باليووڊ جي راڻي شيلا راماڻي
جھونن ماڻھن کي ضرور ياد ھوندو ته ھندستان جي فلمي صنعت تي 1950 ۽ 1960 واري ڏھاڪي ۾ شيلا راماڻيءَ نالي ھڪ اداڪارا راڄ ڪندي ھئي ـ کين ممڪن آھي ته اھا به ڄاڻ ھجي ته اھا اداڪارا سنڌياڻي ھئي ـ سنڌ جي نئين نسل مان ڪن ٿورن ماڻھن کي شيلا راماڻيءَ بابت خبر ھوندي، پر اھا خبر شايد آڱرين تي ڳڻڻ جيترن ماڻھن کي ئي ھوندي ته شيلا اصل ۾ ڪيولراماڻي گھراڻي منجھان ۽ سِک ڌرم سان تعلق رکندڙ ھئي جنھن جو جنم 1932 ۾ سنڌ جي ساھتي پرڳڻي جي ننڍڙي شھر ڀريا ۾ ٿيو ھو ـ سندس جنم جي تاريخ ڪِن ھنڌن تي 2 مارچ ته ڪن ھنڌن تي 2 اپريل لکيل آھي پر جنم جو سال 1932 ئي آھي ـ
شِيلا جي عمر اڃان پندرھن ورھيه ھئي جو ننڍي کنڊ جو ورھاڱو ٿي ويو ۽ سنڌ ۾ِ ھڪ سوچيل سمجھيل سازش تحت ڪن ھنڌن تي فساد ڪرايا ويا ـ اھڙو ئي ھڪ خوني واقعو نوابشاھه ۾ ان وقت جي پنجابي ڊپٽي ڪليڪٽر مسعود (کدرپوش) به ڪرايو ھو جنھن ۾ ھندستان لڏي ويندڙ سنڌي سِکن سان ڀريل ريل گاڏيءَ تي حملو ڪري سندن قتلام ڪرايو ويو ـ انھيءَ واقعي جي دھشت ڀريا جي ڪيولراماڻي گھراڻي کي به سنڌ ڇڏي ھندستان لڏڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو ھو ـ شيلا جو والد ايف ايم ڪيولراماڻي پنھنجي ٻارن ٻچن کي ته وٺي ھندستان ھليو ويو پر سندن ڪي مائٽ ڪراچيءَ ۾ ئي اسلام قبول ڪري رھي پيا جن ۾ شِيلا جو ھڪ مامو شيخ لطيف عرف لَڇُو به شامل ھو جيڪو اڳتي ھلي پاڪستاني فلمي صنعت جو مشھور ڊسٽريبيوٽر ۽ پروڊيوسر ٿيو ـ
ھندستان جي ٻين علائقن مان ٿيندي نيٺ آخر ۾ شِيلا جي خاندان دھليءَ جي اُتر ۾ 290 ڪلوميٽر پري ھماليائي جبلن واري علائقي مسُوريءَ ۾ رھڻ پسند ڪيو جتي ھنن مسواڙ تي ھڪ ڪاٽيج ورتو ھو ـ مسُوريءَ جي پُر فضا ماحول ۾ شِيلا پنھنجي سونھن ۽ صلاحيتن کي استعمال ڪرڻ شروع ڪيو ۽ 1948 ۾ حُسن جي مقابلي ۾ حصو وٺي ”مِس مَسُوري“ جو اعزاز ماڻي ورتو ۽ وري جلد ئي مَسُوريءَ جي حدن مان نڪري پاڻ مڃائڻ جي ڪوشش ۾ 1950 ڌاري ”مِس شِملا“ واري حُسن جي مقابلي ۾ شريڪ ٿي اھو اعزاز به کٽي ورتائين ـ ايئن ڀريا ڄائي شِيلا ڪيولراماڻيءَ پنھنجي ڌرتيءَ کان ڌِڪجي ڌار ٿيڻ باوجود ھمت نه ھاري ۽ ھندستان جي ان ڏورانھين علائقي ۾ ھڪ حيثيت ماڻي ورتي ـ
انھن ئي ڏينھن ۾ ڪيولراماڻي خاندان جي ھڪ ويجھي دوست شِري ناٿ جِيءَ شِيلا جي سونھن ۽ صلاحيتن کي پرکي ورتو ۽ کيس ھندستان جي فلمي صنعت ۾ متعارف ڪرائڻ جو فيصلو ڪيو ـ ڪيولراماڻي خاندان جو شِري ناٿ جِيءَ تي وڏو ڀَروِسو ھو ـ مَسُوريءَ ۾ رھندڙ سندن انھيءَ دوست جي ڪوششن سان چَيتن آنند شِيلا کي فلمن ۾ متعارف ڪرايو ـ شِيلا جي پھرين فلم ”بدنام“ ھئي جيڪا 1952 ۾ رليز ٿي ـ ھن فلم ۾ سندس نالو ھو ”چمپا“ ـ انھيءَ کانپوءِ ھن لاءِ فلمي دنيا جا در کُلي ويا ۽ ھُوءَ نھايت حسين ۽ پُرڪشش اداڪارا ھجڻ جي ڪري ھندستان جي فلمي صنعت تي ڇانئجي وئي ـ ساڳئي سال ئي سندس ھڪ ٻي فلم ”آنند مٿ“ به رليز ٿي ۽ 1953 ۾ به ٻه فلون ”سُرنگ“ ۽ ”تين بتي چار راستي“ رليز ٿيس ـ ھدايتڪار شانتارام جي فلم ”تين بتي، چار راستي“ ۾ شِيلا ھڪ سنڌي ڇوڪريءَ جو ڪردار ادا ڪيو جنھن تي سنڌي ڪلام ”سِڪ ۾، او سِڪ ۾“ پڪچرائيز ڪيو ويو ھو ـ اھو گيت رام پنجواڻيءَ جو لکيل ھو ۽ باليووڊ جي مشھور موسيقار گلشن صوفيءَ ڌُن ڪمپوز ڪئي ھئي ـ گلشن صوفي پاڻ به سنڌي ھو ـ پر شِيلا کي سڀ کان وڌيڪ مڃتا ۽ مشھوري 1954 ۾ رليز ٿيل اداڪار ديوآنند جي فلم ”ٽيڪسي ڊرائيور“ سان ملي جنھن ۾ ديوآنند سان ھيروئن طور ته ڪلپنا ڪارتڪ ڪم ڪيو ھو پر شِيلا کي ھيروئن کان به وڌيڪ پسند ڪيو ويو جنھن ان فلم ۾ ھڪ اينگلو انڊين ڪلب ڊانسر جو ڪردار ادا ڪيو ھو ـ انھيءَ فلم ۾ سندس نالو ھو سِلوِي ـ ساڳئي سال ئي سندس ٽي ٻيون فلمون ”نوڪري“، ”منگو“ ۽ ”مينار“ مارڪيٽ ۾ اچي ويون ـ سال 1955 ۾ سندس فلم ”ريلوي پليٽفارم“ ۽ 1956 ۾ ”فنٽوش“ رليز ٿي ۽ انھيءَ سال ئي شِيلا جي پاڪستاني فلم ”انوکي“ به رليز ٿي جنھن لاءِ ھوءَ پنھنجي مامي شيخ لطيف جي چوڻ تي فلم ۾ ڪم ڪرڻ لاءِ ڪراچيءَ آئي ھئي ـ شِيلا انھن چند فلمي اداڪارائن مان ھڪ ھئي، جيڪي ننڍي کنڊ جي ورھاڱي کانپوءِ وري پاڪستاني فلمن ۾ ڪم ڪرڻ آيون ھيون ـ فلم ”انوکي“ ھاليووڊ جي فلم ”فيبيولس سينوريٽا“ جي ڪھاڻيءَ کان متاثر ٿي ٺاھي وئي ھئي، پر پاڪستان ۾ ان وڏو بزنيس ڪيو ـ فلم ۾ زبيده خانم جو ڳايل گانو ”گاڙي ڪو چلانا بابُو ذرا ھلڪي ھلڪي ھلڪي، ڪھين دل ڪا جام نه ڇلڪي“ تمام گھڻو مشھور ٿيو ھو ـ فلم جي موسيقي حسن لطيف ۽ ھڪ بنگالي موسيقار تِمر بارن ڪمپوز ڪئي ھئي ـ شِيلا جو مامو شيخ لطيف مشھور پروڊيوسر ھو جنھن جون فلمون رتن، خزان ڪي بعد ۽ دربارِ حبيب مشھور ھيون ـ
شِيلا ڪيولراماڻيءَ کي اھو به اعزاز حاصل ٿيو ته ھن ھندستان ۾ ٺھيل پھرين سنڌي فلم ”اباڻا“ ۾ ھيروئن جو ڪردار ادا ڪيو ـ ”اباڻا“ فلم ورھاڱي سبب سنڌ مان سنڌي ھندن جي لڏپلاڻ واري موضوع تي ٺھيل ھئي ـ ھيءَ فلم 1958 ۾ رليز ٿي جنھن ۾ شِيلا ھڪ وچولي طبقي جي ڪُٽنب ۽ ريلوي ۾ ڪم ڪندڙ پيءُ جي ڌيءَ ۽ ھڪ معصوم پريميڪا جو ڪردار ادا ڪيو ھو، جيڪا شڪ جو شڪار ٿئي ٿي ۽ نيٺ ورھاڱي کانپوءِ ان شڪ جو نبيرو ٿئي ٿو ـ ساڌنا شِوداساڻي، ھڪ ٻي سنڌياڻي، جيڪا پاڻ به اڳتي ھلي باليووڊ جي مشھور اداڪارا ٿي، ھن فلم ۾ شِيلا جي ڀيڻ جو ڪردار ادا ڪيو ھو ـ ان حوالي سان به ھڪ دلچسپ ڳالھه مشھور آھي ته ساڌنا فلم جي شُوٽنگ وقت شِيلا کان جڏھن آٽوگراف گھريو ته ھن اھو چئي انڪار ڪيس ته ”ھڪ وقت ايندو جڏھن مان توکان آٽوگراف وٺنديس“، ۽ سندس چوڻ صحيح ثابت ٿيو جو ساڌنا باليووڊ جي وڏي اداڪارا بڻجي وئي ـ شيلا جي ٻين فلمن ۾ جنگل ڪِنگ (1959)، دي رٽرن آف مسٽر سُپرمئن (1960) ۽ آوارا لڙڪِي شامل آھن جڏھن ته 1962 ۾ رليز ٿيل فلم ”مان بيٽا“ سندس آخري فلم ھئي جنھن کانپوءِ 1963 ۾ شادي ڪري شِيلا فلمي دنيا کان ھميشه لاءِ ڪناره ڪش ٿي وئي ـ ايئن ھوءَ ھڪ طوفان جيان ھندستاني فلمي صنعت تي ڇانئجي سورھن (ڪجھه اخباري رپورٽن موجب 18 فلمون) فلمن ۾ ڪم ڪري 1950 ۽ 1960 واري ڏھاڪي کي يادگار بنائي گُم ٿي وئي ۽ وڏي عرصي تائين ڪنھن کي به خبر ڪانه ھئي ته شِيلا ڪٿي آھي ـ
شِيلا ڪيولراماڻيءَ ھڪ پارسي صنعتڪار جال ايڊي ڪائوسجي Jall Edi Cowasji سان شادي ڪئي ھئي جنھن بعد ڪجھه وقت ھنن ممبئيءَ ۾ گذاريو ۽ پوءِ نيويارڪ ۾ به رھيا ـ شِيلا شاديءَ کانپوءِ فلمي صنعت کان انھيءَ ڪري پري ھلي وئي جو ھن پنھنجي ڪُٽنب کي ئي فلمي دنيا کان پري رکڻ ٿي گھريو ـ کيس ٻه پُٽ ڄاوا جن مان ھڪ راھُل وڏو ٿي پائلٽ ٿيو ـ
راھُل جي چوڻ موجب شِيلا 31 مارچ 1963 تي صنعتڪار جال ايڊي ڪائوسجيءَ سان پرڻو ڪيو جيڪو رنگساز ڪمپني بمبئي ڊائنگ جو مالڪ ھو ـ شاديءَ کانپوءِ ھُو ممبئي ۾ رھيا جنھن کانپوءِ ٽي سال خرطوم ۽ ٽي سال سريلنڪا ۾ رھيا ـ سال 1984 ۾ مُڙس جي وفات کانپوءِ شِيلا پنھنجي ٻارن کي وٺي آسٽريليا ھلي وئي جتي ھُوءَ سڊني ۽ سرفرس پئراڊائيز ۾ رھي ـ نئين صديءَ جي ابتدا ۾ سندس طبيعت خراب رھڻ لڳي ته ھوءَ ڀارت جي مڌيه پرديش رياست جي شھر اندور ۾ مَھو Mhow واري علائقي (ھڪ اڳوڻي ڇانوڻي، جنھن کي 2003 ۾ ڊاڪٽر امبدڪر نگر جو نالو ڏنو ويو) ۾ پنھنجي مڙس جي گھر ۾ اچي رھڻ لڳي ۽ اُتي ئي 15 جولاءِ 2015 تي وفات ڪري وئي ـ
شِيلا جو فرزند راھل ٻڌائي ٿو ته سندس امڙ راندين جي شوقين ھئي ۽ فٽبال ۽ سُئمنگ گھڻو پسند ھيس ـ ”بال روم ڊانسنگ جي ته وڏي ھَير ھيس ۽ اڪثر ڊانس لاءِ ھلي ويندي ھئي،“ ھن ھڪ ھندستاني اخبار کي انٽرويوءَ ۾ ٻڌايو ـ پنج فُٽ چار انچ قد واري ھيءَ حسين عورت ڪپڙن لٽن جي به وڏي شوقين ھئي ۽ وٽس ايترا ته وڳا ھوندا ھئا جو ھڪ وڳي جو ٻيھر پائڻ جو وارو ڇھن مھينن کان اڳ ڪونه ايندو ھو ـ شِيلا جي نشيلن نيڻن ۾ ھڪ عجيب قسم جي ڪشش ھئي ۽ ھوءَ ھندستان ۾ وڏگھراڻي جي فيشني نخريلي ڇوڪريءَ طور مشھور ھئي ـ فلمن ۾ ھيروئن توڙي سائيڊ ھيروئن طور به اڪثر کيس ماڊ گرل وارا ڪردار ملندا ھئا ـ
ڀريا جا ڪي جھونا اڄ به ٻڌائن ٿا ته جڏھن فلم ٽيڪسي ڊرائيور رليز ٿي ھئي تڏھن سندس گھراڻي کي سڃاڻيندڙ ھندو سنڌين ٻڌايو ھو ته شِيلا ڀريا جي آھي ـ ڪِن بزرگن موجب شيلا ڪيولراماڻي ھجڻ ڪري حشو ڪيولراماڻيءَ جي خاندان جي ھئي ـ پر ڀرين جي زميندار ۽ بزرگ سيد انور علي شاھه جو چوڻ آھي ته شيلا ديوان ڪوڙيمل چندنمل کلناڻيءَ جي مائٽياڻي ھئي جنھن جي ثابتي نٿي ملي ـ
ڀرين جي سيد مراد علي شاھه، جنھن جون ڇھه سئنيمائون ھيون، به تازو شيلا بابت پنھنجون ساروڻيون شيئر ڪندي ٻڌايو ته ھوءَ پاڪستان ۾ ڪافي ڀيرا آئي ھئي ـ ”شيلا جو مامو لطيف نه رُڳو پروڊيوسر پر فلم ڊسٽريبيوٽر به ھو جنھن سان اسان جو واسطو ھو ـ انوکي فلم ۾ ڪم لاءِ اچڻ کان اڳ به ھوءَ ڪراچيءَ آئي ھئي ۽ اسان واري بنگلي تي ترسي ھئي ـ وري جڏھن انوکي فلم ۾ ڪم ڪرڻ آئي ته به ملڻ ٿيو ھو ـ جيستائين سندس مامو شيخ لطيف حيات ھو، ايستائين ھوءَ ڪراچيءَ ايندي رھي ـ“
جڏھن سيد مُراد علي شاھه پنھنجي والد سيد نور محمد شاھه جي وفات کانپوءِ سندس سيٽ تي سنڌ اسيمبليءَ جو ميمبر چونڊيو ته ڪجھه ورھين بعد 1975 ڌاري پنھنجي گھر واريءَ سان گڏ ھندستان گھمڻ ويو ھو جتي بمبئيءَ ۾ شيلا راماڻيءَ وٽ مھمان ٿيو ـ ”اسان بمبئيءَ ۾ سمنڊ ڪناري شيلا جي گھر ۾ ترسياسين جتي ھوءَ پنھنجي پارسي مڙس ۽ پُٽن سان رھندي ھئي ـ مان ساڻس ڪچھريءَ ۾ کانئس سندس فلمي زندگيءَ بابت سوال ڪندو ھئس پر ھُوءَ ان موضوع تي ڳالھائڻ کان لنوائي ويندي ھئي،“ مُراد علي شاھه ٻُڌايو ـ بمبئيءَ ۾ شيلا جي والده به سندن دعوت ڪئي ته دھليءَ ۾ رھندڙ سندس ھڪ ماسيءَ وٽ به وڃڻ ٿين ـ شيلا جي گھراڻي پُونا ۾ به سيد مُراد علي شاھه جي مان ۾ ھڪ وڏو پروگرام رٿيو ھو جيڪو برساتن پوڻ ڪري نه ٿي سگھيو ھو ـ
ممبئي ياترا جون ساروڻيون شيئر ڪندي سيد مُراد علي شاھه ٻڌايو ته شيلا جي گھر ۾ پھرين رات گذرڻ تي صبح ساڻ فونون اچڻ شروع ٿيون ـ ”حيران ٿيس ته منھنجي اچڻ جي خبر ماڻھن کي ڪيئن پئي ـ پوءِ معلوم ٿيو ته ڀرين جي ھڪ دوست ڪنئي پنھنجي ھندستان ۾ پرڻيل ڌيءَ لاءِ خط ڏنو ھو، جيڪو ھوائي اڏي تان ئي مون ٽپال ۾ موڪلي ڇڏيو ھو ـ ان خط ۾ ڪنئي منھنجو شيلا وٽ مھمان ٿيڻ جو به ذڪر ڪيو ھو ۽ خط ملڻ شرط ھنن اخبار ۾ به خبر ڇپرائي ڇڏي ھئي ـ“
”تِن ڏينھن ۾ بمبئيءَ ۾ سنڌي مزاحيه اسٽيج ڊرامو ”گھر ڄوائي“ ھلي رھيو ھو ـ ڊرامي جون پنجاھون شو ھو جنھن ۾ مونکي خاص مھمان طور گھرايو ويو ـ ڊرامي جي ڪھاڻيءَ ۾ سنڌ ۽ ھتان جي شھرن جو ذڪر ھو ـ مون اُتي نھايت جذباتي تقرير ڪئي جيڪا ڏاڍي پسند ڪئي وئي ـ بمبئيءَ ۾ ڀرين جو ھڪ دوست جھمٽ مل به مليو ۽ دعوت ڪيائين ـ طوطو مل ۽ جھمٽ مل ڀرين ۾ روز ملندا ھئا پر پوءِ ھندستان لڏي ويا ھئا ـ جھمٽ مل جي گھر سڄو ڏينھن گذاريم جتي سندس ڌيءَ مون کان منھنجي پسند جو کاڌو پڇيو ته سنڌيءَ ۾ جواب ڏيڻ تي ھن دانھن ڪري پيءُ کي ٻڌايو ته بابا ھيءُ ته سنڌي ڳالھائي ٿو ـ“