سنڌي غدارن جون ڪارگذاريون
اهڙن ديس دروهين مان سيٺ نائون مل سر فهرست آهي. هو انگريزن جو دوست ۽ مداح خوان هو. ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ لکي ٿو ته”هن 1843ع کان اڳ، انگريزن جي سنڌ تي قبضي ڪرڻ وارين رٿائن ۾ سندن ساٿ ڏنوهو. پوءِ 1843ع ۾ سنڌ تي قبضي ڪرڻ ۾ انگريزن جي پوري مدد ڪئي ۽ پڻ قبضي کان پوءِ سندن طاقت کي سنڌ ۾ مضبوط ڪرڻ ۾ انگريزن سان ٻانهن ٻيلي ٿي بيٺو. نائون مل سنڌ جو وڏو سيٺ هو ۽ سنڌ جي هندو واپاري طبقي تي سندس وڏو اثر هو. انگريزن جي قبضي کان اڳ به سنڌ جو سڄو واپار، هندن جي حوالي هو نه فقط ايترو ٽالپرن اميرن، سنڌ هي هر واپاري طبقي کي حڪومت طرفان همٿايو ۽ کين سندون ۽ شفارشون ڏنيون. جنهن ڪري افغانستان وچ ايشيا ۽ ايران ۾ پڻ هنن پنهنجون ڪوٺيون قائم ڪيون. ميرن جي حڪومت جي خاتمي کانپوءِ هي واپاري انگريزن جي وڏي مدد اها ڪئي جو واپارين ذريعي نه فقط سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ مان پر افغانستان ۽ ايران مان سڀ خبرون انگريزن تائين پهچايو.سنڌ جي ڳوٺ ڳوٺ ۾ هر شهر ۾ بلڪ فوجي ڇانوڻين ۾ جتي سيڌي پهچائڻ جا ۽ ٻيا ٺيڪا هنن واپارين جي هٿ ۾ هئا سي جا بجا انگريزن جا ڪن ۽ اکيون ٿي پيا ۽ هر وهيي واپري جي خبر پئي انگريزن تائين پهچايون. انهيءَ ڪري آزادي جي اڳواڻن ۽ فوجي دستن جي ڪارواين کان اڳ، انگريزن حفاظتي ڪاروايون ڪري سندن سڀني منصوبن کي ٽوڙي ڇڏيو ( 1857ع ۾ سنڌ طرفان آزادي جي جنگ – ماهوار نئين زندگي آگسٽ 1979ع). پنهنجي انهيءَ سوڀ، ڪارڪردگي ۽ دشمنن جي مدد ڪرڻ جو ذڪر ڪندي نائون مل فخريه انداز ۾ لکي ٿو ته ”مون کي هن ڳالهه جو خوف پئي ٿيو ته ڪراچي جي ڇانوڻي ۾ جي مسلمان سپاهي موجود آهن. اهي اعتبار جي لائق نه آهن، ڇاڪاڻ ته هندوستان ۾ بغاوت هڪ مذهبي جنگ جي صورت اختيار ڪئي هئي. مان هڪ ڏينهن سر بارٽل کي لکي موڪليو ته جيڪڏهن مون کي اجازت ڏني وڃي ته مان زنجبار ۽ آفريڪا مان ڪي هزار ماڻهو وٺي اچان کين مذهب جي بابت گهڻو شوق آهي ۽ اعتبار جي لائق آهن. مان ساڻن تحرير ۾ اهو وعدو ڪيو ته ” ٽي چار هزار ماڻهو مان ٻن يا ٽن مهينن ۾ آڻي سگهندس، حڪومت مونکي انهن ماڻهن جي آڻڻ لاءِ فقط جهازن جي مدد ڏي ۽ بس“. بارٽل منهنجي هن درخواست تي بي حد خوش ٿيو ۽ مون ڏانهن لکي موڪليائين ته هو هن سڄي حقيقت گورمينٽ ڏانهن لکي رهيو آهي ۽ اتان حڪم ملڻ بعد ڪجهه ڪري سگهبو. “
” هن وچ ۾ ديسي پيادي فوج ڪراچي ڇانوڻي ۾ موجود هئي، جنهن ۾ آئوڌ ۽ دهلي جي ماڻهن جي اڪثريت هئي. تن سڀني گڏجي بغاوت لاءِ رٿ رٿي. پر برٽش سرڪار جو ستارو اوج تي هو. بارٽل فريئر کي سندن رٿن جي خبر پئجي ويئي. انهن کي پوري ريت تباهه ڪيو ويو ۽ فسادين کي گرفتار ڪيو ويو. انهن مان ڪن کي ڦاسيون ڏنيون ويون ته ڪن کي توب دم ڪيو ويو. خدا جو شڪر آهي ته دهلي تي قبضو ٿيو آهي ۽ هندوستان جي ٻين هنڌن مدد موڪلي آهي. ان دهلي ۾ وڃي بغاوت جي باهه کي اجهايو آهي. ( يادگيريون – مترجم – محمد حنيف صديقي ص نمبر 225). انگريزن نائومل جي انهي غداري تي خوش ٿي کيس ” ستارهه هنڌ“ جو خطاب ۽ بارٽل سندس خدمتن کي ساراهيندي چيو ته ” 1857ع جي مشڪل وقت ۾ توهان جيڪا اسان جي مدد ڪئي ان لاءِ اسان توهان جا ٿورائتا آهيون . تنهنجو پنهنجي ملڪ جي عوام ۾ تمام گهڻو اثر آهي ۽ توکي اتر ۽ اولهه هندستان جي هر هڪ حصي مان خبرون چارون ملنديون هيون. جي تون سڀ بنا جهجهڪ جي سرڪار جي خدمت ۾ پيش ڪندو هئين، ان وقت ۾ جڏهن تنهنجا ڪيترا هم وطني خطرو ڏسي دهلجي ويا هئا ۽ سمجهائون پئي ته هندستان ۾ انگريزسرڪار جو ڏيئو اجهو ٿو گل ٿئي، تڏهن تنهنجي وفاداري ۾ لرزش بلڪل ڪانه آئي، جيڪڏهن تون انهن مجاهدن مان هجي هاجن انگريزن جي حڪومت لاءِ جانيون قربان ڪيون آهن ته به تون انگريز جي فتح ۾ اهڙو يقين نه ڏيکاري سگهين ها. جيڪو تون ان وقت ڏيکاريو.
(يادگيريون – مترجم – محمد حنيف صديقي ص نمبر 225).
ساڳي طرح سنڌ جو عارضي ڪمشنر رابرٽسن چيو ته ”تنهنجون خدمتون 1839ع ۾ شروع ٿيون، جڏهن تون بمبئي جي فوجي دستي کي بنگال جي فوج سان گڏ، افغانستان ۾ شاهه شجاع جي مدد لاءِ موڪليو ويو هو. وهٽن ۽ ٻئي سامان مهيا ڪري ڏيڻ ۾ واهر ڪئي، ان کان پوءِ وري تو ڪابل جي قيدين کي رها ڪرڻ لاءِ جيڪا فوج سنڌ ۾ موڪلي ويئي هئي تنهن کي به ساڳئي قسم جي مدد ڪئي هئي. وري 1843ع ۾ جڏهن سنڌ جي ميرن ۽ انگريز سرڪار جي وچ ۾ لڙائي شروع ٿي تڏهن تون پنهنجي جان ۽ مال جوکي ۾ وجهي جانفشاني ڪري ميرن جي ارادن ۽ منصوبن جي صحيح معلومات حاصل ڪري اسان کي پهچائي. جنهن جي وسيلي اختياري وارا هنن جي منصوبن ۽ حرڪتن جو تدارڪ اڳواٽ ڪري سگهيا. تنهن کان پوءِ غدار جي اڍائي سالن واري خطرناڪ وقت ۾ تو انگريزن جي اهڙي حمايت ڪئي جهڙي تو اسٽوڪ ياٽنجر ۽ آئوٽرام جي ڏينهن ۾ ڪئي هئي ۽ انگريز سرڪار جي دوستي ۽ مدد جو پاڻ کي مستحق ثابت ڪيو. ان لاءِ توکي زمين ۽ ٻن پيڙهين لاءِ پينشن ڏني ويئي.
(يادگيريون – مترجم – محمد حنيف صديقي ص نمبر 225).
نائون مل مرڻ وقت پنهنجي اولاد کي هدايت ڪئي ته انگريز سرڪار هڪ مهاساگر ۽ روشن سورج وانگر آهي تنهنڪري سڀني انگريزن سان سچا ۽ وفادار رهو. سرڪار جي خدمت ڪرڻ لاءِ هر دم تيار رهو، جڏهن به کين ضرورت پوي ته دل ۽ جان سان مدد ڪريو. (يادگيريون – مترجم – محمد حنيف صديقي ص نمبر 225).
ٻي شخصيت جنهن انگريزن جي مدد ڪئي اها آهي الف خان ترين. هو نواب خان ترين جو فرزند هو ۽ زرخيل تعلقي شڪارپور جو ويٺل هو. ڪئپٽن پريڊي لکي ٿو ته ”الف خان ترين، برٽش گورنمينٽ جو وفادار ملازم آهي، جيڪو هيئنر سنڌ پوليس ۾ اجوئنٽ آهي. هندستان جي گورنر جنرل سندس حسن خدمتي سبب کيس 1847ع ۾ خانبهادر جو خطاب ڏنوويو. هن 1857ع جي جنگ ۾ انگريزن جي طرفداري ڪئي هئي. ان کان سواءِ خاببهادر خداداد خان به انگريزن جو مداح خوان هو. هو هن تحريڪ بابت لکي ٿو ته ” 1857ع ۾ هندوستان جي اڪثر حصن ۾، عظيم فساد ۽ غدر پئدا ٿيو، ان ڪري سنڌ جي ڪيترن ئي وڏن شهرن جهڙوڪ ڪراچي، حيدرآباد، شڪارپور ۽ جيڪب آباد ۾ ڪي علمدار ۽ ڪي پلٽڻ جا سپاهي، شورش ۽ فساد لاءِ تيار ٿي ويا ۽ نافرمان بنجي ويا. پر اعلى آفيسرن جي عقل مندي سان جن مان آنريبل گبس صاحب بهادر، جڊيشل ڪمشنر جي حسن انتظام سان هي سخت مهم ختم ٿي ويئي. فسادي بروقت گرفتار ڪيا ويا ۽کين سندن بُري اعمال جي سزا ملي ويئي. جيئن ته ڪن کي توب سان اڏايو ويو ۽ ڪن کي فاسيون ڏنيون ويون. جن ماڻهن سلامتي لاءِ مدد ڏني انهن کي خير خواهي جي عيوض لائق سمجهي انعام ۽ اڪرام ڏنا ويا. ( لب تاريخ سنڌ – ص 152) هي آهي 1857ع جي جنگ آزادي جو عظيم داستان جنهن مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته سنڌ جي سيني ۾ به هڪ ڌڙڪندڙ دل موجود هئي، ان جي ارادن ۾ به طوفاني جوش ۽ خروش موجود هو ۽ ڪڏهن ان به آزادي جي قربان گاهه تي پنهنجي غيور ۽ سرفروش فرزندن جي رت جي قرباني ڏيئي تاريخ ۾ پنهنجو مقام حاصل ڪيو. اهي مجاهد ۽ سوڍا سپاهي جيتوڻيڪ هن دنيا مان هليا ويا، پر پنهنجو نالو قائم ڪري ويا، جن تي اسان جو نئون نسل جيترو فخر ڪري اوترو گهٽ آهي.
جي ڪوڏيا ڪاڪ ڪوري ويا
۽ چنگ چاهه جو چوري ويا
سي پيارا جيءَ جيارا ها
سي سر ساڻيهه تان گهوري ويا
قمر شهباز