حوا جي ڌيءُ
اسين پاڻ گڏجي ڪوارٽر جو ڪرايو به ادا ڪندا آهيون ۽ کائڻ پيئڻ ۾ به حصو وجهندا آهيون، اهڙيءَ طرح اسين ڪنهن هڪڙي مٿان وزن نه پوندا آهيون. انهيءَ گڏيل خرچي کان پوءِ به چڱا پئسا بچائي ابي امڙ ڏانهن موڪلي ڏيندا آهيون.
ڳوٺ جا حال پورا آهن، مهانگائيءَ ۽ بيروزگاريءَ ويتر حال پورا ڪري ڇڏيا آهن، نه ڪوئي اسڪول، نه اسپتال ۽ نه ئي ڪوئي صحت صفائيءَ جو مرڪز. هر جڳهه گندگي جا ڍير ۽ گندي پاڻي جا دٻا نظر ايندا. چار پنج سؤ پڪن گهرن جو ڳوٺ پوءِ به اهڙو، جيڪڏهن ڪوئي بيمار ٿئي ته انهيءَ کي ڪنهن وڏي شهر کڻائي وڃڻو پوي ٿو. الاءِ ته ڇو هلنديءَ واري ڳوٺ جو وڏيرو، ان طرف توجهه نه ٿو ڏي. شايد انهيءَ ڪري جو گهڻو ڪري هُو وڏي شهر ۾ رهي ٿو. هتان جا حال هتان وارا ڄاڻن.
ڳوٺ جي بدحالي ۽ بيروزگاريءَ چور ۽ ڌاڙيل پيدا ڪري وڌا آهن، ڪوبه امن ۽ سڪون سان پنهنجي زندگيءَ گذاري نه ٿو، ڪنهن جون مينهون چوري ٿي ويون ته وري ڪنهن جون ٻڪريون، ماڻهون رات جاڳي گذارين ٿا. هڪڙي ڏينهن ڳوٺاڻن پاڻ ۾ کُلي ڪچهري ڪئي ۽ فيصلو ٿيو ته جڏهن وڏو رئيس هٿ اچي ته گڏجي دانهين ٿيندا سين ۽ عرض ڪندا سين ته ڪو وسيلو ڪر هن عذاب مان اسان جي جند ڇڏاءِ. ڪجهه ڏينهن ۾ وڏو رئيس ڳوٺ پهچي ويو، سڄي ڳوٺ جا ماڻهو ساڻس ملڻ ويا ۽ ڳوٺ ۾ چوري چڪاري جي دانهن به ڏنائونس.
وڏو رئيس پهريان ته مُرڪي ويٺو. پوءِ چوڻ لڳو ته هت به چور پهچي ويا آهن ڇا! مان سمجهان پيو ته چور شايد وڏن شهرن ۾ رهندا آهن، ماڻهن جون موبائلون کسن ٿا، کيسا خالي ڪن ٿا، اُهي به ڏينهن ڏٺي جي وقت، مان پاڻ به ٻه ڀيرا ڦرجي ويو آهيان، پوءِ ٻڌايو مون ڪنهن کي دانهن ڏني.
وڌيڪ چوڻ لڳو ته ”مان سمجهان ٿو ته چور هِن ڳوٺ جو لفنگو ڇورو هوندو، سڄو ڏينهن هوٽلن ۾ گذاريندو ۽ رات جو غريبن جي گهرن جون ڀتيون ٽپندو هوندو.“
ڳوٺاڻا هڪٻئي جو منهن تڪيندا رهيا. ڪجهه دير جي خاموشي کان پوءِ وڏو رئيس چوڻ لڳو ”چڱو چڱو حد جي صوبيدار کي چوان ٿو ته اهو جاچ ڪري، ڪهڙا چور جاڳي پيا آهن. چڱو چڱو هاڻي وڃو هتان ، گهڻو وقت وڃايو نه.“ هر ڪو پنهنجو مُنهن بڇڙو ڪري گهر ڏانهن هليو ويو، ڪنهن کي به وڌيڪ ڳالهائڻ جي همت نه ٿي، هر ڪنهن کي خبر هئي ته ڌاڙيل ڪير ٿو پالي، سڀ کان وڏو پاٿاريدار سندس وڏو مُنشي مِٺل آهي، جنهن جي اوطاق تي خميسو ڌاڙيل سدائين ويٺو هوندو آهي. انهيءَ ڪري وڏي مُنشي جو رُعب به وڏو، ڪنهن نه ڪنهن کي حڪم ڪندو وڃ ڙي ٻه چار ڪُڪڙ پچرائي اچ، اوطاق تي مهمان لٿل آهن، ڪنهن کي مکڻ ته وري ڪنهن کي چانورن جي ماني پليءَ جو ساڳ کڻي اچڻ لاءِ چوندو. غريب ماڻهوءَ جو ڪهڙو حال، ڪي ته شهرن ڏانهن لڏي ويا ته ڪي ڀر وارن ڳوٺن ڏانهن.
هڪڙي ڀيري ڳوٺ جي مُکي ڀڳوانداس جو پٽ گم ٿي ويو، سڄي ڳوٺ ۾ ڪهرام مچي ويو، ڳوٺاڻن گڏجي شهر ڏانهن ويندڙ رستو بند ڪري ڇڏيو، هڙتال ڪيائون، حڪومتي مشينري حرڪت ۾ اچي وئي. واعده اقرار ٿيا ماڻهو خاموش ٿي ويهي رهيا. ٿيو ڪجهه به نه.
ڪنهن ماڻهوءَ، مُکيءَ جي دماغ ۾ عقل وڌو ۽ سمجهايو ته وڃ وڏي مُنشي وٽ کيس عرض به ڪريس ۽ لالچ به ڏيئس، ڏس ته ڪيئن نٿو ٿئي تنهنجو ڪم.
مُکي کي دماغ ۾ ڳالهه ويٺي، انهيءَ مهل جُتي پيرن ۾ ، پهتو وڏي منشي جي اوطاق تي.
وڏو منشي ته اڳ ئي انتظار ۾ ويٺو هو ته ڪڏهن ٿو اچي مُکي عرض کڻي.
وڏي مُنشي اُٿي مُکي کي هٿ ملايو، ”اچو اچو مُکي ويهو ويهو، اڄ ڪيئن اچڻ ٿيو، ٻيو ته خير آهي نه؟“
”منشي وڏا، خير وري ڪهڙو، اڃان منهنجو ٻچڙو ڪونه مليو آهي، هُن جي ماءُ ته روئي روئي حال بي حال ڪري ڇڏيا آهن. کائڻ پيئڻ به وسري ويو اٿس.“
”پوءِ پوليس ڇا ٿي ڪري“
”سرڪار، پوليس به پنهنجي ڪوشش ۾ لڳي پئي آهي، منهنجو عرض آهي ته توهان ڪجهه ڪريو، آئون خرچو ڀري ڏيندس.“ مکي چيو.
”مان ڪوشش ڪندس، مُکي ڪم ڪجهه ڏکيو آ.“ مُنشي چيو.
”سرڪار اوهان همت ڪندؤ ته ڪجهه مشڪل نه آهي. بس مون کي ٻچڙو ملي وڃي.“ مُکي هٿ ٻڌندي عرض ڪيو.
”چڱو چڱو، مان ڪوشش ڪندس، پر...“
”پر ڇا سائين...“
”پر خرچ لڳندو، چڱو خاصو خرچ لڳندو ۽ ٻُڌُ اهڙي ڳالهه ڪنهن سان ڪرڻي ناهي.“ منشي ورندي ۾ چيو.
”خرچ ڪيترو لڳندو سرڪار.“ مُکي پڇيو.
منشيءَ مُکي کي پنهنجو ويجهو سڏي ڪَنَ ۾ ڪجهه چيو.
”سرڪار“
“”بس بس، مُکي انهيءَ کان وڌيڪ مون کي چئو.“
”ته پوءِ هاڻي وڃ پئسن جو بندوبست ڪر، باقي ڪم منهنجو.“ وڏي منشي دل جي ڳالهه ڪري ڇڏي.
پهريائين مُکي ڀڳوانداس، مُنشي مِٺل جي گُهريل رقم جو ٻڌي ٻڏتر ۾ اچي ويو پرپُٺ جو خيال ايندي تڪڙا تڪڙا قدم کڻي گهر پهچي ويو. گهر جا سڀ ڀاتي پريشان هئا، سوالن مٿان سوال ڪرڻ لڳا، ”ڪجهه خبر پئي، ڇا چيو، پوليس وارن، وڏي منشي وٽ وئين، ڇا ٿيو ڪجهه ٻڌاءِ به....!“ مُکي ڪنهن جي نه ٻُڌي، سِڌو پنهنجي ڪمري ۾ هليو ويو. لوهي الماري کولي ٽجوڙيءَ مان پئسا ڪڍيا، ڪپڙي جي ننڍڙي ٿيلهيءَ ۾ وجهي ويڙهي رکيا، پوءِ منشيءَ جي نياپي جو انتظار ڪرڻ لڳو، گهر جا ڀاتي پريشان هئا، هر ڪنهن کي مُکي جي ورنديءَ جو انتظار هو، پر مُکي چُپ جي مُهر لڳائي ڇڏي هئي.
گهر جو دروازو کڙڪيو، سڏ ٿيو... ”مُکي... او مُکي...“
مُکي آواز سڃاتو، وڏي منشي جو آواز هو.
”آيو، آيو،“ مُکي ورندي ڏني.
مُکي گهر کان ٻاهر آيو .وڏو منشي مسڪرائي رهيو هو، پڇڻ لڳو.
”ڪم ٿيو.“
”جي ها، جي ها..“ مکي چيو ۽ پئسن جو ڀريل ٿيلهو مُنشي کي ڏنو ۽ پوءِ هٿ ٻڌي التجا ڪندي چوڻ لڳو ”سائين منهنجو ڪم.“
”مُکي، تون اسان جي پٺيان اچ، تنهنجو ڪم ٿي ويندو.“ مُنشي چيو.
رات جو وقت هو، انڌيري جو فائدو وٺندي مُنشي هڪ دروازو کڙڪايو،. آواز آيو ”ڪير“
”منشي وڏو.“
دروازو کليو، مينهن جو واڙو هو. ”ٻار کي وٺي اچ.“
منشي حڪم ڏيندي چيو.
ٻار کي آندو ويو، مُکي کي حوالي ڪندي وڏي منشي چيو، ”مُکي تنهنجي ٻار جي وڏي ڳولها کان پوءِ کڙتيل نڪتو، خاموشي سان هن کي وٺي وڃ ۽ ٻُڌ ڪنهن سان به اهڙو احوال نه ڪجان، جيڪو پڇي ته ٻار پاڻ ئي اچي ويو ، انهيءَ کان وڌيڪ ڪُڇ به نه.“
اڄ ڏينهن تائين ڪنهن کي به خبر نه پئي ته ٻار ڪٿان مليو.
مُکي ڀڳوانداس مرندي مري ويو پر اهڙي ٻڙڪ ڪنهن سان به نه ڪيائين.
ڳوٺن جي پنهنجي زندگي آهي، ميل ميلاپ، مهمان نوازي اڃان به قائم آهي، شادي هجي چاهي غمي ، رسم ۽ رواج ساڳيو هلندو پيو اچي.
اسان جي ڳوٺ کان سڏ پنڌ تي سيد بچل شاهه بخاري جي مزار آهي، هر جمعي رات جو هت محفل لڳندي آهي، مقامي ۽ ٻاهرين تر جا لوڪ فنڪار اچي پنهنجي فن جو مظاهرو ڪندا آهن، سچ پُڇو ته سڄي رات پرهه ڦٽيءَ تائين مزو ايندو آهي. روح کي وڻندڙ سرور محسوس ٿيندو آهي، سڪون واري جڳهه، هت هر ڪو پنهنجو غم مٽائي محبت جو پيغام کڻي ويندو آهي. اُتي گذريل گهڙيون ياد اچن ٿيون.
ڳوٺ جي ڀرسان وهندڙ سُون واهه جي ڪناري ٽاري جا وڻ ياد اچن ٿا، جنهن جي ڇانَو هيٺان ويهي اسڪول جا سبق ياد ڪندو هيس. اسڪول جي ڀرسان وَلُوءَ واري هوٽل به ياد اٿم، سڄو ڏينهن مَلائيءَ واري شيشي جي گلاس ۾ چانهه هلندي هئي. وَلُوءَ واري هوٽل ۾ چورن ۽ لُچن ماڻهن جي بيٺڪ به رهي ٿي، انهيءَ ڪري چڱو ماڻهو چانهه پي کسڪي ويندو هو، خبرون چارون ۽ سياست جي معلومات وٺڻي هجي ته شمن حجام جي سئلون تي هليو وڃ، وارن جي ڪٽنگ به ڪندو، مُلڪي واءُ سواءُ به ڪندو، خبرن تي تبصرو اهڙو ڪندو جو ٻُڌندڙ سوچ ۾ پئجي ويندو ته اهڙيون خبرون ڪٿان ٿو آڻي.
اسان جي ڳوٺ جي وڏي رئيس کي ڀلوڙ ڪتن پالڻ جو شوق به ڏاڍو آهي، ڪتن جي سارسنڀال لاءِ چڱن ڀلن ماڻهن جي نوڪري لڳائي ڇڏي آهي.
وڏو رئيس پاڻ به ڪتن جي کاڌ خوراڪ جو خيال رکندو، ڪتن جي پالنا ۾ ڪابه ڪسر ڪونه ڇڏيندو، هن کي اها خبر هئي ته ڪابه ڪسر رهجي وئي ته رِڇَ ڪتن کي ڦاڙي چيري ڇڏيندا، هر ماه جي پهرين آچر ڏينهن رِڇَ ڪتي جي ويڙهه ٿيندي آهي، ويڙهه ۾ پهريائين هڪ ڪتو جي مارجي ويو ته پوءِ ٻه ڪتا وڙهندا، شرطون به وڏيون . لونگ فقير جو رِڇ مکڻ جو پليل ڪتي، کي ڀاڪر ۾ وڌائين ته پوءِ ڪتي جي هڏين ٽٽڻ جو آواز ايندو ۽ جي چنبو هنيائين ته منهن به چيرجي ويندس.
ماڻهو تماشو ڏسڻ الاءِ جي ڪٿان ڪٿان ڪَهي ايندا هئا.
هر سال ڊسمبر واري مهيني ۾ وڏي پيماني تي جانورن ۽ صنعت جي نمائش لڳندي هئي. ڪٿان ڪٿان کان اسٽال لڳائڻ وارا يندا هئا، راڳ رنگ ۽ تماشو ڏيکارڻ وارن جا ٿيٽر لڳندا هئا.، سرڪس، موت جو کوهه ۽ جهولا ڏسڻ لاءِ ماڻهن جو سدائين ميلو لڳل هوندو هو. ڀلي نسل جا جانور ڪٿان ڪٿان کان هت اچي مقابلي ۾ حصو وٺندا هئا، اُٺن، گهوڙن ۽ ڏاندن جي گوءِ ٿيندي هئي، رنگ رنگ، مشاعرو ۽ سگهڙن جون ڪچهريون واه واه پئي ٿيندي . حُسن وارن جا نخرا ڏسي عاشق ويچارا مجبور ٿيندا هئا ۽ جي انهيءَ موسم ۾ برساتون ٿي پيون ته سڄي پروگرام تي پاڻي ڦري ويندو هو. گهڻا سال اڳ جڏهن مان اڃا ننڍو هئس، اسان جي ڳوٺ ۽ ڀر وارن علائقن ۾ سالن کان مينهن جو وسڪارو به ڪونه ٿيو. ڳوٺ جا ماڻهو پريشان ۽ مايوس رهڻ لڳا خشڪ ساليءَ سبب زمينون بنجر ۽ جانورن به مرڻ لڳا. هڪڙي ڏينهن ڳوٺ جا ماڻهو کلي آسمان هيٺان دعا گهرڻ لاءِ گڏ ٿيا، خدا اڳيان ٻاڏائي رهيا هئا. پياسي زمين، پياسا ماڻهو آسمان ڏانهن ٻئي هٿ مٿي ڪري گهري رهيا هئا. مينهن جو هڪ ڦڙو، آسمان بلڪل صاف سٿرو هو، ڪٿي به هڪ ڪڪر جو ٽڪڙو ڏسڻ ۾ نه آيو. مان ۽ منهنجو ابو گهر جي ٻاهران بيٺا هئاسين. منهنجي امڙ کي تڪليف هئي، ڳوٺ جون عورتون گهر جي ڪمري ۾ اچن وڃن پيون.
ٿوري دير ۾ ڪمري جو دروازو کليو، ٻار جي روئڻ جو آواز آيو. عورتون ٻاهر آيون، مبارڪ مبارڪ، ڌيءَ ڄائي آهي، ٻڌائڻ لڳيون. ابو خوش ٿيڻ لڳو، مون کي چوڻ لڳو سوڍل خوش ٿي، تنهنجي ڀيڻ اچي وئي.
مان خوش ٿيڻ لڳس. ٻاهر ڏٺم، ڏينهن اونداهي ۾ ڇانئجي ويو. آسمان ڏانهن ڏٺم، آسمان ڪارن ڪڪرن ۾ ڍڪيل هو. حيران ٿيس، ته اوچتو ڪڪر ڪٿان اچي نڪتا، برسات شروع ٿي، وڏ ڦڙو مينهن لهي پيو، ماڻهو خوشي وچان گهرن مان نڪري پيا، پياسي زمين برسات ۾ تَرَ ٿيڻ لڳي.
مان ورانڊي مان ڊوڙندو ٻاهر نڪري آيس. برسات جو پاڻي جسم کي ڌوئي رهيو هو. سالن جي ميراڻ زمين ۾ جذب ٿي رهي هئي.
ماڻهو خوش هئا، هنن جي دعا قبول ٿي. مان برسات ۾ پاڻي جو مزو وٺي رهيو هيس ۽ بابو گهر جي ورانڊي مان سڏي رهيو هو. ڊوڙندو گهر پهتس.
”ابا سوڍل، وڃ ڪجهه وٺي اچ، ماڻهن جو مُنهن مِٺو ڪيون، ڪجهه مِٺي شيءِ وٺي اچ.“ ابي چيو.
مان ڊوڙندو مٺائي جا ڪجهه دٻا وٺي آيس، منهنجي گهر ۾ اهڙي خوشيءَ ۾ منهنجي ڀيڻ جو نالو بختاور رکيو ويو.
بختاور، هوءَ بخت واري هئي، هن جي ڄمڻ وقت اوچتو برسات وسي پئي. هر ماڻهوءَ جي چهري تي مسڪراهٽ هئي. وڻ ٽڻ ۽ ٻوٽا ٽڙي پيا. تنهن وقت منهنجي عمر پندرهن سالن کن ٿيندي. مان خوشيءَ وچان پنهنجي ڀيڻ کي پيار ڪرڻ لڳس. جيڪا جنهن گهڙيون اڳ هن دنيا ۾ پنهنجون اکيون مَس کوليون هيون، مان ڏاڍو خوش هيس.
ايئن وقت گذرندو ويو،بختاور اڄ ننڍي سڀاڻي وڏي ٿيندي وئي، اچي ٻاويهن سالن جي ٿي. انهيءَ وچ ۾ امڙ سخت بيمار ٿي پئي، دوائن جو ڪو اثر ڪونه ٿيو، بيماريءَ ويتر امڙ کي ڪمزور ڪري وڌو، هن کائڻ پيئڻ ڇڏي ڏنو هو. مون کي شهر کان گهرائي ورتائين.
بيمار امڙ جي سيرانديءَ وٽ ويٺس. گهڻا دلاسا ڏيندو رهيس.
”امڙ تون جلد ٺيڪ ٿي ويندين، ڳڻتي نه ڪر، توکي شهر جي وڏين اسپتالن ۾ ڏيکاريندس، تون فڪر نه ڪر.“
”ابا سوڍل، ڪجهه به نه ٿيندو، وقت اچي پورو ٿيو آهي، اوهان ڪجهه به نه ڪيو.“
”نه امڙ، تون دل نه هار، سڀ ٺيڪ ٿي ويندو، حوصلو رک.“ مون کيس تسلي ڏيندي چيو.
منهنجي اکين مان ڳوڙها وهي نڪتا. مان پاڻ کي جهلي ڪونه سگهيس، روئڻ لڳس، مون سان گڏ منهنجي ڀيڻ به روئي رهي هئي.
منهنجي امڙ پوين پساهن ۾ هئي، هوءَ جلد ڪجهه ڳالهائڻ ٿي چاهيو، مون کي ويجهو سڏيندي چوڻ لڳي.
”ابا سوڍل،“
”جي امڙ“
”ابا، منهنجي ڳالهه ڌيان سان ٻُڌ“
”جي امڙ، منهنجي مِٺي امڙ.“
”ابا، مون سان هڪ واعد ڪر.“ هن ساهه کي ڇڪ ڏيندي چيو.
”حڪم، امڙ، ٻڌان پيو“، مون چيو.
هن ٿورو ساهه کنيو، هن جو آواز ٿورو ٿورو هلڪو ٿيندو ويو.
”ابا“
”“ٻڌان پيو، امان... ڳالهاءِ.... ٻڌان پيو... امان، امان... ٻڌان پيو.“ مان هن جي بلڪل ويجهو ٿيندي چيو.
هن ٿوريون اکيون کوليون ۽ هن جي اکين مان ڳوڙها وهي نڪتا.
مان سڏڪن ۾ پئجي ويس، منهنجي ڀر ۾ ويٺل منهنجي ڀيڻ بختاور روئي رهي هئي.
امڙ منهنجي مٿي تي هٿ ڦيريندي چوڻ لڳي، ”واعد ڪر... پنهنجي ڀيڻ جو هر حال ۾ خيال رکندين، هن کي ڪڏهين ڏکيو نه رکندين، واعدو ڪر ابا، واعد ڪر..“ امڙ آهستي آهستي ڳالهائي رهي هئي، هن جي اکين ۾ ڳوڙها هئا.
مون هن جا ڳوڙها اگهيا، مون چيو، ”امڙ تون فڪر نه ڪر.“ الله کي حاضر سمجهي واعدو ٿو ڪريان ، هن کي خوش رکندس، هر حال ۾ خيال رکندس. مان سڏڪن ۾ پئجي ويس.
هن مٿي ڏٺو، ”الله“ پوءِ ڪلمو پڙهيو ۽ اکيون پورجي ويون.
پوري گهر ۾ راڙو پئجي ويو.
امڙ گذاري وئي.
انهيءَ صدمي کي اڄ گهڻا سال گذري ويا آهن، مان پنهنجي ڀيڻ جو گهڻو خيال رکندو آهيان ،هن جي هر ڳالهه مڃيندو آهيان. هُن ڏانهن جڏهن ڏسندو آهيان تڏهن محسوس ڪندو آهيان ته هوءَ هينئر جوان جماڻ ٿي چڪي آهي پوءِ سوچيندو آهيان ته هن کي به هڪ ڏينهن پنهنجي گهر وڃڻو پوندو ۽ پنهنجي ابي امڙ جو گهر هميشه لاءِ ڇڏي وڃڻو پوندس. هوءَ پنهنجون ننڍپڻ جون يادون هميشه لاءِ پاڻ سان کڻي ويندي! انهيءَ سوچ ۾ منهنجو هيانَو به هيڻو ٿي پوندو آهي. اکين مان ڳوڙها وهي نڪرندا آهن. انهيءَ ڪري مان هن لاءِ سڀ ڪجهه ڪندو آهيان، جيڪو هوءَ چاهيندي آهي.
چاچي وريام پنهنجي پٽ لاءِ بختاور جو سنڱ گهريو، مون هن کان هُن جي مرضي پُڇي. هُن اهو فيصلو ڪرڻ اسان جي مٿان ڇڏيو. اسان خوشيءَ سان چاچي وريام جي پٽ سان رشتو ڳنڍي ڇڏيوسين.
چاچي وريام جو پٽ نئون نئون تعليم واري کاتي ۾ ماستر ڀرتي ٿيو ۽ فيصلو ڪيو ويو ته اڳئين سال رمضان شريف جي عيد کان پوءِ ڪابه تاريخ مقرر ڪري شاديءَ جي رسم ادا ڪئي ويندي، تيستائين هر ڪو پنهنجي پنهنجي تياري ڪري.
آئون به ڏينهن رات محنت ڪري پنهجي ڀيڻ لاءِ ڪجهه ٺاهڻ ۾ لڳيس ويس.
اڄ آچر جو ڏينهن آهي، فيڪٽريءَ کان موڪل جو ڏينهن. گهر ويٺي ڏينهن گذاري رهيو آهيان، اوچتو گهرجو در کڙڪيو، در کوليم ٻاهر ٽپالي بيٺو هو، هڪ لفافو ڏنائين.
لفافي کي کوليم، خط لکيل هو، جيڪو منهنجي نالي لکيل هو. خط جو پورو مضمون پڙهيم، منهنجي پيرن هيٺان زمين نڪري وئي، هڪ مون خط هڪ ڀيرو ٻيهر پڙهيو، منهنجو پورو جسم ڏڪي رهيو هو. مون هيڏانهن هوڏانهن ڏٺو، مون کان سواءِ ڪوبه موجود ڪونه هو، منهنجو مٿو چڪرائجي ويو، وڃي کٽ تي ڪِريس ۽ سُڏڪن ۾ پئجي ويس. خبر نه اٿم ته ڪيترو وقت روئيندو رهيس. جڏهن هلڪو ٿيس ته تڏهن هڪ ڀيرو خط کي پڙهڻ شروع ڪيو، لکيل هو،
”تنهنجي ڀيڻ جو هِت ڳوٺ ۾ گهر گهر چرچو پيو هلي، تنهنجي ڀيڻ تنهنجي دوست مولابخش سان کريل آهي، تون شهر ۾ ويٺو مزو ماڻين ۽ تنهنجي ڀيڻ هِت....!“
خط پڙهڻ کانپوءِ منهنجي حالت اهڙي هئي جهڙي جهنگ رهندڙ جانور جي. مون بيگ کنيو، ڪپڙا ۽ ٻيو سامان وجهي تڪڙا تڪڙا قدم کڻي ٻاهر روڊ تي نڪري آيس، اهو به ڪونه ڏٺو ته گهر کي تالو لڳايو يا نه، رڪشو ڪيو، بس اسٽينڊ تي پهتس، برسات تيز ٿيندي ٿي وئي، ڳوٺ واري بس تي ويٺس. مقرر وقت تي بس ڳوٺ رواني ٿي. انهيءَ وقت ڏينهن جا يارهن وڄي رهيا هئا، برسات سبب بس جي رفتار گهٽ هئي ۽ مزي مزي سان هلي رهي هئي. مان پريشانيءَ ۾ هيڏا نهن هوڏانهن ڏسي رهيو هيس ۽ جسم وڪڙ کائي رهيو هو، جوش سبب عقل ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏنو. صرف اهو سوچيان پيو ته اڃان ڪيتري دير لڳندي ڳوٺ پهچڻ ۾، تيز برسات سبب ڪجهه به ڏسڻ ۾ نه پيو اچي. بس جي رفتار گهٽجڻ لڳي ۽ منهنجي بيچيني جي رفتار وڌڻ لڳي. وقت کٽڻ جو نانءُ ئي نه پيو وٺي. مون سوچي ڇڏيو هو ته ڳوٺ پهچڻ وقت مون کي ڇا ڪرڻو آهي ۽ منهنجو پهريون قدم ڪهڙو هوندو.
ائين سوچيندي سوچيندي پنهنجي منزل تي پهچي وياسين. بس ڳوٺ سامهون اچي بيٺي ۽ مان بس مان هيٺ لٿس. شام جو وقت ٿي چڪو هو.
برسات هلڪي هلڪي ٿيندي وئي. مون مٿي آسمان ڏانهن ڏٺو، آسمان تي اڃان ڪاراڻ هئي. ڳوٺ ڏانهن ڏٺم، صرف پاڻي ئي پاڻي هو. ڳوٺ ڏانهن ويندڙ رستو به پاڻي ۾ ٻڏل هو. مون تڪڙا تڪڙا قدم کڻي گهر ڏانهن ويندڙ رستو ورتو.
ماڻهو گهرن جي ڇتين ۽ گهرن مان برسات جو پاڻي ٻاهر ڪڍي رهيا هئا، ٻار برسات جي پاڻي ۾ کيڏي رهيا هئا. برسات سبب ماحول آلودگو هو، مان تڪڙا تڪڙا قدم کڻندو مولابخش جي گهر پهتس.
در کڙڪايو
”ابا ڪير آهي؟“ گهر مان سندس والد پڇيو
مون هڪ ڀيرو در کڙڪايو.
”آيو، آيو، ابا آيو،“ در کليو، منهنجي سامهون مولابخش جو پوڙهو پيءُ بيٺل هو.
”ابا ڪير؟“
”چاچا مان آهيان، سوڍل، مولابخش ڪٿي آ؟“ مون پڇيو.
”ابا مولابخش پنهنجي ساهرين ويل آهي، اٺ ڏينهن ٿيا اٿس، اڃان ڪونه آيو آهي، ڇو ابا خير ته آهي نه؟!“
”چاچا، خير ڪونهي، اوهان چڱيءَ طرح ڄاڻو ٿا، پوءِ به خير ٿا پڇو.“ مون ٿوري گرمي ڏيکاريندي چيو.
”ابا اندر اچ، ڳالهه ويهي ڪر، ڪهڙي ڳالهه آهي.“ هن چيو
”چاچا، توکي خبر آهي ،پوءِ ڳوٺ کي خبر آهي.“ مون ڪاوڙ مان چيو.
”ابا، جيڪا ڳالهه تو ٻُڌي آهي اهو سچ نه آهي.“
سچ آهي ته تنهنجي ڀيڻ پاڪ ۽ صاف آهي. ڪوئي دشمني ڪري رهيو آهي. دشمن ڳولهه، سچ ۽ ڪُوڙ پاڻ ئي ظاهر ٿي پوندو، ابا غصو حرام آهي، غصي ۾ ڪوئي نقصان نه ڪجانءِ، پوءِ پڇتاءُ به ڪم نه ايندئي. ”هن نصيحت ڪندي چيو.
”مون کي تنهنجي نصيحت نه کپي چاچا، مون کي ته تنهنجو پُٽ کپي مولابخش، هينئر نه مليو ته پوءِ ڳولهي وٺندس.“ مون غصي ۾ جيڪو چوڻ هو، سو چئي ورتم.
مون کي مولابخش هٿ ڪونه آيو، غصي ۾ پنهنجي گهر روانو ٿيس، برسات هلڪي ٿي وئي هئي، صرف ڪڻ ڪڻ پئجي رهي هئي،
گهر جي دروازي تي پهتس، ٿورو ڌِڪو ڏنم، دروازو کلي ويو، بابي اوچتو دروازو کلندي ڏسي هَڪل ڪئي. ”ڪير آهين؟“
مون ورندي ڪونه ڏني. ڏٺم بابا کٽ تان اٿيو،دروازي ڏانهن ٿي آيو. مون ڏٺو، منهنجي ڀيڻ نماز پڙهي پئي. هوءَ سلامي ورائي دعا گهري رهي هئي. بابو دروازي تي پهچي ويو مون کي ڏٺائين ۽ حيراني ۾ پُڇڻ لڳو.“ ابا خير ته آهي نه، ائين خاموش ڇو آهين، ورندي نه پيو ڏين؟“
مون پوءِ به خاموشي اختيار ڪئي.
”ابا تون خاموش ڇو آهين، ڳالهائين ڇو نٿو.“ هن حيراني مان پڇيو.
آئون بابا کان پڇڻ لڳس ڇا توکي خبر آهي ته ڳوٺ ۾ بختاور جو چرچو پيو هلي.“
”ها خبر آهي، اهو بلڪل ڪُوڙ آهي، ماڻهن جو مُنهن ڪير بند ڪندو، جيڪي ڪجهه تو ٻڌو آهي اهو سچ نه آهي، سچ اهو آهي بختاور پاڪ ۽ صاف آهي.“بابي ورندي ڏيندي چيو.
ليڪن مان عقل جي انڌي گهوڙي تي سوار هيس، منهنجي اندر ۾ غيرت جو ڀُوت ويٺل هو، سو پنهنجو ڪم ڪري پوءِ نڪرندو. مان بابي جي ڳالهه کي ڪيئن مڃيندس. بابو سمجهائيندو رهيو پر مان ٻڌڻ لاءِ تيار ڪونه هيس، مون ڏٺو بختاور نماز جو مُصلو ويڙهي هڪڙي هنڌرکيو ۽ اسا نجي ڳالهه ٻڌندي رهي. جڏهن هُن کي ڳالهه سمجهه ۾ آئي ته روئڻ لڳي ۽ جسم ڏڪي رهيو هيس.
هوءَ رڙيون ڪري رهي هئي. ”بابا، بابا“
مون هڪل ڪئي ۽ ڊوڙي وڃي ورانڊي مان ڪهاڙي کنئي. بختاور، کليل دروازي کان ٻاهر ڊوڙ پاتي ۽ بچايو بچايو ڪري رهي هئي. بابي مون کي ڀاڪر ۾ جهليو ۽ رڙيون ڪرڻ لڳو، ”نه ابا نه، نه ابا نه... اڙي گناهه ٿو ڪرين، اڙي بي ڏوهي ٿو مارين. خدا جو واسطو ٿئي نه ڪر ايئن، اڙي تنهنجي ڀيڻ آهي، اڙي تنهنجي ڀيڻ آهي، خدا جو ، رسول جو واسطو اٿئي ايئن نه ڪر، ابا ائين نه ڪر ابا...“
بابي جا ڪمزور هٿ ڍرا ٿي ويا، هو روئڻ لڳو، مون هڪ به نه ٻڌي ۽ دروازي کان ٻاهر ڊوڙ پاتي، ڪهاڙي منهنجي هٿن ۾ هئي ۽ بختاور مون کان اڳيان رڙيون ڪندي ڊوڙندي پئي وڃي. برسات جي پاڻيءَ ڪچي مٽي ۾ ڇڪناهٽ پيدا ڪري ڇڏي هئي. مون ڏٺو ته بختاور ٻه ڀيرا هيٺ زمين تي ڪري پئي ۽ ساهه جي ڀوَ کان ڊوڙڻ لڳي. ائين اسين ڳوٺ کان ٻاهر نڪري آياسين. بختاور ڊوڙي ڊوڙي ٿڪجي پئي ۽ ڪيچڙ ۾ ڪري پئي، مان اچي پهتس ۽ سندس مٿان اچي بيٺس.
هوءَ روئي رهي هئي، مون کي واسطا ڏئي رهي هئي. مون ڪهاڙي ٻنهي هٿن سان مٿي کنئي . هيٺ زمين تي منهنجي ڀيڻ روئي ، چئي رهي هئي ”نه ادا نه... ادا نه...“
منهنجي اکين اڳيان انڌيرو ڇانيل هو. جيئن منهنجي هٿن مان ڪهاڙي هيٺ آئي، مون ڏٺو امڙ رڙيون پئي ڪري...“ نه ابا نه مار... ابا نه مار...“
منهنجا هٿ اتي جهلجي ويا.
مون ڏٺو، امڙ زمين تي ڪريل آهي ۽ روئي پئي، منهنجي هٿن مان ڪهاڙي هڪ پاسي ڪري پئي، مان هيٺ جهڪي ڪري پنهنجي ڀيڻ بختاور کي کنيو ۽ ڀاڪر ۾ وڌو.
هوءَ روئي رهي هئي، هن جو پورو جسم خوف کان ڏڪي رهيو هو، مون پنهنجي جسم تان چادر لاهي هن جي جسم کي ڍڪي ڇڏيو.
***