10
_ منهنجي خيال ۾ جيئن لذت پرست انسان ڪائنات جي هر خوبصورتيءَ کي ايئن چُوسن ٿا، جيئن ان جي هڏين مان مِکُ به چوسي وٺن، ته جيئن مڪمل سُرور ۽ لذت حاصل ڪري وٺن_ تيئن اُهي ماڻهو، جيڪي ڏک پرست آهن، سي به سمورا درد جا رشتا پنهنجي جيءَ سان جڙي، سموريون پيڙائون شراب جي پيگ وانگر پي وڃن ٿا، ۽ پنهنجي ذهن ۾ لذت ۽ سُرور محسوس ڪن ٿا.
[ڪتاب: اسان جيئن جيئي ڪو، صفحو: 143]
•
_ انسان ابتدائي اشتراڪي دور مان گذري، جڏهن قبيلائي دور ۾ داخل ٿيو ۽ منجهس، ذاتي ملڪيت، قبضي ۽ تسلط جي شعور پختگي حاصل ڪئي، ان وقت کان ئي انسان جي ذهن ۾ وڌ کان وڌ شيون پنهنجي قبضي ۽ ڪنٽرول ۾ وٺڻ جي خواهش زور وٺندي وئي.
[ڪتاب: قومي تحريڪ ۾ رُڪاوٽون، صفحو: 9]
•
_ ڊگهيءَ غلاميءَ دوران محڪوم قوم اهڙي حالت کي وڃي پهچندي آهي، جو ان کي نظرياتي طرح ته هڪ قوم چئي سگهبو آهي، ليڪن هڪ قوم جي فردن جي پاڻ ۾ لاڳاپن ۽ ڳانڍاپن لاءِ جيڪي خصوصيتون ۽ خوبيون هئڻ گهرجن، سي بلڪل ختم ٿي وينديون آهن.
[ڪتاب: قومي تحريڪ ۾ رڪاوٽون، صفحو: 34]
•
_ دنيا جي قومي آزاديءَ جي تحريڪن جي مطالعي مان معلوم ٿئي ٿو ته قومي آزاديءَ جي تحريڪ جو بنياد
(1) ثقافت
(2) تاريخ
(3) زبان
(4) حب الوطني
(5) آزاديءَ جي قائدن تي رکڻ گهرجي.
[ڪتاب: قومي تحريڪ ۾ رُڪاوٽون، صفحو: 35]
•
_ انقلابي تحريڪن جي تاريخ جي هڪ وڏي ماهر جو چوڻ آهي ته: ”ثقافت تاريخ جو ڦل آهي“ ان جو مطلب هي ٿيو ته، جنهن ملڪ جي تاريخ جي جهڙي رفتار رهي هوندي، پيداواري ذريعن جي جيڪا ڪيفيت هوندي، انساني سڀاءَ ۽ ان تي جاگرافيائي ماحول جيڪو اثر وڌو هوندو، قبيلائي دور، جاگيرداري دور ۽ آخر ۾ بيٺڪي سرشتي جي جيڪا حالت رهندي آئي هوندي، تنهن جو اندازو ان ملڪ جي قومي ثقافت جي ڌار ڌار شاخن کي ڏسي لڳائي سگهجي ٿو.
[ڪتاب: قومي تحريڪ ۾ رڪاوٽون، صفحو: 36]
•
_ هي ڳالهه ظاهر آهي ته ايندڙ نسل کي وقت، ماحول، حالتون ۽ تاريخي رفتار ويندڙ نسل کان ڌار ۽ جدا ملنديون آهن، ان ڪري هو پنهنجي اڳئين نسل جي ڇڏيل يادگار ۽ ورثي ۾ تبديليون ۽ ترميمون، اضافا ۽ گهٽتايون ڪندو، ڪجهه پنهنجون ايجادون، پنهنجا ڏک ۽ سُک، جيڪي گذريل نسل کان بهرحال مختلف هوندا آهن، سي ملائيندو ثقافت جي سلسلي ۽ زنجير کي اڳتي وڌائيندو ايندو آهي، اهوئي سبب آهي، جو ثقافت لاءِ چيو ويندو آهي، ته ثقافت وَهندڙ درياهه وانگر آهي، جنهن ۾ رزانو نوان اضافا ۽ واڌارا پيا اچن. ظاهر آهي ته انسان پنهنجي پيدائش کان وٺي هڪ جاءِ تي نه بيٺو آهي، ۽ نه ئي سندس فڪر ۽ ذهن. جڏهن انساني قافلو خود درياهه وانگر روان دوان آهي، ته ان جي محسوسات جي عملي روپ ۾ تبديلي اچڻ ضروري آهي ۽ ان کي به درياهه وانگر وهندڙ ئي هئڻ گهرجي.
[ڪتاب: قومي تحريڪ ۾ رڪاوٽون، صفحو: 37]
•
_ فطرت جو قانون آهي ته انسان پنهنجي محنت ۽ مشقت سان جيڪا شيءِ تخليق ڪندو آهي، سا کيس بيحد پياري ۽ عزيز هوندي آهي. اهو ان جي هڪ ذري تان به دستبردار ٿيڻ لاءِ ڪنهن به صورت ۾ تيار ڪونه ٿيندو آهي. ان کان سواءِ انساني ۽ نظريات جي تاريخ جي مطالعي مان معلوم ٿئي ٿو، ته انسان جيڪڏهن ڪنهن شيءِ کي وڌ کان وڌ چاهي ٿو، ۽ ان کي ڪنهن به صورت ۾ ڇڏڻ لاءِ تيار نه ٿو ٿئي اها شيءِ انساني روايتن جي لڙي آهي.
دنيا جي مکيه پيغمبرن کان وٺي جديد دور جي انقلابي مفڪرن تائين، هر ڪنهن پنهنجي پنهنجي تحريڪ دوران انهن روايتن، ريتن ۽ رسمن کي ڇيڙڻ بجاءِ پنهنجي تحريڪ لاءِ هٿيار طور ڪتب پئي آندو آهي.
[ڪتاب: قومي تحريڪ ۾ رُڪاوٽون، صفحو: 38،37]
•
_ تاريخ، هڪ مسلسل عمل ۽ لڳاتار وهڪرو آهي، جيڪو قومن جي تشڪيل، پيداواري ذريعن جي واڌاري ۽ ان جي ذريعي سياسي، سماجي، معاشي ۽ اخلاقي طبقن ۽ گروهن جي پيدائش جي حڪايت ۽ شڪايت ٻڌائيندو، ٺاهيندو، ڊاهيندو وڌندو رهي ٿو.
[ڪتاب: قومي تحريڪ ۾ رُڪاوٽون، صفحو: 43]
•
_ محبوب جي وارن ۾ ويڙهيل خوشبودار گجري جيان مهڪندڙ، مرڪندڙ موکيءَ جهڙي مست موسم، سحر انگيز ۽ دلفريب ادائن جو امين شفاف دلين جو ڌڻي، سنڌ جي جوڌن، جوانن، سرويچن ۽ ماکيءَ جهڙن مٺڙن ماڻهن جو محبوب هر نئين جنم ۾ اسان سان همقدم همسفر رهندو.
•
_ سنڌ ڌرتي، جنهن جي عشق مون کي استادِ ازل کان اها تعليم ڏياري، سا ايڏي ته دلڪش آهي، جو مون کي هر نظارو، مُند جو هر اثر ۽ هوا جو هر جُهوٽو، پنهنجو پاڻ تي فدا ڪرڻ لاءِ ايئن سڏيندو آهي، جيئن شاهه محمد نابينا جي نَڙ جو هر سُر پنهنجي محبوب کي سڏيندو هو. بهار جي مند ۾ جڏهن ٻٻر ۾ گُل ٽڙندا آهن، تڏهن هر گل محبوب جي نَڪ ۾ پيل سونَ جي ڦليءَ وانگر لڳندو آهي. جڏهن ڪونڀٽن ۾ مَڃُر لڳندو آهي ته محسوس ٿيندو اٿم ته محبوب پنهنجي چوٽيءَ ۾ موتئي جا گجرا وجهي ڇڏيا آهن، ۽ جڏهن منهنجيءَ ڌرتيءَ تي ڪوئي معصوم مُرڪندو آهي ته آءٌ سمجهندو آهيان ته خدا جي صفت صرف هڪ ئي آهي ۽ اها آهي شفقت! ان ڪري، آءٌ سمجهان ٿو ته منهنجو روح ناقابلِ شڪست آهي، ڇو ته اهو مڪمل سچ آهي، سونهن آهي، شفقت آهي، محبت آهي!
[ڪتاب: سِرَ جي صدا سُرَ ۾، صفحو: 32]
•
_ علم اهو ناهي، جيڪو صرف ڊگرين تي لکيو ويندو آهي. اوهان کي حيرت ٿيندي ته مولانا ابوالڪلام آزاد، هندستان جو پهريون وزير تعليم، ڪنهن به قسم جي ڊگريءَ کان محروم هو؛ پر سندس علمي بلنديءَ کي ستارا به سجدا ڪندا هئا. بمبئيءَ کان آزاد سنڌ جو وزير تعليم، سائين جي. ايم. سيد مئٽرڪ پاس به نه هو، پر سندس علمي ۽ ادبي عظمت جي قدمن کي هماليه جون چوٽيون به جهُڪي چُمنديون هيون.
[ڪتاب: سِرَ جي صدا سُرَ ۾، صفحو: 33]