انڌيري رات ۾ صحرا جو سفر
” بابا ! مالهيءَ واري ڏاڪڻ ڪٿي آهي؟“ منهنجي نفسياتي مريض پٽ مونکان پڇيو ، جڏهن مان پنهنجي ننڍي نابين پٽ کي سندس سوالن جا جواب ڏئي رهيو هئس .
” ڇو پٽ ! تون ڏاڪڻ ڪهڙي ڪم ۾ آڻيندين ؟!“
” بابا ! منهنجي جي ڪمري جا جارا کليل آهن، اتان رات جي انڌيري ۾ ڪيئي ” ڪوئا “ ۽ ڪوئيون “ منهنجي ڪمري ۾ گهري اچن ٿا، ڪوئا ٽوڙ ڦوڙ ڪن ٿا ۽ رانديڪا ۽ شوپيس زيان ڪن ٿا ۽ ڪوئيون“ منهنجي بستري تي پيشاب ڪري وڃن ٿيون ، مان اهي جارا بند ڪندس، جيڪي ڪيترن ئي سالن کان کليل رهيا آهن.“
”پٽ ! منهنجي خيال ۾ ڏاڪڻ يوڪلپٽس جي ٻوٽن ڀرسان پئي هوندي!“ مان پنهنجي وڏي پٽ کي ان طرف موڪليان ٿو ته ننڍو نابين پٽ معصوميت مان پڇي ٿو ، ” ٻڌايو نه بابا ! سائو رنگ ڪيئن ٿيندو آهي ؟ “
هن جو سوال ڪنڊو بڻجي منهنجي زبان ۾ ٽنبجي پوي ٿو ۽ مان ڪو به جواب ڏيڻ کان لاچار ٿي وڃان ٿو .
اڄ ثناء کي وڇوڙي پورا ڏھ سال ٿيا آهن، اڄ سندس ڏهين ورسي آهي، مونکي زندگيءَ جون ڪجھ بھارون ساٿ ڏيندڙ ۽ پوءِ اڪيلو ڪري ويل جيون ساٿي ثناء يونيورسٽيءَ جي شاگردي دور دوران نهايت ذهين شاگردياڻي هئي، منهنجو ساڻس رسمي تعارف الماس ڪرايو ، الماس منهجي ڪلاس فيلو رحمان جي زال هئي. جلد ئي اهو رسمي تعارف دوستي ۽ پوءِ جيون جي پڪي رشتي ۾ تبديل ٿي ويو. وقت جا لمحا تيزيءَ سان ڦرندا ويا، الوداعي پارٽي ٿي وئي .سڀ ڪڻو ڪڻو ٿي ويا . رحمان به ميڊيڪل جي تعليم لاءِ نڪري ويو . وقت گاڏي رڙهندي رهي . مونکي به بينڪنگ ڪورٽ ۾ ريڊر جي نوڪري ملي وئي . ٻين جا ڪيس اڪلائيندي هڪ ڏينهن پنهنجي هڪ ڪيس ۾ ڦاسي پيس، ثناء جي ڊليوري ڪيس ۾، موتن جهڙو پهريتڙو پٽ ڄائو هو ، وقت ترڪندو اڳتي وڌي ويو ، پٽ جڏهن پنجن سالن جو ٿيو ته ثناء ۽ منهجي پريشانين ۾ اضافو ڪري ڇڏيو ، ڇو جو باوجود پنڌ ڪرڻ جي هو اڃا تائين ڪجھ به نه ڳالهائي رهيو هو ڪڏهن ڪڏهن باوجود اسان طرفان کلائڻ جي ، هو ماٺ ڪيو بيٺو هوندو هو. ڄڻ هو اتي موجود ئي نه هجي. هو نه ته روئڻو هو ۽ نه ڳالهائيندڙ . پوءِ ته اسان جي سوچ جا دائرا ( disable persons) ڏانهن کڄي ويا . پر پوءِ اوچتو سوچن کي ٽوڙي موڙي کيس نفسياتي ڊاڪٽر ڏانهن کڻي وياسين . ڊاڪٽر جي استقباليه کان اڳواٽ ئي وقت وٺي ڇڏيو هو.جنهن جي ڪري انتظار بلڪل نه ڪرڻو پيو . اسان جيئن ئي ڊاڪٽر جي آفيس نما ڪلينڪ ۾ داخل ٿياسين ته اسان جي حيرت جي حد نه رهي، ڇو ته نفسياتي ڊاڪٽر ڪو ٻيو نه ، پر منهنجو پراڻو ڪلاس فيلو رحمان هئو . رحمان بلڪل به تبديل نه ٿيو هو . ساڳي گرمجوشيءَ ۽ سڪ سان ڀاڪر پائي مليو ۽ خوب ڪچهرون ڪيائين ڪلينڪ ٽائيم کان پوءِ پنهجي گهر وٺي ويو الماس ڀاڀي تبديل ڏسڻ ۾ آئي تبديلي اها هئي جو اڳ ۾ اڪيلي هوندي هئي، هاڻ ٻن ٻارن سان گڏ هئي . اسان ٻه ڏينهن ٽي راتيون رحمان وٽ ترسياسين ، تيسين رحمان منهجي پٽ جو معائنو ڪندو رهيو ، آخري رات هاڻ مشڪيو ٿي ۽ ڊاڪٽر رحمان جي ننڍڙن سان راند به کيڏيو پئي ، ان رات رحمان مونکي پنهنجي ڪمري ۾ وٺي ويو.
” يار علي ! تنهنجو ننڍڙو مون کي ڪلاسٽرو ڦوبيا جي نفسياتي مرض ۾ مبتلا ڏسڻ ۾ اچي ٿو ۽ منهجي تجربي موجب پائرو ڦوبيا جا اثرات به ٿي سگهن ٿا . ڪلاسٽرو ڦوبيا اهڙو مرض آهي ، جنهن ۾ مريضَ جڳهن ۽ عمارتن کان خوف محسوس ڪندو آهي ۽ پائرو ڦوبيا جو مريض باھ کان ڊڄندو آهي ۽ ممڪن آهي ته ننڍڙو بلب ۽ سج جي تيز روشنيءَ کان خوف محسوس ڪري، کيس آٿت ڏيندو ڪر ۽ انهن شين جي ويجهو رکندو ڪر ، مونکي اميد آهي ته جيڪڏهن هن وقت کان ئي سندس تربيت ڪئي وڃي ته هو بهتريءَطرف وڌي سگهي ٿو .“
صبح جو اسان رحمان جي گهران پنهنجي گهر آياسين ، گهر اچي مون موقعو ڏسي ثناء کي سڀ ڪجھ ٻڌائي ڇڏيو . ان ڏينهن کان هوءِ پريشان رهڻ لڳي . مون کيس آٿت ڏني پر هوءَ ايتري حساس هئي جو اهو مسئلو هن جي دل ۾ گهر ڪري ويو ، پر پوءِ به هن مونکي محسوس ڪرڻ نه ڏٺو . ننڍڙي جي ڪمري کي رانديڪن ۽ شوپيسن ۽ خوبصورت تصويرن سان سجايو ويو . ننڍڙو هاڻ ٿورو ٿورو ڳالهائڻ لڳو . ٻاتڙي ٻوليءَ ۾ ” امان _ ابا “ اچاري رهيو هو مان تمام خوش ٿيو هوس پر ثناء نه ڄاڻ مرڪ ڪنهن قلف لڳل پيتيءَ ۾ رکي چاٻي گم ڪري ڇڏي هئي . وقت گذرندو رهيو . اسان ڊاڪٽر رحمان کان ننڍڙي جو معائنو ڪرائيندا رهياسين. هاڻي ثناء به ٻئي ٻار جي اميد سان هئي مان ليڊي ڊاڪٽر جي ” ميٽرنٽي هوم “ ۾ موجود هئس، اتان رحمان جي گهر واري نمبر تي فون ڪئي، ڪجھ گھڙين ۾ ڀاڀي الماس اچي پهتي، ليڊي ڊاڪٽر آپريشن جي صلاح ڏني، جڏهن ته مونکي آپريشن ڏکي لڳي رهي هئي ڇوجو مان ذهني طرح تيار نه هئس. رحمان به پهچي ويو نيٺ ڀاڀي الماس ۽ رحمان جي زور رکڻ ڪري مان راضي ٿي ويس، مان، رحمان ۽ ڀاڀي الماس ٻاهر انتظار ڪري رهيا هئاسين ۽ ليڊي ڊاڪٽر اندر آپريشن ڪري رهي هئي.اچانڪ ڪوماڻل چهري سان ڊاڪٽرياڻي ٻاهر نڪتي منهنجي اکين سان اکيون ملائي نه سگهي، ڊاڪٽر رحمان کي ڏسي چيائين ” افسوس جو اسان ماءُ جي جان بچائي نه سگهياسين... ۽ شايد ننڍڙو به ” آءِ سائيٽ “ کان محروم هجي....“ رحمان مونکي ڀاڪر ۾ ڀري صوفي تي ويهاريو ، بس منهنجي اڳيان اونداهي ڇائنجي وئي . اونداهي جنهن جي رستي تي ڪٿي ڪو به روشندان ڏسڻ ۾ نه ٿي آيو .
ان ڏينهن ثناء جي ڏهين ورسي هئي ، مان ڪورٽ به نه ويو هئس ، ڇو جو مان اهو ڏينهن هر سال پنهنجن پٽن سان گڏجي گذاريندو آهيان ۽ ڪڏهن ڪڏهن رحمان ۽ ڀاڀي الماس به اسان جي دلجوئيءَ لاءِ اچي ڪٺا ٿيندا آهن . ان ڏينهن جي اخبار جو معائنو ڪري رهيو هئس .
” بابا ! توهان ويٺا آهيو نه ؟!“ مونکان منهنجي ڏهن سالن جي اکين کان معذور پٽ پڇيو .
” ها پٽ! تنهنجي ڀرسان ئي ويٺو آهيان!“
” بابا! سائو رنگ ڪيئن ٿيندو آهي ؟!“
منهنجي اکين مان لڙڪ لڏندا اچي تريءَ تي ڪريا ۽ هٿ جي لڪيرن ۾ جذب ٿي ويا . ڪاش ! تون ڏسي سگهين ها پٽ ! هي سر سبز ۽ سائي دنيا ! جيڪا اکين وارن لاءِ ته ڦولاري بيٺي آهي تنهنجي لاءِ انڌيري رات ۾ صحرا جو سفر آهي ! ڪاش! پٽ ، تون اکين سان هي سائي دنيا ڏسي سگهين ها !
” بابا ! توهان چپ ڇو آهيو؟ ٻڌايو نه ، سائو رنگ ڪيئن ٿيندو آهي !؟ “
” ڇو پٽ ! تون پڇي ڇا ڪندين ؟!“
” بابا ! ڪجھ ڏينهن اڳ شائستا پنهجي پيءُ چاچا رحمان کي چيو پئي ته هوءَ هن عيد تي سائي رنگ جا ڪپڙا خريد ڪندي ! مون کي ته خبر ناهي ، سائو رنگ ڪيئن ٿيندو آهي ؟! “
” پٽ ........ ! هي جيڪا دنيا آهي نه سا رنگين آهي جتي اکين وارن لاءِ رنگ برنگي نظارا آهن ۽ ........“
” بابا ! مالهيءَ واري ڏاڪڻ ڪٿي آهي ؟!“
منهنجي نفسياتي مريض پٽ مونکان پڇيو، جڏهن مان پنهنجي ننڍي نابين پٽ کي سندس سوالن جا جواب ڏئي رهيو هئس .
” ڇو پٽ ! تون ڏاڪڻ ڪهڙي ڪم آڻيندي؟!“
” بابا منهنجي ڪمري جا جارا کليل آهن ، اتان رات جي انڌيري ۾ ڪيئي ” ڪوئا “ ڪوئيون منهنجي ڪمري ۾ گهري اچن ٿا . ڪوئا ٽوڙ ڦوڙ ڪن ٿا ۽ ڪوئيون بستري تي پيشاب ڪري وڃن ٿيون . مان اهي جارا بند ڪندس ، جيڪي ڪيترن ئي سالن کان کليل رهيا آهن . “
” پٽ ! منهنجي خيال ۾ ڏاڪڻ يوڪلپٽس جي ٻوٽن ڀرسان پئي هوندي “ مان پنهنجي وڏي پٽ کي ان طرف موڪليان ٿو ته ننڍو نابين پٽ معصوميت مان پڇي ٿو ، ” ٻڌايو نه بابا سائو رنگ ڪيئن ٿيندو آهي ؟ ! “ هن جو سوال ڪنڊو بڻجي منهنجي زبان ۾ ٽنبجي پوي ٿو ۽ مان ڪو به جواب ڏيڻ کان لاچار ٿي وڃان ٿو .
” بابا ! ڇا توهان به سائو رنگ ناهي ڏٺو ؟ ! “ ننڍڙي جي معصوم سوال مون کي ائين ڦٽي وڌو ، جيئن جنگ ۾ ڪو زهريلو تير جنگجوءَ کي ڦٽي وجهي .
” پٽ ! هن دنيا ۾ رنگ آهن ، هر شيءِ کي پنهنجو پنهنجو رنگ آهي ، وڻن کي سائو رنگ هوندو آهي ۽ جيڪو اناج کائيندا آهيون ، ان جو فصل به سائو ٿيندو آهي ۽ ان رنگ جا ڪپڙا به پائبا آهن . “ پٽ کي سمجهائڻ لاءِ بي وزن دليل ڏيڻ لڳس ، پر سمجهيم ته هو اڃا مطمئن نه ٿيو هو .
”بابا !باغيچو ته صفا اجڙي ويو آهي ، کٽڻهار ، موتيو ، چنبيلي، رات راڻي ، رابيل ۽ يوڪلپٽس جهڙا قيمتي گل ۽ ٻوٽا سڙڻ تي آهن ! مالهي ته صفا غير ذميوار آهي! بابا..... !! “
” ها پٽ ! هن ” باغيچي “ جي نصيب ۾ ڪو لائق ” مالهي “ ڪونهي ، ڪو مالهي هن باغيچي جو پاڻي سڪائي ڇڏي ٿو، ڪو وقت تي گڏ ۽ ڇانگ نٿو ڪري ته ڪو قيمتي ” گل ۽ ٻوٽا “ پٽرائي يا ساڙائي ڇڏي ٿو ته وري ڪو مالهي ٻاهران بيڪار ۽ وڻ ويڙهي جهڙا نقصانڪار ٻوٽا پوکرائي ٿو ڇڏي ، ها پٽ ! هن باغيچي جي نصيب ۾ ڪو لائق مالهي ڪو نه آيو آ .“
منهنجو وڏو پٽ ، جنهن کي ڏاڪڻ هٿ ۾ هئي ، سو پنهنجي ڪمري ڏانهن وڃي ٿو ، جنهن ڪمري ۾ هو ڪيترا سال ته سمهندو نه هو ! کيس ڀئو هو ته ڪمري جي ڇت ڪري پوندي ۽ هو مدفون ٿي ويندو يا بلب تيز ٿي ويندو ۽ ڪمري کي باھ وڪوڙي ويندي ڪيتريون ئي راتيون اھڙو خيال اچڻ تي ، هو ڪمري کان ٻاھر نڪري پڌر تي ستو ھئو پر ساڻس گڏجي رھڻ ۽ دلجاءِ ڏيڻ کان پوءِ ئي سندس اعتماد بحال ٿيو پر باوجود ان جي ھو اڃ تائين باورچي خاني ۾ نه گھڙيو آهي.
” بابا! ڀلا چنڊ ڇا هي ۽ ڪاٿي ھوندو آهي ! ؟ شائستا کي پنهنجي ماءُ چنڊ چوندي آهي .“ ننڍڙي نينگر سائي رنگ واري سوال کي ڇڏي ٻيو سوال پڇيو.
” پٽ ! چنڊ سج جو ننڍو ڀاءُ آهي ، صبح جو جڏهن ننڊ مان اٿندا آهيون ته سج به اڀري نڪرندو آهي ۽ روشني ڪندو آهي ، جيڪا اس سڏبي آهي ، پر چنڊ ان ويل ظاهر ٿيندو آهي ، جڏهن اسان سمهڻ وارا هوندا آهيون. چنڊ رات جو اڇي روشني ڏيندو آهي . پٽ ! چنڊ سڄي ڌرتي جي سيني کي روشن ڪري ٿو پر تنهنجي معصوم اکين کي روشني نٿو ڏئي سگهي ...... “
” بابا ! شائستا ڪجھ ڪاغذ کڻي آئي هئي ، ٻڌايئين پئي ته سندس فوٽو آهن ۽ بابا ..... هوءَ چئي رهي هئي ته ڪاش ! مون کي اکيون هجن ها ۽ مان اهي فوٽو ڏسي سگهان ها ، پر بابا ..... مون هن کي چيو ته هوءَ پنهنجو منهن منهنجي ڀرسان آڻي ته مان بريل جيان هٿڙا گهمائي هن جو چهرو پنهجي من ۾ اتاري ڇڏيان .“
منهجي حسرتن جا ڳوڙها ٽمڻ لڳا . ڪاش ! ثناء تون ايترو جلد نه وڇڙي وڃين ها ..... !
” بابا ! ڪمري جا سڀ جارا بند ڪري ڇڏيا اٿم ، هاڻي ڪوئا اندر اچي نه سگهندا ، نه ٽوڙ ڦوڙ ڪندا ۽ نه ئي بستري تي پيشاب ۽ بابا ..... هاڻي باغيچي جو مالهي به مان پاڻ ٿيندس . “ منهجو وڏو پٽ ڪمري کان ٻاهر نڪري اچي چيو ، ان وقت هو مون کي نفسياتي مريض نه پر وڏو ” ڏاهو “ لڳو هو . پوءِ منهنجي نظر پنهنجي نابين پٽ تي پئي ، جيڪو شايد انڌيري رات ۾ صحرا جو سفر ڪري رهيو هو . ڳوڙها منهجي اکين مان وهندا هٿ جي تريءَ تي ڪريا ۽ لڪيرن ۾ گم ٿي ويا ، مون ٻنهي کي ڀاڪر ۾ ڀري ورتو .
” پٽ ! توهان معذور ناهيو ! معذور ته هي دنيا آهي ، جيڪا اکيون هوندي به ڪجھ نٿي ڏسي ! جيڪا سوچ هوندي به ڪجھ نٿي سوچي ! نابين ته هي دنيا آهي ! مريض ته هي معاشرو آهي ! ٻچڙا توهان معذور ناهيو .... !!! “