عمر علي
ايمبولينس روڊ تان
وئي پئي رڙندي.“
(انهن بي گناهه ڊاڪٽرن جي نالي جن کي فرقيوارانه ڇڪتاڻ هيٺ بي درديءَ سان قتل ڪيو ويو.)
ٺڪاءُ ٿيو ۽ اوندهه ۾ گولي باهه جيان ٻرندي عليءَ جي ڪلهي وٽان لنگهي وئي، علي پري ٿي ويو ۽ ذري گهٽ پنهنجي دوست عمر مٿان وڃي ڪريو. عمر ڀت جي اوٽ ۾ سهڪي رهيو هو، ان تيزيءَ سان ڪنڌ ورائي هوڏانهن ڏٺو ۽ پوءِ علي کي ٻانهن ۾ هٿ وجهي اڳتي ڀڄڻ لاءِ چيو. اڃان هو ڀڄڻ لاءِ مڙيائي مس ته وري ٺڪاءَ ٿيو ۽ گولي پري کان ٽٽل تاري جيان ٻرندي انهن جي ڀرسان لنگهندي سامهون بيٺل بڙ جي ٿڙ ۾ وڃي لڳي. هو ٻيئي تيزيءَ سان ڀڳا ۽ هاڪي گرائونڊ کان مٿي پهاڙيءَ تي ٺهيل بنگلن هيٺان پيل وڏن پٿرن ۾ وڃي لڪا.
رات گهڻي نه گذري هئي ۽ عرش مان بوندن جو سلسلو جاري هيو. اونهاري ۾ ان شهر جو آسمان سدائين ڀوري رنگ ۾ تبديل ٿي ويندو آهي. ناسي جهڙ عرش ۾ ڊوڙون پائي ڪنهن وڇڙيل کي پيو ڳولهيندو آهي ۽ ٿوري دير کانپوءِ مينهن جيان ڳوڙها وهائي پيو روئندو آهي. ان رات به بوندون هيٺ وسي رهيون هيون ۽ پاڻيءَ پسيل آلن رستن تي قديم بڙ جي وڻن جا پن ڇڻي هيٺ ڪري رهيا هيا.
هو ٻئي ننڍ پڻ جا دوست گڏ کيڏيا ۽ پڙهي وڏا ٿيا هيا، عمر ان ئي شهر جي وڏي اسپتال ۾ گڙدن جي بيمارين جو ماهر ڊاڪٽر هيو. هن گڙدن جي تبديليءَ جا ڪامياب آپريشن ڪري، ڪيترن ئي انسانن جي جان بچائي ۽ علي ان ساڳي شهر جي دل جي وڏي اسپتال ۾ سوين انسانن جي دلين جا آپريشن ڪري انهن کي گهمڻ ڦرڻ جي لائق بڻايو هو. ٻئي ان شهر جا ڄاتل سڃاتل ۽ وڏا ڊاڪٽر هيا. سڄي زندگي پڙهڻ ۽ ڀوڳڻ کانپوءِ هو ان لائق ٿيا هيا ته بيمار ۽ ڏکايل انسانن جي خدمت ڪري انهن کي تڪليف مان ڇوٽڪارو ڏياري سگهن. هو اڃان نوجوان هيا انهن ۾ ڪم ڪرڻ جي لوچ ۽ صلاحيت ڀرپور طريقي سان موجود هئي. سڄي ڏينهن جي ٿڪاوٽ کانپوءِ هو ٻئي تفريح لاءِ گهر کان نڪتا هيا. انهن جي گاڏي جڏهن شهر جي سڀ کان ڊگهي ۽ ويڪري رستي تان ٿيندي مٿي مزار طرف مڙي ته ڪجهه دهشتگرد جن جو تعداد ستن اٺن کان مٿي نه هيو، انهن کي رستي تي بيهي هٿ سان روڪڻ جو اشارو ڏنو، علي جيڪو گاڏي هلائي رهيو هيو، اهو صورتحال کي سمجهي ويو ۽ عمر هن کي صلاح ڏني ته هو ڪنهن به صورت ۾ گاڏي نه روڪي. علي گاڏيءَ کي تيز هلائيندي روڊ تي بيٺل انهن دهشتگردن جي صف کي ٽوڙي وڌو ۽ گاڏي جيئن ئي اڳتي وڌي ته دهشتگردن انهن پويان گوليون هلايون ڪجهه گوليون گاڏي جي پوئين ڊگي ۾ لڳيون ۽ هڪ گولي زوڪٽ ڪندي وڃي گاڏي جي ڦيٿي ۾ لڳي، گاڏي جو توازن ٽٽي پيو ۽ علي ان کي هوشياري سان هلائيندو چڱو پري تائين گهلي ويو پري وڃي گاڏي بيهي رهي عمر تيزي سان ڪار جو دروازو کوليو ۽ علي ڦڙتائيءَ سان هيٺ لهي عمر کي ساڻ ڪري وٺي ڀڳو هو. ٻئي اڳتي ڊوڙيا ۽ سرڪاري ڪاليج کان اڳڀرو ٽپي ڪنهن مدد لاءِ واجهائڻ لڳا.
عرش مان بوندون سست رفتاريءَ سان وسي رهيون هيون، روڊ پري پري تائين آلا ٿي چڪا هيا، ڪٿي روڊ جي پاسن کان پاڻيءَ جا هلڪا دٻا پڻ نظر اچي رهيا هيا. روڊ تي ٽريفڪ عام ڏينهن کان گهٽ هئي، دهشتگردن جي هلايل گولين جي آوازن تي آس پاس جا روڊ سنسان ٿي چڪا هيا. ڪڏهن ڪڏهن ڪا گاڏي خوف ۽ دهشت مان ان روڊ تان تيزيءَ سان ويندي پئي نظر آئي، نه ته ماحول تي سانت ڇانيل هئي.
عمر ۽ علي ڊوڙندا چوسول تي ٺهيل ڳاڙهن پٿرن واري تاريخي عمارت وٽ پهتا ته گوليون انهن جي پيرن کي ڇهنديون وڃي پٿرن ۾ لڳيون. پٿرن جا ذرا ڪپهه جيئن اڏري پري وڃي ڪريا. هو ٻئي بچي ويا، هنن ڳاڙهن پٿرن واري ڀت کي ٽيڪ ڏئي پويان ڏٺو پري کان ست اٺ دهشتگرد جن جي هٿن ۾ جديد هٿيار هئا، اهي هنن ڏانهن ڊوڙندا پئي آيا. عمر ۽ علي ڳاڙهن پٿرن واري عمارت جي مٿين طرف ڊوڙيا.
”علي مون کي موبائيل ڏي.“ عمر ڊوڙندي تيزي مان چيو، عليءَ موبائيل ڪڍي عمر کي ڏني.
”نمبر ملاءِ اهي پهچڻ وارا آهن.“ علي سهڪندي چيو عمر ڊوڙندي موبائيل تي پنهنجيون آڱريون ڦيريون ۽ هن ڪن تي رکي هلو ڪئي، ۽ پوليس کي فون ڪري سڀ تفصيل ٻڌايا. هن کين ٻڌايو ته هو ڊاڪٽر آهن ۽ ڪجهه دهشتگرد انهن کي مارڻ لاءِ پويان اچي رهيا آهن، جيڪڏهن پوليس جلدي نه پهتي ته هو دهشتگرديءَ جو کاڄ ٿي ويندا. هن پوليس کي ان جاءِ کان به آگاهه ڪيو جتي هو ان وقت پهتا هيا. پوليس عمر کي حوصلو، دلاسو ڏنو ۽ جلدي پهچڻ جو چئي رابطو ختم ڪري ڇڏيو.
عمر عليءَ کي موبائل واپس ڪيو ۽ اڳتي ڊوڙندي ڪنڌ ورائي پوئتي نهايو، بيد مشڪ جي وڻن پويان پري کان دهشتگردن جو ٽولو هنن طرف وڌندو ٿي آيو. عمر جيئن ئي ڪنڌ ڦيري اڳتي وک کنئي ته هلڪي مينهن ڪري ڦهليل چيڪڙ ۾ هن جو پير ترڪيو ۽ پير سان گڏ هو رڙهندو هيٺ هليو ويو ٺيڪ ان مهل گوليءَ جو ٺڪاءُ ٿيو ۽ گولي هيٺ ڪريل عمر جي مٿن کان لنگهندي زوڪٽ ڪندي پري هلي وئي. علي خوف ۾ هيٺ جهڪيو ۽ هن عمر کي هٿ جو سهارو ڏئي مٿي اٿڻ ۾ مدد ڪئي.
عمر ۽ علي مينهن جي بوندن ۾ آلا ٿي ويا هيا، انهن جا ڪپڙا ڄڻ خوف کان جسم سان چهٽي پيا هيا، لڳندڙ واءُ ۾ انهن کي ٿورو سيءُ محسوس ٿي رهيو هيو.
ان شهر ۾ ٻن معصوم انسانن جو قتل ٿيڻ وارو هيو ۽ شهر ائين ئي روان دوان هيو. تازي ٿيل فائرنگ ڪري اتي آس پاس ٻن چئن روڊن کانسواءِ پوري شهر ۾ گاڏين جي اچ وڃ پنهنجي عروج تي هئي. ونڊ اسڪرين تي پوندڙ مينهن جي بوندن مٿان گاڏين جا وائيپر وڄندڙ ڊيڪ جي آوازن تي ڪنڌ لوڏي مستيءَ ۾ جهومي رهيا هيا، ان روشنين جي شهر ۾ هر طرف نور جو اجالو هيو، اتي جا هوٽل ۽ تفريح گاهه ٽهڪڙن سان گونجي رهيا هيا ۽ هو ٻيئي پنهنجي جان بچائڻ لاءِ ڪنهن پناهه گاهه جي ڳولا ۾ ڊوڙندا سهڪي رهيا هيا ۽ مينهن جو پاڻي انهن جي پيشانين کان پگهر جيان ٿي وهيو. هو ڊوڙندا هڪ اهڙي محلي ۾ پهتا جيڪو قبرستان جيان خاموش هيو، اتي جا در ۽ دريون ڄڻ صدين کان بند هيا. ان شهر جي سرڪاري محلي جي هر گهر اندر پپل ۽ بڙ جا وڻ هيا، انهن اڳتي وڌي چيڪڙ کان بچڻ لاءِ بڙ جي لڙڪندڙ پاڙن ۾ هٿ وڌو ته انهن محسوس ڪيو جيئن انهن جا هٿ وقت جي حڪمران جي ڏاڙهيءَ ۾ وڃي پيا هجن. بڙ جي لڙڪندڙ پاڙن مان پاڻيءَ جون بوندون هيٺ ٽمي رهيون هيون، انهن هٿ هٿ ۾ ڏيئي اڳتي وڌي ان محلي جو هر دروازو کڙڪايو، ماڻهن کي سڏيو، پر ڪجهه نه ٿيو. هو ٻيئي مايوس ٿي ويا، ان کان اڳ جو دهشتگرد انهن کي ويجهو پهچن هو ٻيئي وري وٺي اڳتي ڀڳا.
دهشتگرد هنن کي ويجهو ٿيڻ وارا هيا، اهي هٿيار هوا ۾ جهنڊي جيان جهولائيندا پري کان وڌندا پئي آيا، مينهن جي بوندن ۾ انهن دهشتگردن جا وجود ڌنڌلا ۽ غير واضع هيا، اهي موت جي ڪاري پاڇي جيان انهن پويان ڊوڙندا ٿي آيا.
عمر ۽ علي سرڪاري محلي مان ڀڳا هو پريشاني مان اهڙي جاءِ ڳولڻ لڳا جتي جلد لڪي پنهنجي جان بچائي سگهن. هو اڃان هيڏانهن هوڏانهن لڪڻ لاءِ جاءِ ڳولهي رهيا هيا ته رستي تي بيٺل لوهه جي ٿنڀن مٿان رکيل ٽرانسفارمر سان مينهن جي ڪرندڙ بوندن ڪري ڪجهه چڻنگون نڪتيون ۽ اهو ڌماڪي سان ڦاٽي پيو، هر طرف اوندهه ڇائنجي وئي، ڄڻ مايوسيءَ مان موت جي فرشتي جون اکيون بند ٿي ويون. هو ٻئي اوندهه جو فائدو وٺي کٻي هٿ ڏانهن مڙيا ۽ پريان ننڍڙي پهاڙي جنهن تي ڪيترائي گهر اڏيل هيا، ان جي پاڙ ۾ پيل ڳوري پٿر پويان کڏ ۾ وڃي لڪا. اوندهه ۾ گولين جا ڪيترائي برسٽ هليا، جيڪي انهن کان پري چڻگون ڇڏيندا وڃي زمين ۾ لڳا. آلي ڌرتيءَ مان ڌوڙ مٿي اڏامي چوڌاري ڦهلجي وئي. هنن کي پڪ ٿي وئي ته هو دهشتگردن جي نشاني کان پري ۽ انهن جي اکين کان اوجهل آهن گهڙي گذري ته ڳورن بوٽن سان دهشتگرد ڊوڙندا ان وڏي پٿر اڳيان لنگهيا جنهن پٿر پويان هو ٻئي کڏ ۾ لڪيل هيا ۽ پوءِ دهشتگردن جي ڳورن بوٽن جا آواز پٿريلي زمين تي لڳندا ڏور ٿيندا ويا. هنن ٻنهي جي جسم ۾ ڄڻ جان موٽي آئي، کڏ ۾ ويٺي انهن اکيون بند ڪري ٿڌو ساهه کنيو ته پهريون دفعو ڄڻ پنهنجي منهن تي پوندڙ مينهن جي هلڪي بوندن جو انهن کي احساس ٿيو. عليءَ کيسي مان آلو ٿي ويل رومال ڪڍي پنهنجو منهن صاف ڪيو، هنن کي افسوس ٿي رهيو هيو ته گهڻو وقت گذرڻ باوجود به اڃان هنن وٽ پوليس نه پهتي هئي.
عليءَ جلدي ۾ پنهنجي کيسي مان وري موبائيل ڪڍيو ۽ پنهنجي ڪنهن دوست کي چيو ته اهو ڪنهن اعليٰ عملدار کي اطلاع ڪري انهن جي بچاءَ جو بندوبست ڪري. عمر اتي کڏ ۾ هن جي ڪلهي تي مٿو ٽيڪي سمهي رهيو هيو، انهن ٻنهي ان پناهگاهه مان نڪرڻ مناسب نه سمجهيو، ٻئي اوندهه جو فائدو وٺي اتي لڪيا رهيا، دهشتگرد انهن پويان کين ڳوليندي ڪافي اڳتي لنگهي ويا ۽ هو ٻئي خوف ۽ ٿڪاوٽ کان اتي اوندهه ۾ سهڪندا رهيا.
”علي هن شهر جا ماڻهو ڪيڏا نه بي حس ۽ بي درد ٿي ويا آهن، هن ڏکي وقت ۾ ڇا اهڙو ڪو به انسان نه آهي، جيڪو اڳتي وڌي اسان جي مدد ڪري.“ عمر وڏي افسوس مان چيو.
علي جنهن جون اکيون خوف ۽ دهشت کان ڍريون ٿي چڪيون هيون اهو خاموشيءَ سان سهڪي رهيو هيو.
”هن شهر جي ماڻهن ايڏو ته قتل عام ڏٺو آهي جو انهن لاءِ ڪنهن به انسان جو خون ڪا معنيٰ نه ٿو رکي، اها بي حسي هڪ عام رواجي ڳالهه ۾ تبديل ٿي چڪي آهي.” عليءَ هوريان وراڻيو هو ٻيئي ڪجهه دير خاموشي سان کڏ جي ڀت کي ٽيڪ ڏئي اوندهه ۾ مٿي آسمان هيٺان ڊوڙندڙ ڀورن بادلن کي ڏسندا رهيا، مينهن جون بوندون انهن جي منهن ۽ جسم تي ڪرنديون رهيون.
”علي اسان کي هن ملڪ ڏانهن نه موٽڻ گهربو هيو، جنهن ملڪ اندر ڪو قانون، امن ۽ امان نه هجي، ان ملڪ اندر ڪو ڪهڙي نموني ڪنهن ماڻهوءَ جي سچائي سان خدمت ڪري سگهي ٿو. جتي پنهنجي جان جنجال ۾ هجي اتي ٻئي ماڻهو جي ڪهڙي جان بچائي سگهجي ٿي.” عمر مايوسيءَ ۾ چيو ۽ ڪنڌ عليءَ جي ڪلهي تي لاڙي ڇڏيو.
علي ءَ جي اکين مان ٻه ڳوڙها وهي هن جي منهن تي پوندڙ مينهن جي بوندن ۾ ملي ويا.
”ها عمر تون سچ ٿو چوين، هيءُ ملڪ ۽ ان جو قانون سڀ دهشتگردن کي بچائڻ لاءِ جوڙيا ويا آهن. هن ملڪ اندر شريف ماڻهوءَ لاءِ ڪا به پناهه گاهه نه آهي.” علي ٿورو جذباتي ٿيندي چيو.
صرف آسمان ڏسجي رهيو هيو ڀورا بادل عرش ۾ ڄڻ هنن وانگر ڪنهن پناهه گاهه جي تلاش ۾ ڊوڙي رهيا هيا. بوندون وسي رهيون هيون پر اتي پهاڙ جي ڳاڙهي واريءَ ڪري چيڪڙ نه هئي. انهن ٻنهي جڏهن محسوس ڪيو ته دهشتگرد گهڻو اڳتي نڪري ويا آهن ته هو همت ڪري هٿ هٿ ۾ ڏئي کڏ مان ٻاهر نڪتا ۽ دهشتگردن جي ٻئي پاسي مخالف روڊ تي تيز قدم کڻندا ڄڻ ڊوڙندا ويا. هنن سوچيو شايد هو ٻئي دهشتگردن کان گهڻو پري نڪري آيا آهن.
مينهن جي پهرين بوند ان شهر جي ٽرانسفارمرن لاءِ ڄڻ گوليءَ جو ڪم ڪندي هئي. انهن جي ڌماڪي سان روشنيون اڏامي وينديون هيون ۽ اوندهه مينهن ۾ هر شيءَ کي وڌيڪ سحر انگيز بڻائي ڇڏيندي هئي. بجليءَ جي بند هجڻ ڪري هر طرف ڦهليل گهري اوندهه ۾ هنن کي رات جي ڪافي گذري وڃڻ جو احساس ٿي رهيو هيو. هو ٻئي اوندهه جو فائدو وٺي رستن جي پاسن کان پوکيل وڻن ۽ ٻوٽن جو سهارو وٺي لڪندا، ڪنهن پناهه گاهه جي ڳولها ۾ اڳتي وڌندا رهيا. هو جڏهن پل ٽپي ڪنهن شهيد جي نالي پويان منسوب ٿيل باغ وٽ اچي پهتا ته هنن کي وري پري کان ڳورن بوٽن جي ڀڄڻ جو آواز ڪن تي پيو. هو ٻئي پاسو وٺي، اتي روڊ جي ڪناري ٺهيل نرسريءَ جي وڻن ۽ ٻوٽن پويان وڃي لڪا. انهن لڪندي وڻن ۽ ٻوٽن مان منهن مٿي ڪري اڳتي نهاريو، انهن ڏٺو پري کان ساڳيا دهشتگرد هنن کي ڳوليندا ان طرف وڌي رهيا هيا.
”علي شايد هو هيڏانهن اچي رهيا آهن؟“ عمر خوف سان ڀريل آواز ۾ چيو.
علي جنهن جي دل زور سان ڌڙڪي رهي هئي ان عمر کي دلاسو ڏنو، “شايد انهن اسان کي نه ڏٺو آهي.” علي ٿورو مطمئن ٿيندي چيو. پوءِ هو ٿورو پرڀرو جتي ٻوٽا تمام گهاٽا هيا اتي وڃي لڪا. دهشتگرد انهن کي ويجهو ٿيندا ويا ۽ ذري گهٽ انهن مٿان اچي پهتا. هو ٻئي لڪندي ٿورو ڪنڌ مٿي کڻي ڏسي رهيا هيا، دهشتگردن جو جديد اسلحو ۽ مينهن جي چيڪڙ ۾ ڀريل بوٽ انهن کان ڪجهه فاصلي تي موجود هيا. دهشتگرد نرسريءَ وٽ پهچي بيهي رهيا ۽ هيڏانهن هوڏانهن انهن کي ڳولڻ لڳا. علي ۽ عمر کي دهشتگردن جا چهرا نظر اچي رهيا هيا. انهن محسوس ڪيو سچ ته هر ظالم جو چهرو بگڙيل ۽ داغدار هوندو آهي. دهشتگرد ڪجهه وقت اتي نوسيندا رهيا ۽ پوءِ وري هو کاٻي پاسي ڏانهن روڊ تي ڊوڙندا هليا ويا. دهشتگردن جي وڃڻ کانپوءِ هنن ٻنهي جا خوف کان سخت ٿي ويل لڱ ڍرا ٿي ويا. انهن ٿڌو ساهه کنيو، ٿوري دير کانپوءِ هو نرسري مان ٻاهر نڪري روڊ جي سڄي پاسي ڏانهن اڳتي وڌيا. اوندهه ايتري گهري هئي جو رستي تي پيل پاڻي جي دٻن ۾ ڪرندڙ مينهن ڪري ٺهندڙ دائرا نه ڏسجي رهيا هيا. اتي رستي تي پيل پاڻي ۾ ڪي به روشنيون پنهنجا عڪس نه ٺاهي رهيون هيون ۽ پوندڙ مينهن جي بوندن ڪري پاڻي جا ڪي به ڦوٽا نه ٺهي رهيا هيا، انهن جون مايوس دليون زور سان ڌڙڪي رب کي ياد ڪري رهيون هيون. هو سمجهي رهيا هيا ته سندن آخري سهارو ٻيو ڪو به نه آهي، بس خدا ئي آهي، جيڪو هنن جو ساٿ ڏيئي سگهي ٿو.
هو ٻئي شهيد جي نالي پويان منسوب باغ جي سڄي پاسي کان اڳتي وڌي جڏهن بيد مشڪن واري ويڪري رستي تي پهتا ته سندن خوف ۽ حيرت جي انتها نه رهي، انهن ڏٺو ساڳيا دهشتگرد روڊ جي پريان ڪافي فاصل تي موجود هيا. هنن ٻنهي جي پيرن هيٺان زمين نڪري وئي، جيئن ئي پٺي ورائي واپس ڀڳا ته دهشتگردن جي نظر گوليءَ جيان اتي اچي پهتي. ٺڪاءُ ٿيو ۽ گولي هڪ دفعو وري زوڪٽ ڪندي چڻنگ جيان اوندهه ۾ گم ٿي وئي. هو ٻئي روڊ جي پاسي کان سنهي گهٽي ۾ مڙيا ۽ دهشتگرد ڳورن بوٽن سان انهن کي للڪاريندا پويان ڀڄندا آيا.
عمر ۽ علي هڪ دفعو وري ڪنهن پناهه گاهه جي ڳولا ۾ اڳتي ڊوڙيا هنن محسوس ڪيو سڄو شهر کنڊرن ۾ تبديل ٿي چڪو آهي، ان شهر جا در ۽ دروازا تباهه ٿي چڪا آهن، اتي ڪا به پناهه گاهه نه آهي، ماڻهو ڪنهن قهر ۾ فنا ٿي چڪا آهن ۽ چوسول تي بيٺل چار بکايل ڪتا اتي جا حڪمران آهن. هو ٻئي ڀڄندا رب کي ياد ڪندا ويا. مينهن جي پاڻيءَ ۾ انهن جي پوندڙ قدمن ڪري پيدا ٿيندڙ آواز ان ڳالهه جي گواهي ڏئي رهيو هو ته هو جيئرا آهن. انهن محسوس ڪيو جيئن سندن پوري توانائي انهن جي قدمن ۾ ڪٺي ٿي چڪي آهي ۽ هو اڳتي ڊوڙندا رهيا، دهشتگرد ڪجهه فاصلي تائين انهن پويان ڊوڙندا آيا ۽ پوءِ انهن محسوس ڪيو جيئن هو هڪ دفعو وري انهن کان گهڻو پري نڪري آيا آهن. هنن ڪنڌ ورائي پوئتي نهاريو روڊ سنسان هيو، اوندهه ۾ وڻن جا پن مينهن جي پاڻي ۾ چهٽي هوا ۾ نه اڏامي رهيا هيا. هنن ٿڌو ساهه کنيو پر پوءِ به خوف مينهن جي بوندن جيان انهن جي من ۾ خاموشي سان وسي رهيو هيو. هو ٻئي بي حد گهٻرائيل هيا ۽ سوچي رهيا هيا ته خدا ڪري هو ڪنهن پناهه گاهه ۾ پهچي پاڻ لڪائي سگهن.
”ائين پيو محسوس ٿئي هن شهر ۾ اسان کي بچائڻ وارا دهشتگردن جي ور چڙهي ختم ٿي چڪا آهن.“ علي سهڪندي چيو.
”سمجهه ۾ نه ٿو اچي آخر هن ڊوڙ جو انت ڪٿي ٿيندو؟“ عمر مايوسي ۾ اڳتي وڌندي چيو.
هنن ويڪري روڊ تي پهچي هيڏانهن هوڏانهن نهاريو اتي ڪو به ڪو نه هيو. رات گهڻي گهري ٿي چڪي هئي، اوندهه ۽ مينهن ۾ خوف، خاموشي سان ستل هيو. هنن ڪنڌ ورائي واپس سنهي گهٽيءَ ڏانهن ڏٺو اتي هوا ۾ اوندهه گهلي رهي هئي. هنن سوچيو شايد دهشتگرد گهڻو پوئتي هنن کي ڳوليندي ڀٽڪي رهيا آهن. ان کان اڳ جو اهي وري هنن جي سامهون اچي وڃن، هنن کي ڪا اهڙي پناهه گاهه هٿ ڪرڻ گهرجي جتي هو رات جا بچيل باقي پهر گذاري، زندگي بچائي سگهن.
هنن ڏٺو روڊ جي ٻئي ڀر هڪ عبادتگاهه جو دروازو کليل هو، عبادتگاهه جو کليل دروازو ڏسي هنن کي حيرت لڳي پر هنن جي من ۾ خوشيءَ جي لهر پڻ اڀري، هنن سوچيو خدا جي گهر کان وڌيڪ هڪ انسان لاءِ ڪهڙي پناهه گاهه ٿي سگهي ٿي. هو ٻئي روڊ ٽپي اچي عبادتگاهه کي ويجهو پهتا، هنن اڳتي وڌي عبادتگاهه جي ڏاڪڻين تي پنهنجا قدم رکيا، هنن مٿي پهچي پنهنجن پيرن ۾ پيل مينهن جي چيڪڙ وارا بوٽ لاهي پاسي سان رکيا، انهن عبادتگاهه ۾ اندر ڏٺو اتي ڪجهه ماڻهو هڪ هال جي پرين ڀت کي ٽيڪ ڏئي پنهنجن چهرين تي مذهبي ڪتاب ڏئي تلاوت ڪري رهيا هيا، هنن ٻنهي کي خوشي محسوس ٿي. هنن سوچيو هو به ائين عبادتگاهه ۾ ويهي مذهبي ڪتاب ۾ منهن لڪائي رات جا باقي پهر گذاري دهشتگردن کان بچي ويندا، هنن دل ئي دل ۾ خدا جا ٿورا مڃيا، جنهن هنن جي جان بچائڻ ۾ مدد ڪئي. هو اندر هال ۾ پهتا هنن ڏٺو ڀت کي ٽيڪ ڏئي ويٺل ماڻهن جي وچ ۾ ٿوري جاءِ خالي هئي، جتي هو ويهي مذهبي ڪتاب کولي پنهنجي منهن تي ڏئي پڙهڻ ۾ مشغول ٿي ويا. هو خوف مان ڪڏهن ڪڏهن منهن مٿي ڪري عبادتگاهه جي ٻاهري در ڏانهن پڻ ڏسي رهيا هيا.
هنن کي اتي مذهبي ڪتاب ۾ منهن لڪائي تلاوت ڪندي گهڻو وقت گذري ويو، هاڻي هنن جي من مان خوف جهڪو ٿي چڪو هيو. هو دل ۾ سڪون ۽ جسم ۾ آرام محسوس ڪري رهيا هيا، هنن کي خوشي محسوس ٿي رهي هئي ته هو خطري کان ٻاهر نڪري آيا آهن. اوچتو علي ۽ عمر ڪنڌ ورائي پنهنجن پاسي وارن ڪلهن ڏانهن نهاريو، هو جيئن ڏسندا ويا تيئن هنن جا منهن خوف کان هيڊا ٿي اڇي رنگ ۾ تبديل ٿي ويا، منهن اڳيان ڏنل مذهبي ڪتاب انهن جي هٿن ۾ ڏڪڻ لڳا، هنن ڏٺو انهن جي ٻنهي پاسن ڏانهن مذهبي ڪتابن ۾ منهن لڪائي ويٺل ماڻهو اهي ئي دهشتگرد هيا جيڪي انهن جي پويان پئي آيا.
عمر ۽ علي جي اکين مان رت جا ڳوڙها وهندا هيٺ ڪريا ۽ انهن جي ڏڪندڙ هٿن ۾ جهليل مذهبي ڪتابن ۾ جذب ٿي ويا.