پنجين رات
ڇرڪ ڀري ننڊ مان اٿي پيو، خوف هن جي رڳن ۾ رت جيان ڊوڙي رهيو هو، هن پنهنجي ٻنهي هٿن سان گوڏي کي پڪڙيو، ور کنجهي گوڏي کي ڇهي ڏٺائي، هلڪي اطمينان جي لهر سڄي جسم\گذري ويس. ٽهڪ ڏيڻ شروڳ ڪري ڏنائين، وري روئڻ لڳو، هن کي محسوس ٿيو ته هن جي کلڻ سان ڪمري جي هر شيءِ کُلي رهي هئي، هن جي روئڻ سان هر شيءِ روئي رهي هئي، هو مسلسل ڪجھ ڏينهن کان خوف ۾ رهيو هو،
ٻه مهينا اڳ هو پنهنجي پيءَ سان هت آيو هو “ هن جي پيءَ کي هڪ پراڻو نقشو هيو جنهن جي آڌار تي هو هڪ ويران ۽ اڪيلي عمارت جي آسارن مان ظاهر هو ته ڪو ڇڏي هليو ويو هو . هڪ ڳوٺ ِعمارت جي پٺئين پاسي ٻن ڪلوميٽرن جي فاصلي تي هو، جنهن جي وچان پاڻيءَ جو واه وهندو اڀرندي پاسي هڪ ٻيو ننڍڙو ڳوٺڙو هئو ۽ ان ڳوٺڙي کان ڪجه پنڌ اورتي پراڻو ۽ وڏو قبرستان هو، قبرستان جي سڃاڻپ باهڻ جو پنجاه سال پراڻو وڻ هو، جيڪو ان وقت ڇڻڻ ۽ سڪي وڃڻ ڪري باکڙ ٿي ويو هو.
هو پندرهن ڏينهن اَتي جي ماحول جو جائزو وٺندا رهيا، سڀ ڪجھ معمائي طور هلي رهيو هو، ڪڏهن ڪڏهن ڪو ڀلجي عمارت يا قبرستان ڀرسان لنگهندو هو . سورهين ڏيهن هن جي پيءَ پهنجي ننڊڙي پيتي کولي ۽ ان مان نقشوٻاهر ڪڍيو، نقشي کي ڏسي ڪنهن جاءَ تي هٿ رکي چيائين، ”هي قبرستان ۾ بيٺل باهڻ جو وڻ آهي، هن کان اوڀر طرف قبرن جون چار قطارون ڇڏي پنجين قطار ۾ ارڙهين قبر ڀرسان اسان کي هن نقشي جو بقايا حصو ملي سگھندو......“ هو پيءُ جون ڳالهيون غور سان ٻڌي رهيو هو، ”.......۽ اڄ رات پاڻ هلي نقشي جو بقايا حصو کوٽي ڪڍنداسين، تون کوٽائيءَ جو سامان هڀيڪو ڪري رکجانءِ!“
”ٺيڪ آهي!“ هن وراڻيو هو.
ان رات چنڊ_مهيني جي ڇويهين رات هئي، هو منهن اونداهيءَ ۾ پنڌ ئي پنڌ روانا ٿيا، ڪٿي ڪٿي رستن جي لاهن چاڙهن تي ٽارچ جي مدد سان هلندا رهيا. اڳيان باهن جي باکڻ وڻ کي اونداهي ۾ ڏسي،هن کي ائين محسوس ٿيو ڄڻ ڪو ديوءُ پنهنجون اڻ ڳڻيون ٻانهون ڦهلايون بيٺو هجي. پڻس پنهنجي ٽارچ جو رخ قبرستان ڏانهن ڦيرايو، قبرن جون قطارون ۽ انهن جي ڀرسان جھَتَ، ڊڀ ۽ ٻوڙا! ائين ٿي محسوس ٿيس ڄڻ ڪنهن گھاٽي ٻيلي مان بي ڌنار رڍن جو ڌڻ اچي رهيو هجي. هو باهڻ جو وڻ ٽپي قبرن جون قطارون ڳڻڻ لڳا، پنجين قطار سان هلندي ارڙهين قبر جي مٿان اچي بيٺا.
”پٽ! ٽيڪم ۽ ڪوڏر مون کي ڏي! تون ٽارچ جھلي بيه!“ پڻس چيو هئس، پوءِ قبر جو سيمينٽ سان ٻڌل پلستر ٽيڪم ۽ ڪوڏر جي مدد سان ٽورڻ لڳو، قبر جو ڪُتبو باهر نڪري آيو، سنگ مرمر جي گھڙيل ان ڪُتبي کي ٽارچ هنيائين، ڪتبي تي لکيل هو،”قمر الدين ولد اڪرم الدين. وفات 2 جمادالاول 1402 هجري مطابق 9مارچ 1981ع بروز سومر.“
ٽارچ جي مدد سان ڪُتبي جي پٺيان ڏٺو، ڪا شيءِ جنبڙيل محسوس ٿيس، سَٽ ڏئي پٽي ورتائين، تھ کوليندو ويو آخر ۾ هڪ پراڻ پنو ظاهر ٿيو.
مليويو! پٽ، نقشو ملي ويو!“ پڻس خوش ٿيندي ٻڌايس، هو ٽيڪم ۽ ڪوڏر کڻي پيءُ پٺيان قبرستان مان نڪري آيو. ڪجھ ڏينهن هو ان نقشي جي نشانين تي بعث ڪندا رهيا..... هڪ رات اچنڪ هن جو گھران نڪري ويو، هو سڄي رات تڪيندو رهيو پر پڻس واپس نه وريو، هو پيءُ جي ڳولا ۾ هر روز هيڏانهن کان هوڏانهن وڃڻ لڳو.... ۽ هڪ رات جڏهن هواڀرندي ڳوٺ ڏانهن وڃي رهيو هو ته کيس هڪ ڍير ڏسڻ ۾ آيو، ٽارچ هڻي ڏٺائين هن جي پيءُ جو لاش هو. زوردار جھٽڪو لڳس، ڪرندي ڪرندي پاڻ سڀاليائين، پڻس جا لٽا ۽ ڪپڙا چيڪي مٽي ۾ ٿڦيل هئس ۽ وات ۾ هڪ ٽوالڙو ڦاٿل هئس، چيڪي مٽي ٿڦيل ڪپڙن ۽ هٿن محسوس پئي ڪرايو ته هن هٿن سان کوٽائي ڪئي هوندي يا ته هن سيني ڀر ريڙهيون پاتيون هونديون، هو لاش کي سورڻ لڳو، سوريندي هن جي نظر هٿ ۾ پيل نقشي تي پئي. نقشو هٿ مان ڪڍي پنس جي جڪيٽ جي کيسي ۾ وڌائين.
پيءُ جي موت هن کي هيڻو ڪري وڌو هو. هو پورا ڏھ ڏينهن گھران نه نڪتوهو،يارنهن ڏينهن پيءُ جي قبر تان موٽيو ته جوش جذبا اٿي پيس، گھر اچي نقشو ڳولڻ لڳو، جيڪو وسري ويو هئس، نقشو پڻس جي پراڻي ننڍڙي پيتي مٿان پيل جيڪيٽ جي کيسي ۾ پيو هو، نقشو ڪڍيائين ته هڪ ٻيو پنو به هيٺ اچي پيرن ۾ پيس، کڻي پڙهڻ لڳو، ”....پيارا پٽ! نقشي جي هڪ نشاني هن عمارت جي پٺئين پاسي ٻه ڪلو ميٽرن جي فاصلي تي جيڪو ڳوٺ آهي اتي ملي ويندي. اتي هڪ مسجد آهي ۽ ان جي صحن ۾ نلڪو ۽ نلڪي جي ڀرسان پيل پٿر هيٺيان نشاني!“
هن کي هتي ٻن ڏينهن گھٽ ٻه مهينا ٿيڻ تي هئا. شام جا پاڇا لڙي چڪا هئا، هلڪي اونداهي ڇائنجي چڪي هئي، هو ان وقت پنهنجي لاءِ چانھ ٺاهي رهيو هو ته ٻاهرون دروازو کڙڪڻ لڳو، پهرين آهستي پوءِ تيز ۽ پوءِ بس تمام تيزيءَ سان کڙڪي رهيو هو. هن کي تعجب ٿيو ته هن ويراني ۾ ڪير اچي سگھي ٿو؟ چانھ لاهي هو دروازو کولڻ آيو. دروازو کولي چڪو ته ڇرڪ نڪري ويس. ٻاهر هڪ جھور ڪراڙي بيٺي هئي، جنهن جي چهري ۾ گھنج ايترا ته هئا ڄڻ نوڙيون وٽيل هجن. پوڙهي جا وار بلڪل اڇا هئا، کيس ڪنن ۽ ڳيچي ۾ سونا زيور پهريل هئا ۽ پوشاڪ به شاهاڻي هيس ۽ هٿ ۾ ٽوالڙو هيس.
”توهان جو ڪنهن ۾ ڪم آهي!؟“
”ڪم ....!؟؟ چئين چا پيو!؟ مان هن گھر جي مالڪياڻي آهيان ۽ تون منهنجو جيون جيون جو ساٿي!“ اهو چوندي پوڙهي اندر گهري آئي هو کيس عجب وچان ڏسندو رهيو،هاڻي هوءَ اندرئين ڪمري وٽ پهچي چڪي هئي ،هو به پٺيان پهتس .
” مان تهنجو ڪيترين ئي صدين کان انتظار ڪري رهي هيس ازل کان منهجي جيون _ ڏور تنهجي جيون سان جڙيل آهي ۽ تون اهڙو بيدرد آهئن جو اڄ ظاهر ٿيو آهين !“
”پوڙهي ! مان عزت ڪري رهيو آهيان ، ان جو مقصد اهو ناهي ته مان تنهجي ڍونگ کان اڻ واقف آهيان !“
” ڇا، مان ڍونگ پئي ڪريان ؟؟! اڄ تون ننڊ ۾ ته نه آهين !؟ تارا کولي ڏس مان تنهنجا ور مان تنهنجي وني آهيان !“
” او پوڙهي ! شرم به نٿو اچئي ائين چوندي !؟”
پڙهي ڪاوڙ ۾ تپندي برسان واري ڪمري ۾ هلي وئي ۽ ٺئي لمحي هڪ سينگاريل اپسرا ڪمري کان ٻاهر نڪتي ۽ ٻه ڪمري ۾ هلي وئي ، هن جون اکيون ڦوٽارجي ويون ، جلد ئي ساڳي ڪمري مان پڙهي ڀڻ ڀڻ ڪندي ٻاهر نڪتي .
” تون سدائين منهنجي دل ٽوٽيندو آهين! تون مڪار آهين! تون ڪوڙو آهين!“ پوڙهي ڪاوڙ ۾ تپي ڳاڙهي ٿي وئي ۽ پوءِ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ شروع ڪري ڏنائين. هيڏانهن جو سامان هوڏي، ڪوهيٺ، ڪو مٿي اڇلڻ ۽ ٽوڙڻ لڳي. هو خاموش بيٺو ڏسي رهيو هو. پوڙهي ٽوڙ ڦوڙ ڪيندي رهي ۽ آخر ۾ ڀڻ ڀڻ ڪندي ٻاهرين دروازي کان ٻاهر نڪري وئي. هو سڄي رات سمهي نه سگھيو، ڄڻ ڪنهن هن جي سوچ جي چولي تي پوڙهيءَ جي ياد جو ڪائو ٽوپي شيسو هجي.
ٻي رات جڏهن هو گھران نڪري آيو ته پٺيان ڪنهن هڪل ڪيس، هن پٺيان ڏٺو ته هڪ اٺ ڊوڙندو هن طرف اچي رهيو هو. اٺ جي پٺيان ايندڙ همراھ هن کي ڀڄي وڃڻ جا اشارا ڏئي رهيو هو. ان کان اڳ ڇتو اٺ هن مٿان اچي ڪڙڪي، هن ڊوڙ شروع ڪئي، ڊوڙندي تمام اڳتي نڪري آيو، هن پٺ تي نظر ڪئي، اٺ مسلسل هن جي پٺيان اچي رهيو هو پر اٺ پٺيان ايندڙ همراھ غائب هو هن کي لڪڻ جي ڪا واھ نظر نه آئي بس هڪ کوھ نظر آيس، جيسين هي ڪو فيصلو ڪري اٺ مٿان اچي ڪڙڪيس، جلديءَ ۾ کوھ ۾ ٽپو ڏنائين، ٽپو ڏيڻ کان پوءِ کيس احساس ٿيو ته هن ڪيڏو نه غلط فيصلو ڪيو هو، ڇو ته کوھ بلڪل ڦٽل هو، گپ ڀريو ميرو پاڻي تري ۾ بيٺل هو، ڊنگھر ۽ ٻيو ڪچرو پاڻيءَ ۾ اڀريل ۽ ٻڏل هو. ڏيڏر به ڳلکڙن ۾ ويٺل نظر آيس، کوھ ڪو خاص اونهو ڪونه هو. اٺ گول چڪر ڪاٽي اتي ئي ويهي رهيو. هنجي نظر ترڪي ڊنگھر تي ويٺل وڇونءَ تي پئي، وڇونءَ کي ڏسي هن جي لونءَ لونءَ ڪانڊرجي وئي، پر وري به همت ڪري اڳتي وڌيو، آهستي آهستي ڊنگھر کي پاڻي کان ٻاهر ڪڍيائين ۽ پوري طاقت سان ٻاهر اڇليائين، ڊنگھر وڇونءَ سڌو اٺ مٿان اچي ڪريو ۽ وڇون اٺ کي ڏنگي وڌو. وڇونءَ جي زهر ڪري، اُٺ وڏي رنڀ ڪري، پنهنجي منڍي پَٽَ تي ڍاري ڇڏي.
کوھ ۾ لڳل سرن جي وٿين ۾ آڱريون ڦاسائيندو مٿي نڪري آيو. ٿڌو ڇوڪارو ڀريائين، اٺ تي نظر پيس، حقارت مان ڪک ۾ لت هنيائينس، هن جي لت گوڏي تائين اُٺ جي ڳري ويل ماس ۾ اندر لهي وئي، ڇڪ ڏئي اُٺ جي ڳريل ماس مان ٻاهر ڪڍيائين، سڄي گوڏي مان رت ٽميس پئي، گوڏي جو ماس ڳري رهيو هيس، ڏاڍيان رڙيون ڪرڻ لڳو.
ڇرڪ ڀري ننڊ مان اٿي پيو، خوف هنن جي رڳن ۾ رت جيان ڊوڙي رهيو هو. هن پنهنجي ٻنهي هٿ سان گوڏي کي پڪڙيو، وَرَکنجي گوڏي تي کهي ڏٺائين، هلڪي اطمينان جي لهر سڄي جسم مان گذري ويس. ٽهڪ ڏيڻ شروع ڪري ڏنائين، وري روئڻ لڳو. هن کي محسوس ٿيو ته هن جي کلڻ سان ڪمري جي هر شيءَ روئي رهئي هئي ۽ هن روئڻ سان ڪمري جي هر شي روئي رهئي هئي ، هو مسلسل ڪجه ڏينهن کان حوف ۾ رهيو هو .
هو حوف جي ڪجھ لمحن کي همت ۽ جرئت تي حاوي ٿيڻ نه ڏيندو هو ، ڇو جو اهي ٻئي حبوبيون هن کي جنگجو پيءَ کان ورٽي ۾ مليون هيون ، هن جو جنگجو پيءٌ جيڪو سدائين جانبازي ۾ رڌل هو ، کيس هڪ پراڻي دوست حط وسيلي پنهنجي پوريل ملڪيت جو نقشو موڪليو هو جنهن جي ڳولا ۾ هو هت آيا هئا ، پيءُ جي حفيه موت کان پوءِ هو هيکلو ٿي پيو هو پر ان واقعي هن جي مشين جي تڪميل تي اثر وڌو هو .
ٽئين رات هو عمارت جي پٺئين پاسي واري ڳوٺ ڏانهن روانو ٿيو . چانڊوڪي رات هئي ، نظر جي پهچ جا تير پري پري تائين اڇلجي پئي لڳا ، رات جا پکي ڪٿي ڪٿي اڏامندي ۽ ويٺل ڏسڻ ۾ اچي رهيا هئا ، هي واه جي ڪپر تي هلڻ لڳو واه جي تري ۾ بيٺل پاڻي ، چنڊ جي ڌيمي روشني ۾ کير _ نئين جو منظر پيش ڪري رهيو هو. هو ڳوٺ جي ويجهو اچي، ڳوٺ ۾ داخل ٿيو. ڳوٺ اندر سڀ جا سڀ گھر ڇت اکڙيل هئا،شايد هتان جا رهاڪو لڏپلاڻ ڪري ويا هجن ۽ لڏڻ ڇتين ۾ پيل ڪاٺ جا پڃر ۽ ورا ڪڍي کڻي ويا هجن .اکڙيل ڀتين تي وڏي تغداد ۾ چٻرا ويٺل هئا ايئن پئي محسوس ٿيس ته ڄڻ ماڻهن جا ڌڙ ڪپي ، اڇلي منڊيون ڀت تي رکي ڇڏيون ويون هجن . ماڻهوءِ جو واسو پاڇو به ڏسڻ نه ٿي آيو ، هن کي ٻئي ڪپر تي وڃڻ لاءِ ڪاٺ جي ٺهيل ٺنڌ ڏسڻ ۾ آئي ، هو جيئن ئي ڪاٺ جي پڃرن جي ٺهيل اها گذري رهيو هو تنهنجي ته ڏيڏرن جي ” ٽان ٽان “ ۽ ” سرر سرر“ جا عجيب آواز هن جي ڪنن ۾ ٻرڪي رهيا هئا ٻنڌ ٽپي ٿورو اڳتي آيو ، اڳيان نم جو گهاٽو وڻ هو ، جنهن جا اڌ کان گهڻا پن پيلا هئا چانڊوڪي هوندي به نم جي هيٺيان اوندھ ھئي ، نم کان اڳتي مسجد ھئي ، هو جيئن ئي نم کان اڳتي اچي ، مسجد جي دروازي کان اندر داخل ٿيو دروازي تي ڪا سنھي تندن واريءِ شيءِ هن جي چھري تي چنبڙي وئي ، هن جھٽ ۾ لاھڻ چاھي پر ناڪام ويو ، ڇو جو اھو در تي ٺاھيل ڪورئيڙي جو ڄار ھو . ھو مسجد جي صحن ۾ داخل ٿيو، ھر شيءِ تي مٽيءِ جو ھلڪو تهه ۽ دز ڏسڻ ۾ آيس . نلڪي ڀرسان آيو ، وڏو پٿر پيل ھو ، پوريءِ طاقت سان ڌڪو ڏنائين ، پٿر هيٺان هڪ پراڻي اخبار ويڙهيل پئي هئي، هن جهٽ ۾ کڻي ورتي اخبار جي اندرئين ته ۾ اڇو پنو پيل هو، پڙهڻ شروع ڪيائين.
” پيارا پٽ! ان رات نقشي جي نشانين تي بحث ڪري رهيا هئاسين ۽ مان گھران نڪري آيو هئس، صرف ان لاءِ ته پنهنجي دليل جو ثبوت هٿ ڪري توکي ڏيکاريان. منهنجي دوست قمرالدين ولد اڪرم الدين جيڪو ملڪيت جو نقشو مون ڏي موڪليو هو جنهن جو بقايا حصو پاڻ گڏجي قمرالدين جي قبر جي ڪتبي مان ڪڍيو هو، ان جي آڌر تي مان ملڪيت جي پوريل جاءِ تي پهچي چڪو آهيان، اُتي ڪراس جو نشان لڳل آهي ۽ اهو حصو ان ساڳي قبرستان جي آخري ڇيڙي وٽ آهي، اتي هيٺيائين هجڻ ڪري برسات جو پاڻي بيٺل آهي ۽ اڄ رات اتان مان واپس گھر ايندس. فقط تنهنجو پيءُ.“
هن چٺي پڙهي پوري ڪئي ته لڙڪ لاڙ ڪري وهي هليس. پيءُ کي ياد ڪري هن کان پنهجو پاڻ به وسري ويو هو. يادن جي وڻ ويڙهي کان خيالن جي لام آجي ڪيائين ته کيس واپس ورڻ جو خيال ٿيو. هن نلڪي تان هٿ منهن ڌوئي ڪوريڙي جي ڄار جون تندون لاهڻ چاهيون، نلڪي جي ڀرسان اچي، نلڪو گيڙڻ شروع ڪرڻ لڳو.
”نلڪو مان گيڙيان ٿو....!تون منهن ڌوئي وٺ!“ هن جي پٺيان ڪنهن جو آواز آيو، هن ڇرڪ ڀري ڪنڌ ورائي ڏٺو، هڪ سفيد ڏاڙهي وارو شخص بيٺو هو.
” دڄ نه! مان هن مسجد جو پيش امام آهيان پر سالن کان وٺي مقتدي ناهي َآيو.... تون منهن ڌوءُ، پوءِ ڳالهيون ڪريون ٿا!“
منهن تي ٻه ڇنڊا هني هن ان شخص ڏي نهاريو، هو نظر نه آيس، هيڏي هوڏي نهاريائين پر ڪاريءَ وارا ڪک، تڪڙا قدم کڻندو ٻاهر نڪري ايو، چٻرا بدسورڀتين تي ويٺل هئا، هن کي ائين لڳو ڄڻ هن خوفزده ٿين تي چيٻارا ڪڍي کلي رهيا هجن. جڏهن هو عمارت وٽ پهتو، درواز کولي ورانڊي ۾ پيل کٽ تي ڪري پيو ، وڏا ساھ کڻي جسم کي ھلڪو ڪيائين ، ڪجھ گھڙين ۾ ئي خوف جا پکي هن جي ذهن جي پڙ تان اڏامي ويا .
چوٿين رات تيز هوائون گهلي رهيون ، هو گهران نقشو ۽ ٻيو کوٽائيءِ جو سامان کڻي نڪتو ، اڃا سٽڪو پنڌ جو مستقبل وڌيو ته هلڪي بوندا باندي شروع ڪئي وئي ، جلديءِ ۾ واپسيءِ جو فيصلو ڪيائين ، اڃا عمارت ۾ داخل ٿيو مس ته ٻاهر تيز برسات وسڻ شروع ٿي چڪي هئي ، عمارت اندر پر اسرار سناٽو ڇانيل هو ، هن جلديءِ ۾ لالٽين ٻاري ۽ ڪمري جي پٺئين پاسي واري دريءِ وٽ اچي بيٺو ، جيڪا ٻاهر طرف کلي رهئي هئي . کنوڻ جو چمڪاٽ ، گاج جي گجگوڙ ۽ بوندن جي ڇرر ڇرر جو آواز کيس اڳ ڪڏهن به ايڏو ڀوائتو نه محسوس ٿيو هو . کڻوڻ جي فليش بار بار ٻاهرين منظر جا ڦوٽو ڪڍي رهئي هئي . رات جي وچ ٿيڻ تي برسات ٿڪل مسافر جيان بس جي وڻ هيٺان پنهاھ ورتي .
صبح جڏهن هن ٿڪ نيڻن سان ننڊ ـ نگر کي الوداع چيو ته سڄو ماحول تازو تازو محسوس ٿيس ، پٺئن پاسي واري دريءِ کان ٻاهر ڏٺائين ته وھنتل ماحول ۽ ڌوتل منظر سرير کي سرور ڏئي رهيا هيس . هو ڪجھ ڏينهن جو ٻاهر نه نڪرندو هو ، ڇو جو کيس ڀوءَ هو ته متان سندس مهم جي سڌ ڪنهن کي پئجي وڃي ، ڇو جو ڪجه ڏينهن اڳ ٻن ماڻهن کيس مشڪوڪ نظرن سان ڏٺو هو . هن هاڻي جلدئي اهو علائقو ڇڏڻ ٿي چاهيو ، ڇو جو اڪيلائي ۽ خوف کيس تنگ ڪري رهيو هو ، هو مهم اڪلائي پنهنجي ديس وڃڻ جو پڪو ارادو ڪري چڪو هو.
پنجين رات هن جا قدم هلڪي گپ چڪ واري دڳ تي هلڻ شروع ڪن ٿا . ڪلهن تي کوٽائي جو سامان هيس ، اچانڪ اڻ ڄاتل کڙڪي تي بيهجي وڃي ٿو ، ٽارچ جي مدد سان ڏسي ٿو ، اڳيان باهڻ جي باکڙ وڻ جا ڏار ڪريل پيا هئا. جن وچان ڪو رولو ڪتو ٽپي رهيو هو. ٽارچ جي روشني پوڻ تي حيسجي بيھي رهيو اوچتو تيزيءِ سان نڪري گم ٿي ويو آسمان تي ڪڪر ڇائنجي چڪا هئا ، هو ڏار کي سوري اڳتي ٽپي ويو، سناٽي ۾ قدم کڻندو اڳتي آيو ، جتي ڏيئو ٻري رهيو هو،جتي ڪا تازي قبر ٺهيل هئي.
هو رڙندو قبرستان جي آخري ڇيڙي وٽ پهتو جتي پراڻيون مٽيءِ جون قبرون ٺهيل هيون ، برسائي ڪاٺ جي تختين مان ٺهيل ڪراس جو نشان کتل هو پر ان جي چوءِ گرد برسات جو پاڻي بيٺل هو. هن سامان لاهي رکيو. هڪ ٻشاخيءِ وارو لڪڙ ڀرسان ٽنبي ان جي هڪ شاخ ۾ ٽارچ ٻاري لڙڪائي ڇڏيائين. ۽ ڪوڏر۽ بيلچي سان کڏو کوٽڻ شروع ڪيائين رات گاڏيءِ جا ڦيٿا آهستي آهستي ڦرندا رهيا. هو اونهو کڏو چڪو هو هاڻي هن هڪ واهي ٺاهي . جنهن مان ڪراس وٽ بيٺل پاڻي اچي کڏي ۾ پئي پيو. پاڻيءَ جي بڻايل گپ کي کنڊيري، هو ڪراس جي نشان کي ڪڍڻ لڳو. نسان اهو کتل هو، هن جي زور لڳائڻ سان ٻاهر نه نڪتو، هن کوٽائي شروع ڪئي، کوٽيندي هن جي ڪوڏر ڪنهن سخت شيءِ سان ٽڪرائي، ڇڪي ٻاهر ڪڍيائين، انسان ٻانهن جو هڏو هو، کڻي پري اڇليائين، آسمان اڃ به ڪڪرن سان ڍڪيل هو، هن جي ٽارچ جي رشني به ختم ٿي چڪي هئي مسلسل کوٽائي ڪري رهيو هو.
اچانڪ عجيب چرپر جو آواز هن جي ڪنن تي پيو، هن جي نظر تڪجي وئي . تازي قبر جي ڀرسان ٻرندڙ ڏيئي وٽ ڪا چرپر سمجھ ۾ آيس ، پر ڏيئي جي جهيڻي روشنيءِ ۾ ڪجه ڏسي نه سگهيو، اچانڪ ڏيئي جي روشني تيز ٿيندي وئي... ايتري جو هر شيءَ چٽي ڏسڻ ۾ پئي آئي، هن کي ڪراس ڀرسان ننڍڙيون ڪوليون ۽ ماڪوڙيون به ڏسڻ ۾ آيون .
سامهون ڪجه ڏسي ڇرڪ ڀري پوئتي هٽي ويو، هن کي اعتبار نه ٿي آيو گهوري ڏٺائين. ان روشنيءِ جي وچ تي اها ساڳي پوڙهي عورت بيٺي هئي ، جنهن عمارت اندر داخل ٿي ، هن کي تنگ ڪيو هو،جنهن جي چهري جا گنهج چٽا ڏسڻ ۾ اچي رهيا هئا، اڇن وارن باوجود کيس ڪنن ۽ ڳيچيءِ ۾ سونا زيور پاتل هئا ۽ هٿ ۾ ٽوالڙو هئس، روشني ايتري ته وڌي چڪي هئي جو هو مسلسل پنهنجون اکيون کولي نٿي سگهيو پوڙهي قبر تي جهڪي رهي هئي جو هن تي نظر پيس پوڙهي جو منهن تپي ڳاڙهو ٿي ويو هڪ تيز گھور تي وڌائين ۽ پوءِ اوچتو اه روشني گهٽبي وئي ۽ فقط ڏيئو ئي ٽمڪڻ لڳو پوءِ اهو ڏيئو به وسامي ويو هن جي اکين اڳيان اوندهائي کائنجي وئي هو ڪجھ ڏسڻ لاءِ اڃان اکيون ڦوٽاري ئي رهيو هو ته پٺيان ڪنهن زور دار ڌڪو ڏنس ڪراس جي نشان ڀرسان ڪري پيو، هٿوراڙيون هڻي ٻئي هٿ ڪراس ۾ مضبوط وڌائين، ڪنهن ٽنگن کان وٺي اهڙي ته ڇڪ ڏنس جو ڪراس سوڌو ڇڪجي وڃي پري ڪريو اڃا اٿڻ جي مس ڪيائين جو مٿان ڪا ڳري شيءِ ڪريس، منهن ڀر وڃي گپ ۾ ڪريو هو سيني ڀر رڙيون پائڻ لڳو ڪنهن وارن کان پڪري وات ۾ ٽوالڙو وڌس، هن سٽ ڏئي ٽوالڙو وات مان ڪڍي اڇلائي ڇڏيو، هاڻي مٿان ڳراڳرا ڌڪ لڳي رهيا هئس، عضون مان رت ٽمڪڻ لڳس، هن جا ڪپڙا جسم چيڪي مٽيءَ ۾ ٿڦجي ويا، هو سيني ڀر رڙهندو قبرستان کان ٻاهر نڪتو، ڳرا ڌڪ لڳڻ بند ٿي چڪا هئا ڇو جو باک فٽڻ لڳي هئي، هونساهو بڻيو پيو هو، هنجي چوڌاري صبح ٿيڻ جي روشني ڇڻڪارجي رهي هئي. هن اکيون پٽيون، منهن آليءَ مٽيءَ مٿان پيو هيس، وات مان رت وهندي مٽيءَ ۾ ملي ويو هو، عضو عضو ساڻ هيس. پاڻ کي ساڳيءَ جاءِ تي ڏٺائين جتان پيءُ جو لاش کنيو هئائين. ٿورو ڪنڌ مٿي کنيائين، هٿ کي سوريندي کيسي ۾ وڌائين.....پوءِ نقشي وارو پنو ڪڍي وات ۾ وجهي رت هاڻن ڏندن سان چٻاڙي ٿڪي، اڇلائي فٽي ڪيائين ۽ پوءِ ڪنڌ ساڳيءَ مٽيءَ واري جاءِ تي رکي ڇڏيائين.