سنڌ شناسي

1857ع جي جنگ آزادي ۽ سنڌ

ڪتاب ”1857ع جي جنگ آزادي ۽ سنڌ“ نامياري ليکڪ، محقق ۽ تاريخدان دادا سنڌي جو لکيل آهي. 1857ع جي جنگ، جيڪا ننڊي کنڊ جي آزاديءَ لاءِ پهرين ۽ اهم جنگ هئي، انهيءَ ۾ سنڌ جو ڪهڙو ڪردار هو، تنهن کان گهڻن ڀائرن خاص ڪري نوجوان نسل کي واقفيت نه هوندي. انهيءَ ڪري سنڌ جي تاريخ تي دادا سنڌيءَ جي هيءَ تخليق نهايت معلومات ڀريل ثابت ٿيندي ۽ تاريخ سان دلچسپي رکندڙ ۽ ٻيا عام ماڻهو به جيڪي سنڌ سان دلچسپي رکن ٿا تن جي معلومات ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيندو.

  • 4.5/5.0
  • 3169
  • 1028
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • دادا سنڌي
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book 1857 Ji Jang Azadi & Sindh

انگريزن جون انتقامي ڪاروائيون

جڏهن انگريزن ملڪ تي ٻيهر قبضو ڪيو، تڏهن مجاهدن کي المناڪ سزائون ڏنيون ۽ هنن يورپي آفيسرن جنهن ظلم ۽ بربريت جو مظاهرو ڪيو، اهو اسان جي تاريخ جو سياهه باب آهي. مسجد اڪبري کي شهيد ڪري، ان جاءِ تي ڪلب ٺاهي، شراب پيتو ويو. جامع مسجد دهلي کي، فوجين جي بئرڪ ٺاهي، پائخانو ۽ پيشاب ڪيو ويو، ان جي ايوان ۾ سوئر ڪُهي ڪباب پچايا ويا. سوين مسلمانن کي ڦاسيون ڏنيون ويون، پيپلس پيپر جو ايڊيٽر لکي ٿو ته ”برطانيه هندستان ۾ جنگ کان پوءِ هت موت جو هڪ اهڙو ارزه خير ڍنگ ايجاد ڪيو ويو، جنهن جي تصور سان انسانيت ڏڪي ٿي. انهن رحمدل عيسائين، جيئرن ماڻهن کي توب سان ٻڌڻ جو انوکو مناسب طريقو ڪڍيو. انهن جا توبن سان ٽڪرا ٽڪرا اڏايا ويا. خون جي بارش ٿي ۽ لڇندڙ انساني عضوا ۽ گوشت جا ٽڪرا تماشائين تي اچي ڪريا. ڪوبه ماڻهو انهن حرڪتن کان بازي کڻي نه ٿي سگهيو.“ ڪن انگريزن مورخن پنهنجي قوم جي انهن جلادن جي سفاڪين تي تفصيل سان لکيوآهي، ٿامسن لکي ٿو ته ” لکنئو تي قبضي ڪرڻ کان پوءِ، قتل ۽ غارت جي بازار گرم ڪئي ويئي، هر هڪ هندوستاني کي بي دريغ قتل ڪيو ويو. ڪارو رنگ سندن سڃاڻ هئي، مارڻ لاءِ هڪ رسو ۽ وڻ جي ٽاري ڪافي هئي. دهلي شهر جي بلند جاءِ تي، هڪ سولي لٽڪائي ويئي، جتي 5، 6 ماڻهن کي روز ڦاهي ڏني ويندي هئي ۽ انگريز سگريٽن جو ڪش هڻي، سندن تڙپندڙ لاشن جو نظارو ڏسندا هئا. هڪ جاءِ تي، بدنصيب قيدي جي گوشت مان نڪرندڙ بدبوءِ ساري فضا کي خراب ڪري رهي هئي، هڪ جڳهه تي نهايت وحشيانه طريقي سان هڪ زندهه انسان کي ساڙيو پئي ويو. سک ۽ يورپي مزي سان، ان کي ڏسي رهيا هئا. انگريز سوين ميلن تائين رستي جي ٻنهي طرفن جي ڳوٺاڻن کي ماريو. ڪن کي گهرن ۾ ساڙيو ويو. اهڙي طرح سارو ملڪ ويران ۽ برباد ٿي ويو. دهلي جا هزارين مرد، عورتون ۽ ٻار بي گناهه برباد ٿي جهنگلن ۽ ويرانين ۾ رلڻ لڳا. سپاهي سندن گهرن ۾ گهڙي، ڪنڊون کوٽي، سندن قيمتي مال ڦريو ۽ لٽيو.“ اسيروا ل کي ٿو ته ”وحشي نادرشاهه به اهڙي ڦرلٽ نه ڪئي، جهڙي دهلي جي فتح کان پوءِ انگريزي فوج ڪئي، عام رستن تي ڦاسي گهر ٺاهيا ويا ۽ هرروز سئو ماڻهن کي ڦاسيون ڏنيون وينديون، جن مان 29 شاهي گهراڻن مان هئا. اهڙي طرح 27 هزار مسلمانن کي قتل ڪيو ويو ۽ ستن ڏينهن تائين لاڳيتو عام ٿيو.“ ٽائيمز جو ايڊيٽر لکي ٿو ته ” زندهه مسلمانن کي سوئر جي کل ۾ سبڻ يا ڦاسي کان اڳ سوئر جي چرٻي سندن جان تي مکڻ يا جيئري باهه ۾ ساڙڻ يا هڪ ٻئي سان بدفعلي ڪرڻ اهڙيون ذليل حرڪتون آهن، جن جي دنيا ۾ ڪابه تهذيب اجازت نٿي ڏي. اسان جا ڪنڌ شرم ۽ حيا کان جهڪي وڃن ٿا. اهڙيون حرڪتون عيسائيت جي نالي تي بدنما داغ آهن. جن جو ڪفارو لازمي هڪ ڏينهن اسان کي ڏيڻو پوندو.“ سر هيزڪاتن لکي ٿو ته ”مان قيدين جي هڪ تنبو ۾ ويس، جتي انهن بدبخت مسلمانن کي ڏٺم، جيڪي بي حال زمين تي هيٺ ليٽيل هئا. سندن بازو ٻڌل هئا ۽ هو اگهاڙا هئا. مٿي کان پيرن تائين ساري بدن کي گرم ٽامي سان ڏنڀ ڏنل هئا. مون اهو نظارو ڏسي کين پنهنجي پستول سان مارڻ مناسب سمجهيو. “ ٽامسن لکي ٿو ته ”باغين جي ڏوهن جي مقابلي ۾ دهلي جي رهاڪن کي هزارين دفعا وڌيڪ تڪليف سهڻي پئي، هزارين مردن عورتن ۽ ٻارن کي بي گناهه بي گهر ٿي ڪري جهنگلن ۽ برپٽن ۾ رلڻو پيو ۽ جيترو مال ۽ دولت، پٺيان ڇڏي ويا. ان لاءِ سدائين کين هٿ ڌوئڻا پيا. ڇو ته سپاهين گهر جي ڪنڊ ڪڙڇ کوٽي، ساري قيمتي شين کي، پنهنجي قبضي ۾ ڪيو ۽ باقي سامان ڀڃي خراب ڪري ڇڏيو. جنهن کي هو کڻي نٿي سگهيا. “ مسٽر هومز لکي ٿو ته ” پيرسن ماڻهن اسان کي ڪوبه نقصان ڪونه پهچايو هو . پر انهن کان ۽ بيڪس مجبور عورتن کان، جن جي جهولين ۾ کير پياڪ ٻچڙا هئا. اسان اهڙي طرح بدلو ورتو جهڙي طرح وڏن، وڏن باغين کان.“ مورخ ڪپئي لکي ٿو ته ” هڪڙي هنڌ ڇهه هزار هندستانين جو قتل عام ڪيو ويو. الهه آباد جي علائقي ۾ ايترن ته هندستانين کي قتل ڪيو ويو جيترا انگريز مرد ۽ عورتون، ٻار ۽ ٻڍا، سموري هندستان ۾ 1857ع جي ساري هنگامي دوران به انقلابين جي هٿان ڪين مئا هئا. “ هڪ انگريز ماري ڇڏيو، سندن جسمن کي سنگينين سان چيريو ويو ۽ هندن جي وات ۾ زبردستي ڳئون جو گوشت وڌو ويو.“ فريڊرڪ ڪوپر لکي ٿو ته ” 66 ماڻهن کي هڪ قبي جي اندر رات جو بند ڪيو ويو، جن مان 45 ماڻهو اندر ٻوساٽجي مري ويا ۽ اهڙي طرح بلئڪ هول وارو داستان وري ٺهرايو ويو. 292 لاشن کي هڪ کوهه ۾ اڇلائي، کوهه کي مٽي سان پورايو ويو. اهڙا کوهه ڪانپور ۽ انبالا ۾ آهن. انگريزن جن کي مهذب، سڌريل ۽ ائڊووڪيٽ سمجهيو ويندو هو. ان وقت انهن جو دلپسند مشغلو هو. ماڻهن کي جيئرو ساڙڻ، جيئري ماڻهو جي کل لاهڻ، گرم شيخن سان ڏنڀ ڏيئي ساڙڻ، عورتن جي عصمت دري ڪرڻ، مسجدن جي بي ادبي ڪرڻ. سندس اهي افعال ڏسي هڪ وڏي پادري ڪمپني کي لکيو ته” اوهان جي خراب لڇڻن جي ڪري، هندستانين جي نظر ۾ اوهان جي خدا جي جيتري بي عزتي ٿئي ٿي ۽ اوهان جو مذهب جيترو بدنام ٿئي ٿو، ان جي جيڪڏهن اوهان کي خبر پئجي وڃي ته اوهان جي اکين مان ڳوڙها وهي وڃن. “ ( نقش حيات – حصو ٻيو – مولانا مدني ).