ۾ ظلم ۽ ڏاڍ کي دور ڪرڻ جي لاءِ نمونو بنجي آئي هئي.
اسان جي سنڌ ۾ به اهڙيون ڪيتريون ئي سورميون پيدا ٿيون آهن، جن ۾ ٻاگهل ٻائي ۽ مائي بختاور جو نالو سڀني کان مٿاهون آهي.