مهاڳ : مان ۽ منهنجيون ڪهاڻيون
اي رب! تنهنجا اسرار تون ئي ڄاڻين، مينهن جي اڳيان ۽ پويان اونداهه آهي ۽ وچ ۾ مان روشنيءَ جي ذرن جيان موجود آهيان. منهنجي اڏام جي حد مقرر آهي، سمنڊ لا محدود، مان اڃان ڪناري کان ترڻ شروع ڪريان ٿو ته ان جون زوردار ڇوليون مون کي ڦيرائي ڪناري تي ڦٽو ڪن ٿيون. مان جيڪو خود اعتماديءَ جي فريب ۾ مبتلا هيس، اهو جنهن کان اکين جو نور کسجي ويو آهي ۽ هڪ اهڙي اوندهه نصيب ٿي آهي جيڪا حقيقت آهي، اها ئي زندگي آهي. شايد روح جو رنگ ڪارو آهي، جنهن جي ڪاراڻ ۾ اسان جا جسم ٿاڦوڙا هڻي ڪجهه ڳولهي رهيا آهن. اربها ۽ ڪروڙها سالن تي محيط ڪائنات ان جي ابتدا ۽ انتها منهنجن حواسن جي ارتقائي تعميل جو تسلسل ڏسڻ سنگهڻ ۽ سوچڻ جي سگهه. ڌرتيءَ تي موجود جاندار مختلف حواسن کان آشنا آهن، شايد نانگ ٻڌي نه سگهندو آهي، ٿي سگهي ٿو گڏهه کي پنهنجي ذلت جو ڏک نه ٿيندو هجي، ڏاند جي حواسن ۾ گهاڻي جا چڪر ئي ڪل ڪائنات هجن، اوندهه ۾ ٻلي ڏسندي هجي ۽ نوريئڙو انڌو هجي، سوجهرو چمڙي لاءِ اوندهه هجي، زلزلي اچڻ کان اڳ ڪن جانورن ۾ بي چينيءَ جو احساس ٿيندو هجي ۽ اهڙن ئي حواسن ڪري گهوڙي کي ملائڪ سڏيو وڃي ٿو. مان ڄاڻان ٿو ته منهنجي آس پاس لاتعداد وجود موجود آهن، ڪٿي لقاءَ رونما ٿي رهيا آهن، ڪٿي اهڙيون شيون آهن جن کي مان ڪو به نانءُ نه ٿو ڏئي سگهان، ڇا آهن؟ اهو منهنجي ٻڌائڻ جي سگهه کان ٻاهر آهي، منهنجي وجود تي موجود. Micro organisms of normal flora مونکي نظر ايندڙ انساني Ovum جي جستجو ۾ ڦٿڪندڙ Spermatozoa مان ڏسڻ جي حواسن کي ٿوري سگهه ڏئي، اهو ڪجهه ڏٺو جيڪو شايد عام حالتن ۾ ڏسڻ جي لائق نه هجان. ڇو جون مان نامڪمل آهيان منهنجو ارتقائي سفر جاري آهي، ٿي سگهي ٿو ايندڙ لکين سالن ۾ اهو ڪجهه ڏسي سگهڻ جي لائق ٿيان جيڪو هينئر منهنجن حواسن کان ٻاهر آهي، ٿي سگهي ٿو منهنجي ڀرسان هڪ ٻيو وجود به موجود هجي جنهن کان مان اڻ ڄاڻ هجان، ۽ هو مون کان لاپرواهه هجي. هن کي منهنجي خبر نه هجي ۽ مان هن کان لاتعلق هجان. ٿي سگهي ٿو هو مون کي محسوس ڪندو هجي ۽ مان هن کان آشنا نه ٿيو هجان. منهنجي بورچي خاني ۾ ڪو هجي ۽ منهنجي رزق جي سار سنڀال لهندو هجي. بهار جي ڀوري خوبصورت ڪڪر مٿان ڪو اهڙو خوبصورت وجود ويٺل هجي جيڪو ڪنهن انسان ڏي محبت ۽ پيار مان نهاريندو لنگهيندو هجي، سياري ۾ ٽڙندڙ رنگ برنگي موسمي گل ڪنهن ٻئيءَ دنيا جون جلاوطن خوبصورت محبوبائون هجن، جيڪي ڌرتي تي ٽڙنديون هجن ۽ مرجهائجي ڪنهن ٽيئن دنيا ڏي پرواز ڪري اڏامي هليون وينديون هجن.
مان اهڙي ٻيٽ تي بيٺل آهيان جنهن جي هر ڪناري تان هڪ لامحدود ڪاري پاڻيءَ جو سمنڊ ڏسجي ٿو ۽ ان سمنڊ مٿان اوندهه جو راڄ آهي، تون ۽ مان ان ٻيٽ تي بيد مشڪ جون ڪاٺيون ساڙي هٿ سيڪي رهيا آهيون، باهه جي روشنيءَ ۾ مان هڪ هيڊو ڳاڙهو چهرو ڏسي رهيو آهيان جيڪو منهنجي سامهون هڪ ٽئين پٿر تي ويٺو آهي. او منهنجا ٻئي پٿر تي ويٺل ساٿي جيڪر تون به ان کي ڏسي سگهي ها، جيڪر تون به ان ٻرندڙ باهه مان چڱان چڱان اڀ ڏي اڀرندڙ دونهي جي ڇلن اندر فضا ۾ بلند ٿيندڙ اهي وروڪڙ کائيندڙ وجود پسي سگهين ها جيڪي مٿي اڀري فضا ۾ ڇڊا پيا ٿيندا وڃن، جيڪر تون منهنجين اکين جي پتلين ۾ انهن شڪلين جو هٿ هٿ ۾ ڏئي وجد ۾ اچي ڪنڌ ڌوڻي دونهي جهڙن ڪارن وارن کي ڪلهن ۽ نرڙ تي وسندي ڏسي سگهين ها. ڌرتيءَ مٿان کڙيءَ جي لڳڻ سان ان ڌمال جو آواز ٻڌي سگهين ها، جنهن آواز تي ڌرتيءَ ۾ دفن مڙدا به ڪجهه دير ساهه کڻڻ شروع ڪري ڏين ٿا. مڙدا جن کي تنهنجي رقص سگهه عطا ڪري ٿي ۽ مان جيئرو جيڪو سگهه جي لاش کي پنهنجن ڪلهن تي کڻي ان کي دفن ڪرڻ لاءِ ڪنهن قبر جي جستجو ۾ سرگردان آهيان. اي سگهه! تون هاڻ منهنجن ڪلهن تان لهي وڃ، منهنجو نٻل وجود تنهنجو بار ڍوئي ٿڪجي پيو آهي. اي سمجهه! تون مون کي چريو ڪيو آهي، اي سچ! تون دنيا جو وڏي ۾ وڏو ڪوڙ آهين. سچ ته اهو آهي سچ آهي ئي ڪو نه. مان جيڪو مايوس آهيان هڪ چوواٽي تي توکي وڃائي ويٺو آهيان، هڪ اڻ ڄاڻ شهر ۾ توکي ڳولهي رهيو آهيان. هڪ شهر جنهن جي رهواسين جا چهرا تنهنجي چهري جهڙا آهن، پر تو ڪٿي آهين؟ مان غافل آهيان محدود آهيان، شايد تون آس پاس آهين، شايد نظر جو دوکو آهين. هو آهين، هيءَ آهين، شايد نه آهين. مان هڪ منجهيل وجود آهيان. منهنجي دماغ جون تنتون، منهنجيون رڳون، منهنجيون مشڪون چم ۽ هڏيون هڪ بي ترتيب ڍير ۾ تبديل ٿي چڪيون آهن. ٻه اکيون آهن جيڪي ان ساڪت ڍير ۾ جيئريون آهن ۽ هيڏانهن هوڏانهن واجهائي رهيون آهن. منهنجو دماغ مائوف آهي، منهنجو دماغ بيٺل پاڻيءَ جي ڍنڍ مثل آهي جنهن ۾ تنهنجي ياد جا ڪنول ٽڙن ٿا، تون اچ ان ڍنڍ ڪناري ويهه پنهنجي نازڪ هٿ ۾ پٿر کڻي پاڻيءَ ۾ اڇلاءِ ته ڪي لهرون پيدا ٿين، ڪي سوچون بيدار ٿين، تون اچ ۽ منهنجي هٿ تريءَ ڏي نهار مان تنهنجي چهري جي روشنيءَ ۾ قسمت جي لڪيرن کي پڙهڻ چاهيان ٿو. اهي ستارا جيڪي لڪيرن جي دائرن ۾ گردش ڪري رهيا آهن، لڪيرون جيڪي تاريخ آهن، پاڻيءَ جو وهڪرو آهن. جن ۾ ڪٿي تهذيبون، ڪٿي ثقافتون، اهرام، کنڊر، گهايل انسانن جا چچريل وجود، امير، فقير، شاهه ۽ گدا لڙهندا وڃي رهيا آهن. هٿ تريءَ جون لڪيرون جن جو رنگ ڳاڙهو آهي، انهن کي ائين ئي ڳاڙهو رهڻو آهي، جيئن ظلم کي هميشه ڌرتيءَ تي رهڻو آهي. ظلم جنهن کي بقا آهي، مظلومن ۽ شهيدن جو هڪ سلسلو آهي، هڪ قافلو آهي جيڪو طاقتور ظالم جي تلوار هيٺان صدين کان پنهنجو سفر جاري رکندو اچي، هڪ گوڙ آهي، گهمسان آهي، گهوڙن جي سنبن جون ٽاپون آهن، ڌرتيءَ جي اڏامندڙ ڌوڙ آهي، ڌماڪا آهن، ٺڪاءَ آهن، پينگهي ۾ سمهيل معصوم ٻار جا ڇرڪ آهن، شيشي جي ذرن جيان ٽٽل معصوم خواب آهن، خواب جيڪي زندگي جو واحد سهارو آهن، خواب جن ۾ ڪو به تسلسل نه آهي ابتا سبتا بي مقصد ياد نه رهندڙ خواب، غير واضح صورتون، ڌنڌلا منظر، ڪوهيڙي ۾ ويڙهيل وسري ويندڙ عڪس، ڪڏهن دل ۽ دماغ تي پٿر جهڙا نقش ڍاهي ويندڙ خواب دل ڏاريندڙ وجود کي لت هڻي ڇرڪ ڀري جاڳائيندڙ خواب، سڏڪا ڀري روئاريندڙ خواب، خواب تنهنجي يادن جو پاڇو آهن. ماضي جي کنڊرن ۾ يادون خوبصورت ڪبوترن جيان هيڏانهن هوڏانهن اڏامي رهيون آهن. کنڊر جن ۾ سانت آهي، سڪون آهي، هڪ اداسي آهي، جنهن ۾ لڪيل هڪ خوشي جو احساس آهي، دٻيل هلڪا ٽهڪ آهن، تنهنجا ٽهڪ جن ۾ هڪ پڙاڏو آهي، جيڪو ان پراڻي مندر جي ڀتين سان ٽڪرائجي پيدا ٿي رهيو آهي. جنهن مندر جي ڏاڪڻين تي اڃان به ڪي قدمن جا نشان چٽا آهن، مينهن ڀنل ڳاڙهين سرن واري ڏاڪڻ ۽ هر طرف وسندڙ مينهن ۽ ڦهليل مٽيءَ جي خوشبوءِ پوڙهو بڙ ۽ ان جي لڙڪندڙ پاڙن مان ٽمندڙ مينهن جو ٿڌو پاڻي، جيڪو منهنجي مستقبل تي ڄڻ ماتم ڪري رهيو آهي. مان جيڪو حال ۾ جيئرو هوندي به مري چڪو آهيان، مان جيڪو ان ماضي جي مندر جي ڪنهن مورتي ۾ جيئرو آهيان. حال ڪيترو به تڪليف ڏيندڙ ڇو نه هجي پر اهو ماضي ۾ تبديل ٿي خوبصورت نظر ايندو آهي. آفتون جيڪي حال ۾ دل ڏاري وجهنديون آهن، جيءُ جهنجهوڙي وجهنديون آهن، سي ماضيءَ ڏي سفر ڪري يادن ۾ تبديل ٿي دل تان ان ٿڌي پاڻي جيان تري وينديون آهن ۽ پوءِ هڪ آهه اڀامي اکين جي جهڙ مان ڳوڙهن جيان وسي پوندي آهي، ڪيڏو نه آٿت ۽ سڪون هوندو آهي انهن ڳوڙهن ۾.
اي وقت! مون کي وقت ڏي جيئن ڪجهه وقت واندو ويهي ان کي ياد ڪري سگهان. اي روزگار! تون مون کي روز ضايع نه ڪر، پر شايد بک جي باهه تنهنجي ياد کي وسائي ڇڏي. اي زندگي! مون کي تربيت ڏي جيئن مان موت سان مقابلو ڪرڻ بجاءِ ان کي برداشت ڪرڻ جي سگهه پيدا ڪري وٺان. اي موت! مون کي مهلت ڏي جيئن مان توکي سمجهي سگهان. مون وٽ بقا ۽ فنا جو ڪو به مفهوم نه آهي مان ڇا هيس؟ آهيان ۽ ڇا ٿيندس؟ شايد مان نه سمجهي سگهيو آهيان. ڪائنات ۽ وجود تي منهنجو عقل حيران آهي، شايد سوچيندڙ ساهوارو ان چڪر جي پڄاڻيءَ تائين اها ڳجهارت يا ڳوٽ نه ڀڃي سگهي. رات جو اوندهه ۾ مان آسمان ڏانهن نهاري نه سگهندو آهيان ڇو جو مون کي خبر آهي ته آسمان ۾ ڪيئي اکيون لڙڪي رهيون آهن، ۽ هر اک منهنجين اکين ۾ نهارڻ جو انتظار ڪري رهي آهي. آسمان جي هڪ پاسي چنڊ آهي جيڪو مرڪندڙ چپن جيان آهي، اهو منهنجي ڄاڻ تي کلي رهيو آهي، مان جيڪو هيٺ ڪنڌ ڪري ڏيئي جي روشني تي منجهيل سٽ سلجهائي رهيو آهيان، مان جيڪو ترقي يافتا آهيان.
اي دوست! مان توکي ڏاڍيون ڏک جون ڪهاڻيون ٻڌايون آهن، اچ ته توکي ڪجهه کلايان، توکي الميي جي سست ۽ ڏک ۾ ويڙهيل بکايل ڏٻري گهوڙي جي چيلهه تان لاهي مزاح جي بدمست مڪني هاٿيءَ تي چاڙهيان. اچ توکي هڪ اهڙي ٿيٽر ڏانهن وٺي هلان جنهن جي اسٽيج تي صدين کان هڪ اڻ کٽندڙ مزاحيا ڊرامو، جيڪو ڪڏهن به پنهنجي انجام کي نه پهچندو هلي رهيو آهي. اچ هت منهنجي ڀرسان ويهه هو سامهون ڪجهه مسخرا ڏس هو ڊگهي ٽوپي وارو قاضي ڏس، هو جج ڏس، هو حڪمران جي محل جي چوکٽ ٻاهران ڪشڪول جهلي بيٺل انڌو قانون ڏس، هو بيمار صحت ڏس، هو جاهل تعليم ڏس، هو ڊگهي نڪ وارو شهنشاهه ڏس، هو وڏي پيٽ وارو وزير ڏس، وزيراعظم ڏس، هو بازيگر، ابتيون سبتون قلابازيون کائيندڙ ڪامورا ڏس، ماڻهن جي هجومن ۾ جادو جا ڪرتب ڏيکاريندڙ سياستدان ڏس، رستا ڏس، ناليون ڏس، جانورن جا ماسڪ پائي گهمندڙ ماڻهو ڏس. نوڪدار وڪوڙيل مڇن وارا وڏيرا ڏس، اڌ اگهاڙا هاري ڏس. هتي ويهه مزو وٺ، هوءَ چئن پئسن خاطر جسم وڪڻندڙ ناري ڏس، مڙدي جو ماس کائيندڙ ڳجهه جهڙا انسان ڏس، هو وڏي مٿي وارو رانديڪا ٺاهي خوش ٿيندڙ سائنسدان ڏس، هو پوپٽ پويان ٿاٻو کائي ٻار جيان هيٺ ڪرندڙ شاعر ڏس، هو پاڻ سان ڳالهائيندڙ دانشور ڏس، هو مٿي ۾ مٽي وجهي رستن تي گهمندڙ اديب ڏس، هو قلم سان ڏند کوٽيندڙ تاريخدان ڏس، هو بانسريءَ جي ڌن تي دٻڪڻي وڄائيندڙ مذهبي پيشوا ڏس، هو انساني ڍانچي جهڙو پنهنجي وزن کان وڌيڪ ڳورو ڳچيءَ ۾ دهل وجهي وڄائيندڙ انقلابي ڏس، مستيون ڏس، موجون ڏس، کلائيندڙ چلولايون ڏس، ايٽم کي ڦٽاڪي جيان ٻاريندڙ شرارتي ٻار ڏس، هوا ۾ اڏامندڙ شاپنگ بيگز ڏس، هو نوريئڙي جو پڇ ٽنگي وڻن کي ڪٽي هيٺ ڪيرائيندڙ جانور نما انسان ڏس، هو انساني کوپڙين جي مينارن وچ ۾ بگهڙ جو لباس پائي بيٺل هلاڪو ڏس، هو هيڊي منهن وارو سايون الٽيون ڪندڙ سڪندر ڏس، هو پنهنجي ڄنگهه جو ماس پٽي کائيندڙ چنگيز ڏس، هو پنهنجو پستول پنهنجي کوپڙيءَ تي رکي هلائيندڙ هٽلر ڏس.
اي دوست! ٿورو کل ڇا ته ڊرامو آهي، ڇا ته ان جو ليکڪ آهي ڇا ته ان جا نڀائيندڙ آهن، الست بربڪم، قالو بلا، آدم حوا، هو هابيل هو قابيل، ڇا ابتدا ڇا انتها..............!
اي دوست! الميي جي الم مان نڪري اچ، زندگي سهل ڪرڻي اٿئي ته مزاح جو حصو ٿي، کل ۽ ٽهڪ ڏي ته آساني ٿيئي، جيئڻ چاهين ٿو ته مسخرو ٿي گذار ۽ مذاق ۾ مري وڄ. اي منهنجا الميا نگار! نه ته زندگيءَ ۽ موت جهڙو ڪڙو ذائقو شايد ٻيو ڪو به نه آهي. تون سوچ کي ڀوڳ ۾ بيان ڪر، پٿر کي رومال ۾ ويڙهه، سنگسار ٿيندڙ انسان کي گل هڻڻ جي جديت نه ڪر، دوست پيدا نه ڪر، محبوبائون نه ٺاهه، انسان جي چمڙي ڏاڍي حساس آهي، گل جو ڌڪ نه سهي، چميءَ جو ڏنڀ نه سهي.
اي شمس تبريز هي سنها ڪيڙا جيڪي تنهنجي جسم جي زخمن مان ڇڻيا آهن، تون انهن کي هيٺان کڻي واپس پنهنجي جاءِ تي ڇو ٿو رکين؟ تنهنجو فلسفو ڇا به هجي پر شايد تنهنجو چم انهن جي جدائي جو ڪم برداشت نه ڪري سگهي. حڪمت کي سمجهڻ لاءِ حڪمت گهرجي، هر پکيءَ جي پنهنجي اڏام آهي، ڪي اهڙا پکي آهن جيڪي اڏام کان وانجهيل آهن.
انساني جسم ۾ ڪيڏا نه خم آهن، لاهيون آهن، چاڙهيون آهن، پهاڙ آهن، واديون آهن، لهرائيندڙ زلفن جون وهندڙ نديون آهن، اکڙين جون ڍنڍون آهن، ان جي ڳلن ۾ شفق جي لالاڻ آهي، ان جي درد ۾ چنڊ جي پيلاڻ آهي، ان جي مرڪ ۾ حياتي آهي، ان جي وڇوڙي ۾ مماتي آهي، ان جي هاٺي هماليا جيان آهي، ۽ هن جي ڳچي قدرت جو ڪمال آهي. ان تي ڇا ته ڦاهيءَ جون ماپون آهن، خمدار اڏيون آهن ۽ ان ڳچيءَ وٽان ڪٽجي انسان امر ٿئي ٿو. اي سرمد! تنهنجو روح اڃان ڪيستائين ائين دهليءَ جي جامع مسجد ۾ رقص ڪندو رهندو؟ شايد روح ٿڪبا نه آهن، انهن تي ڪنهن اورنگزيب جو حڪم نه هلندو آهي. روح آزاد آهي.
دوستو! ڪهاڻيون پوريون نه ٿيون آهن، مان توهان کي آخري ڪهاڻي ضرور ٻڌايان ها، پر وقت گهٽ هجڻ سبب اڃا نه لکي سگهيو آهيان. منهنجين ڪهاڻين کان وقت کي وڏي اهميت آهي، وقت جنهن کي وڪڻي مان وقت گذر ڪندو آهيان ۽ ڪهاڻيون جن کي لکي مان معاشي مسئلن ۾ ڦاسي پوندو آهيان. لکڻ عيوض ليکڪ کي شل ايترو ملي پوي، جنهن سهاري هو ڪجهه وڌيڪ لکي پوي. دوستو! آخري ڪهاڻي جو اوسيئڙو نه ڪندا، لکندس ته توهان کي ضرور پڙهي ٻڌائيندس اڻ پوري ڳالهه لاءِ معافي جو طلبگار آهيان.