ساھتيءَ جي سنڌي ٻولي ۽ پھاڪا
ذاتي مشاھدن، ساروڻين، بزرگن جي واتان ٻُڌل ڳالھين ۽ ڪتابن آڌار چئي سگھجي ٿو ته ڀرين ۽ ڀرپاسي ۾ توڙي ساھتي پرڳڻي جي ٻين علائقن ۾ ڪيترائي پھاڪا، چوڻيون ۽ اصطلاح اھي ئي آھن جيڪي باقي سموري سنڌ ۾ مروج رھيا آھن پر ڪي اھڙا پھاڪا ۽ اصطلاح به آھن جن جو بنياد خالص ڀرين ۽ ڀرپاسي جي ڳوٺن ۾ آھي يعني جيئن ھر علائقي جا پنھنجا پھاڪا ۽ اصطلاح آھن تيئن ڀرين جا به آھن جيڪي پوءِ سموري سنڌ ۾ به عام ٿي چُڪا آھن ـ انھن ۾ ڪي چوڻيون ۽ پھاڪا اھڙا آھن جيڪي ھندو جاتيءَ جي ماڻھن ۾ عام جام استعمال ٿيندا رھيا آھن ـ
ڀرين ۾ پراڻي وقت ۾ مُروج پھاڪن ۽ اصطلاحن جا ڪجھه مثال ھن ريت آھن:
1 ـ جتي پاڙا، اُتي ڍيڍواڙا ـ 2 ـ جتي ماکي تِتي مَک ـ 3 ـ جھڙو راجا تھڙي پرجا ـ 4 ـ جھڙو سنگ تھڙو رنگ (يعني جھڙي سنگت، اھڙيون ئي عادتون يا حرڪتون) ـ 5 ـ جھڙي سٺ تھڙيون ٽي ويھون ـ 6 ـ جھڙي ڪرڻي تھڙي ڀرڻي ـ 7 ـ جھڙي نيت تھڙي مراد ـ 8 ـ جنھنجو کائجي تنھنجو ڳائجي ـ 9 ـ جَوَ ڍيرِي، گڏھه رکپال ـ 10 ـ ڏاڍو سو گابو ـ 11 ـ ڪُوڙي جي ڊوڙ کُڏ (ڪوٺي) تائين ـ 12 ـ اڱر ڪوسا ته ھٿ ساڙين، جي ٿڌا ته ھٿ ڪارا ڪن ـ 13 ـ اَڪ ڪارا ڪرڻ يعني ڪو خاص ڪم نه ڪرڻ (مثال : سموري حياتي تو ڪھڙا اڪ ڪارا ڪيا) ـ 14 ـ اڇو مُنھن، نيرا پير (ڪنھن غلط ڪم ڪرڻ تي ملامت ڪرڻ ـ خاص طور عورتون اھو جملو استعمال ڪنديون رھيون آھن) ـ 15 ـ چور جي ڏاڙھيءَ ۾ ڪَکُ ـ 16 ـ ککر ۾ کڙو ھڻڻ (ڪنھن کي مڇرائڻ) ـ 17 ـ ڏينڀُن وانگر ورائي وڃڻ (ڪنھن ڳالھه تي ڪنھن کي وٺ ڪرڻ) ـ 18 ـ اَڪ جي ماکِي لاھڻ (ڪو سَوَلو ڪم ھجڻ پر اھو مُحاورو ڪنھن ڏُکئي ڪم لاءِ ھن نموني استعمال ٿيندو رھيو آھي ته ”اھو ڪم ڪو اَڪ جي ماکي لاھڻ ڪونھي“) ـ 19 ـ ڌُڌِڙ ۾ پير ھڻڻ (اجايون ڳالھيون ڪرڻ، ڌُڪا ھڻڻ) ـ 20 ـ ھٿن ۾ ھريڙيون ھجڻ (ڪنھن کان ھٿن مان ڪا شئي ڪِرڻ تي اڪثر عورتون اھڙا طعنا ھڻنديون آھن) ـ 21 ـ ڌڻُ ته ڌڻي نه ته وڪڻ کڻي ـ يعني ته ڌڻ جو ڌڻي سائين ڪونه ھوندو ته ڌڻ پيو لاوارث رلندو ـ 22 ـ اُٺ تڏھن ئي پي رڙيا جڏھن ٻورا پي سِبيا ـ 23 ـ چريا ڏئي چار، سياڻو وٺجي ھڪڙو ـ 24 ـ جتي اُٺ ترندو، اُتي پُڇ به تري ويندو ـ 25 ـ شيرو ٻلو شاھه جو، نه پيءُ جو نه ماءُ جو ـ 26 ـ گنجي جي مٿي ۾ نه جُون نڪا لِيک ـ 27 ـ ڀَرِي ٻيڙيءَ ۾ واڻيو ڳورو ـ 28 ـ تڪڙي ڪُتي انڌا گُلر ڄڻي (تڪڙ ڪرڻ سان غلطين جو امڪان) ـ 29 ـ مُلي جي ڊوڙ مسيت تائين (محدود سوچ ھئڻ) ـ 30 ـ کاٽِي کڻڻ ( واھن جي کاٽي کڻبي آھي جيڪو وڏي محنت وارو ڪم ھوندو آھي ـ پر جڏھن ڪو ماڻھو ٿوري گھڻي ڪم تي ٿڪجي پوڻ جا بھانا ڪري تڏھن چئبو آھي ته ”ڪھڙي کاٽي کنئي اٿئي يا وڏي ڪا کاٽي کڻي آيو آھين) ـ 31 ـ ڦاڙھا مارڻ (ڪھڙا ڦاڙھا ماريا اٿئي يعني ڪھڙو وڏو ڪم ڪيو اٿئي) ـ 32ـ بيڪار کان بيگار ڀلي (يعني بيڪار ويھڻ کان بيگار ۾ ڪم ڪرڻ به چڱو) ـ 33ـ اُتم کيتي، وڌندڙ واپار، نيچ نوڪري، پنڻ بيڪار (ھن چوڻيءَ ۾ وڏو سبق سمايل آھي ته ٻني ٻارو ڪرڻ اُتم آھي ۽ ڪاروبار به سدائين پيو وڌندو ۽ نفعو ڏيندو جڏھن ته نوڪري نيچ ۽ پنڻ بيڪار ڪم آھي) ـ 34 ـ اَسي مت کسِي ـ 35 ـ اپڻي گھوٽ ته نشا ٿيوئي ـ 36 ـ ادي مُئي ادو ڄائو، اسان اھڙي جا اھڙا ـ 37 ـ گدڙ ڊاک نه پُڄي، آکي ٿُو کٽا ـ 38 ـ پَڪي گھڙي کي ڪنا وجھڻ ـ 39 ـ اڳيان باھه، پُٺيان پاڻي ـ 40 ـ انڌير نگري چرٻٽ راجا، ٽڪي سير ڀاڄي ٽڪي سير کاڄا ـ 41 ـ اڇي ڏاڙھي اٽو خراب (پيريءَ ۾ غلط ڪم ڪرڻ) ـ 42 ـ انبن جون سِڪون انبڙيون نه لاھين ـ 43 ـ انڌو ھاٿي لشڪر جون زيان ـ 44 ـ انڌي گھوڙي ڪَلُ ۾ ـ 45 ـ انڌي جھڙي پيڪين تھڙي ساھرين ـ 46 ـ انڌن وڃي مُلتان لڌو ـ 47 ـ انڌي کي جھڙو تئو، تھڙي آرسي ـ 48 ـ اربعا خطا ٿيڻ (ڪھڙو غلط ڪم ڪيم ـ ڪھڙي اربعا خطا ٿي) ـ 49 ـ اول پيٽ پنجُوءَ جو، ٻار ٻچا پوءِ ـ 50 ـ اھڙو سون ئي گھوريو جيڪو ڪن ڇني ـ 51 ـ ايئن مار کائڻ جيئن پتڻ تي اُٺ ڪُٽجي ـ 52 ـ ساڳيا گڏھه، ساڳيا آٿر ـ 53 ـ ايئن ڀڄڻ جيئن کاري ھيٺان ڪانءُ ڀڄي ـ 54 ـ اُھو ڪِي ڪجي جو مينھن وسندي ڪم اچي (آئيءَ ويل ڪم اچي) ـ 55 ـ ٻه گدرا مُٺ ۾ نه اچڻ ـ 56 ـ ٻٻرن کان ٻير گھرڻ ـ 57 ـ بي عقل بازار ۾ سنگتي نه کڻجي ساڻ، اَول ڪُٽائي پاڻ، پوءِ سمر ڏئي ساٿين کي ـ 58 ـ ٻه جَوئي (ٻن زالن واري) کان وري به سُکيو ھجڻ ـ 59 ـ ٻُڏيِ ٻيڙيءَ جون ھريڙون به چڱيون (يعني ٻڏندڙ وٽان جيڪو به ملي) ـ 60 ـ ٻائي جو ٻائو، واڱڻ جو واڱڻ (سدائين بي عقل، ڇسو ئي ھجڻ) ـ 61 ـ ٻلي سئو ڪُئا کائي حج تي ھلي ـ 62 ـ ٻليءَ کي خواب ۾ ڇيڇڙا ـ 63 ـ ڀِتين کي به ڪن ھجڻ ـ 64 ـ پاڻ نه پاري ڪُتا ڌاري ـ 65 ـ پاڻي ولوڙڻ ـ 66 ـ پاڻھي سُئي سڳي کي سيريندي ـ 67 ـ پُڇڻا نه مُنجھڻا ـ 68 ـ پُٽ ٻٽيھه لکڻو، موچڙو (پادر) ڇٽيھه لکڻو ـ 69 ـ پرائي دھلين احمق نچي ـ 70 ـ پرائي ماڙي ڏسي پنھنجي ڀُنگي نه ڊاھجي ـ 71 ـ پڙھيو آھي پر ڪڙھيو ناھي ـ 72 ـ حرڪت ۾ برڪت ـ 73 ـ دائيءَ کان پيٽ ڳجھو نه ھجڻ ـ 74 ـ دل کوٽي، عذر گھڻا ـ 75 ـ پنج ئي آڱريون گيھه ۾ ھجڻ ـ 76 ـ پنھنجو مُنھن، پنھنجو موچڙو (جڏھن پنھنجو ئي ڪو غلط ڪم ڪري ته ٻئي کي ڇا چئجي) ـ 77 ـ پوڙھو اُٺ ٻه ڪنواٽ لھي ـ 78 ـ پنھنجي وڍيءَ جو نه ويڄ نه طبيب ـ 79 ـ پوءِ ڍائي کان قرض نه کڻجي، توڙي لک لُٽائي ـ 80 ـ ڦُڙيءَ ڦڙيءَ تلاءُ ـ 81 ـ چَرين جا پُور، مٿي جا سُور ـ 82 ـ چريءَ کي پُٽ ڄمي ته چُميون ڏئي ماريس ـ 83 ـ جيڪي چُلھه تي، سي ئي دِل تي ـ 84 ـ جيءُ خوش ته جھانُ خوش ـ 85 ـ جيڏا اُٺ، تيڏا لوڏا ـ 86 ـ جيري لاءِ ٻڪري ڪُھڻ ـ 87 ـ جيسين سائو کڻي ساھه، تيسين بُکئي جو وڃي پساھه ـ 88 ـ جِت پُڄڻ ناھي وس، اُت ڀڄڻ ڪم وريام جو ـ 89 ـ جتي لوڀي ھوندا، اُتي ٺوڳي بُک نه مرندا ـ 90 ـ جتي وڻ نه ھجي، اُتي ڪانڊيرو به درخت ـ 91 ـ جھڙا روح تھڙا ختما ـ 92 ـ جھڙا ڪانگ تھڙا ٻچا ـ93 ـ جو اڳي سو تڳي ـ94 ـ جِن کاڌا پلَي جا پيٽارا، تِن جا ھينئڙا ويچارا ـ 95 ـ ڏاڍي جي لٺ کي ٻه مٿا ـ 96 ـ لڀي لوڻڪ به ڪانه، سَڌون مريئڙي جون ـ 97 ـ سَکڻي ڪُني گھڻو اُڀامي ـ 98 ـ دوست اُھو جو اوکيءَ ويل ڪم اچي ـ 99 ـ ھڏُ به ڏي، ھَڙَ به ڏي ـ 100 ـ ڪنھن کي واڱڻ وائي، ڪنھن کي بصر بادي، ڪنھن کي ٿُوم سوادي ـ 101 ـ لوڪ لڏڻ ۾ چري اڏڻ ۾ ـ 102 ـ سونٽي ھجي ساڻ ته گڏھه گوھي نه ڪري ـ 103 ـ ڪٿي چور سُڃا ته ڪٿي ڍور سُڃا ـ 104 ـ چنڊو چنڊي کي سئو ڪوھن تان ڳولي لھي ـ 105 ـ نانگ کي کير پيئارڻ ـ 106 ـ جتي ويڙھا، اُتي جھيڙا ـ107 ـ ڪِني رن جا يار به گھڻا ته ٻار به گھڻا ـ 108 ـ وڙھن سانھَن، لتاڙجن ٻُوڙا ـ 109 ـ سَير مٿان سَوا سير ـ 110 ـ اک لڀي ڪونه، دٻ سُرمي تي ـ 111 ـ کاڌي کُوھه کُٽي وڃن ـ 112 ـ اَڪن کان انب گھُرڻ ـ 113 ـ ڀلي بُک ڀرم جي، شال نه وڃي شانُ ـ 114 ـ اڇا ڪپڙا کيسا خالي، ماڻھن ليکي مُلڪ جو والي ـ 115 ـ پنھنجي مُٽ ۾ پاڻ تِرڪڻ ـ 116 ـ ڳوھ کي کڻي کُٽي ته ڳولي شڪارين جا گَھر ـ 117 ـ تِر جي گُٿي، سئو چوٽون کائي ـ 118 ـ ڪچيون ٻُوٽيون کائڻ (ڪنھن تي سخت ڪاوڙ ۾ ڇوھه ڇنڊڻ)
اھڙا ٻيا به ڪيترائي پھاڪا ۽ اصطلاح آھن جيڪي اڳي ڀريا ۽ سموري ساھتيءَ ۾ مُروج رھيا آھن ـ ڪاڪي ڀيرومل مھرچند اڏواڻيءَ 1956 ۾ سنڌي ادبي بورڊ جي ڇپرايل سندس ڪتاب ”سنڌي ٻوليءَ جي تاريخ“ ۾ به سنڌ جي وچولي واري علائقي جي سنڌي ٻوليءَ بابت لکندي خاص طور ساھتي پرڳڻي جي ٻوليءَ جو ذڪر ڪيو آھي جنھن ۾ ڀريا به شامل آھي ـ ھن ڀريا ۽ ڀرپاسي جي علائقن مان مليل سنڌي پھاڪن ۽ اصطلاحن جا به ڪجھه مثال ڏنا آھن ـ ڪاڪي ڀيرومل پنھنجي زماني جي حساب سان ساھتي پرڳڻي ۾ ڳالھائجندڙ سنڌي ٻولي، لھجن ۽ لفظن جي اُچارن جي اُپٽار ڪئي آھي ـ جيتوڻيڪ وقت گذرڻ سان گڏ ٻين علائقن وانگر ساھتي پرڳڻي ۾ ڳالھائجندڙ سنڌي ٻوليءَ جي لفظن جا اُچار به ڪنھن حد تائين مٽجي ويا آھن، پر تڏھن به سندس ڏنل معلومات کي بنيادي اھميت حاصل آھي ۽ موجوده توڙي ايندڙ نسلن، تاريخ نويسن ۽ ٻولين تي تحقيق ڪندڙن لاءِ رھنمائيءَ جو ذريعو ثابت ٿيندي ـ سندس ڪتاب جي انھيءَ حصي مان ڪي خاص ڳالھيون ھيٺ پيش ڪجن ٿيون ـ
ڪاڪو ڀيرومل سري، وچولي ۽ لاڙ جي سنڌي لھجن جي ڀيٽ ڪندي لکي ٿو ته سري وانگر ساھتي پرڳڻي ۾ ڪاٿي، ڪاڏي، جاڏي، تاڏي، جاتي ۽ تاتي چون ٿا پر سيوھڻ پاسي ڪٿي، ڪيڏي، جيڏي، تيڏي، جتي ۽ تتي به چون ـ ساھتيءَ ۾ چون ”پھرو“ پر ڪتابي سنڌيءَ ۾ لکن ”پھريون“ ـ لفظن ۾ نڪ جي اُچار گڏڻ جي عادت ساھتي پرڳڻي ۾ گھٽ آھي جنھنڪري ”پھريون“ بدران چون ”پھرو“ ـ ساڳي طرح منھنجو، تنھنجو ۽ پنھنجو بدران مھنجو، تھنجو ۽ پھنجو چون ٿا ـ (ڪاڪي ڀيرومل جو اھو مشاھدو پراڻو آھي ڇو ته وڏي عرصي کان ساھتيءَ ۾ نڪ وارا اُچار مُروج آھن) ـ ھُو لکي ٿو ته ڪتابي سنڌيءَ موجب ”چيو اٿس“ معنى ”ھن چيو آھي“ پر ساھتيءَ ڏي ان جي بدران چون ”چيو اٿائين“ يا .چيوٿائين“ ـ سندس ان ڳالھه کي به صرف ٻھراڙين ۾ ڳالھائجندڙ ٻوليءَ جي حد تائين مڃي سگھجي ٿو ڇو ته ساھتيءَ جي ليکڪن جي ڪتابي ٻوليءَ ۾ ايئن ناھي ـ
ھن ساھتي پرڳڻي جي ڪجھه الڳ قسم جي لفظن ۽ پھاڪن جا به مثال ڏنا آھن جيڪي سندس چوڻ موجب ٻين ھنڌن تي عام نه آھن ـ مثال طور ”اڄ اُڪرس ڪيو اٿس يعني اڄ گھُٽ يا گرمي آھي ـ اُڪرس معنى ھوا بند ٿيڻ جي ڪري گرمي يا گھُٽ ـ (اُڪرس لفظ موجوده وقت ايئن ئي استعمال کان ٻاھر آھي جيئن ڪيترائي خالص سنڌي لفظ وقت سان گڏ استعمال مان نڪري چُڪا آھن ۽ انھن جي جاءِ ٻين ٻولين جي لفظن والاري ڇڏي آھي) ـ ٻيو مثال آھي جاءِ کي راڳو ڏيارڻ جنھن جي معنى آھي گاري سان لنب يا ليپو ڏيارڻ ـ ساھتيءَ وارا پئسن بدران چون ڏوڪڙ ۽ جھجھو بدران چون کوڙ ـ وڏي ڀاءُ يا پاڻ کان وڏي کي چون ”ڀائو“ جيڪو نھايت مٺو لفظ آھي ۽ سري ڏي به چالو آھي ـ
ڪاڪو ڀيرومل لکي ٿو ته ساھتي پرڳڻي جي موري تعلقي ۾ گوال نالي ھڪ واڻيو وڏو ڌاڙيل ٿي گذريو آھي، تنھنڪري گوال لفظ به عام طور ڌاڙيل لاءِ استعمال ٿيندو ھو ـ ھُو ساھتيءَ جي خاص اصطلاحن ۽ پھاڪن جا مثال ھن ريت ٻڌائي ٿو:
1 ـ ڊڀڙي جو ڪُمي معنى بيگر ۾ وھندڙ يا مفت ۾ ڪم ڪندڙ ـ ڊڀڙو يا ڊڀرو کي درٻيلو به چون ٿا جيڪو ڪنڊياري تعلقي ۾ آھي ـ
2 ـ پنجُوءَ جي پِڻ سان ھڻڻ معنى واجبيءَ کان وڌيڪ وٺڻ يا دگھي ڳالھه ڪرڻ ـ ساھتي پرڳڻي ۾ پنجوءَ نالي ھڪ واڻئي وٽ ھڪ وڏو پِڻ (اَن جو ماپو) ھو جنھن تان اھو اصطلاح ٺھيو ـ
3 ـ پنج پنجوءَ جا کُٽا ئي پيا آھن يعني ٻارھوئي کُٽل آھي ـ
4 ـ اول پيٽ پنجوءَ جو، ٻار ٻچا سڀ پوءِ ـ
5 ـ چَٽي چنيجن جي پرن تي پيئي ـ چنيجا ۽ پرن نالي ٻه ڳوٺ موري تعلقي ۾ ھڪٻئي جي آمھون سامھون ٻن وڏن دڙن تي ٻڌل آھن ـ ھڪ ڀيري ڪي ڌاڙيل چنيجن کي ڌاڙو ھڻڻ ويا پر رات جي وڳڙي ۾ ڀُلجي وڃي پرن کي ڌاڙو ھنيائون، جنھن تان اھو پھاڪو مشھور ٿي ويو ـ
6 ـ ڦُلوءَ واڻئي رات وھاڻي، ڳالھين ڪندي ڳوٽي کاڻي ـ ڦُلوءَ نالي ھڪ واڻيو ڀرين ۾ ٿي گذريو آھي جنھن بابت ھڪ گيت به مشھور ھو”ڦُلو ھڪ ڳوٺاڻو ھو، مزي جھڙو واڻيو ھوـ“
7 ـ اھڙي جُٺ ڪيائينس جھڙي ٻُرڙي ڪئي ٻارن سان ـ ٻُرڙن جي ذات وارا نوشھري ۽ ڪنڊياري تعلقن ۾ گھڻا آھن ـ ڀرين جي پاسي ۾ به ٻرڙن جا ڳوٺ آھن جن مان ھڪ ڳوٺ ”ٻرڙا“ سڏجي ٿو ـ ھن پھاڪي جو بنياد اتان جي ھڪ واقعي تي ٻڌل آھي ـ چون ٿا ته ڪنھن لڱا ڪي ٻرڙا پنھنجا ٻار پنھنجي ڪنھن ذات ڀائيءَ جي سنڀال ھيٺ ڇڏي پاڻ لاباري تي ويا ـ پٺيان ٻارن ڏاڍو ھلاک ڪيس ته ٻرڙي اھڙو ڪم ڪيو جو ٻارن کي اَن جي گُنديءَ ۾ بند ڪري سندن مائٽن کي وڃي چيائين ته پنھنجا ٻار وڃي پاڻ سنڀاليو ڇو ته مونکان سنڀاليا نٿا وڃن ـ
8 ـ ٻُرڙي پوي نه ٻاجھه، ڀرِ ۾ ٿو ڀاءُ مري ـ جڏھن ڪو ماڻھو پنھنجي ڪنھن غريب ڀاءُ ڀرائي جو قياس نه ڪندو آھي، تڏھن ايئن چئبو آھي ـ اھو پھاڪو به ڪنھن ٻُرڙي جي پٿردليءَ سبب عام ٿيو ھوندو ـ
9 ـ ٻيو ھرڪو اچڻو وڃڻو، پمون ٿانائي ـ پمون (پمن) نالي ساھتيءَ جو ھڪ واڻيو لڳڻي ٻيڙي ھو يعني ھڪ ھنڌ ويٺو ئي ھوندو ھو، تنھنڪري جڏھن ڪو ماڻھو ھڪ ھنڌ گھڻو وقت کُپ کوڙي ويٺو ھجي تڏھن ھن لاءِ ايئن چئبو آھي ـ
ساھتيءَ جي ٻوليءَ جي حوالي سان ڀرين جي چڱي مڙس ايم پي اي مُراد علي شاھه جو چوڻ آھي ته اھا معياري ٻولي آھي، جنھن کي ڪتابن ۾ لکڻ جي مڃتا مليل آھي ـ سڄي سنڌ ۾ ڳالھائجندڙ سنڌي ٻوليءَ ۾ عام طور ۽ ساھتيءَ ۾ استعمال ٿيندڙ سنڌي ٻوليءَ ۾ خاص طور ھڪ ئي لفظ جي زيرُن زبرن مٽجڻ سان کوڙ معنائن بابت به ھن خيالن جو اظھار ڪيو ـ ھن ھڪ ڪچھريءَ ۾ ان جو مثال ڏيندي چيو ته وَرُ لفظ جي معنى مُڙس به آھي ته وَڪڙُ به ـ مثال طور رستي جو وَرُ يا ڪنھن نوڙيءَ کي وَرُ ڏيڻ ـ ايئن ئي ان ھڪ اکر کي وَرَ کنجڻ لاءِ استعمال ڪجي ٿو ـ اھو ئي اکر سُٿڻ جي وَرَن لاءِ استعمال ٿئي ٿو ـ اُن کي وِرُ ڪري پڙھبو ته معنى ٿيندي اُونھو يا گھرو _ مثال طور ڦٽ يا زخم جو وِرُ ٿي وڃڻ ـ
سيد مُراد علي شاھه کي افسوس آھي ته اڄڪلھه ڪيترائي اديب توڙي ڳائڻا سنڌي ٻوليءَ کي کاري رھيا آھن ۽ ايتري قدر جو لفظن تي زَيرُن زبرُن جو خيال به نٿا رکن جنھن سان لفظن جي نه رُڳو شڪل ئي کري پوي ٿي پر معنى به مٽجي وڃي ٿي ـ ”ماسٽر چندر ساھتيءَ جي شھر ٺاروشاھه جو ھو ۽ توھان سندس ڳايل ڪلام ٻڌندو ته ھر لفظ جو تلفظ يا اُچار بلڪل صاف ۽ معياري ملندو ـ مثال طور سندس ھڪ ڪلام ڳايل آھي ”رُٺا ئي رھن پر ھُجين حياتي“ ـ ان ڪلام کي ڪن ٻين ڳائڻن ”ھُجن حياتي“ ڪري ڳايو آھي جيڪو بلڪل غلط آھي ـ جيڪڏھن ”ھُجن“ ڪري ڳائبو ته ان کانپوءِ ”حيات“ لفظ استعمال ٿيندوـ ايئن ئي ٻيا گھڻائي لفظ آھن جن ۾ زبر جي بدران زير ڏئي ڳايو وڃي ٿو يا زير جي جاءِ تي زبر ڏني وڃي ٿي،“ سيد مُراد علي شاھه چيو ـ