ڀرين ۾ سئنيما جو عروج ۽ زوال
شروع ۾ ته تاج محل سئنيما اوپن ايئر ھئي ۽ سج لٿي کانپوءِ فلم جو ھڪ شو ٿيندو ھو پر اڳتي ھلي عيد يا ٻين ڪن خاص موقعن تي سئنيما جي مٿان شامياني وانگر ٿُلھو ڪارو ڪپڙو ڏئي ھڪ کان وڌيڪ شو ھلايا ويندا ھئا ـ اڃان به اڳتي ھلي سئنيما تي مستقل ڇت وجھرائي وئي جنھن کانپوءِ ڏينھن جو توڙي برساتن وسندي به فلمن جا شو جاري رھندا ھئا ـ جڏھن به ڪا نئين فلم ايندي ھئي ته ٽانگي تي فلم جو پوسٽر رکي لائوڊ اسپيڪر ذريعي سڄي شھر ۾ نئين فلم جو پڙھو گھمايو ويندو ھو ـ فلم جو پڙھو به ڄڻ ته شھر وارن لاءِ وڏي وندر ھئي ڇو ته مايون توڙي ٻار به درن تي گڏ ٿي پڙھو ٻڌندا ھئا ـ اڳي رُپئي جو مُلھه به ھو ته سئنيما جي ٽڪيٽ به ان حساب سان گھٽ ھئي ـ ننڍي ھوندي جي سانڀر موجب ھڪ رُپيو ٽڪيٽ ھوندي ھئي جيڪا پوءِ ٻن اڍائي رُپين ۽ پوءِ ڪجھه وڌيڪ تائين پھتي ـ سيد گھراڻي سان دُعا سلام وارن ماڻھن لاءِ ته ٽڪيٽ لازمي ڪانه ھوندي ھئي بلڪ انھن فئملين کي ھر نئين فلم ڏسڻ لاءِ دعوت ڏئي گھرايو ويندو ھو ـ ان کانپوءِ به جيڪڏھن ڪو واقفڪار فلم ڏسڻ ويندو ھو ته صرف ٽيڪس جا چار آنا ڀرڻا پوندا ھئا ـ
ڀرين ۾ سئنيما 1953 ۾ قائم ٿي ۽ انھيءَ کان اڳ ھتان جا ماڻھو ٽانگن تي چڙھي ٺاروشاھه جي سئنيما ۾ فلم ڏسڻ ويندا ھئا ـ ٺاروشاھه ۾ سئنيما ڪنھن مُھاجر جي ھئي جنھن کان پوءِ اُھا ڏھراجن خريد ڪئي ھئي ـ پر جڏھن ڀرين جي تاج محل سئنيما شروع ٿي ته ٺاروشاھه وڃڻ جو سلسلو بند ٿي ويو ـ جيتوڻيڪ ڪجھه ماڻھن جو خيال ھو ته ڀرين ۾ سئنيما ڪانه ھلندي ۽ بقول سندن ھتي سئنيما ھلائڻ لاءِ گھربل ماڻھو به ڪونه ملندا، پر سئنيما ھلي پئي ۽ مقامي ماڻھو گھڻو خوش ٿيا ڇو ته کين پنھنجي ئي شھر ۾ وندر جو وسيلو ملي ويو ھو ـ
ڀرين ۾ پھرين فلم پھرين جُون 1953 تي لڳي ۽ اُھا ھئي باليووڊ جي فلم ”ديدار“ جنھن ۾ دليپ ڪمار، نرگس ۽ اشوڪ ڪمار مُکيه اداڪار ھئا ـ ھر نئين فلم گھٽ ۾ گھٽ ٽي ڏينھن ھلندي ھئي پر ڪي فلمون ماڻھن کي گھڻو پسند ھجڻ ڪري وڌيڪ ڏينھن به ھلنديون ھيون ـ تاج محل سئنيما جي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ ڏينھن ھلندڙ فلم ھئي ”ڀائي ڀائي“ جيڪا پڻ باليووڊ جي فلم ھئي جنھن ۾ اشوڪ ڪمار ۽ سندس ڀاءُ ڪشور ڪمار (مشھور سنگيت ڪلاڪار) مُکيه اداڪار ھئا ـ ھيءَ فلم 1956 ۾ ٺھي ھئي جنھن جا گانا ”اس دنيا ۾ سب چور چور، ڪوئي ڇوٽا چور ڪوئي بڙا چور“، ”اي دل مجھي بتادي تُو ڪِس پي آگيا ھي،“ ”شرابي جا جا جا“، ”ميرا نام عبدالرحمان“ ۽ ڪجھه ٻيا گانا تمام گھڻو مشھور ٿيا ھئا ـ ھيءَ فلم ٽي ھفتا ھلي ھئي ۽ انھيءَ کانپوءِ ٻئي نمبر تي يارھن ڏينھن ھلندڙ پاڪستاني اردو فلم ”سسئي“ ھئي جنھن ۾ اداڪار سُڌير ۽ صبيحه ھيرو ھيروئن ھئا ـ ٽئين نمبر تي سنڌي فلم ”عمر ماروي“ ھئي جيڪا ڏھه ڏينھن ھلي ـ ھتي ڪاميابيءَ سان وڌيڪ ڏينھن ھلندڙ فلمن ۾ ھڪ حج بابت فلم ”ديارِپيغمبران“ به ھئي جيڪا ڪراچيءَ ۾ ته بزنيس نه ڪري سگھي پر ڀرين ۾ گھڻو پسند ڪئي وئي ۽ انھيءَ جي ڪري ھتي ان فلم جا ليڊيز لاءِ خاص ٻه شو ھلايا ويا ھئا ـ اداڪار محمد علي ۽ شميم آرا جي فلم ”آگ ڪا دريا“ به ھتي گھڻو پسند ڪئي وئي ۽ ڪافي ڏينھن ھلي ـ ھندستاني فلمون اچڻ 1965 جي جنگ کانپوءِ بند ٿي ويون ھيون، جنھن بعد رُڳو پاڪستاني فلمون ھلڻ لڳيون جن ۾ اردو، پنجابي ۽ سنڌي فلمون شامل ھونديون ھيون ـ آمر جنرل ضياءَ جي زماني ۾ وري ھڪ ھندستاني فلم ”نورجھان“ لاءِ پاڪستان ۾ نمائش جي اجازت ملي ته اھا به ڀرين جي سئنيما ۾ ھلائي وئي ـ ڪڏھن ڪڏھن ڪا انگريزي فلم به ھلندي ھئي پر اھي فلمون ڪو گھڻو بزنيس نه ڪري سگھنديون ھيون ـ
ڀرين واري سئنيما جي ڪاميابيءَ کانپوءِ مرحوم سيد نور محمد شاھه 1959 ۾ ٺاروشاھه ۾ به ھڪ سئنيما لڳائي جنھن جو نالو ھو ”نُور محل“ ۽ پوءِ سندس فرزند سيد مُراد علي شاھه به سئنيمائن جي بزنيس ۾ دلچسپي وٺڻ شروع ڪئي ته ڪنڊياري ۾ ”وِينَس“ سئنيما خريد ڪئي وئي ـ انھيءَ کانپوءِ دريا خان مريءَ ۾ ”ناز“، پڊعيدن ۾ ”مھراڻ“ ۽ نوابشاھه ۾ ”ريگل“ جي نالي سان سئنيما لڳائي وئي ـ اھي سموريون سئنيمائون پھريائين بنا ڇت ھيون پر گھڻو پوءِ انھن تي ڇت وجھرائي وئي، پر اھڙي نموني جو فلمن جا شو متاثر نه ٿيا ۽ صرف ٽن ڏينھن لاءِ سئنيمائون بند ڪيون ويون ـ سئنيمائن جو اوج تڏھن ختم ٿيڻ لڳو جڏھن مارڪيٽ ۾ وي سي آر اچي ويون ۽ ماڻھن گھر ۾ ويھي فلمون ڏسڻ شروع ڪيون ـ ڀرين توڙي ٻين سئنيمائن کي اڳي ھڪ ٻن سالن لاءِ ٿورو نقصان ۾ ھلڻو پيو جڏھن سرڪار ٽيڪس وڌايو ھو، پر وي سي آر ھڻي انھن جي چيلھه ڀڃي ڇڏي ۽ نيٺ انھن کي بند ڪيو ويو جيئن ڪراچي ۽ ٻين شھرن ۾ ٿيو ـ جڏھن ھتي سئنيما شروع ٿي ته ٿرڊ ڪلاس جي ٽڪيٽ ڇھه آنا، سيڪنڊ ڪلاس جي ٽڪيٽ ٻارھن آنا، فرسٽ ڪلاس جي ٽڪيٽ ھڪ رُپيو ۽ گئلريءَ جي ٽڪيٽ ڏيڍ رُپيو ھوندي ھئي ـ تاج محل سئنيما جي آخري ورھين ۾ ٿرڊ ڪلاس جي ٽڪيٽ ڏھه رُپين تائين پھتي جيڪا عيد يا ڪِن خاص موقعن تي پندرھن رُپيا ڪئي ويندي ھئي ـ آخري ورھين ۾ فلم ڏسندڙن جو تعداد ايترو ته گھٽجي ويو جو روزانو ھڪ ھزار رُپين جي حساب سان مھيني جو خرچ ٽيھه ھزار پر آمدني ارڙھن ھزار ٿيندي ھئي ـ ڀرين جي تاج محل سئنيما ۾ آخري فلم پنجابي ٻوليءَ جي ”جَگ دا ميلا“ سال 2000 ۾ ھلائي وئي ـ سيد مراد علي شاھه نوابشاھه واري سئنيما ته وڪڻي ڇڏي پر باقي پنج سئنيمائون اڄ به بند پيون آھن ـ
سيد مُراد علي شاھه جو زمينداري ۽ صنعتڪاريءَ سان گڏوگڏ سئنيما ۽ فلمن سان ايترو چاھه ھو جو ھن پنھنجي حويليءَ ۾ الڳ ھڪ ننڍي سئنيما قائم ڪئي جنھن ۾ پنجونجاھه سيٽن جو انتظام ھو ۽ ان سئنيما ۾ فلم به پاڻ ھلائيندو ھو ـ شاھه صاحب نه رُڳو پنھنجي فئمليءَ سان اُتي فلمون ڏسندو ھو پر اڪثر شھر جي معزز ماڻھن جي فئملين کي به اُتي فلم ڏسڻ جي دعوت ڏني ويندي ھئي ـ ڪڏھن ڪڏھن ته حويليءَ اندر کليل اڱڻ تي وڏو پردو ھڻي پروجيڪٽر ذريعي فلم ھلائي ويندي ھئي جنھن لاءِ وڏي تعداد ۾ واسطي وارين فئملين کي دعوت ڏني ويندي ھئي ـ ھڪ ڀيري اُتي ھندستان جي مشھور فلم ”تانسين“ به ھلائي وئي ـ
سيد مُراد علي شاھه وٽ فلمن جي تمام وڏي لائبريري ھئي جن ۾ پراڻي زماني جون خاموش فلمون به شامل ھيون ـ وقت گذرڻ سان گڏ پراڻي زماني وارا فلمن جا رول رکي رکي ڳري ختم ٿي ويا پر ھن پنھنجي شوق خاطر ڊي وي ڊي ۽ ھارڊ ڊسڪن ۾ فلمن جي وڏي لائبريري اڄ به محفوظ رکي آھي ـ
سئنيمائن ۽ فلمن سان دلچسپيءَ سبب شاھه صاحب جو واسطو نه رُڳو فلم ڊسٽريبيوٽرن پر فلمي اداڪارن، موسيقارن ۽ ٻين لاڳاپيل ماڻھن سان به پوندو رھيو ۽ اھوئي ڪارڻ ھو جو ڀرين ۾ توڙي ڪراچيءَ ۾ وٽس اداڪارن ۽ اداڪارائن جو اچڻ وڃڻ ھوندو ھو ـ ڪن فلمن جي شُوٽنگ سندن ڪراچيءَ واري بنگلي تي به ٿي ته ھڪ اڌ فلم جي شُوٽنگ ڀرين ۾ به ٿي ـ ڪراچيءَ واري بنگلي تي فلم جي شُوٽنگ ۾ اداڪار محمد علي ۽ شبنم حصو ورتو ھو ـ اداڪاره شبنم کي سنڌي کاڌا ڏاڍا وڻيا ھئا ۽ شاھه صاحب کي چيو ھئائين ته اھڙا لذيذ کاڌا ھن پنھنجي سڄي حياتيءَ ۾ ڪڏھن ڪونه کاڌا ھئا ـ ڀرين ۾ شُوٽنگ لاءِ وري اداڪارا نِشو ۽ قربان جيلاني آيا ھئا ۽ ڏھه يارھن ڏينھن مھمان ھئا جن کي ڏسڻ لاءِ دادو ۽ ٻين پري پري جي علائقن مان ماڻھو ايندا ھئا ـ انھيءَ زماني ۾ سندن مھمانيءَ تي شاھه صاحب جو اسي ھزار رُپين جو خرچ اچي ويو ھو ـ ڪجھه ٻيا اداڪار به ڀريا ۾ آيا ھئا ـ
ملڪه ترنم نورجھان به ڀرين ۾ اچڻ گھريو ٿي ـ ھوءَ 1985 واري سندس وزارت جي زماني ۾ ڪراچيءَ جي ھڪ فائيو اسٽار ھوٽل ۾ ترسيل ھئي ته شاھه صاحب کيس پلا کارايا ھئا ـ نورجھان کيس چيو ته ”توھان پنھنجي پُٽن جي خوشي ڪندو ته مان پورو ھفتو ڀرين ۾ اچي بنا پئسي جي ڳائينديس ـ“
اڄ ڀريا شھر جون اُھي رونقون جيڪي سئنيما ۽ فلمن جي ڪري ھيون، اُجڙي چُڪيون آھن ـ ملڪ جي فلمي صنعت ۾ به گھڻو چاڙھو ڪونھي ـ وڏي وقت جي ماٺار کانپوءِ ڪجھه فلمون ٺھي رھيون آھن پر وڏن شھرن ۾ قائم ڊجٽل سئنيمائن تائين محدود آھن ـ سيد مُراد علي شاھه جو خيال آھي ته ڀرين ۾ اھڙي جديد سئنيما ڪامياب ويندي پر ان جي قائم ڪرڻ جو خرچ ڪروڙن ۾ آھي ـ