گھوٻاٽي کان راڪيٽ لانچر تائين
ناني جي گھر سان لڳ سندن ھڪ مائٽ جو گھر ھو جنھن ۾ ھڪ پيرسن ڌڻي بخش ناني ڌني جي نالي سان مشھور ھو ـ پِيريءَ سبب قد بُت ۾ صفا گانڌيءَ جھڙو سيپڪڙو لڳندو ھو ـ وڏو ڀوڳائي ۽ ڳالھين جو ڳڙھه ھوندو ھو ـ ڪڏھن ڪڏھن اسان ٻارڙا ناني ڌني کي ورائي سندس جوانيءَ جون ڳالِھيون ٻڌندا ھئاسين ـ نانو ڌنو ڪنھن زماني ۾ چور ھوندو ھو ـ ”مان چوپايو مال چوري ڪندو ھئس ـ رات جو سھي سنڀري ڪنھن ڏورانھين ڳوٺ وڃي لوڙھا ٽپي مال ڪاھڻ جي ڪوشش ڪبي ھئي،“ ھُو جوانيءَ کي ياد ڪندي ٻڌائيندو ھو ـ نانو ڌنو پيشه ور چور نه ھو، پنھنجيون ٻنيون ۽ مال به ھئس پر جوانمردي ڏيکارڻ لاءِ شوق پورا ڪندو ھو ـ ”ڪڏھن به پنھنجي تر ۾ چوري نه ڪيم اَبا ڇوته چورن جا به ڪي اُصول ھوندا آھن ته اوڙي پاڙي ۾ ڪا واردات ڪانه ڪبي،“ ھو فخر سان چوندو ھو ـ مونکي پھريون ڀيرو ناني ڌني جي واتان خبر پئي ته چوپائي مال جي چوري به ٿيندي آھي ۽ چورن جا به ڪي اُصول ھوندا آھن ـ ”ھڪ ڀيري ڪنھن ڳوٺ ۾ مال ڪاھڻ ويس ـ لوڙھو ٽپي اندر وڃي مال پئي ڇوڙيم ته ڀاڳيا جاڳي پيا ۽ مان وٺي ڀڳس ـ ٻاھر نڪرڻ لاءِ لوڙھي تان ٽِپ ڏنم ته ڀاڳين گھوٻاٽو مون ڏانھن اُڇلايو ـ بس سائين ڇا ٿيو جو گھوٻاٽي ڪيو سر(تيزيءَ سان ايندڙ گھوٻاٽو سرڙاٽ ڪندو ٿي آيو)، منھنجي سلوار ڪيو چَر (گھوٻاٽو سلوار کي چيريندو ويو) پر ڌنو ھن ڀَرِ(ڌنو لوڙھو پار ڪري ويو)“ ناني ڌني ڏاڍي مزي سان اداڪاري ڪندي اھو قصو ٻڌايو ھو ـ ڪاٺيءَ جي ٽُڪرن کي ھڪ پاسي گَھڙَي تکي چنھب ٺاھيل گھوٻاٽن جي به مون کي تڏھن خبر پئي ـ گھوٻاٽو ڄڻ ته ان دور جو راڪيٽ لانچر مان فائر ٿيندڙ راڪيٽ ھو جيڪو ڦرڙاٽ ڪندو وڃي نشاني تي لڳندو ھو ـ
ناني ڌني جو ئي ھڪ ٻيو مائٽ به ڪنھن زماني ۾ چور ھو ۽ اسان جي سانڀر کان گھڻو اڳ ڀاڳين ھٿان مارجي چڪو ھو ـ ”مرحوم وڏو دلير ھو ـ ھُو تر ۾ ڪڏھن به واردات نه ڪندو ھو ۽ اھڙو ته نياز نئڙت وارو ھو جو ھر ماڻھو سندس عزت ڪندو ھو ـ ڳوٺ جي ٻارن سان ايترو پيار ھئس جو ھُو گھوڙو ٿي ٻارڙن کي پُٺيءَ تي کڻي گھمائيندو ھو،“ ناني ڌني ٻڌايو ھو ـ سندن چوريءَ جي قصن تي اسان کي ڪو فخر ڪونه محسوس ٿيندو ھو، پر ناني ڌني جي ڳالھين مان مون جھڙن ٻارن کي ٻاراڻي مزي سان گڏ ڪا نه ڪا ڄاڻ پئي ملندي ھئي ـ گھوٻاٽي جھڙي ھٿيار جي خبر به تڏھن پئي ـ
اُڻويھه سئو سٺ واري ڏھاڪي ۾ايوب خان جي حڪومت ھئي ۽ ياد اچي ٿو ته تن ڏينھن ۾ ھٿيارن تي بندش ھڻندي حڪم جاري ڪيو ويو ھو ته غير قانوني ھٿيار جمع ڪرايا وڃن ـ حڪم جي تعميل نه ڪرڻ واري لاءِ سزا جو اعلان ٿيل ھو ـ ان وقت ماڻھن کي ھٿيارن جو نالو ٻڌندي ئي ذھن ۾ تلوار، ڪھاڙي ۽ ديسي پستول ۽ بندوقن جو تصور ٿي آيو ـ ديسي پستول ۽ بندوقون به اھڙيون جو فائر ڪرڻ مھل پڪ نه ھوندي ھئي ته ڪارتوس ڇُٽندو به يا نه ! اسان جي ناني وٽ قديم زماني جي ھڪ تلوار ھئي سان ھن حڪومتي اعلان کانپوءِ زمين ۾ پوري ڇڏي جيڪا وري ڪڏھن نه ڪڍي وئي ـ
ڪجھه ورھين کانپوءِ ڪوڙي ميمڻ ڳوٺ جو ھڪ نوجوان ساماڻو جنھن کي الائي ڪيئن نوشھري فيروز شھر جي بازار مان ڦُر ڪرڻ جو خيال آيو ـ ھمراھه کي ڪٿان ديسي پستول ھٿ آيو سو کڻي وڃي پھتو بازار ۾ ۽ ھڪ مانڊڻيءَ تي ويٺل ھمراھه کان ريڊيو ڦريائين، جيڪو گانا ٻڌي رھيو ھو ـ ريڊيو ڦرجڻ تي ھمراھه وٺي دانھون ڪيون ته ڀرپاسي جا دڪاندار ۽ ٻيا ماڻھو گڏ ٿي ويا ـ نوجوان ڦوروءَ ڏٺو ته ھاڻي سوگھو ٿي ويندو ته ديسي پستول ڪڍي فائر ڪيائين جيڪو ڇُٽو ئي ڪونه ۽ نتيجي ۾ ھمراھه ريڊئي جي ناڪام ڦُر ۾ ٻڌجي پيو ـ اھو ننڍڙو واقعو ھو پر ان زماني جي حساب سان وڏي ڳالھه ھئي ۽ گھڻو مشھور ٿيو ـ ڀرين ۾ ڪي ماڻھو ڳنڍيڇوڙ به مشھور ٿيا ۽ ڪنھن کي خبر ئي ڪانه پوندي ھئي ته سندن کيسو ڪنھن ۽ ڪيڏي مھل ڪپيو ـ
اڻويھه سئو سٺ واري ڏھاڪي ۾ ڀرين جي ميمڻ پاڙي مان گھر ٻاھران ويٺل ھڪ زميندار پھريون ڀيرو ڪجھه ڏينھن لاءِ اغوا ٿيو ھو پر چيو وڃي ٿو ته اھو به ڪنھن ذاتي دشمنيءَ جي ڪري ٿيو ـ پر اڳتي ھلي 1980 واري ڏھاڪي کان سنگين ڏوھ شروع ٿيا جڏھن افغان جھاد جي نالي ۾ ايندڙ موتمار ھٿيارن جو رُخ سنڌ ڏانھن ٿي چُڪو ھو ۽ ڌاڙيلن جا ڪيترائي منظم ٽولا وجود ۾ اچي ويا ھئا ـ چَون ٿا ته ان وقت جي سرڪار جي سرپرستيءَ ۾ ھٿيارن جي رسد سنڌ جي گھاٽن ٻيلن تائين ٿيندي ھئي ـ سنڌ جي ڀوتارن به پاٿاريون قائم ڪري ورتيون ھيون ـ اصل خبر خدا کي پر ماڻھن کي ته ڌاڙيلن جي ھٿن ۾ اھڙا ھٿيار نظر ايندا ھئا جن کي ڏسڻ سان ئي ڊپ ٿئي ـ سنڌ جي ڪابه شاھراھه محفوظ نه رھي ـ ڀُنگ لاءِ اغوا ۽ ڦُرون عام ٿي ويون، پئسي وارن ماڻھن کي ڌاڙيلن جون چٺيون ملڻ لڳيون ۽ گھريل رقم نه ملڻ تي ڌاڙيل کين گھرن ۽ اوطاقن تان کنڀي کڻي وڃڻ لڳا ـ شاھراھن تي قائم پيٽرول پمپ به سندن نشاني تي اچي ويا جتي بچاءَ لاءِ چوڪيون به ٺاھيون ويون ـ اخبار جي نوڪري ڪندي ڪا رات ڪو ڏينھن اھڙو نه ھوندو ھو جڏھن پيٽرول پمپن تي ڪلاشنڪوف ۽ راڪيٽ لانچرن سان حملن جي خبر نه اچيـ
تن ڏينھن ۾ ڀرين جا ماڻھو رات جو ڪلاشنڪوف بردار ڌاڙيلن جي ٽولن کي شھر جي رستن تان پيدل لنگھندي به ڏسندا ھئا ـ وڏي وقت کانپوءِ ڀرين مان پھريون ڀيرو ڀُنگ لاءِ اغوا جي واردات 1988 ۾ ٿي جنھن ۾ ميمڻ پاڙي جي ئي ھڪ معزز کي ڌاڙيل کڻي ويا ھئا ـ ساڳيو زمانو ھو يا ڪي ورھيه گذريا ته ڀرين جي ڀرسان واري ھڪ ڳوٺ جو رھواسي ھڪ شخص چوريون ڪندي نامي گرامي ڌاڙيل بڻجي ويو ۽ پنھنجو ٽولو به ٺاھي ورتائين ـ ڀرين جا ماڻھو ٻڌائن ٿا ته ھن ھڪ ئي وقت يارھن خُون ڪيا ھئا ـ ڀرپاسي جي ڪن ٻين ڳوٺن جي به ٻن شخصن ڌاڙيل طور مشھوري ماڻي جن مان ھڪ اڃان تائين جيل ۾ چيو وڃي ٿو ـ ھڪ ٻي سنگين واردات 1992 ۾ ٿي ھئي جڏھن ڪي ڌاڙيل ڀرين ۾ مالبرداريءَ جو ڪاروبار ڪندڙ راڻي رياست عليءَ، سندس پُٽ ۽ ھڪ دڪاندار حاجي اشفاق کي ڀُنگ لاءِ اغوا ڪري ويا ـ ڌاڙيل کين وٺي شھر کان ٻاھر باغن ۾ پھتا ته راڻي رياست جي مزاحمت ڪرڻ تي ڌاڙيلن کيس گوليون ھڻي ماري ڇڏيو ـ ھنن اڳتي وڃي حاجي اشفاق کي بُت ۾ ٿُلھو ھجڻ ڪري ڇڏي ڏنو پر مرحوم رياست عليءَ جي پُٽ کي کڻي ويا جنھن کي بعد ۾ آرميءَ وارن مقابلي کانپوءِ ڇڏايو ھو ـ
اھو ئي زمانو ھو جڏھن سنڌ جون رونقون تباھه ٿي ويون ـ ڳوٺن مان ايندڙ چانھه ۽ گانن جي موالين جو ڀريا ۽ ڀرپاسي اچڻ بند ٿيو ته اھي ھوٽلون به بند ٿيڻ لڳيون ـ سانجھيءَ کان اڳ ئي ماڻھو ڪم ڪاريون ختم ڪري ڳوٺن ڏانھن موٽڻ شروع ڪندا ھئا ۽ سانجھيءَ کانپوءِ ھاءِ وي تي سفر ڪندڙن جو ساھه مُٺ ۾ ھوندو ھو ـ ڀرسان لنگھندڙ ھر گاڏيءَ وارو ھڪ ٻئي کي شڪ جي نظر سان ڏسندو ھو ـ ڀريا ۾ به تڏھن ئي پھريون ڀيرو مختلف پاڙن ۾ پاڙي وارن گڏجي چوڪيداري سرشتو شروع ڪيو ـ ھڪ رات ميمڻ پاڙي جا نوجوان گھرن ٻاھران ڪچھريءَ ۾ ويٺا ھئا ته عجيب آواز ٻڌن ـ ڄڻ ته ڪي فوجي سپاھي ھٿيار ھٿن ۾ جھلي پريڊ ڪندا ايندا ھجن ـ نوجوان ساھه بند ڪري ويٺا رھيا ـ جڏھن ھٿياربند اُتان لنگھيا ته خبر پئي ته اھي ڌاڙيل ھئا جيڪي شھر جي ڪنھن مالدار ماڻھوءَ کي اغوا ڪري وڃي رھيا ھئا ۽ سندن اڳواڻي تر جو ئي ڄاتل سُڃاتل ڌاڙيل ڪري رھيو ھو جنھن کي نه رُڳو نوجوانن سڃاتو پر ھن پاڻ به نوجوانن کي سڃاڻي اُتي ئي ماٺ ڪري ويھڻ جو اشارو ڪيو ـ ان ساڳئي ٽولي ۾ وري ھڪ ٻيو ڌاڙيل به شامل ٿي ويو ھو جنھن شھر جي چڱي مڙس کي نياپو ڪيو ھو ته ”مٿي اٿئي الله ۽ ھيٺ اٿئي ملاح، ھاڻ ڏسون ته ڪير ٿو توکي اسان کان بچائي“ ـ انھن ئي ڏينھن ۾ ميمڻ پاڙي جو ھڪ معتبر گھران اغوا ٿيو ۽ ھڪ ٻئي واقعي ۾ ھڪ معتبر کي اغوا کان بچائيندي پاڙي جو ھڪ شخص مارجي ويو ـ پر ڌاڙيلن جي حياتي به ڪا گھڻي ڪانه ھوندي آھي، سو اھي ڌاريل به مقابلن ۾ مارجي ويا ـ ڪجھه ورھيه اڳ ته ھڪ اھڙو سلسلو ھليو جو ساھتي پرڳڻي مان اغوا ڪيل ماڻھو وڃي اُتر سنڌ مان نڪرندا ھئا ـ اھڙي ئي واردات اسان جي پاڙي ۾ ٿي جتان اوطاق تان اغوا ٿيل معتبر شخص وڃي گھوٽڪي ضلعي جي ٻيلن ۾ نڪتو ۽ پئسا ڏئي جان ڇڏائي آيو ـ
ھيءَ ڪھاڻي رُڳو ساھتي پرڳڻي جي نه پر سڄي سنڌ جي آھي ۽ ڪا گھڻي پراڻي به ڪانھي ـ سموري سنڌ گھوٻاٽي کان ڪلاشنڪوف ۽ راڪيٽ لانچرن وارو زمانو ڏٺو ۽ ڀوڳيو آھي ـ ڌاڙيلن جا ڪيترائي ٽولا جنم وٺندا رھيا، ڪي رابن ھُڊ وانگر پاڻ کي غريبن جا يار سڏائيندا رھيا، پر ھيا ڌاڙيل ۽ سندن انجام به اھو ئي ٿيوـ پوليس جي ذريعن موجب جھونن جي جاءِ تي نوجوان ڌاڙيلن جون کيپون تيار ٿينديون رھيون آھن ۽ سنڌ ۽ سنڌي ڀوڳيندا رھيا آھن ـ پر شُڪر آھي ته موجوده وقت ڀرين ۽ ڀرپاسي ۾ ڏوھه نه جي برابر ٿين ٿا ۽ مال جي چوري يا ڦُر ۽ ڌاڙي جو واقعو نٿو ٿئي يا ورلي ڪو ٻُڌجي ٿو ـ