سنڌ ۾ آزادي جي تحريڪ

وچ هندستان ۾ جڏهن جنگ آزادي جي تحريڪ کي منظم ڪيو ويو، تڏهن سنڌ کي به ان ۾ حصي وٺڻ لاءِ آماده ڪيو ويو. سنڌ کي فتح ڪئي صرف چوڏهن سال ٿيا هئا. مير حڪمران اڃان پوني ۾ انگريزن جي قيد ۾ هئا. سنڌين جا ڦٽ تازا هئا. پر هتان جي بهادر عوام جي جنگجو يا نه طبع کي ڏسي سنڌ کي فوجي دٻاءَ ۾ رکيو ويو. انگريز حاڪمن سنڌ کي انهيءَ انقلاب کان پري رلڻ لاءِ، وڏا اپاءُ ورتا. سنڌ جو ڪمشنر فريئر صاحب موڪل تي هو ۽ سندس جاءِ تي جيڪب صاحب هو.“ ( مظلومه سنڌ – ايم آر مائداڻي).سنڌ ۾ هن تحريڪ دٻائڻ لاءِ انگريزن نوان قاعدا قانون جاري ڪيا. سنڌي اخبارن ۾ بنگال، بهار ۽ يوپي جي جدا جدا هنڌن کان حريت پسندن جي سرگرمين جون خبرون اچي رهيون هيون. واسطيدارن انگريز حاڪمن ۾ تشويش پئدا ٿي ۽ انهن سنڌ ۾، اخبارن تي زبردست سينسر لڳائي ڇڏيو. انهن مخالفانه ڪارواين خلاف، سنڌ جي مختلف اخبارن زبردست احتجاج ڪيو. اخبار ”سنڌ قاصد“ پنهنجي هڪ اشاعت ۾ لکيو ته ” حڪومت جو ڪوبه قانون، جنهنجي ذريعي هندستان جي پريس تي هڪ ظالمانه بندش قائم ڪئي ويئي آهي. اسين هن نتيجي پهچي چڪا آهيون ته هي قانون هڪ ئي وقت غير منصفانه ۽ غير سياسي آهي، هن قانون هندوستاني پريس کي سخت مصيبت ۾ متبلا ڪري ڇڏيو آهي، غير سياسي هن ڪري جو حڪومت هندآئيني ذريعن سان متحد طور تي تمام اخبارات جي معاونت حاصل ڪري سگهي. هي قانون ظلم جي حد تائين غير مصفانه هن ڪري آهي جو پريس کي بنا ڪنهن به سبب جي غلطين جي سزا ڀوڳڻي پوي ٿي. هي اخبار انهيءَ قانون کي ڪارو قانون سڏيندي لکيو ته ” نتيجي طور صحافين کي گوناگون پريشانين کي منهن ڏيڻو پوي ٿو. ( تاريخ اميران سنڌ – مير محمد بخش ٽالپور ص 339) ليڪن سنڌ ۾ بلوي جو خبرون پهچي ويون. مجاهدن ۾ جوش پيدا ٿيو. عين وقت بارٽل موڪل پوري ڪري سنڌ ۾ آيو. هن ڪراچي ۾ يورپي باشندن جي هڪ ميٽنگ ڪوٺائي، جنهن ۾ سٺ نمائنده شرڪت ڪئي. فريئر انهن کي يقين ڏياريو ته سنڌ ۾ بلوي جو ڪوبه امڪان نه آهي. پر ان جي باوجود انگريزن کي يقين نه آيو. هنن هڪ درخواست تي صحيحون ڪري ڪمشنر کان مطابلو ڪيو ته کين هٿيارن ڏنا وڃن ته جئن هو خطري جي حالت ۾ حفاظت ڪري سگهن.“ هن مان صاف ظاهر آهي ته سنڌ ۾ انگريزن سنڌين جي انقلابي طبع ۽ مجاهدنه ڪارگزارين کان ڪيڏو نه ڊڄندا هئا.

سنڌ شناسي

1857ع جي جنگ آزادي ۽ سنڌ