کنگهه وارو ڪمرو
”ڪيئن ٿي لڳان؟“
مون چيو
”هيڊو جسم، سايون رڳان.“
رهاڪن جي ان ويڙهي اندر صرف هڪ ڪوٺي هئي، جنهن کي ڪچين سرن ۽ گاري سان ٺاهيو ويو هيو. پورو ويڙهو جيڪو اٽڪل پندرهن مردن، ويهن عورتن ۽ گهڻن ٻارن تي مشتل هيو اتي ڪيترن سالن کان رهيل هيو. جڏهن رات ٿيندي هئي ته ان ويڙهي جو پڌر ڀاتين سان ائين سٿيو پيو هوندو هيو جيئن جنگ جي ميدان ۾ ڦرلٽ کانپوءِ لاش پيا هجن.
ڏينهن جو مرد زالن سميت ٻنين تي ڪم ڪندا هيا ۽ رات جو انهن وٽ زالن کانسواءِ ڪا وندر نه هوندي هئي. رات جيئن گهري ٿيندي هئي ٻڍا ٻار ۽ ڪنواريون ننڊاکڙا ٿيندا هيا ته ڪو مرد زال کي ساڻ ڪري رلهي ڪلهي تي رکي ان واحد ڪمري ڏانهن وڌندو هيو، ڪمري اندر ايتري ته اوندهه هوندي هئي جو در اندر اهولامحدود اوندهه سان ڀريل هوندو هيو. جڏهن مرد ان ڪمري اندر داخل ٿيندو هيو ته پهريون اهو ان ڳالهه جي خاطري ڪندو هيو ته ڪمرو خالي آهي، ٻي صورت ۾ ڪمري اندران کنگهه جو آواز ايندو هيو، جيڪو ان ڳالهه جي گواهي ڏيندو هيو ته ڪمري اندر پهريون ڪوئي موجود آهي.
گهڙي سوا ۾ هر ڪو فارغ ٿي ٻئي کي موقعو ڏيندو هيو ته ڀل اهو به ٻه چار پل اتي نويڪلائيءَ ۾ گذاري سگهي. دير سوير هر ڪنهن کي موقعو ملي ويندو هيو ۽ ائين اهو ڪمرو پوري رات رهاڪن جي ان ڪٽنب لاءِ وڏي اهميت جو باعث هيو.
رهاڪن جو اهو ويڙهو، ڳوٺ ٻاهران ٻنين وچ ۾ جريب کن زمين تي اڏيل هيو. ويڙهي ٻاهران ڪانڊيرن ۽ ٽوئن جا لوڙها ڏئي، ان کي محفوظ ڪيو ويو هيو. ڪجهه مَنهيون هيون جن ۾ ڏاند ۽ ٻيو مال ٻڌل هوندو هيو. سانجهي ٿيندي هئي ته اتي دونهين دکندي هئي ۽ مرد ڏاندن کي هڪليندا واپس لانڍين ڏانهن ورندا هيا. انهن جا ڏينهن ساڳيا ڏاند جي ڳچيءَ ۾ پيل نوڙ جهڙا گذرندا هيا. پورو ڏينهن پرائي زمين جي سيوا ڪندي ۽ بٽئي تي مليل ان ڪڻا، جيڪي اڌ ڀرئي پيٽ تي انهن کي جيئري رکڻ لاءِ ڪافي هيا.
رهاڪن جي ان وڏي ڪٽنب جي ايتري آمدني نه هئي جو اهي وڌيڪ ڪمرا ٺهرائي سگهن، جيئن مرد انهن کي آسانيءَ سان استعمال ڪري سگهن. زميندار جي ٻنين مان محنت جي صلي ۾ ايترو مس حاصل ٿيندو هين جو رکيو سکيو کائي زندگي بسر ڪن. اهو واحد ڪمرو جنهن کي ويڙهي جا ڪجهه چلولا جوان کنگهه وارو ڪمرو چوندا هيا. جيڪو انهن جو زالن سان ميلاپ لاءِ واحد وسيلو هيو. ڏينهن جو ڪجهه نوجوان ان ڳالهه تي هڪ ٻئي سان ملي ڏاڍو کلندا هيا ته ڪيئن نه پوري رات اهو ڪمرو مصروف رهي ٿو.
”اڙي ڇورا ڌوڙ پويئي منهن ۾.“ اڌ وهيءَ وارو موسو ڪنهن جوان کي ڀونڊو ڏيندي چوندو هيو، ”روز اها رلهي ڪلهي تي کڻي ٿو ڀڄندو وتين شرم نه ٿو اچئي؟”
هن جي ڳالهه تي سڀ ٽهڪن ۾ مچي ويندا هيا.
”چاچا توکي ته رب رکي.“ ڪو چلولو چاچي کي چيڙائيندي چوندو هيو ”هاڻي ڇڏ پچر پوڙهيءَ جي.”
موسو ان جي ڳالهه تي پنهنجي ڇڳل جتيءَ ۾ هٿ وجهندو هيو ۽ چلولا جوان ٽهڪ ڏيندا پري ڀڄي ويندا هيا.
رهاڪن جي ان ڪٽنب جو ڏکيو سکيو وقت ان ويڙهي اندر غمن ۽ خوشين سان گذري رهيو هيو. ويڙهي جي پڌر ۾ اَن جون پنج گنديون ڪنهن ڀڳوان جي بت جيان بيٺل هونديون هيون جن جي حفاظت ڪتا ڪندا هيا. اتي گندين مٿان ڪانءَ ويٺل هوندا هيا جن کي لولو ملي ويندو هيو. اهي اَن جون گنديون، ان ڪٽنب جي سڀ کان وڏي ميراث هيون. ڪٽنب جو وڏو رجب علي برابريءَ جي بنياد تي اَن داڻا ڪٽنب جي ڀاتين ۾ ورهائيندو هيو ۽ پوءِ ڇيڻن جي دونهين پويان نظر نه ايندڙ چلهن تي اتي ڍوڍا پچندا هيا، جيڪي اڌ پيٽ ڀرڻ لاءِ ڪافي هوندا هيا ۽ پيٽ جو ٻيو اڌ ان اميد سان ڀريل هوندو هيو ته نيٺ سکيا ڏينهن ضرور ايندا.
ڪٽنب جو کهرو ماڻهو محرم علي اَن ڪڻن تي ڪڏهن ڪر ڪر ڪري وجهندو هيو.
”منهنجا ڀاتي ڏس ۽ اَن لپ ڏس؟” هو رجب علي کي چوندو هيو، “ڪجهه وڌائي ڏي، تون انصاف ته ڪر ني.”
پوڙهو رجب علي ڏاڙهي کنهي هن کي ڏسندو هيو.
”هل ته ٺوڪيان نه موچڙو.“ هو چوندو هيو، “اهو کائڻو ٿي ته کاءُ نه ته ............کاءُ.”
محرم علي اکيون ڳاڙهيون ڪري هن کي ڏسندو هيو ۽ پوءِ مڇ وٽي هليو ويندو هيو.
سڄي ويڙهي ۾ ڪو هٿيار نه هوندو هيو سواءِ محرم علي جي ان واحد چمڪندڙ ڪهاڙي جي، جنهن کي هو تيل هڻي ڪٽ لڳڻ کان بچائيندو هيو. گهر ۾ ڪاٺين وڍڻ لاءِ زنگ آلوده ڪهاڙو پڻ موجوده هو، پر محرم علي جي چاندي جيان چمڪندر ڪهاڙي جي ڳالهه ئي نرالي هئي.
هڪ رات جڏهن ويڙهي جو پورو پڌر ڀاتين سان سٿيو پيو هيو ته محرم علي رلهي ڪلهي تي رکي زال کي ساڻ ڪري ڪمري طرف وڌيو هن جيئن ئي اندر اوندهه ۾ قدم رکيو ته سندس ڪن تي ڪنهن جي کنگهه جو آواز پيو. هو جهجهڪيو ۽ بيهي رهيو، سندس من ۾ آيو ته ڪهاڙي کڻي ٺڪاءُ ڪرائيس، پر ڳيت ڏئي ڪاوڙ پي ويو ۽ ويندي ٻه دفعا کنگهيو. جنهن جو مطلب هيو، ”جلدي ڪر.”
ان ويڙهي جا ڪتا ٻين ڪتن جي برعڪس ڏينهن جو ڀونڪندا هيا، رات جو اهي ان ٻانهينءَ هيٺان اڳين ٽنگن تي منهن رکي ستل هوندا هيا، جنهن ٻانهينءَ ۾ هيڊي رنگ وارو لالٽين ٻرندو هيو. ويڙهي جي ڪنهن جوان جي شادي ٿيندي هئي ته اهو ڪمرو هڪ رات لاءِ ان جوان جي ملڪيت هوندو هيو ۽ ڪنهن کي به کنگهڻ جي اجازت نه هوندي هئي. ان رات عورتون پڌر ۾ سهرا چونديون هيون، مرد نچندا هيا ۽ ڪتن کي ڀونڪڻ جي اجازت هوندي هئي.
سڀني جوانن جي پنهنجي وقت اچڻ تي شادي ٿي وئي، سواءِ ربڏني جي. ربڏنو ان ويڙهي جو ڪمزور، انتهائي سست جوان هيو. جسم ۾ سنهو هجڻ ڪري هن جي پٺيءَ جا هڏا ڪنهن پکيءَ جي پرن جيان ٻاهر نڪتل هوندا هيا. ويڙهي جا ماڻهو هن کي ڏٻرو چئي پڪاريندا هيا.
”اڙي گهوڙا ڙي سڀني ڪنوار ماڻي منهنجي يار ڏٻري جي ڪا ڪلهي ڪا نه چڙهي.” ويڙهي جو مسخرو محمد بخش هن کي چيلهه کان پڪڙي مذاق ۾ چوندو هو.
”اڙي ڇو ڏٻري جي ڪڍ پيا آهيو.” ڪو ٽهڪڙن جي وچ ۾ چوندو هيو، “ڏٻرو شل پنهنجو وزن ته کڻي.”
سڄو ويڙهو ڏٻري مٿان پيو کلندو هيو. ڏٻرو ڏينهن رات پڌر پريان ڪنڊيءَ جي وڻ هيٺان ڇڳل کٽ تي ستل هوندو هيو. ويلي تي اڻڀو ڳڀو کٽ تي رکي ويندا هيس، جيڪو هٿ ورائي ڪڏهن چٻاڙي کائيندو هيو. ڪڏهن اٿي ڪٽنب جي ڀاتين کي هٿ به ونڊائيندو هيو. ڍورن کي چارو ڏيندو هيو ۽ ڪڏهن پاڻيءَ جي مند ۾ ٿورو گهڻو رونبو ڪرائڻ ۾ مدد ڪندو هيو، نه ته سدائين ڪنڊيءَ هيٺان سمهي، وڻ تي ويٺل ڳيرن کي پيو ڏسندو هيو.
رات ٿيندي هئي ته ڏٻرو پريان اکيون کولي ان ڪمري کي ڏسندو هيو جتان سڄي رات گهڙي پل کانپوءِ کنگهه جو آواز ايندو هيو. جڏهن سج نڪرندو هيو ته ڏٻري کي کنگهه مچندي هئي ۽ ويڙهي وارا هن تي کلندا هيا.
”اڙي ڏٻرا خير ته آهي؟” ويڙهي جو مسخرو محمد بخش چوندو هيو، “اڪيلو ٿو کٽ تي کنگهين؟”
ڏٻرو ڪو جواب نه ڏيندو هيو، هو صرف شرمائي ڪنڌ هيٺ ڪري مرڪندو هيو.
”اڙي بابا هن ڏٻري جو ڪو بندوبست ڪيو.” هن کي چيڙائڻ لاءِ وري جو چوندو هيو “اڪيلو کنگهي کنگهي مري ويندو.”
“اڙي بڪ بڪ بند ڪر.” محرم علي اکيون ڳاڙهيون ڪري چوندو هيو. “گهر کڻي مٿي تي کنيو اٿئي. ڌوڙ پئي آ توکي به ته ان ڏٻري کي به.”
ويڙهي ۾ چپ ٿي ويندي هئي، رڳو ان جي گندين تي ويٺل ڪانءَ گوڙ ڪري لولي جو انتظار ڪندا هيا.
تنهن سال چانورن جو فيصل سٺو نه ٿيو، مٿي درياهه تي ڊيم ٺهڻ ڪري پاڻي سڪي ويو، وقت تي پاڻيءَ جو وارو نه ملڻ ڪري سارين جي پوک اهڙي ته ڪساري ٿي، جو بٽئي وقت رهاڪن جي حصي ۾ ايترا ان ڪڻا آيا جو هو انهن کي آڱرين تي ڳڻتي پئي سگهيا.
جڏهن گندين جا پيٽ نه ڀريا ته ماڻهن جا ڪيئن ڀربا، ويڙهي جي وڏي چيو “خبر نه آهي وقت ڪيئن گذرندو؟”
سڄو ويڙهو پريشان ٿي ويو ۽ پوءِ وقت سان ان ڪٽنب جي پريشانين ۾ اضافو ٿيندو ويو، جتي گوڏي جيڏي پاڻي ۾ بيهي هو رونبو ڪندا هيا، اهو پاڻي هنن جي پيرن جي ترين هيٺان ٿيندو سڪي ويو. سارين جو فيصل ته ڇٽو پر ان سال ڪڻڪ به اهڙي ڪساري ٿي، جيئن پوڙهي جي مٿي تي ڇڊا وار. پاڻيءَ بنا ڌوڙ ئي ڌوڙ ٿي وئي. لُڪ پئي لڳي ته مٽي پئي اڏامي، جتي اڌ پيٽ ڀربو هيو اتي چوٿون حصو ڀرجڻ لڳو، ويڙهي جا مرد مايوس ۽ پريشان ٿي ويا. هر ڪنهن جي منهن تي تاءَ واري ڪيفيت هئي، سڀ اوپرين اکين سان هڪ ٻئي ڏانهن ڏسڻ لڳا. ان تاءَ جو اثر ٻيو ته ڪجهه نه ٿيو پر رات جي وقت ان واحد ڪمري ڏانهن اچ وڃ وڌي وئي ۽ پوري رات اهو ڪمرو هڪ وڏي کنگهه سان گونجڻ لڳو.
هيڻن جسمن تي بيمارين جو حملو ٿيو ۽ مائي اميدان جو مڙس حاڪم علي سيءَ تپ ۾ ڏڪي ڏڪي پندرهن ڏينهن کانپوءِ ڪارا پيشاب ڪري مري ويو. اميدان جوان جماڻ عورت هئي، ان جي ڀائرن ڪجهه ڏينهن کانپوءِ ٻيو ڪو رستو نه ڏسي ان کي ڏٻري سان پرڻائي ڇڏيو. ڏٻري اها پوري رات ان ڪمري اندر گذاري، جنهن کي ڪڏهن پريان هو ڇڳل کٽ تي سمهي حسرت سان ڏسندو هيو. صبح ٿيو ته ويڙهي وارن ڏٺو ڄڻ هڪ ئي رات ۾ ڏٻرو صحتمند جوان ٿي پيو هجي. رواج موجب پيٽ تي لت ڏئي ويڙهي وارن ان شادي ٿيل جوڙي کي صبح جو نيراني بسري کارائي ۽ ڏٻرو چيلهه سڌي ڪري سڻڀن چپن سان زال کي ساڻ ڪري کٽ تي ويهي رهيو.
پوءِ اها رات خالي نه هوندي هئي جو سج لهڻ سان ڏٻرو سڀ کان پهريون ڊڪندو رلهي ڪلهي تي کڻي نئين پرڻيل ڪنوار کي ساڻ ڪري ان ڪمري ۾ داخل ٿيندو هيو ۽ پيو کنگهندو هيو.
ويڙهي جا مرد پريشان ٿي ويا انهن کي ڏٻري مان اها اميد نه هئي. ڪو مرد اڳتي وڌي ڪمري ۾ گهرندو هيو ته ڏٻرو کنگهه ۾ مچي ويندو هيو ۽ ائين ويڙهي ۾ مردن کي وارو ملڻ ڏاڍو ڏکيو ٿي پيو. هڪ صبح جو محرم علي اکيون ڳاڙهيون ڪري ڏٻري ڏانهن ڏٺو.
“اڙي ڪهڙا جوڻين آنا لاٿا هن جو سڄي رات تون انهن تي اندر ويهي آرو ٿو ڪرين؟” هن ڏٻري کي ڪاوڙ ۾ چيو ۽ ڏٻرو ڪنڌ هيٺ ڪري بيهي رهيو.
ان سال سانوڻ ۾ ايترا مينهن نه وسيا جو ڌرتيءَ جو سينو نرم ٿي سگهي ۽ ان تي هر هلائي چيري سگهجي. پاڻيءَ جو ايڏو ڪال پيو جو ماڻهو ته ڇا پر مال مويشي به بک تي بدحال ٿي ويا. اَن جون گنديون انهن جي پيٽ جيان خالي ٿي ويون ۽ ان ويڙهي جي ڪتن لاءِ اتي ڪو به ڪرڻ جهڙو ڪم نه بچيو، اهي نه ڏينهن جو ڀونڪندا هيا ۽ نه رات جو. ڪنهن ڇڻيل وڻ جي ڇانو ۾ ليٽي سنهي پيٽ سان پيا ساهه کڻندا هيا.
مردن وٽ هڙ ۾ ايترا پئسا نه بچيا جو پندرهن ڪلو ميٽر پري وڏي شهر جو چڪر هڻي تازا توانا ٿي اچن. اهي سڄو ڏينهن ڇڳل کٽن تي ليٽي پيا آسمان کي ڏسندا هيا ۽ رات جو انتظار ڪندا هيا.
بک ۽ فاقن ڪري ان ڪٽنب جي ٻارن ۽ عورتن جا منهن پيلا ٿي ويا ۽ انهن جون واڇون ڦاٽي پيون، ويڙهي جون ڳورهاريون عورتون ڪمزور ۽ مئل ٻارن کي جنم ڏيڻ کانپوءِ پاڻ به موت جي حوالي ٿيڻ لڳيون. ويڙهي ۾ گهمندڙ اگهاڙن ٻارن جا پيٽ وڏا ۽ پاسيريون ڦڻيءَ جي ڏندن جيان ڏسجڻ لڳيون.
هڪ رات ڏنگو مڙس محرم علي جيئن جوءِ کي ساڻ ڪري ڪمري ۾ گهريو ته اندرا کنگهه جو آواز آيس، اکيون اوندهه ۾ وڄ جيان ٻري پيس.
”اڙي ڪهڙو آن؟” هن اصولن جي خلاف ورزي ڪندي سڀ حجاب ٽوڙيندي چيو، “چوان ٿو نڪر اتان.”
هن ڳالهائي بس ڪئي ته وري کنگهه جو آواز آيس، هو زهر جو ڍڪ ڀري مڙي ويو ۽ واپس مڙيو. ٻاهر پڌر ۾ اچي ڪنڌ ورائي نهاريائين، بظاهر سڀ ستل هيا. هن ڏٺو پريان ڏٻري جي کٽ خالي هئي. صبح ٿيو ته هن ويڙهي جي پرئي مڙس رجب علي کي دانهن ڏني.
“هن کي سمجهاءِ نه ته ڏٻري چيلهه ڀڃي ڇڏيندو مانس.” هن ڳاڙهين اکين مٿان ڀرون کي ڇڪيندي چيو.
پريون مڙس ڏٻري وٽ ويو ۽ هن کي چيائين “بابا ڪجهه خيال ڪر ماڻهو اجايو ايڏو حريس به نه ٿئي، پاڻ ۾ ڀائر آهيو، ٺهي رهو ان ۾ ئي توهان جي چڱائي آهي.”
ڏٻري ٻڌو ۽ ڪنڌ هيٺ ڪري پوتڙي سان منهن اگهيائين، ڪجهه ڳالهائي نه سگهيو.
هڪ رات ويڙهي جو مسخرو محمد بخش رلهي کڻي جيئن ڪمري اندر وڌيو ته پريان کنگهه جو آواز ڪن تي پيس واپس. کٽ تي ويهي هيڏي هوڏي نهاريائين پڌر جي ٻانهينءَ ۾ ٻرندڙ لالٽين جي پيلي روشني ۾ ڏٺائين سڀ کٽون ڀريل هيون، پري ڪنڊيءَ هيٺان پيل کٽ خالي هئي سمجهي ويو، ڏٻرو اندر آهي.
صبح ٿيو اهو سارو ڏينهن مسخري محمد بخش ڪنهن سان مذاق نه ڪئي، هن نه ڪنهن کي کلايو ۽ نه ڪنهن سان ڊيگهه ڪئي، چپ رهيو ۽ حيرت مان ڏٻري کي ڏسندو رهيو.
ويڙهي جي مردن ۾ هڪ ڪاوڙ واري ڪيفيت ڊوڙي وئي، هو سڪل منهن سان هڪ ٻئي طرف ڏسي ڄڻ اکين ئي اکين ۾ هڪ ٻئي کان سوال ڪرڻ لڳا ته آخر مسئلي جو حل ڇا ٿيڻ کپي؟
پرئي مڙس رجب علي انهن کي گهڻو سمجهايو، “بابا توهان جو ڀاءُ آهي، تازي شادي ٿي اٿس، صبر ڪريو، ڪجهه برداشت ڪريو، اجايو ايڏا ڇتا نه ٿيو.”
پر پيٽ جي بک سان گڏ هنن جي جنسي بک به وڌندي وئي ۽ سڀ گڏجي ان ڳالهه تي ويچارڻ لڳا ته هو هڪ ڏينهن ڏٻري کي گستاخيءَ جي سزا ضرور ڏيندا. ويڙهي وارن محسوس ڪيو ته ڏٻرو ڏينهون ڏينهن انهن کان پري رهڻ لڳو آهي هن ڳالهائڻ ڇڏي ڏنو آهي. ڏينهن جو هو اونڌو منهن ڪري ڪنڊيءَ هيٺان ڇڊي ڇانو ۾ پيو هوندو هيو ۽ رات ٿيندي ئي کٽ تان غائب ٿي ويندو هيو.
اها چانڊوڪي رات هئي، چنڊ ويڙهي مٿان ڄڻ واڍ ۾ لڙڪي رهيو هيو، سرءُ جا ڏينهن هيا ۽ ٻه چار ٻارڙا کٽن تي سمهي بند اکين سان سيءَ تپ ۾ ڏکيا پئي. سياري جا آثار هوا ۾ ظاهر ٿيڻ لڳا هيا ۽ رکي رکي اتر جي هوا پئي گهلي، ڪو مرد رلهي کڻي اٿيو ۽ ان ڪمري جو رخ ڪيو اندران جڏهن کنگهه جو آواز آيس ته چڙي پيو. چانڊوڪي ۾ هيڏانهن هوڏانهن ڏٺائين پريان جڏهن ڏٻري جي خالي کٽ نظر آيس ته صفائي توائي ٿي ويو، وٺي گوڙ ڪيائين.
”اڙي ايڏو ظلم.” هن رڙ ڪري چيو، “هيءُ ڏٻرو ته وڏيري علي نواز خان کان به گوءِ کڻي ويو، بٽئي ۾ اڌ ته ملندو آ، هت ته اڌ به ڪو نه ٿو ملي.”
وڃي محرم علي کي اٿاريائين محرم علي کي اشاري جي ضرورت هئي هڪدم وڃي پنهنجي چمڪندڙ ڪهاڙي ۾ هٿ وڌائين ٻه چار مرد ٻيا به اٿيا ۽ انهن به گار گند ڏيڻ شروع ڪيو. ويڙهي جون عورتون اٿيون ۽ انهن وٺي هاءِ گهوڙا شروع ڪئي، ٻار جاڳيا ۽ انهن روئڻ شروع ڪيو.
مرد اندر ويا ته ڏٻرو کنگهيو.
”اڙي آهين ڪاٿي ماءُ جا......” محرم علي اوندهه ۾ هڪل ڪئي، محمد بخش کيسي مان ماچيس ڪڍي تيلي ٻاري، نورل ڊڪندو ويو ۽ ٻانهينءَ مان لال ٽين لاهي آيو.
هنن ڏٺو ڏٻري جو منهن هيڊي ڪپڙي جهڙو هيو. هو هيٺ پاٿاري تي ليٽيو کنگهي رهيو هيو، سندس پريان زال اميدان وات تي رئو رکي روئي رهي هئي. اهو ڏسي محرم علي جي هٿن مان ڪهاڙي ڇڏائجي هيٺ ڪري پئي. هن اڳتي وڌي ڏٻري کي چتائي ڏٺو، هو مسلسل کنگهي رهيو هيو. هن هٿ وڌائي ان جي پيشانيءَ کي ڇهيو، اها باهه جيان ٻري رهي هئي. هن کنگهي ڳاڙهو بلغم ٻاهر ڦٽي ڪيو. رت جي ڌار هن جي واڇ وٽ ظاهر ٿي جيڪا پوتڙو کڻي هن اگهي ڇڏي. پوءِ هو سهڪڻ لڳو ۽ ڀائرن ڏانهن افسوس ۽ شرمندگي مان نهارڻ لڳو.
“منهنجا ڀائرو مون کي بخشجو، ٻاهر ولهه ۾ سمهڻ منهنجي وس ۾ نه هيو، منهنجي کنگهه ڪري توهان کي تڪليف پهتي، ايترا پئسا به نه هيا جو مان علاج لاءِ چئي سگهان.” ڏٻري سهڪندي آهستي ڳالهائيندي چيو.
سڀ هن ڏانهن ڏک ۽ ندامت مان نهاريندا رهيا، ڏٻري جون اکيون ڳوڙهن سان ڀريل هيون. هن جي حالت ڏسي پريو مڙس رجب علي سڏڪي پيو، ڏٻري کي ٻانهن جو سهارو ڏنو ۽ پوءِ روئندي چيو.
”هاءِ ڙي غربت تو جهڙي ٻئي بيماري نه ڪا!“