اَ مهاڳ : جديد ڪهاڻيءَ جو سفر
تسليم سحر جو ليکڪاڻو جنم به انهيءَ سلسلي جي هڪ ڪڙي آهي، تسليم رياضيءَ جي ٻڙيءَ وانگر آهي، جنهنجي پنهنجي ڪابه قيمت ناهي پر هوءَ جنهن لکڻ واري فن سان جڙي آهي ان جي قيمت ڏهوڻي وڌائي ڇڏي اٿائين.
جيئن هڪڙي ڏيئي سان هزارين ڏيئا ٻاري سگهجن ٿا پوءِ به ان هڪ ڏيئي جي روشنيءَ ۾ حياتي گهٽجي نٿي، ائين ئي تسليم اهو به سمجهي ٿي ته خوشيون ورهائڻ سان به اهي گهٽ ناهن ٿينديون، تڏهن ته هن پنهنجي جيون جا انيڪ ڏک ۽ سک پنهنجي پڙهندڙن سان پنهنجي ڪهاڻين ذريعي شيئر ڪيا آهن.
چون ٿا ته جيتري ايمانداريءَ سان ماڻهو نفرتون ڪن ٿا اوتري ايمانداري سان جيڪڏهن محبتون ڪن ته هي سڄو سنسار جنت ٿي پوي. بس اهائي ڳالهه ياد ڏيارڻ لاءِ تسليم سحر ڪهاڻيءَ جو سهارو ورتو آهي، هوءَ ان ڳالهه ۾ ڪيترو ڪامياب وئي آهي ان جو فيصلو پڙهندڙ ۽ وقت ڪندو. ڇوجو وقت کي مون هڪ الڳ نظر سان ڏٺو آهي. 70ع جي ڏهاڪي ۾ جڏهن اسان سنڌ جي ننڍڙين وستين ۾ رهندا هئاسين تڏهن اتي جي هوٽلن تي، ميلن ملاکڙن ۾ پنجابي، سرائڪي ۽ اردو ٻوليءَ جا نه رڳو ڪلام ٻڌبا هئا پر انهن جا مقابلا ٿيندا هئا ۽ اسان جڏهن سنڌي ڪلامن جي فرمائش ڪنداهئاسين ته چيو ويندو هئو ته فونو جو رڪارڊ يا ڪيسيٽون ملن ئي نٿيون. اسان ڏٺوسين ته ڪروڙن جي بجيٽ سان ۽ اعليٰ ڊگري يافته اڪابرن جي سرواڻين سان روان دوان اسان جي ٻوليءَ جي واڌ ويجهه ۽ حفاظت لاءِ قائم ادارا جڏهن ٽڪي جو ٻوٽو نه ٻاري سگهيا، تڏهن هڪڙو ويڳاڻو اڻ پڙهيل فنڪار ميدان تي لهي پيو جنهنجو نالو هو جلال چانڊيو. سنڌ جي مٿي ذڪر ڪيل ادارن جي سرواڻن سوڌو اسان جي نام نهاد ۽ نيم دانشورن ان جي خلاف ڪيتري بڪواس ڪئي؟ اهو ته پنهنجي تاريخ جو حصو آهي جو اڄ به ڪيسيٽ ڪلچر تي ڳالهائڻ لاءِ انيڪ ڏاها ور کنيون بيٺا آهن. پر ان جلال چانڊيي سنڌي ٻوليءَ کي اها بقا بخشي جنهنجا مٿال نٿا ملن، سڄي سنڌ ۾ سنڌي شاعريءَ جي گونج اهڙي اڀري جو تاريخ ڏٺو ته پاڪستان ٽيليويزن ڪارپوريشن جهڙي اداري جنهن ۾ آڊيشن پاس ڪرڻ کان سواءَ ڪنهن کي انٽري به نه ملندي هئي، جلال لاءِ دروازا کلي ويا ته بنا آڊيشن رڳو پي ٽي وي کي ڪجهه وقت مهيا ڪري.
وقت کي مون ائين به ڏٺو ته جڏهن سنڌي اخبارون رڳو سرڪاري ٽينڊرن جي سهاري ٻه چار هزارن جي تعداد ۾ شايع ٿينديون هيون ۽ سينسٽرشپ جي سهاري جڏهن آفتاب اخبار پي آءِ اي ۾ آفيشلي خريد هجڻ ۽ مسافرن کي ملڻ لڳي تڏهن اها سنڌين لاءِ اعزاز جوڳي ڳالهه هئي تڏهن ماس ڪميونيڪيشن ۾ ڪنهن به ڊگريءَ کان سواءِ اسان جي هڪ جفاڪش نوجوان ناز سهتي شام جي هڪ اخبار “خادم وطن” کي اهو دم بخشيو جنهن مان اتساهجي محترم علي قاضي، محترم اسلم قاضي ۽ محترم ايوب قاضيءَ صبح جو هڪ اخبار آڻڻ جو رٿيو ۽ ائين روزاني ڪاوش جو جنم ٿيو، ڏسندي ئي ڏسندي “علائقائي اخبارن” جي نالي ۾ قومي اخبارن جي سهولتن کان وانجهيل سنڌ جي اخبارن مان ڪاوش اهڙي جاءِ والاري جو قومي ڇا عالمي ادارا به ڪاوش جي حوالن ۽ تصديقن کان سواءِ پاڻ کي اڌورو سمجهڻ لڳا.
علي قاضيءَ جي ان وکري ڪم کي علمي ادبي ادارن کان هزارين ڀيرا مٿانهون ڪم سمجهيو وڃي ٿو، ڇاڪاڻ جو اڳ اسلام آباد ۾ ويٺل ماڻهو به سنڌ جي حالتن کان بيخبر پاڻ کي پرديسي سمجهندو هو، اڄ دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ جو ماڻهو صبح جو نيٽ کولي روزاني ڪاوش ذريعي سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ جي خبرن کان آگاهه ٿي، پاڻ کي پرديسي محسوس نه ٿو ڪري.
وقت کي مون ايئن به ڏٺو جڏهن سنڌي ادبي سنگت جي پليٽ فارم تان 78، 79 ۽ 80 وارن سالن ۾ اسان پي ٽي وي جي سنڌي ٻوليءَ کي خيرات ۾ مليل 25 منٽن ۾ وڌيڪ 25 منٽن جي اضافي لاءِ مظاهرا، بک هڙتالون ۽ احتجاج ڪيا هئا ، تڏهن وڏي جدوجهد کانپوءِ وڃي 50 منٽ مهيا ڪيا ويا تڏهن ڪاوش گروپ آف پبليڪيشن جي سرواڻن ڪي ٽي اين، ڪشش ۽ ڪي ٽي اين نيوز چينل قائم ڪري پي ٽي وي جي صوبائي سطح جي نيٽ ورڪ کان اڳتي سنڌي ٻوليءَ کي 24 ئي ڪلاڪ سنڌيءَ ۾ نه رڳو آن ايئر ڪيو پر سڄي دنيا تائين ان کي پهچايو.
جنهن دوران سنڌي ٻوليءَ کي ڪمپيوٽرائيز دور ۾ داخل ڪرڻ ۾ پهريون نالو انجنيئر محترم اياز شاهه جو اچي ٿو جنهن ڪمپيوٽر تي سنڌي ٻوليءَ کي آڻي اخبارن ۽ ڪتابن جي اشاعت کي نه رڳو آسان پر خوبصورت به بنايو، جنهن کي تڪميل جي مرحلي تي اسان جي محسن محترم ماجد ڀرڳڙيءَ ايم بي سنڌيءَ ذريعي آندو جنهن ٻوليءَ کي اخبارن ۽ ڪتابن کان اڳتي گوگل تائين کڻي وڃي ٻوليءَ کي دائميت جي درجي تائين پهچايو ۽ اڄ ڪيئي نوجوان گوگل جي ٽرانسليشن جي مرحلي کي آسان بنائڻ جي ڪوشش ۾ ڏينهن رات هڪ ڪيون ويٺا آهن.
80ع جي ڏهاڪي کان اسان سڀ ٻڌندا پيا اچون ته سنڌي ڪتاب وڪامن نه ٿا ۽ شاعريءَ جا ڪتاب ته مورڳو نه ٿا وڪامن پر روزاني ڪاوش جي هڪ پيج تي نوان ڪتاب جي سلسلي ۾ اوهان روزانو هڪ نئين ڪتاب تي تبصرو پڙهندا هوندا. جنهن ٻوليءَ ۾ 365 ڪتاب سال ۾ شايع ٿين(هي اُهي ڪتاب آهن جيڪي رڳو ڪاوش ۾ شايع ٿين ٿا جڏهن ته ڪافي اهڙا به آهن جن جي يارسائي ڪاوش تائين ناهي يا پسند ناپسند تحت انهن جو ذڪر نه ٿو ٿئي) يا ليکڪ ۽ پبلشر قيمتن آهر پنهنجو ڪتاب ان سلسلي ۾ شامل نه ٿا ڪرائڻ چاهين) ان ٻوليءَ جي حوالي سان ڪڏهن به مايوسي اجائي ئي چئبي.
اسان جي پبليڪيشن جا نجي ادارا جن ۾ سمبارا، روشني ۽ سنڌيڪا وغيره شامل آهن. دنيا جي اهم اشاعتي ادارن مان آهن اهي ادارا سنڌي ٻولي، سنڌي ادب، تاريخ لاءِ اهڙا مورچا آهن جن جي ڪنهن سرڪاري اداري سان ڀيٽ ئي ناممڪن آهي.
اسان وٽ ڪجهه ڏاها رڳو ان ڪم سان لڳل آهن ته سماج ۾ ٽالرنس/برداشت کي وڌايو ويجهايو وڃي. پر شايد انهن ڏاهن کي ٽالرنس جي بحالي جي سڄي پراسيس جي خبر ئي ناهي. انهن کي اهو اڀياس ئي ناهي ته روڊ ڪراس ڪرڻ لاءِ اڌ ڪلاڪ کان بيٺل ڪنهن ڪمزور لاءِ چار ماڻهوءَ ۾ اڃان ڪيتري برداشت هجڻ گهرجي؟ انهن کي شايد اها به خبر ناهي ته ايمبولينس ۾ سيريس حالت ۾ ويندڙ مريضن جي ڀرسان پريشر هارن وڄڻ سان ڇا ٿو ٿي سگهي؟ اسان وٽ دهشتگردي تي ڳالهائڻ لاءِ هرڪو تيار ويٺو آهي ،پر هي جيڪو وقت سر پگهار/ اجورو نه ملڻ، ٻارن جو اسڪولن ۾ داخل نه هجڻ، ماڻهن کي صحت جي سهولت جي اڻهوند، صاف پاڻي، بجلي، روزگار نه ملڻ جي دهشتگردي آهي ان تي ڳالهائڻ مهل اسان کي سوين دفعا سوچڻو پوي ٿو. اسان ڪڏهن سوچيو آهي ته رياست روزاني جي بنياد تي ٽيڪس جي روپ ۾ اسان جو کيسو ڪيترا ڀيرا ڪٽي ٿي ۽ ماهوار يوٽيلٽي بلن جي مد ۾ ڪيترا ڀيرا کيسو ڪترجي ٿو ۽ ان جي موٽ ۾ رياست اسان کي ڇا ٿي ڏئي. نه تحفظ، نه تعليم، نه صحت، نه روزگار نه صاف پاڻي نه نڪاسيءَ جو نظام، نه گيس، نه بجلي!
ان کي ڇا چئجي؟ منهنجي نظر ۾ سڀ کان پهريان رياست کي عوام ڏانهن ذميواراڻو رويو اختيار ڪرڻ گهرجي ان کانپوءِ سمورن ادارن کي نيڪ نيتيءَ سان مستحڪم ٿيڻ گهرجي. جنهن کانپوءِ سڄو ڌيان تعليم تي ڏيڻ گهرجي. اسان وٽ اخلاقيات ته هاڻي ڪورس ۾ سبجيڪٽ ئي نه رهيو آهي ته ٽالرنس ڪيڏانهن ايندو. هن وقت ٽالرنس انهن ماڻهن وٽ بي انتها آهي جن وٽ جواب ڏيڻ جي سگهه ڪانهي. ٻئي جي عزت، ٻئي جو احترام، ٻئي کي اهميت ڏيڻ کي هاڻي ماڻهو ڪمزوري ٿا سمجهن. اسان جا حڪمران جيڪڏهن سمجهن ٿا ته رڳو روڊن ٺهڻ سان ترقي ٿيندي ته اها سندن ڀل آهي. ترقيءَ ۾ روڊن جي ٺهڻ کان انڪار نه آهي پر ان سان گڏوگڏ تعليم جي نظام جي بهتريءَ تي به ڌيان ڏيڻ اوتروئي ضروري آهي.
ان سڄي سَناريو/ منظر ۾ اڄ جي اسان جي ليکارين تي ٻٽي ذميواري عائد ٿئي ٿي. هڪ ته هو ڀلي پنهنجي جيون جي ڏکن سکن کي ڳائن وڄائن پر گهڻو تِڻو عوام جا ڀرجهلا ٿي انهن جي رهنمائي ڪن. جيئن تسليم سحر پنهنجي ڪجهه ڪهاڻي ڪردارن جي اوٽ ۾ ڪيو آهي. هيءَ تسليم سحر جو پهريون ڳٽڪو آهي ان ڪري اسان کي هن جي ٻئي ڪتاب جو به شديد انتظار رهندو.
اسان وٽ ليکڪن جي مڃَتا جا معيار ئي نرالا آهن ۽ عورتن لاءِ ته اهي اڃان به وڌيڪ نرالا آهن، سهڻي صورت، پي آر ۽ اسٽيٽس. مان وقت جو گواه آهيان ته ثميره زرين کي ڪا به حيثيت حاصل نه هئي جيسيتائين هوءَ سنڌالاجيءَ ۾ نوڪريءَ سان نه لڳي ۽ ڏسندي ڏسندي ان جي لکڻين سان گڏ تصويرن تي مشتمل رسالن ۽ ڪتابي سلسلن جا “نمبر” شايع ٿيا. ائين ئي ج ع منگهاڻيءَ ۽ سيما عباسيءَ سان به ٿيو. مون جڏهن 5 کان 7 هزار سرڪيوليشن وارن ڊائجسٽن سنڌ رنگ ۽ هالار جي ايڊيٽرشپ دوران ڪٿي اهو لکيو هو ته موجوده دور جون صف اول جون ليکڪائون صنوبر سيد ۽ سنڌيا شاهه آهن تڏهن نام نهاد ليکارين جا واڇ گودا ٿي ويا هئا. اسان وٽ انهن نام نهادن وٽ نون لکندڙن کي پڙهڻ پرجهڻ جو ٽائيم ڪونهي ۽ شارٽ ڪٽ اهو آهي ته تون حاجي مان غازي، پوءِ دانشور به اسان ته تاريخدان به اسان ، ته تخليقڪار به اسان. جنهن جي جيتري پي آر اوترا وڏا ڏاها. اهڙي دور ۾ تسليم سحر جي جاءِ ڪٿي ٿي بيهي؟ اهو آءٌ نه ٿو چئي سگهان پر منهنجو ايمان آ ته وقت ۽ عام ماڻهو ڪڏهن به ناانصافي ناهن ڪندا موجوده دور جي پاڻ کي ڪنگ ڪانگ سمجهندڙ شاعر ۽ ڪهاڻيڪار جي ڪتاب جون هڪ هزار ڪاپيون 5 سالن ۾ ڪانه ٿيون وڪامن اتي ايوب کوسي جو ڪتاب 3 ڀيرا شايع ٿئي ٿو. ان ڪري تسليم سحر کي به پنهنجي فن ۽ تخليقن تي ڀروسو ڪرڻ گهرجي اهي ضرور پنهنجي جاءِ ماڻينديون.
ڊاڪٽر ظفر عباسي
28 مئي 2017