يادگيرين جو خاتمو
مونکي چڱي طرح ياد آهي ته، اڃان ميٽرڪ جي امتحان ۾ ٽي مهينا پيا هئا. هڪ ڏينهن آسمان ڪاري چادر ۾ ويڙهيل هو. وڻندڙ هوا جي جهوٽن سان ڪارا ڪارا ڪڪر آسمان ۾ ڊڪ ڊوڙ لڳائي رهيا هئا. ٿڌڙي هوا روح کي راحت پهچائي رهي هئي ڄڻ ائين ٿي محسوس ٿيو ته قدرت جي هر چيز خوشي مان جهومي رهي هئي. اچانڪ تون ۽ مان اسڪول جي ٻاهران گيٽ وٽ ملياسين، منهنجيون نماڻيون اکيون، جن ۾ التجا سمايل هئي....تنهنجي مڌ ڀري اکين سان مليون ۽ تنهنجون نظرون جهڪي ويون پر تنهنجي ديد جي دونالين منهنجي دل ۾ ڇيد ڪري ڇڏيو ۽ منهنجي نيم بسمل دل، جنهن ۾ فقط تنهنجي مٺڙي محبت سمايل هئي ۽ ماهي جي آب وانگر تڙپي رهي هئي. انهيءَ وقت توکي ڪاري بروڪيٽ جو فراڪ اڇي شلوار پهريل، اڇي چني ڳچيءَ ۾ ويڙهيل، ڪنن ۾ جهومڪ ۽ ٻه ڊگهيون چوٽيون، واسينگن وانگر لهرائي رهيون هيون، تون ڪاري بروڪيٽ جي فراڪ ۾ ائين پئي معلوم ٿئينءَ ڄڻ ڪا حور آسمان مان لهي آئي آهي ۽ ڌرتيءَ وارن کي پنهنجي ديدار جو شرف بخشيو آهي. تنهنجي چوڏهين جي چنڊ جهڙي چهري تي مٺڙي مرڪ هئي. تو مان مسچف سينٽ جي سرهاڻ اچي رهي هئي، جا هوا ۾ جزب ٿي حواس جي ذريعي منهنجي مغز کي معطر ڪري رهي هئي. ڪاش مان مصور هجان ها ته جيڪر افق ۽ شفق کي ملائي تنهنجي رخسارن جو رنگ ڀريان ها! ڪارن بادلن جو رنگ تنهنجي واسينگ وارن تي ڀريان ها. رات جي ڪاري ٻاٽ تنهنجي چشم ۾ سميٽيان ها. ستارن کي آسمان مان ڇني تنهنجي چوٽين ۾ لڳايان ها. گلاب جي لالي چورائي تنهنجي سنهڙن چپن تي لڳايان ها. تون تيز رفتار سان ڪلاس ڏانهن هلي وئينءَ مان به ڪلاس ۾ اچي ويٺس. اسڪول جو بيل ڏهه پندرنهن منٽ اسانجي اچڻ کان اڳ لڳي چڪو هو ۽ سڀ شاگرد ڪلاس ۾ ويٺل هئا. جنهن وقت تون پنهنجي سيٽ تي ويٺينءَ ته سڀني ڇوڪرن جون نگاهون تو ۾ کتيون ڄڻ ائين پئي محسوس ٿيو ته سڀني جي دل جي ڌڙڪن تون هئينءَ.
ڪلاس ٽيچر انگلش پروز مان شيڪسپيئر جو نيئر روڊ فارسٽ جو سبق پڙهائي رهيو هو جنهن ۾ پيار جي پياسي جوڙي جو وڇوڙو لکيل هو. آخر ميلاپ ٿئي ٿو ۽ شادي ڪن ٿا. سڀئي شاگرد اهو سبق تمام غور سان پڙهي رهيا هئا. منهنجي دل زور سان ڌڙڪي رهي هئي جو تون مون کي ڏسي رهي هيئنءَ.
ٽن پيرڊن گذرڻ بعد رسيس جو بيل وڳو هرڪو شاگرد ڪلاس کان ٻاهر هليو ويو ۽ تون به پنهنجي هم ڪلاس سرتين سان گڏجي مشڪندي ٻاهر هلي وئينءَ پر مان ڪلاس ۾ ويٺو رهيس ۽ محبت جي مهراڻ ۾ غوطه زن هيس ۽ خيالي گهوڙي تي چڙهي، محبت جي ميدان ۾ ڊوڙي رهيو هوس. منهنجي خيالي گهوڙي جي واڳ تڏهن منهنجي هٿن مان ڇٽي جڏهن رسيس جي گذرڻ جو بيل وڳو ۽ سڀ ڇوڪرا اچي ڪلاس اندر ويٺا، ٿوري دير کان پوءِ برسات جون ننڍيون ننڍيون بوندون وسڻ لڳيون جي آهستي آهستي وڏ ڦڙي ۾ تبديل ٿي ويون. منهنجون اکيون شاگردن کان پاڻ بچائي تنهنجي نماڻن نيڻن سان ٿي مليون تنهنجي به ساڳي حالت هئي ، تنهنجيون پيارون نظرون شايد اهو پيغام پهچائي رهيون هيون ته ڪهڙو نه سهانو سمو آهي. ان ملهار ۾ تون ۽ مان ملي ڪري برسات جي ترنم سان گڏ محبت جا گيت ڳايون ها.
جاگرافيءَ جو ٽيچر ڪلاس ۾ آيو ۽ جاگرافي پڙهائڻ شروع ڪيائين، پر مان پنهنجي ڌن ۾ مگن مست ڪنڌ هيٺ ڪري. ماضيءَ جو اهو واقعو دهرائي رهيو هيس جڏهن تون هڪ ڏينهن برسات ۾ پنهنجي گهر کان ڊوڙي منهنجي گهر آئينءَ ۽ مونکي اچي ٻڌايو ته گڊوءَ جي پيءُ ڪالهه بدڪون آنديون آهن ۽ هلي ڏسون ته ڪيئن نه برسات ۾ خوش ٿيون ٿين ۽ مينهن جي گڏ ٿيل پاڻيءَ ۾ پيون ترن. مان جلدي جلدي اٿيس ۽ ڊڪ پاتم، اڃان در وٽ پهتس ته منهنجو پير ترڪي ويو ۽ ڪري پيس. منهنجو مٿو در جي چانئٺ سان لڳو ۽ مٿي مان رت نڪرڻ لڳو. تون روئندي روئندي منهنجي ماءُ کي وڃي ٻڌايو جنهن مونکي اُمالڪ اچي کڻي کٽ تي سمهاريو. هن منهنجو ڦٽ صفا ڪري ريشمي ڪپڙو منهنجي ڦٽ تي رکي پٽي ٻڌي ڇڏي پر اڃان به تنهنجن غزالي نيڻن مان نير نيسار ڪري ٿي وهيو، جنهن تي منهنجي ماءُ توکان پڇيو ته تون ڇو روئي رهي آهين؟ تو منهنجي ماءُ کي وراڻي ڏني ته هن کي ڇو ڌڪ لڳو آهي. منهنجي ماءُ توکي پرچائڻ لڳي ۽ جهٽ ۾ برفيءَ جو ٽڪر کڻي اڌ توکي ڏنائين ۽ اڌ کائڻ لاءِ مونکي ڏنائين. مان اهو اڃان سوچي رهيو هوس ته جيڪر اسان ٻئي اڃا ننڍا هجون ها ته ايتري ۾ اوچتو جاگرافي ٽيچر مونکان سوال پڇيو. ليڪن مون تي اوچتي سوال پڇڻ تي بدحواسي ڇانئجي ويئي هئي. سوال جو جواب به ڪونه ڏيئي سگهيس ۽ سارو ڪلاس منهنجو منهن تڪي رهيو هو. ٽيچر مولابخش هٿ ۾ کڻي مون ڏانهن وڌيو ۽ ٻه چار رول منهنجي هٿ تي وهائي ڪڍيائين ۽ پنهنجي ڪرسي ڏانهن موٽي ويو. منهنجيون اکيون جو تنهنجي نظرن سان ٽڪريون ته تنهنجو من موهيندڙ چهرو مرجهايل نظر آيو، شايد توکي مون تي ترس آيو ۽ بيگناهيءَ تي ڏک جو اظهار ٿي ڪيو.
موڪل جو گهنڊ وڳو هرڪو شاگرد ڪلاس مان هليو ويو ۽ تون به پنهنجي ساهيڙين سان گڏجي نڪتينءَ پر هڪ دفعو تو پنهنجي صراحي دار گردن ڦيرائي ڏٺو، شايد همدرديءَ جو اظهار ٿي ڪيو، مون پنهنجي هٿن کي ڏٺو جنهن تي نير پئجي چڪا هئا ۽ ڪتاب کڻي ڪلاس کان ٻاهر نڪتس.
تون پنهنجي ساهيڙين سان گڏجي گهر جي دروازي وٽ پهتينءَ ۽ ايتري تائين پنهنجي ساهيڙين سان ڳالهائڻ ۾ مشغول هئينءَ جيستائين مان اچي لانگهائو ٿيس ۽ پنهنجي ساهيڙين کي ائين چئي هلي وئين ”چڱو خدا حافظ“ شايد توکي منهنجو انتظار هو.
اسڪول مان ٻه مهينا ڇٽي ملي چڪي هئي ۽ ٽئين مهيني ۾ مئٽرڪ جو امتحان هو. خاص مئٽرڪ ڪلاس جي شاگردن جي ٽرپ موڪل ملهائڻ لاءِ هڪ هفتو ڪوهه مري وڃڻي هئي. جنهن لاءِ ريلوي وارن اسان شاگردن لاءِ هڪ گاڏو، جنهن ۾ ٻه ڪمپارٽمينٽ هئا هڪ ڇوڪرين لاءِ ۽ ٻيو ڇوڪرن لاءِ رزرو ڪيا هئا. مقرر ڏينهن ۽ ٽائيم تي سڀ ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون جاگرافي ٽيچر جي قيادت ۾ اچي اسٽيشن تي سهڙياسون ۽ پنهنجا سامان گاڏي ۾ رکي پنهنجي پنهنجي جاءِ تي ويٺاسون. پوري وقت تي گاڏي هلي ڇهه ڇهه پئسا، ڇهه ڇهه پايون ڪندي اچي روهڙي ريلوي جنڪشن تي پهتي. جتي مسافرن جي لهڻ چڙهڻ، ڊڪ ڊوڙ جو خوب نظارو لڳو پيو هو. اسين به سڀ شاگرد پنهنجي گاڏي مان لهي هيڏانهن هوڏانهن گهمڻ لڳاسون. اڃان گاڏي ڇٽڻ ۾ ڪافي وقت هو. اڳيان ڇوڪريون جاگرافي ٽيچر سان گڏ ۽ پٺيان سڀ ڇوڪرا هئاسون. تو بار بار پنهنجي ڪُونج جهڙي ڳچي ڦيرائي مونکي ٿي ڏٺو ۽ مان خاموش نگاهن سان ڇوڪرن سان گڏ هلندو رهيس. ٿوري تفريح بعد هر ڪنهن شاگرد گاڏيءَ ۾ پنهنجي پنهنجي جاءِ ورتي.
رات به پنهنجي ڪاري چادر وڇائي ڇڏي هئي، هر طرف اوندهه ۽ سناٽو ڇانيل هو. فقط ريل گاڏيءَ جي هلڻ جو آواز ٻڌڻ ۾ پئي آيو. هيڏانهن ڇوڪرا پنهنجي پنهنجي ڌن ۾ مست. ڪو ڪنهن سان ڳالهائي رهيو هو ته ڪو ڪجهه جهونگاري رهيو هو. ننڊ به ڪنهن ڇوڪري کي ڪونه ٿي آئي ۽ ڪي ته مسخرين ۽ چرچن جي چهراڻ لڳائي ويٺا هئا. ڪنهن شرارتيءَ کي اچي شرارت سجهي ۽ منهنجي لاءِ فرمائش ڪئي ته راڳ ٻڌائي، جنهن تي جاگرافي ٽيچر تائيد ڪئي. هونءَ به مان جڏهن اسڪول ۾ ڪو فنڪشن يا ڊرامو ٿيندو هو ته بهرو وٺندو هيس. مان جاگرافي ٽيچر جي زور ڀرڻ تي ڳائڻ لڳس. گاڏي ۾ بلڪل خاموشي ڇانيل هئي . منهنجي ڳائڻ تي ڇوڪريون به پنهنجي ڪمپارٽمينٽ مان نڪري اسان ڇوڪرن جي ڪمپارٽمينٽ جي لنگهه ۾ اچي بيٺيون، تون به انهن سان گڏ هئينءَ. جاگرافي ٽيچر ٻن چئن ڇوڪرن کي هڪ ڀرت تان اٿاري اوهانجي ويهڻ لاءِ جاءِ خالي ڪرائي ۽ اوهان اچي ان ڀرت تي ويٺيون. توکي ڏسي منهنجي دل جون تارون ڇڙي پيون ۽ سوز جو سُر ڪڍڻ لڳيون. مان ڳائيندو رهيس منهنجي ڳائڻ ۾ شڪوه ۽ شڪايت هئي. التجا هئي. پنهنجيون اکيون تنهنجي اَهو چشم ۾ کتل ڏٺم ٿي ته تنهنجو صراحي دار گردن فخر کان اُچو هو ۽ تنهنجن پياري شرير نگاهن مان ائين پئي معلوم ٿيو ته هيءُ سورن جو سٽيل ڳائيندڙ منهنجو ئي پرستار آهي. ان وقت منهنجي حالت عجيب هئي مون ائين ٿي ڀانيو ته اسان ٻنهي کانسواءِ گاڏيءَ ۾ ٻيو ڪو به موجود نه آهي. منهنجو ڳائڻ بس ٿيو ته سڀني جي وات مان واه واه نڪتي ۽ اوهان سڀئي پنهنجي ڪمپارٽمينٽ ۾ هليون ويون. بس منهنجي دل جي اها تمنا هئي ته تون ساري زندگي منهنجي اڳيان ائين ويٺي هجين ۽ مان تنهنجي اڳيان سوز جي ستار جي تارن تي پنهنجي سورن جي ڪهاڻي راڳ جي صورت ۾ ڳائيندو رهان.
ريل گاڏي به راولپنڊي جي اسٽيشن تي پهتي. اسان سڀ گاڏيءَ مان هيٺ لهي پليٽ فارم تي بيٺاسون. مون توکي ڏٺو ته تون مونکي ڏسي مرڪي رهي هئينءَ. تو مون کي چيو ته، ”مسٽر اشرف مهرباني ڪري منهنجي بيگ به ته کڻجو.“ ۽ مون تنهنجي فرمائش خوشيءَ سان قبول ڪئي. آخر بس اسٽينڊ تي پهتاسون. بس ۾ سامان رکي پُر رونق راولپنڊيءَ جو شهر لتاڙي ور وڪڙ رستا پار ڪندي اچي ڪوه مريءَ جي رستي تي پهتاسون . بس پنهنجي رفتار سان هلي رهي هئي. بس جي درين مان ٿڌڙي هوا سرڙاٽ ڪندي بدن کي ٿي ٺاريو. هر هڪ شاگرد پنهنجي مستيءَ ۾ مگن هو ۽ قدرتي نظارن جي لطف وٺڻ لاءِ هو ٻاهر درين کان ڏسڻ ۾ مشغول هو، پر منهنجي دل اڃان به اونهي سوچ ۾ هئي، شايد انهيءَ وقت جو انتظار هو ته آءٌ توسان ٻه چار محبت جون مٺيون ڳالهڙيون ڪريان ۽ دل جي درد جو داستان ٻڌايان.
اڃان مان سوچ جي بحر ۾ غوطه زن هوس ته هڪ جهٽڪو آيو ۽ بس بيهي رهي. ٻاهر بس مان نڪري سڀ المنزل هوٽل ۾ گهڙياسون. قدرتن هوٽل ۾ لاڳيتا ٻه ڪمرا ملي ويا هڪ ۾ ڇوڪريون ۽ ٻئي ۾ ڇوڪرا رهڻ لڳا. صبح نمودار ٿيو ۽ ماڻهن جي اچ وڃ لڳي ويئي.
آسمان اڄ به ڪارن ڪڪرن سان ڇانيل هو ۽ رکي رکي وڄ به وراڪا ڪري چمڪاٽ ٿي ڪيو. اسين سڀ نيرن ڪري سير جو سواد وٺڻ لاءِ نڪتاسون. هڪڙي هنڌ ويهي توسان ڳالهائڻ جو موقعو ملي ويو ۽ محبت جون ڳالهيون ڪيوسين. تو چيو:” ڏس جيئن بجلي بادلن کان جدا نه آهي تيئن پاڻ به ڪڏهن جدا نه ٿينداسين.“ پوءِ زندگيءَ لاءِ هڪ ٻئي جا ساٿي ٿي رهڻ جا واعدا به ڪياسين.
وقت پنهنجي رفتار سان گذرندو ويو ۽ اسانجا امتحان به ختم ٿيا. اوچتو توکي لاهور وڃڻو پيو. مان ريلوي اسٽيشن تي توکي ڏسڻ آيس. تو وڃڻ وقت مونسان جلدي واپس اچڻ جو واعدو ڪيو ۽ يقين ڏياريو.
نوري! مان ان تنهنجي واعدي تي اعتبار ڪيو. گاڏي وسل هنئي ۽ آهستي آهستي رواني ٿي . مون هٿ لوڏي توکي ”خداحافظ“ چيو . گاڏي تيز ٿيندي رهي ۽ غائب ٿي ويئي. مان ڏک وچان آهستي قدم کڻندو اچي گهر سهڙيس ۽ تنهنجي جدائي جي غم ۾ گم ٿي ويس. ڏينهن پٺيان ڏينهن گذرندا رهيا اچي سال پورو ٿيو، پر منهنجو جيئڻ تنهنجي جدائي ۾ جنجال ٿي پيو ۽ تنهنجي جدائي ۽ انتظار جي گهڙي مثل ورهيه ٿي گذري. پنهنجي دل کي تنهنجي جلد ورڻ ۽ هڪ ٻئي کان نه جدا ٿيڻ جي دلاسي تي زنده رکندو رهيس. اُف منهنجي دل ۾ جو تو پيار جو گهر بنايو هو سو توکانسواءِ ويران هو.
مون مئٽرڪ کان پوءِ پڙهڻ ترڪ ڪري ڇڏيو هو . ڇاڪاڻ ته منهنجي مالي حالت به ڪمزور ٿي ويئي.
منهنجي مٺڙي ماءُ جنهن مونکي پالي، نپائي وڏو ڪيو ۽ مونکي خوش رکڻ لاءِ هر ممڪن ڪوشش ٿي ڪئي، اها ماءُ مونکان هميشه لاءِ جدا ٿي ويئي ۽ راه رباني وٺي ويئي. منهنجي جيجل امڙ کي فوت ٿئي اڃا اڍائي سال مس ٿي چڪاهئا ته منهنجي ننڍي ڀيڻ رضيه جي حالت بگڙندي رهي، جا اڳ دم جي بيماريءَ ۾ مبتلا ٿي چڪي هئي. مون ڪنهن فرم ۾ 90 رپيه ماهوار تي نوڪري ڪئي. چوندا آهن ته ڪمبختي اڪيلي ڪانه ايندي آهي. منهنجي ڀيڻ ٻارهن سالن جي اچي ٿي هئي، مان سندس پرورش ڪندو رهيس ۽ علاج ڪرائڻ ۾ ڪابه ڪسر ڪانه ڇڏي هيم پر آخر هن کي به ظالم موت ڪين ڇڏيو ۽ مونکي هن زماني ۾ سورن جي دنيا ۾ اڪيلو ڇڏي ويئي هلي. هاڻي ڇو نه روئان، ماڻهن کي ڳوڙها ڳاڙي ڏيکاريان، منهنجو ته غم هڪ بهترين ساٿي آهي. ڏس مونکي سڀ ڇڏي ويا پر منهنجي ساٿي غم مونکي ڪونه ڇڏيو آهي ۽ ساٿ ڏيندو رهي ٿو پر خوشي ۽ غم ته انسان جي زندگيءَ جا ورق آهن. تنهنجي ياد منهنجي ذهن تي نقش ٿيل آهي ۽ جنهن به ساعت تنهنجي ياد جو نقش منهنجي اکين آڏو اچي ٿو ته اکين مان نير نيسارا ڪري وهن ٿا ۽ اندر مان سرد آه نڪري ٿي. مان ايتري عرصي ۾ تنهنجي جدائي ۾ لڇندو رهيس. تنهنجي تصور جي دنيا ۾ غرق هيس، ۽ تنهنجي واعدي جي سهاري جيئندو رهيس، پر اهڙو وقت آيو، اوچتو خبر پيم ته تون هڪ ڊاڪٽر سان شادي ڪئي آهي. منهنجي اکين اڳيان اوندهه اچي ويئي ۽ سڪل بنڊ وانگر ڌڙام ٿي ڪري پيس. جڏهن هوش آيو ته ڏٺم ته منهنجو سارو بدن لرزي رهيو هو ۽ پگهر ۾ شل هيس، توهڪ ڊاڪٽر سان شادي ڪري پنهنجا ڪيل واعدا وساري ڇڏيا. تو جيڪو سِڪ جو صلو منهنجي دل جي چمن ۾ پوکيو هو، جنهنکي پيار جو پاڻي ڏيئي وڌائي وڻ ڪري ڇڏيو هو تنهنکي تو بيوفائيءَ جي هڪ ئي جهٽڪي سان پٽي ڇڏيو. بس تنهنجا واعدا سئنيما جي مورتن وانگر منهنجي اکين اڳيان ڦرڻ لڳا ۽ ڳوڙها ڳاڙيندو رهيس.
ياد ڪر اهو واعدو ڪوه مريءَ جي ٿڌين هوائن ۾ بادلن جي سايي ۽ بجليءَ جي ڪڙڪاٽ ۾ ته ”موت پسند ڪنداسون پر جدا ڪونه ٿينداسون.“
تنهنجي واعدي شڪني، تنهنجي بيوفائي جو غم مونکان سٺو نه ٿيو مان اڳئي بيحال هوس، پر....پر مونکي اڃان به يقين ڪونه آيو. ۽ تنهنجي شادي جي ڳالهه کي ڪوڙ سمجهيم ته تو هڪ ڊاڪٽر سان شادي ڪئي آهي، پر اڄ اخبار ۾ ڏنل سرخيءَ ۾ تنهنجي رهيل يادگيرين جو خاتمو آندو ته ”ڊاڪٽر سليم رضا لاهوري ۽ سندس اهليه نور بيگم ڪار ذريعي ڪراچيءَ کان ايندي ريلوي ڪراسنگ وٽ حادثي ۾ مري ويا.“
***