وارث
حسن علي: (حسن علي آفنديءَ جو گيٽ اپ)
محمد علي: (قائداعظم محمد علي جناح جو گيٽ اپ)
محمد عمر: (ڊاڪٽر عمر بن محمد دائودپوٽي جو گيٽ اپ)
عبدالله هارون: (عبدالله هارون جو گيٽ اپ)
۽ ڪجهه ٻيا شاگرد، جيڪي پراڻي دور واري گيٽ اپ ۾ آهن.
اهي سڀئي ڪردار سنڌ مدرسته الاسلام جي مکيه عمارت جي اندرئين حصي وٽ بيٺا آهن. سندن اڳيان هڪ ٽيبل پئي آهي، جنهن تي ڏيئا ٻري رهيا آهن. اُنهن مان هڪ ڏيئي کي حسن علي آفندي ڦوڪ ڏيئي وسائي ٿو ته اُتي موجود سڀئي شاگرد تاڙيون وڄائي ڪورس جي انداز ۾ چون ٿا:
سڀئي: هئپي برٿ ڊي ٽو يو
هئپي برٿ ڊي ٽو سنڌ مدرسته الاسلام
هئپي برٿ ڊي ٽو سنڌ مدرسته الاسلام
سڀئي شاگرد حسن عليءَ کي چون ٿا: ”سائين! اوهان کي سنڌ مدرسي جي قيام جو ڏينهن مبارڪ هجي.“
حسن علي: ها بابا! اوهان کي به مبارڪ هجي.
محمد علي: سائين ! اڄ سنڌ مدرسته الاسلام جي قيام وارو، اسان جي قوم جي لاءِ هڪ عظيم ڏينهن آهي.
حسن علي: ان ۾ ڪوبه شڪ ناهي محمد علي...اسان پنهنجي نئين نسل جي لاءِ جديد تعليم جو بنياد وڌو آهي.
محمد علي: سائين! برطانيا اسان جي ملڪ تي قابض آهي، پر اسان جديد تعليم حاصل ڪري ئي اُن کان پنهنجي ڌرتيءَ جو قبضو ڇڏرائي سگهون ٿا.
حسن علي: بلڪل صحيح. اسان جو اصل مقصد برطانوي قبضي مان پنهنجي سرزمين ۽ پنهنجن ماڻهن کي آزاد ڪرائڻ آهي، پر اِن کان اڳ ۾ اسان کي پنهنجن نوجوانن کي پنهنجي مادري ٻولين، سنڌي، اردو ۽ گجراتيءَ سان گڏ انگري ٻوليءَ ۾ جديد تعليم ڏيڻي آهي.
محمد عمر: سائين! انگريزي تعليم کي اسان جا ڪجهه ماڻهو ڪافرن جي تعليم ٿا چون.
حسن علي: ٻچا، اِهي ڀُليل آهن. ڪوبه علم ڪنهن جي ذاتي ميراث ناهي هوندو.
محمد عمر: مان ”سڀاڻي“ جي لاءِ ٿو سوچيان ۽ افسوس جو اِهي ماڻهو ”اڄ“ جي لاءِ ٿا سوچين.
محمد علي: سائين ! اسان کي نئين دنيا سان مقابلو ڪرڻو آهي ۽ اسان کي اميد آهي ته اسين انگريزيءَ ۾ تعليم حاصل ڪرڻ کانپوءِ ڪيترن ئي مسئلن کان ڇوٽڪارو حاصل ڪري سگهنداسين.
حسن علي: اوهان بلڪل صحيح ٿا چئو محمد علي. سنڌ جون ٻيون ڪميونٽيز انگريزي تعليم حاصل ڪري برطانوي حڪومت جو حصو بڻجي اسان تي راڄ ٿيون ڪن ۽ اسين مسلمان جديد تعليم ۾ سڀني کان پٺتي آهيون، جڏهن ته سنڌ ۾ اسان جي اڪثريت آهي، پوءِ به اسان جو حڪمرانيءَ ۾ ڪو عمل دخل ناهي. تڏهن ئي ته مون هيءُ ادارو قائم ڪيو آهي ته جيئن اسين پنهنجي ڌرتيءَ جا پاڻ حڪمران بڻجي سگهون.
عبدالله هارون: سر! اسان جي ماڻهن کي نه نوڪرين ۾ ڪو حصو مليل آهي، نه اسان جون مذهبي روايتون محفوظ آهن، نه اسان جون عزتون محفوظ آهن. انگريز اسان سنڌي مسلمانن سان غلامن جهڙو سلوڪ ڪري رهيا آهن، جڏهن ته هُو ٻين کي هر حوالي سان نوازي رهيا آهن.
حسن علي: ٻچا عبدالله هارون! اِها انگريزن جي پراڻي چال آهي. هُو Divide and Rule يعني ”ورهايو ۽ حڪومت ڪريو“ واري پاليسيءَ تي هلندا آهن، تنهن ڪري اوهان کي هِن وقت پنهنجي تعليم تي پورو پورو ڌيان ڏيڻو آهي. جيڪڏهن اوهان چاهيو ٿا ته، اوهان جي ڌرتيءَ تان انگريزن جو قبضو ختم ٿئي ته پوءِ اوهان کي تعليمي لحاظ کان سڀني کان اڳتي نڪرڻو پوندو ۽ انگريزي تعليم حاصل ڪرڻي پوندي. مون هيءُ سنڌ مدرسو اِن مقصد جي لاءِ ئي ته قائم ڪيو آهي.
۽ منهنجي اِها ڳالهه به ياد رکجو ته، جڏهن اوهان جديد تعليم حاصل ڪري ويا ته اُن ڏينهن کان اوهان جي غلاميءَ جا ڏينهن گهٽجڻ شروع ٿي ويندا.
محمد علي: سائين! اوهان صحيح ٿا چئو. اسان جي وجود جي بقا جديد تعليم حاصل ڪرڻ ۾آهي. منهنجا وڏا به تڏهن جهرڪن مان لڏي بمبئي ويا هئا، پوءِ وري لڏي ڪراچيءَ آيا ۽ جن مون کي سنڌ مدرسي ۾ داخلا وٺي ڏني آهي.
حسن علي: محمد علي ٻچا! اوهان جي والد جيڻاڀائي صاحب اِهو چڱو ڪم ڪيو، جو هُو واپس پنهنجيءَ سنڌ موٽي آيو ۽ اوهان کي سنڌ مدرسي ۾ اچي داخل ڪرايائين.
اوهان جهڙن پرجوش ٻارن کي ڏسي، منهنجو پنهنجي ديس جي ڇوٽڪاري ۾ ايمان پختو ٿي ويو آهي. اڄ مان ڏاڍو پُراميد ٿي ويو آهيان ته، مون جيڪا سنڌ مدرسي جي صورت ۾ هڪ لاٽ ٻاري آهي. اُن کي اوهان وسامڻ نه ڏيندا. اوهان اِن لاٽ جا وارث بڻجندا.
سڀ شاگرد گڏجي: ها سائين حسن علي آفندي صاحب! اسين اوهانجي مشن جا ۽ اوهان جي سنڌ مدرسي جا وارث بڻجنداسين.
ان دوران پسمنظر ۾ شيخ اياز جو هيءُ گيت هلي ٿو، جيڪو شاگرد گڏجي ڳائين ٿا:
”ڏيئا ڏيئا لاٽ اسان، چوڌاري چمڪاٽ اسان ......“.
(پهرين سيپٽمبر 2008ع تي سنڌ مدرسي جي ملهايل 123هين
سالگرهه جي موقعي تي لکيل ۽ شاگردن پاران اداري جي آڊيٽوريم ۾ پيش ڪيل)