ڀريا جا گھراڻا ۽ شخصيتون
سيد گھراڻو
ڀرين جو سيد گھراڻو مٽياريءَ مان اچي آباد ٿيو ـ سائين جي ايم سيد پنھنجي ڪتاب ”جنب گذاريم جن سين“ ۾ لکي ٿو ته اھي مٽياريءَ جي ميان پوٽي قبيلي مان آھن ـ سنڌي ادبي بورڊ جي ڇپرايل ڪتابڙي ”نسب نامه ساداتانِ متعلوي“ موجب مٽياريءَ جي سيد ميرڻ جو اولاد سيد پوٽو ثاني ٿيو جنھن مان وري سيد ميرڻ ثاني ٿيو، جنھن جي اولاد مان ڪي گھاري ته ڪي راڻيپور ۽ ڪي ڀرئن ۾ وڃي آباد ٿيا ـ اھي ڪڏھن ڀرئن (ڀرين) ۾ آباد ٿيا، تنھن جو ڪو علم ڪونھي پر سيد گھراڻي موجب اھي يارھن پيڙھين کان ھتي آباد آھن ۽ سيدن جي ان گھراڻي مان آھن جنھن ۾ شاھه عبداللطيف ڀٽائيءَ جنم ورتو ھو ـ سندن خاندان جي روايتن موجب حجاج بن يوسف جي ظلمن سبب سيد گھراڻا عراق مان لڏي سنڌ ۾ پناھه وٺي مٽياريءَ ۾ اچي آباد ٿيا ھئا ـ ڀرين ۾ آباد يارھن پيڙھين مان صرف ڪجھه پيڙھين جي نالن جي خبر پئجي سگھي آھي جنھن موجب سيد غلام نبي شاھه جو فرزند ھو سيد امام علي شاھه جنھن جي فرزند جو نالو ھو سيد مراد علي شاھه ـ سيد مُراد علي شاھه کي وري ٻه فرزند ٿيا _ ھڪ سيد امام علي شاھه ۽ ٻيو سيد نورمحمد شاھه ـ سيد امام علي شاھه (ثاني) کي ٽي فرزند سيد انور علي شاھه، سيد اعجاز علي شاھه ۽ سيد احتشام شاھه ٿيا جڏھن ته سيد نور محمد شاھه کي ھڪ فرزند سيد مراد علي شاھه (موجوده ايم پي اي) ٿيو ـ سيد مراد علي شاھه کي ٻه فرزند سيد حسن شاھه ۽ سيد نورمحمد شاھه ۽ سيد انور علي شاھه کي به ٻه فرزند سيد امير علي شاھه ۽ سيد مُريد علي شاھه آھن ـ سيد اعجاز علي شاھه کي ھڪ پُٽ عباس علي شاھه آھي جڏھن ته سيد احتشام علي شاھه کي ٻه پُٽ سيد امام علي شاھه ۽ سيد امام حيدر شاھه آھن ـ
سيد نور محمد شاھه
سيد نور محمد شاھه ولد سيد مراد علي شاھه جو جنم پھرين جنوري 1911 تي ڀرين ۾ ٿيو جتي ھن ڳوٺ جي ئي پرائمري اسڪول ۾ ابتدائي تعليم ۽ ڪي سي اڪئڊميءَ مان سيڪنڊري تعليم حاصل ڪئي ـ سال 1929 کان 1933 تائين ڊي جي ڪاليج ڪراچيءَ ۾ پرھيو ـ مئٽرڪ کان گريجوئيشن تائين امتحان بمبئي يونيورسٽيءَ مان ڏنائين ـ جلد ئي ھن سياست ۾ پير پاتو ۽ 1937 ۾ سنڌ اسيمبليءَ جي چونڊن ۾ نوشھري فيروز جي پير قربان عليءَ کي شڪست ڏئي ميمبر چونڊيو ته سر غلام حسين ھدايت الله جي حڪومت ۾ پارليامينٽري سيڪريٽري مقرر ٿيو ـ شھيد الھه بخش سومري جي وزارت ٺھي ته ھو جي ايم سيد گروپ جي مددگارن ۾ ھو ۽ جڏھن ڍلن جي مسئلي تي جي ايم سيد وارن جا وزارت سان اختلاف ٿيا ته ساڻن مخالفت ۾ گڏ ويٺو ـ انھيءَ کانپوءِ مسلم ليگ ۾ شامل ٿيو ـ سال 1938 ۾ سيد نور محمد شاھه ضلعي لوڪل بورڊ نوابشاھه جي اسڪول بورڊ جو چيئرمن چونڊيو ويو ۽ بعد ۾ لوڪل بورڊ جو ميمبر رھندو آيو ـ سال 1931 ڌاري کيس سنڌ پراونشل ڪوآپريٽو بئنڪ ڪراچيءَ جو ڊائريڪٽر به چونڊيو ويو ھو جنھن تي ھو گھڻي وقت تائين رھيو ـ سال 1945 ۾ جڏھن نوابشاھه زمينداري بئنڪ قائم ٿي ته کيس ان جو چيئرمن چونڊيو ويو ـ ھُو لاڳيتو سنڌ اسيمبليءَ جو ميمبر به رھندو آيو ۽ جڏھن جي ايم سيد گروپ جا مسلم ليگ ھاءِ ڪمانڊ سان اختلاف ٿيا ۽ اھي الڳ ٿي ويا تڏھن به ھُو مسلم ليگ ۾ شامل رھيو جڏھن ته ڊڀري جو سيد محمد علي شاھه سيد گروپ سان گڏ نڪري آيو ـ
پاڪستان ٺھڻ کانپوءِ 1949 ۾ سيد نور محمد شاھه خوراڪ، زراعت ۽ امدادِ باھميءَ جو وزير ٿيو ـ سال 1953 ۾ سنڌ سيمبليءَ جون نئين سر چونڊون ٿيون ته ھُو وري به مسلم ليگ جي ٽڪيٽ تي ميمبر چونڊجي ويو ـ پيرزاده عبدالستار جي وزارت ۾ کيس وري وزير ڪري کنيو ويو ـ سال 1954 ۾ 9 نومبر تي جڏھن پاڪستان جي گورنر جنرل غلام محمد ون يونٽ واري مسئلي تي اختلافن سبب پيرزادي عبدالستار جي وزارت کي ڊسمس ڪري، محمد ايوب کھڙي تي مڙھيل پابنديون ختم ڪري سنڌ جو وڏو وزير مقرر ڪيو ته کھڙي وري سيد نور محمد شاھه کي پنھنجي ڪابينا ۾ وزير طور شامل ڪيو پر اھا ڪابينا گھڻو وقت نه ھلي سگھي ڇو ته سگھوئي ون يونٽ مڙھي اولھه پاڪستان حڪومت ٺاھي وئي ـ اولھه پاڪستان اسيمبليءَ جون چونڊون 19 جنوري 1956 تي ٿيون ته سيد نور محمد شاھه نوابشاھه جي سيد خير شاھه گروپ مان اولھه پاڪستان اسيمبليءَ ۾ چونڊجي ويو ۽ ريپبليڪن پارٽيءَ جو ميمبر ٿي رھيو ـ کيس وزارت به ڏني وئي جيڪا ڏھه مھينا ھلي ـ ھُو پنھنجي سياسي زندگيءَ ۾ ٽي ڀيرا وزير ٿيو ۽ ٽئي ڀيرا کيس زراعت، خوراڪ ۽ لائيو اسٽاڪ جا کاتا مليا ـ آخري وزارت جو حلف کيس اولھه پاڪستان جي گورنر ممدوٽ کڻايو ھو ـ
انھيءَ وقت ڌاري سيد نورمحمد شاھه کي فقيريءَ جي لھس لڳي وئي ۽ سياست ۾ دلچسپي گھٽجي ويس ـ ايتري قدر جو اسيمبليءَ جي اجلاس ۾ به ورلي ايندو ھو ـ مٿس ھالن جي ھڪ بزرگ جو اثر ھو جيڪو خاڻوٺ جي ڳوٺ ۾ رھندو ھو ـ شاھه صاحب ان بزرگ وٽ رھڻ لڳو ھو ـ ھن شاھه عبداللطيف ڀٽائيءَ جي مزار تي به ڪجھه جايون ٺھرايون ۽ اُتي خيرخيرات ڪرڻ لڳو ـ
سائين جي ايم سيد موجب سيد نور محمد شاھه سياسي طرح نظرياتي بنيادن تي تحريڪن ۾ رھي جماعتن ذريعي ڪم ڪرڻ جو عادي نه ھو بلڪ لاڳاپن، دوستي، مڪاني سھولتن ۽ مصلحتن آڌار ئي سياست ۾ حصو وٺندو رھيو ـ نور محمد شاھه آرام طبع ۽ سياست ۾ گھٽ دلچسپيءَ جي ڪري وزارت ۾ رھڻ جي باوجود پنھنجا ڪي پوئلڳ يا گروپ ٺاھي نه سگھيو ـ ”نور محمد شاھه طبيعت ۾ ڪم آزار، يار ويس، رلڻو ملڻو رھيو آھي ـ خاموش طبع ۽ محبتي ماڻھو آھي ـ ڊڀري ۽ ڀرين جي سيد ۾ ڪڏھن اتفاق ته ڪڏھن مخالفت پئي رھندي آئي آھي جنھنڪري اڪثر نقصان به رسيا اٿن ـ مڪاني حالتون ڪجھه اھڙيون پئي رھيون آھن جو سندن اختلاف وري وري پئي اُٿيا آھن،“ جي ايم سيد پنھنجي ڪتاب ”جنب گذاريم جن سين“ ۾ لکي ٿو ـ خوش لباس ۽ سنجيده طبيعت رکندڙ سيد نور محمد شاھه سال 1972 ۾ وفات ڪئي ـ (سيد نور محمد شاھه بابت وڌيڪ احوال ڀرين جي سياسي تاريخ واري باب ۾ ڏنل آھي)
سيد امام علي شاھه
نائين جنوري 1909 تي جنم وٺندڙ سيد امام علي شاھه ولد سيد مراد علي شاھه ڀرين جي ئي اسڪول ۾ پرائمري تعليم ورتي ۽ سيڪنڊري تعليم ڪي سي اڪئڊميءَ مان حاصل ڪيائين ـ مئٽرڪ جو امتحان بمبئي يونيورسٽيءَ مان ڏنائين جنھن کانپوءِ وڌيڪ نه پڙھيو ۽ زمينداريءَ تي ئي ڌيان ڏيندو رھيو ـ پر کيس ڪتابن سان وڏو چاھه ھوندو ھو ـ تاريخ، سياست ۽ دنيا جي ٻين موضوعن تي ڪتاب سندس ذاتي لائبريريءَ ۾ موجود ھوندا ھئا ـ سندس لائبريريءَ ۾ گانڌيءَ جا يا گانڌيءَ تي لکيل ٻه ڊزن کن ڪتاب ۽ اينسائيڪلوپيڊيا برٽينيڪا جا ويھه واليوم ان وقت به موجود ھئا ـ ”ڪراچيءَ ۾ بئنڪ آف انڊيا بلڊنگ جي ڀرپاسي ۾ بندر روڊ تي ڪتابن جا دُڪان ھوندا ھئا ـ ھُو اڪثر اسان کي ڪار ۾ ٿوري دير ويھڻ جو چئي ويندو ھو ته ٻه ٻه ٽي ٽي ڪلاڪ ڪتابن جي دُڪانن ۾ گُم ھوندو ھو ۽ اسان گاڏيءَ ۾ ويٺا پگھر ڳاڙيندا ھئاسين،“ سندس فرزند سيد انور علي شاھه ۽ ڀائٽي ايم پي اي سيد مراد علي شاھه ٻڌايو ـ
سيد امام علي شاھه جي وڏي ھاڪ ھوندي ھئي ۽ ڪوئٽا توڙي ٻين ھنڌن تان ماڻھو ريسرچ جي خيال کان سندس لائبريريءَ مان فائدو وٺڻ ايندا ھئا ـ ھُو کين ڪتاب پاڻ سان کڻي وڃڻ نه ڏيندو ھو پر انھن کي ڏينھن جا ڏينھن رھائش ۽ کاڌي پيتي جي سھولت ڏيندو ھو ـ مرحوم ڊاڪٽرنبي بخش بلوچ به وٽس ريسرچ لاءِ ايندو ويندو رھيو ـ سياسي طور سندس تعلق ڪانگريس سان ھو جنھنڪري اھڙو سياسي مواد به وٽس ھو جيڪو ھن ايوب خان واري مارشل لا لڳڻ کانپوءِ ساڙائي ڇڏيو ـ سيد امام علي شاھه پنھنجي ننڍي ڀاءُ سيد نور محمد شاھه کان پوءِ 1973 ڌاري وفات ڪئي ۽ وصيعت ڪئي ھئائين ته سندس لائبريريءَ کي سنڀاليو وڃي ۽ تحقيق لاءِ ايندڙن کي ان مان لاڀ وٺڻ ڏنو وڃي پر سندس وفات کانپوءِ ايئن ٿي نه سگھيو ـ
سيد امام علي شاھه جيئن ته آل انڊيا ڪانگريس پارٽيءَ جو ميمبر ھو تنھنڪري ساڻس ڪيترن ئي سياسي ماڻھن جا ويجھا تعلقات ھئا ـ (امام علي شاھه جي سياسي لاڳاپن بابت وڌيڪ تفصيل ڀرين جي سياسي تاريخ واري باب ۾ ڏنل آھن) ـ ڪانگريس جو ميمبر ھجڻ ڪري ھُو انگريزن کان لقب وٺڻ جو به مخالف ھو انھيءَ ڪري جڏھن انگريزن سندس والد سيد مُراد علي شاھه کي 1928 ڌاري خانبھادر جو لقب ڏنو ته ھن پنھنجي والد کي زور ڀريو ته لقب قبول نه ڪري پر جڏھن ھُن نه مڃيو ته سيد امام علي شاھه ناراض ٿي گھر ڇڏي ڀرين مان ئي ھليو ويو ۽ سرحد (موجوده خيبر پختونخواھ صوبو) ۾ سرخپوش اڳواڻ خان عبدالغفار خان وٽ وڃي رھڻ لڳو ـ ان وقت غفار خان سيد امام علي شاھه جي والد جي پريشانيءَ جو خيال ڪندي کيس خط لکي اطلاع ڪيو ته سندس فرزند وٽس رھيل آھي ـ بعد ۾ ھن سيد امام علي شاھه کي به سمجھائي واپس موڪليو ھو ـ
ايوب خان جي زماني ۾ جڏھن ”بنيادي جمھوريت“ جي نالي ۾ مڪاني ادارن جون چونڊون ٿيون ته ڀرين جي ميونسپلٽيءَ کي ٽائون ڪميٽيءَ جو درجو مليو ۽ سيد امام علي شاھه انھيءَ جو پھريون چيئرمن ٿيو ـ
امام علي شاھه عوامي قسم جو ماڻھو ھو ۽ اڪثر ڀرين جي بازار ۽ ايجنسيءَ واري علائقي ۾ گھمندو وتندو ھو ـ دڪاندارن سان عليڪ سليڪ سان گڏ شھر ۾ ايندڙ ماڻھن تي به سندس نظر ھوندي ھئي ـ
سيد مُراد علي شاھه
سيد مُراد علي شاھه ولد سيد نورمحمد شاھ جو جنم ڀرين ۾ 1938 ۾ ٿيو ـ پرائمري تعليم ڀرين جي سرڪاري اسڪول ۾ ورتائين ۽ پوءِ اٺين درجي تائين ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ پڙھيو ۽ مئٽرڪ ٺاروشاھه مان 1956 ۾ پاس ڪيائين ڇو ته تن ڏينھن ۾ ڀرين ۾ مئٽرڪ جا ڪلاس ڪونه ٿيندا ھئا ـ گريجوئيشن لاءِ کيس ھالا جي ڪاليج ۾ خانگي طور داخلا وٺڻي پئي ھئي ـ سندس والد مئٽرڪ کانپوءِ وڌيڪ تعليم جي خلاف ھو تنھنڪري ھن لِڪ ڇُپ ۾ ھالا ۾ داخلا ورتي ھئي جتي ھُو ڪي سي اڪئڊميءَ جي ھيڊ ماستر آخوند جميل احمد سان گڏ ويندو ھو ـ ھالا ڪاليج ۾ محبوب علي چنه استاد ھوندو ھو ـ سندس والد جو خيال ھو ته جيڪڏھن نان مئٽرڪ ايوب کُھڙو سنڌ جو وڏو وزير ٿي سگھي ٿو ته پوءِ گھڻو پڙھڻ جي ڪھڙي ضرورت ـ نيٺ ھُن والد کي چِٺي لکي ته وڌيڪ پڙھڻ سندس قسمت جو سوال آھي، تنھنڪري کيس اجازت ڏني وڃي ـ سيد نور محمد شاھه ھڪ ڏينھن کيس اھو چئي ملڻ لاءِ گھرايو ته سندس قسمت جو فيصلو ڪرڻو آھي، ۽ پوءِ کيس وڌيڪ پڙھڻ جي اجازت ڏنائين ـ سيد مراد علي شاھه امتحان ڏيڻ سکر ويو ھو ۽ جڏھن موٽيو ته سيد نور محمد شاھه کيس ٻڌايو ته فڪر ۾ ھن سڄي رات رُنو ھو ـ ”مان ان ڳالھه تي حيران ھئس جو بابا مونکي ڪڏھن به پنھنجي ويجھو نه ڪيو ھو ـ ان حد تائين جو ڪڏھن اھو به نه پڇيائين ته اسڪول وڃين ٿو يا نه، پڙھين ٿو يا نه؟ پر پوءِ استاد آخوند جميل ٻڌايو ته اسڪول مان ھر پندرھين ڏينھن کيس رپورٽ موڪلي ويندي ھئي ۽ جيئن ته رپورٽ اطمينان بخش ھوندي ھئي، تنھنڪري ھُو مونکي ڪجھه نه چوندو ھو ـ سکر وڃڻ تي بابا ان ڪري رُنو ھو جو ڪنھن زماني ۾ پاڻ به ٻاھر ويل ھو ۽ جڏھن موٽيو ته سندن والد آخري پساھن ۾ ھو، “ مراد علي شاھه ٻڌايو ـ
سيد مُراد علي شاھه سياست ۾ ان وقت کان پير پاتو جڏھن 1958 ۾ جنرل ايوب خان واري بيسڪ ڊيموڪريسي (بي ڊي) چونڊن ۾ ڪوٽ بھادر يونين ڪائونسل جو بنا مقابلي ميمبر ٿيو ـ سال 1972 ۾ سندن والد جي وفات کانپوءِ ان سيٽ تي ضمني چونڊ ۾ به پاڻ بنامقابلي اچي سنڌ اسيمبليءَ جو پھريون ڀيرو ميمبر ٿيو ـ وري 1977 ۾ سينيٽر ٿيو پر سينيٽ ۽ اسيمبليون فقط ٽي مھينا ھلي سگھيون جو مٿان جنرل ضياءَ واري مارشل لا لڳي وئي ـ
سيد مراد علي شاھه ان کانپوءِ سنڌ اسيمبليءَ جو ميمبر چونڊبو آيو آھي سواءِ 1990 وارين چونڊن جي جڏھن صرف 29 مھينا سنڌ اسيمبليءَ کان ٻاھر رھيو جڏھن سندس چوڻ موجب چونڊن ۾ بيقاعدگيءَ سان کيس ھارايو ويو ـ سيد مُراد علي شاھه پنج ڇھه ڀيرا سنڌ جو وزير رھي چُڪو آھي ـ ھُو ٻه ڀيرا جيل ياترا به ڪري چُڪو آھي، جنھن مان ھڪ ڀيرو 1983 واري ايم آرڊي ھلچل دوران ۽ ٻيو ڀيرو جنرل مُشرف واري فوجي حڪومت ۾ ڪرپشن جي ھڪ ڪيس ۾، جيڪو ڪُوڙو ثابت ٿيو ھو ـ (سندس باري ۾ وڌيڪ احوال ڀرين جي سياسي تاريخ واري باب ۾ ڏنل آھي)
سيد انور علي شاھه
سيد امام علي شاھه ولد سيد مراد علي شاھه جي ٽن فرزندن مان سيد انور علي شاھه سڀ کان وڏو آھي ـ سندن جنم ستين آڪٽوبر 1940 تي ٿيو ـ پاڻ ڀرين جي ئي پرائمري اسڪول ۽ ڪي سي اڪئڊميءَ مان تعليم حاصل ڪيائين ـ ان وقت جي سرشتي ھيٺ سنڌيءَ جو چوٿون درجو پاس ڪري ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ انگريزي پڙھڻ لاءِ داخلا ورتي ھئائين جتان ھن 1958 ۾ مئٽرڪ جو امتحان ڏنو جنھن جي رزلٽ 1959 ۾ آئي ھئي ـ مئٽرڪ کانپوءِ ھن ھالا جي سروري ڪاليج ۾ داخلا ورتي جتي صرف پھريون سال پڙھيو ۽ پوءِ واپس اچي پنھنجي والد سان گڏ زمينداري ڪرڻ لڳو ـ پنھنجي والد وانگر سيد انور علي شاھه کي به ڪتابن ۽ رسالن پڙھڻ جو شوق رھيو ۽ ان شوق تحت 1950 واري ڏھاڪي کان 1960 واري ڏھاڪي جي ڪافي ورھين تائين ڪراچي توڙي آمريڪا مان انگريزي رسالا گھرائيندو رھيو ـ پنھنجي زماني جي تعليمي معيار جي واکاڻ ڪندي ھُو چوي ٿو ته ان وقت جا مئٽرڪ پاس اڄ جي ماسٽرس جي ڊگري رکندڙن کان وڌيڪ بھتر ھئا ـ
يار ويس طبيعت وارو سيد انور علي شاھه پارليامينٽري سياست کان ته پري رھيو پر سندس والد جيان پاڻ به ڀرين جي ٽائون ڪميٽيءَ جو چيئرمن رھيو ـ ايوب خان واري بي ڊي اليڪشن وقت جڏھن ڀرين کي ٽائون ڪميٽيءَ جو درجو مليو ته ان جو پھريون چيئرمن سيد امام علي شاھه ۽ ان کانپوءِ سيد انور علي شاھه چيئرمن ٿيو ھو ـ
جيتوڻيڪ ورھاڱي وقت سيد انور علي شاھه جي عمر ست ورھيه ھئي پر کيس حشو ڪيولراماڻيءَ جو سندس والد وٽ اچڻ وڃڻ، ھندن جي لڏپلاڻ توڙي ان وقت جي ڀرين شھر جا منظر اڄ به ياد آھن ـ
سيد احتشام علي شاھه
ارڙھين مئي 1948 تي ڀرين ۾ جنم وٺندڙ سيد احتشام علي شاھه مئٽرڪ تائين ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ پڙھيو جنھن کانپوءِ ڪراچيءَ ۾ تعليم حاصل ڪيائين جتي اسلاميه ڪاليج مان ئي بي اي ۽ پوءِ 1971 ڌاري ايل ايل بي جي ڊگري ورتائين ـ ھُو مڪاني ادارن واري سياست ۾ سرگرم رھڻ ڪري ڀرين جي ٽائون ڪميٽيءَ جو ٻه ڀيرا چيئرمن ٿيو ۽ اڳوڻي نوابشاھه ضلعي ڪائونسل جو به ٻه ڀيرا ميمبر رھيو ۽ جڏھن 1989 ۾ نوشھري فيروز کي نوابشاھه کان ڌار ڪري ضلعي جو درجو ڏنو ويو ته ان وقت به ھو نوابشاھه ضلعي ڪائونسل جو ميمبر ھو ـ سندس چوڻ موجب ايم آر ڊي ھلچل وقت کانئس ڀرين جي ٽائون ڪميٽيءَ جي چيئرمن وارو عھدو کسيو ويو ھو ـ مجموعي طور ھُو پندرھن سال مڪاني ادارن ۾ رھيو ـ سندس وڏي پُٽ امام علي شاھه ڪراچيءَ مان بي بي اي ڪرڻ بعد ڪجھه وقت بئنڪنگ واري شعبي ۾ ڪم ڪيو پر پوءِ زمينداري سنڀالڻ لڳو ـ سندن ٻيو پُٽ امام حيدرشاھه شھيد ذوالفقار علي ڀٽو انسٽيٽيوٽ آف سائنس اينڊ ٽيڪنالاجي ڪراچيءَ ۾ قانون پڙھي رھيو آھي ۽ انسٽيٽيوٽ جي اوورسيز پروگرام تحت لنڊن يونيورسٽيءَ ۾ داخلا ٿيل اٿس ـ
سيد فتح علي شاھه
سيد فتح علي شاھه ڏسڻ ۾ ته صفا نحيف ۽ نٻل پر جڏھن ڪنھن فنڪار سان ڪلام تي سنگت ڪري گھاگھر وڄائڻ شروع ڪندو ته سندس سنھڙين آڱرين ۾ ڄڻ جان پئجي ويندي آھي ـ فنڪار جي آلاپ سان گڏ سندس ھٿ به ايتري ئي تيزيءَ سان ھلڻ لڳندا آھن ـ ڀريا جي ميمڻ پاڙي لڳ قديمي لونگ شاھه جي مزار جي احاطي اندر ٺھيل ھڪ ڪچي ڪمري ۾ سندس آستان آھي جتي پٽ تي رليون وڇايل، ڀتين تي صوفي بزرگن جون تصويرون لڳل ۽ ڪمري جي ھڪ پاسي ٿلھي تي ڪتاب رکيل آھن جن ۾ صوفي شاعرن جي ڪلام ۽ ڪجھه ٻين موضوعن تي ڪتاب شامل آھن ـ اھا اپريل 2014 جي گرم شام ھئي جڏھن ڪيترن ئي ورھين کانپوءِ شاھه صاحب سان ملاقات ٿي ـ شاھه صاحب خاص مون سان ڪچھريءَ لاءِ محرابپور جي ھڪ راڳيءَ امداد سومري کي گھرايو ھو جيڪو وٽس ئي سنگيت جي سکيا به وٺندو رھيو ھو ـ ”ھيءَ ڀريا جي نوجوانن لاءِ لائبريري به آھي ته ميوزڪ اڪئڊمي به آھي،“ سائين فتح علي شاھه پنھنجي شفقت ڀرئي نماڻي انداز ۽ آواز ۾ ڪچڙي ڪمري ڏانھن اشارو ڪندي چيو ھو جتي سندس زندگيءَ جو گھڻو حصو گذريو ھو ۽ ھاڻ به ھو سيدن جي پاڙي ۾ پنھنجو گھر ۽ ٻار ٻچا ھوندي به روازانو اُتي ڪيترائي ڪلاڪ گھاري ٿو ـ ڀريا جا ڪي ادب دوست توڙي ڀرپاسي جا ڪلاڪار به اُتي اچي گڏ ٿيندا اٿس ـ
سال 1940 ۾ سيد علي محمد شاھه جي گھر ۾ جنم وٺندڙ فتح علي شاھه پنھنجي شاگرديءَ وارو زمانو ياد ڪندي تاريخي اسڪول ڪوڙو مل چندن مل اڪئڊمي ھاءِ اسڪول ۽ ان وقت جي اسٽيج ڊرامن جو ذڪر ڪيو ـ ”مون ست ڊرامن ۾ ڪم ڪيو ھو جن ۾ انارڪلي ۽ ٻيا ڊراما شامل ھئا ـ“
فتح علي شاھه مئٽرڪ ڀريا مان ڪرڻ کانپوءِ انٽر تائين تعليم سروري ڪاليج ھالا مان حاصل ڪئي جو تڏھن ڀريا ۾ ڪاليج ڪونه ھو ـ ھُو بي اي حيدرآباد جي سچل ڪاليج مان پڙھيو ۽ پوءِ 1967 ۾ سنڌيءَ ۾ ايم اي ڪيائين پر انھيءَ وچ ۾ ھن نوڪري به شروع ڪري ڏني ھئي ـ ”حيدرآباد ۾ 1964 ۾ ڊائريڪٽر ايڊيوڪيشن حافظ محمد صادق (ڀريا جي آخوند خاندان سان تعلق رکندڙ سنڌ جو مشھور تعليمي ماھر) جي آفيس ۾ ڪلارڪي ڪرڻ کانپوءِ سندن ئي ڪوششن سان نئين ديري ۾ ماستري ورتم پر پوءِ 1965 ۾ جڏھن جنگ لڳي ته پنھنجي آفيسر کي درخواست ڏئي ڳوٺ جي ويجھو ٿيڻ جي ڪوشش ۾ ٺري ميرواھه بدلي ڪرايم ـ ايئن پوءِ ڀريا ۽ پڊعيدن جي اسڪولن ۾ نوڪري ڪندي سال 2000 ۾ رٽائر ڪيم،“ شاھه صاحب پنھنجي نوڪريءَ جو قصو ٻڌايو ـ ”مون نئين ديري مان بدليءَ واري درخواست ۾ آفيسر کي لکيو ھو ته سائين مان درياھه جي ھِن پار ۽ منھنجا مِٽ مائٽ ٻئي پار آھن ـ جنگ ۾ الائي ڪھڙيون حالتون پيدا ٿين تنھنڪري مونکي گھر جي ويجھو بدلي ڪريو،“ ھن کلندي ٻڌايو ـ
”طبيعت ۾ شروع کان ئي سادگي ھئي ۽ حق ۽ سچ سان لڳاءُ ھو ـ ڪنھن سان بي واجبي ٿيندي ڏسي دل کي تڪليف ٿيندي ھئي“، ھن چيو ۽ ٻڌايائين ته ڀريا جو رئيس ۽ مشھور سياستدان سيد نور محمد شاھه مرحوم سندن مائٽ ھو، پر تنھن ھوندي به ھن کيس خط لکيو ھو ته ھارين ۽ پورھيتن کي حق ڏيو ـ
فقيري طبيعت ۽ مزارن تي زندگي گذاريندڙ شاھه صاحب چوي ٿو،”جڏھن عشق جي چوٽ لڳي ته زندگي مٽجي وئي ـ مون ٽي عشق ڪيا ۽ ٽئي ناڪام ٿيا ـ“
تصوف ڏانھن لاڙي بابت چوي ٿو:”مذھبن منجھائي ڇڏيو ھو پر صوفين مونکي سنڀالي ورتو ـ سال 1966 ۾ پڊعيدن کان ھتي بدلي ٿي آيس ته لونگ شاھه جي مزار تي نشست شروع ڪيم پر مان جتي به رھيس ته اھو ئي انداز رھيو ـ“
”مان جڏھن ٺري ميرواھه ۾ ھئس ته اُتي مينگھو فقير شر جي فولاد فقير جو مونتي گھڻو اثر ٿيو“، ھن چيو ـ
لونگ شاھه جي مزار مٿان ننڍڙو گُنبذ ٺھيل آھي ۽ جھنگ کي ڪپي اندر وڏي ايراضيءَ ۾ ڇٻر پوکي وچ مان ھلڻ لاءِ فٽپاٿ ٺاھي وئي آھي ۽ چوديواريءَ جي ھڪ ڪنڊ ۾ ٻه ڪچيون ڪوٺيون تعمير ڪيل آھن ـ ڪوٺين جي ٻاھران ميوزڪ اڪئڊميءَ جو نالو لکيل آھي ۽ ڪوٺين جي ڀت سان لڳ پڌر ۾ ننڍو چبوترو آھي ـ ”سياري ۾ گھڻو ڪري ڪوٺيءَ اندر سنگيت جون محفلون ٿينديون آھن ۽ اونھاري ۾ ٻاھر چبوتري تي ويھي راڳ رنگ ڪبو آھي،“ شاھه صاحب ٻڌايو ـ ”شروع ۾ ھتي ڪجھه ڪونه ھو سواءِ وڻن جي جھڳٽن ۾ لڪل قبرن جي ـ تن ڏينھن ۾ بس ھڪ عورت ھتي اچي ڏيئو ٻاريندي ھئي ـ“
فتح علي شاھه سنڌ جي روايتي نموني عملي زندگي ڇڏي مڪانن تي ويھي وقت وڃائڻ وارو شخص ناھي ـ ھن لونگ شاھه جي درگاھه کي نوجوانن جي علمي ادبي سکيا جو مرڪز بنائي ڇڏيو ـ ڀريا ۾ پرنٽنگ پريس جو وجود ڪونه ھو پر ھن ھٿ سان مضمون لکي ۽ لکرائي ھڪ رسالي جي شڪل ڏئي فوٽو ڪاپيون ڪرائي ورھائڻ جو به سلسلو شروع ڪيو ـ ان رسالي ۾ شاعري به ھوندي ھئي ته ڀريا جي تاريخ ۽ مشھور شخصيتن تي مضمون به شامل ھوندا ھئا ـ نوجوانن ۾ ادب جو شوق پيدا ڪرڻ لاءِ ھن پنھنجي ذاتي ڪتابن مان به کوڙ ڪتاب ورھائي ڇڏيا ـ
”سنگيت اڪئڊمي اسان ڪاميابيءَ سان ھلائي رھيا آھيون ـ اسان کوڙ نوان راڳي تيار ڪيا جن روايت کان ھٽي مقامي شاعرن جا ڪلام ڳايا ۽ مارڪيٽ ۾ موجود گانن جي ڪاپي ڪرڻ بدران نيون ٺاھيون“، فتح شاھه وڏي فخر سان ٻڌايو ـ
ھيءُ جھونو جوڳي، جنھن جي سيني ۾ ڀريا جي تاريخ، تاريخساز شخصيتن ۽ واقعن جو ڀنڊار سمايل آھي، اڄ به پيرسنيءَ ۾ سيدن جي پاڙي مان پنڌ ئي پنڌ ميمڻ پاڙي لڳ لونگ شاھه جي مزار تي روزانو اچي ٿو ۽ رات جو دير تائين ويھي ھر ايندڙ کي علم ادب ۽ سنگيت بابت پنھنجي ڄاڻ مان فيضياب ڪري ٿو ـ
سندن ھڪ پُٽ آرميءَ جي ڪمپيوٽر شعبي ۾ ۽ ٻيو پُٽ ڊاڪٽر آھي ـ سيد فتح علي شاھه جو ھڪ ڀاءُ سيد نثار علي شاھه ڊاڪٽر ۽ ٻيو ڀاءُ غلام حيدر شاھه عرف مختيار شاھه رٽائرڊ انجنيئر آھي ـ
سيدن جي خاندان مان سيد مدد علي شاھه ناليوارو استاد ھو ـ مرحوم ڀرين جي پرائمري اسڪول جو ھيڊماسٽر به رھيو ـ سندس اولاد مان ھڪ پُٽ غلام سرور علي شاھه سنڌ جي خوراڪ کاتي مان رٽائر ٿيو جڏھن ته ٻيو پُٽ رياض علي شاھه اسسٽنٽ ڪمشنر انڪم ٽيڪس ۽ ٽيون پُٽ سرفراز علي شاھه پاڪستان ريلويز ڪراچيءَ ۾ سينئر آڊيٽر آھي ـ سيد مدد علي شاھه جو ڀائٽيو سيد حيدر علي شاھه ولد پيرل شاھه ضلعي ڪائونسل نوشھري فيروز ۾ چيف آفيسر آھي ـ
سيد خاندان ۾ 25 اپريل 1949 تي جنم وٺندڙ سيد ورند علي شاھه ولد سيد بچل شاھه، جنھن ڪي سي اڪئڊميءَ مان تعليم حاصل ڪئي ۽ اسڪول جي ڊرامن ۾ به بھرو ورتو، سنڌ جي خوراڪ کاتي ۾ آفيسر ھو جتان ھو 2009 ۾ رٽائر ٿي چُڪو آھي ـ علم ادب سان چاھه سبب وٽس به ڪتابن جو ڀنڊار آھي ـ اڻلڀ شيون گڏ ڪرڻ جي شوق سبب ڀريا جي قديم آثارن مان لڌل ڪيتريون ئي شيون سنڀالي رکيون اٿن ـ سنگيت سان بيحد چاھه سبب ھارمونين، طبلو، کنجري، ٽليون ۽ اھڙا ٻيا ساز به وٽن موجود آھن ـ سيد ورند علي شاھه جو چوڻ آھي ته اھو سڀ صرف پنھنجي دِلي سڪون ۽ روح جي راحت لاءِ آھي ـ
آخوند گھراڻو
ھتان جو ھيءُ ميمڻ گھراڻو تعليم جي پيشي سان واڳيل رھيو آھي، ان حوالي سان کين صدين کان حافظ ۽ آخوند جو لقب مليل آھي ـ سنڌ جي ميمڻن لاءِ ڀيرومل مھر چند آڏواڻي پنھنجي ڪتاب ”سنڌ جي ھندن جي تاريخ“ ۾ لکي ٿو ته لُھاڻا جڏھن مسلمان ٿيا ته کين مومن سڏيو ويو جيڪو اکر ڦري ميمڻ ٿي ويو ـ انگلش ڊڪشنريءَ ۾ مئمن Mammon لفظ ملي ٿو جنھن جي معنى آھي دنياوي دولت پر اھا تشريح آخوند ميمڻن سان لاڳو نٿي ڪري سگھجي ـ ڀرين ۾ آخوند ميمڻن جو گھراڻو ڪڏھن کان آباد آھي، تنھن جي ڄاڻ ڪانھي پر بزرگن موجب سندن وڏا نوشھري فيروز کان لڏي ھتي اچي آباد ٿيا ـ نوشھري کان اڳ ٻئي ڪنھن ھنڌ رھندا ھئا يا اصل کان اِتي جا ھئا، اھا به خبر ڪانھي پر ايتري ڄاڻ آھي ته سندن مٽي مائٽي سنڌو درياھه جي ھن پار ميھڙ پاسي ڳوٺ ونگن ۾ به ھئي ۽ ٺاروشاھه جي پريان ڀورٽيءَ واري پتڻ وٽان اچڻ وڃڻ ٿيندو ھئن ـ نوشھري ۾ سندن مڪتب ھئا جتي ھو ماڻھن کي تعليم ڏيندا ھئا ـ ڀريا جي رھواسين جي زور ڀرڻ تي آخوند نوشھري مان لڏي آيا جو ڀريا ۾ کين پڙھائڻ وارو ڪونه ھو ـ اھا پڪي ڄاڻ ڪانھي ته ڪھڙي پيڙھيءَ مھل لڏپلاڻ ٿي پر چون ٿا ته 1957 ڌاري لاڏاڻو ڪندڙ آخوند اسماعيل جي به ڏاڏي جي ڏينھن ۾ لڏپلاڻ ٿي جنھن جو نالو به آخوند اسماعيل ھوندو ھو ـ ڀريا ۾ آخوندن جو مڪتب سندن گھر سان لڳ ئي ھوندو ھو جيڪو آخوند اسماعيل جي وفات (1957 ) تائين جاري رھيو ـ آخوند اسماعيل جي بينائي حياتيءَ جي آخري ورھين ۾ ختم ٿي وئي ھئي پر تڏھن به ھو مڪتب ۾ ٻارن کي قرآن پڙھائيندو ھو ـ جيئن ته آخوند اسماعيل جو تڙ ڏاڏو آخوند محمد اسماعيل (اول) به ڀريا ۾ زندگي گذاريندو رھيو ۽ سندس آخري آرامگاھه به ميمڻ پاڙي لڳ لونگ شاھه جي مزار واري احاطي ۾ آھي، تنھنڪري سمجھه ۾ اچي ٿو ته ڀريا ۾ سندن آباد ٿيڻ کي گھٽ ۾ گھٽ ٽي صديون ٿي چُڪيون آھن ـ آخوند محمد اسماعيل (اول) جي والد جو نالو آخوند ارشاد ھو ـ آخري آخوند اسماعيل کي سندن ڪيترين ئي پيڙھين تائين بزرگن جا نالا ياد به ھئا ۽ ھن اھي لکي به رکيا پر خاندان جي حسب نسب بابت لکت ۾ معلومات ڪنھنجي ھٿ چڙھڻ کان اڳ ئي گم ٿي چڪي ـ آخوند گھراڻي وٽ موجود معلومات موجب آخوند گھراڻي جون پيڙھيون ھن ريت آھن: آخوند ارشاد، آخوند محمد اسماعيل (اول)، آخوند سچيڏنو، آخوند ڀليڏنو، آخوند محمد صادق ۽ آخوند محمد اسماعيل ـ آخري آخوند اسماعيل جي والد آخوند محمد صادق کي محمد پڃيل جي نالي سان به ياد ڪندا ھئا. سندس ھڪ ننڍو ڀاءُ آخوند محمد عالم ھو ـ
آخري آخوند اسماعيل جون ٻه گھرواريون ھيون جن مان پھرين گھرواريءَ مان ھڪ پُٽ آخوند حاجي فيض محمد ۽ ٻي گھرواريءَ مان ٻه پٽ حافظ محمد صادق ۽ حامد علي ھئس ـ کيس ھڪ نياڻي به ھئي جيڪا ڳوٺ ونگن ۾ پرڻيل ھئي ۽ جنھن کي ٻه پٽ دوست محمد ۽ پير محمد ھئا، جيڪي درياھه پار کان ڀريا ايندا ويندا ھئا ـ گھراڻي ۾ اھي چاچو دوسو ۽ چاچو پيرو جي نالي سان مشھور ھئا ـ چاچي دوسي جو اولاد به بعد ۾ ايندو ويندو رھيو ـ
آخوند حاجي فيض محمد
آخوند فيض محمد ولد آخوند محمد اسماعيل جو جنم 1894 ۾ ٿيو ـ ڀرين ۾ پرائمري تعليم ورتائين ۽ نوشھري فيروز مان مئٽرڪ ڪرڻ بعد وڌيڪ تعليم لاءِ عليڳڙھه ويو پر خراب مالي حالتن سبب موٽي آيوـ ھن پھرين ته ڀريا جي تاريخي اسڪول ڪي سي اڪئڊ مي (ڪوڙو مل چندن مل) اسڪول ۾ ماستري شروع ڪئي ۽ پوءِ لوڪل بورڊ نوابشاھه (اڳي ڀريا ۽ نوشھرو فيروز نوابشاھه ضلعي ۾ ھئا) جي تعليم کاتي ۾ بيٽ آفيسر ۽ پوءِ ايڊيوڪيشن سپروائيزر مقرر ٿيو ـ ھن 55 ورھين جي عمر ۾ 1949 ۾ رٽائر ڪيو جو ان وقت رٽائرمينٽ جي عمر اھا مقرر ھئي ۽ پينشن به ڪانه ھوندي ھئي ـ رٽائرمينٽ کانپوءِ آخوند فيض محمد ٻيھر ڪي سي اڪئڊمي اسڪول سنڀاليو جيڪو ورھاڱي وقت لڏپلاڻ ڪندڙ سنڌي ھندو ڀائر آخوند گھراڻي جي حوالي ڪري ويا ھئا ـ آخوند فيض محمد 16 سيپٽمبر 1954 تي پنھنجي والد آخوند اسماعيل جي حياتيءَ ۾ ئي گذاري ويو ـ مرحوم آخوند فيض محمد پنھنجي سرڪاري نوڪري توڙي ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ نھايت محنت ۽ ايمانداريءَ سان ڪم ڪيو ـ ھُو بيٽ آفيسر توڙي ايجوڪيشن سپروائيزر ھجڻ دوران اڪثر پنھنجي حد ۾ انسپيڪشن لاءِ اُٺ يا گھُوڙي تي سفر ۾ رھندو ھو ـ ھن پنھنجي محدود آمدنيءَ مان ذاتي لائبريري به ٺاھي ھئي جنھن ۾ ڪيترائي ناياب ڪتاب موجود ھوندا ھئا ـ
آخوند فيض محمد نيڪ نمازي ھو ۽ 1932 ۾ حج به ڪري آيو ۽ موٽڻ تي پنھنجو حج جو سفرنامو ”ڀلي پار ڏي سفر“ لکيائين ـ سندس ھٿ اکر لکيل سفرنامو اٺھتر سال بنا ڇپجڻ پيل رھيو ۽ نيٺ 2010 ۾ محمد لائق زرداريءَ بلاول انسٽيٽيوٽ آف ھسٽاريڪل ريسرچ نوابشاھه پاران ڇپرائي پڌرو ڪيو پر اھو پروف جي سوين چُڪن سان ڀريل ھو ـ ان جي ڀيٽ ۾ ھٿ اکر لکيل ڪتاب جديد پريس جي ڇپائيءَ کان به سئو ڀيرا بھتر آھي ـ آخوند فيض محمد ڪجھه ٻيا ڪتاب به لکيا جن مان ھڪ ”قاديانيءَ جي چئلينج ۽ ان جو جواب“ آھي جيڪو1939 ۾ ڇپيو ھو ـ اھو ڪتاب ھڪ رٽائرڊ ھيڊ ماستر محمد پريل قاديانيءَ جي کيس لکيل خطن جي جواب تي مشتمل آھي ـ ھن اھو ڪتاب 1938 ۾ لکي پورو ڪيو ھو جيڪو ھن پنھنجي ذاتي خرچ تي ڇپرايو ـ سندس ٽيون ڪتاب ”تاريخ القرآن“ آھي ـ پاڻ ڪتابن ۾ پنھنجي نالي سان ”ڀريائي“ به لکندا ھئا ـ
قرآن جي حافظ آخوند فيض محمد جا وڏن اسڪالرن سان ويجھا ۽ دوستاڻا تعلقات ھوندا ھئا جن ۾ ڪراچيءَ ۾ رھندڙ مولانا دين محمد وفائي به شامل ھو ـ ڪراچيءَ جڏھن به سندس وڃڻ ٿيندو ھو ته مولانا وفائيءَ وٽ رھندو ھو ـ سندن پاڻ ۾ خط ڪتابت به جاري رھندي ھئي ـ مولانا وفائيءَ جو 1948 ۾ کيس لکيل خط اڄ به محفوظ آھي ـ آخوند حاجي فيض محمد انگريزي، فارسي، عربي ۽ اردو ٻوليون به ڄاڻندو ھو ـ انگريزي ۽ فارسيءَ تي ته عبور ھئن ـ
آخوند فيض محمد جا چار پٽ ۽ ٻه نياڻيون ھيون ـ وڏو پٽ قادر بخش، ان کانپوءِ جميل احمد، ٽئين نمبر تي ڊاڪٽر رفيق احمد جڏھن ته چوٿون پٽ غلام سرور اٺن سالن جي ڄمار ۾ بيماريءَ وگھي گذاري ويو ـ
حافظ محمد صادق
آخوند فيض محمد جو ڀاءُ حافظ محمد صادق اعلى تعليم جي زيور سان سينگاريل ھو ۽ پاڻ به سموري حياتي تعليم جي شعبي سان لاڳاپيل رھيو ـ ھو شڪارپور جي اسڪول ۽ اين جي وي اسڪول ڪراچيءَ جو ھيڊ ماستر به ٿي رھيو ـ (تاريخي اين جي وي اسڪول جي بورڊ تي اڄ به سندن نالو لکيل آھي) ـ ھو ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج حيدرآباد جو پرنسيپال به رھيو ۽ ڊائريڪٽر اسڪولس سنڌ جي عھدي تي به فائز رھيو ـ سن 1907 ۾ جنم وٺندڙ حافظ محمد صادق 9 اپريل 1966 تي 59 ورھين جي عمر ۾ وفات ڪئي ـ کيس ڀرين جو چمڪندڙ علمي ھيرو سڏيو ويو آھي ـ حافظ صادق پنھنجي نيڪ نيتي، خوش خلقي ۽ ايمانداريءَ جي ڪري مشھور ھو ۽ سندس ايترو ته احترام ڪيو ويندو ھو ۽ ساڻس سندس ماتحت ملازمن ۽ آفيسرن جو ايترو ته پيار ھوندو ھو جو سندس بدلي ٿيڻ تي سندن اکين ۾ لُڙڪ ھوندا ھئا ـ حافظ محمد صادق جا چار پٽ سعيد حافظ، نثار حافظ، ڊاڪٽر ظفر حافظ ۽ منير حافظ آمريڪا ۾ آباد آھن ـ سندن والده، مشھور ليکڪ ۽ تعليمي ماھر اسماعيل عرساڻيءَ جي ڀيڻ، به آمريڪا ۾ ئي گذاري وئي ۽ اتي ئي دفن آھي ـ سعيد حافظ کي ھڪ جوان پٽ شايان ۽ ھڪ نياڻي آھي ـ نثار حافظ، جيڪو ڪراچي ميٽروپوليٽن ڪارپوريشن ۾ ايگزيڪيوٽِو انجنيئر ۽ سنڌ گريجوئيٽس ائسوسيئيشن ڪراچي شاخ جو صدر به رھيو ۽ پوءِ آمريڪا لڏي ويو، تنھن کي ھڪ پٽ شھزاد ۽ ٽي نياڻيون آھن ـ شھزاد سنڌ مان پرڻيل ۽ سندس ٻه ڀينر آمريڪا ۾ پرڻيل آھن ـ ايل ايم سيءَ جو گريجوئيٽ ڊاڪٽر ظفر حافظ آمريڪي عورت سان پرڻيل آھي ـ کيس ڪوبه اولاد ڪونھي ـ منير حافظ کي ھڪ پٽ خرم ۽ ٽي ڌيئر آھن جن مان ٻه نياڻيون پرڻيل اٿس ـ
آخوند حامد علي
آخوند فيض محمد ۽ حافظ صادق جو ٽيون ڀاءُ حامد علي جج ھو ۽ حيدرآباد، ڪراچي، سکر ۽ ٻين ھنڌن تي ذميداريون سنڀاليندي دادوءَ ۾ ڊسٽرڪٽ ۽ سيشنس جج جي عھدي تي ھجڻ وقت لاڏاڻو ڪيائين ـ ھن 1913 ۾ جنم ورتو ھو ـ ڊسمبر 29، 1966 تي وفات مھل سندس عمر 53 سال ھئي ـ آخوند حامد علي قانوني معاملن جو ماھر ۽ قابل جج ھو ـ يار ويس ۽ ڀوڳائي طبيعت جو ھئڻ ڪري ھُو جتي به رھيو، سدائين وٽس سنگت ساٿ جي آمد رھندي ھئي ـ سندس اولاد ۾ مرحوم فاروق احمد ، مرحوم طفيل احمد، ڊاڪٽر منصور احمد، ڊاڪٽر شفيق احمد، انجينيئر شاھد علي ۽ ساجد علي ۽ پنج نياڻيون شامل آھن ـ مرحوم فاروق به سڄي عمر ڪي سي اڪئڊمي اسڪول ۾ توڙي بعد ۾ سرڪاري اسڪول ۾ اُستاد رھيو ۽ 1989 ۾ وفات ڪيائين ـ مرحوم فاروق احمد کي ٻه پٽ زاھد علي، راشد علي ۽ ھڪ نياڻي آھن ـ مرحوم طفيل احمد بينڪ مئنيجر ھو. کيس ٻه پٽ عدنان ۽ رضوان ۽ چار نياڻيون آھن ـ ڊاڪٽر منصور (رٽائرڊ) کي ٻه پٽ فرھاد احمد ۽ مصطفى ۽ ٽي نياڻيون آھن جن مان ٻه نياڻيون به ڊاڪٽر آھن جڏھن ته مصطفى مھراڻ يونيورسٽيءَ ۾ ليڪچرار آھي ـ شاھد علي سرڪاري نوڪريءَ ۾ سول انجينيئر جي عھدي تان رٽائر ٿيو ۽ کيس ٻه پٽ بلال احمد ۽ عاصم علي ۽ ٻه نياڻيون آھن ـ ھڪ نياڻي ڊاڪٽر اٿس. بلال احمد ايم بي اي ڪرڻ بعد ھڪ خانگي ڪمپنيءَ ۾ نوڪريءَ سان لڳو آھي. ساجد علي ٻن پٽن ھالار (سِول انجنيئر) ۽ سيف عليءَ جو پيءُ آھي ـ
آخوند قادر بخش
سن 1915 ۾ جنم وٺندڙ آخوند قادر بخش ولد آخوند فيض محمد کي ڇھه پٽ ارشاد احمد، رياض احمد، نصير احمد (ھن ڪتاب جو ليکڪ نصير اعجاز)، ڊاڪٽر انيس احمد، نذير احمد (ماتا جي بيماريءَ وگھي ٻن ٽن ورھين جي عمر ۾ ئي گذاري ويو) ۽ وحيد احمد ۽ چار نياڻيون ٿيون ـ ھن ورھاڱي کان اڳ مختلف نوڪريون ڪيون، اسڪولن ۾ به پڙھايو ۽ پوءِ وڪالت ڪيائين ـ ھن 11 نومبر 1986 تي ڪراچيءَ ۾ وفات ڪئي ـ سندس وڏي پُٽ مرحوم ارشاد احمد کي اولاد ڪونه ٿيو ـ ھو1985 کان وٺي مارچ 1999 ۾ وفات تائين سنڌ ايرڊ زون ڊيولپمينٽ اٿارٽيءَ (سازدا) ۾ نوڪري ڪندو ھو ـ ان کان اڳ ھو ڀريا جي ڪي سي اڪئڊمي ھاءِ اسڪول ۽ ڪوٽڙيءَ جي گورنمينٽ ھاءِ اسڪول ۾ ٽيچر، حيدرآباد جي سيشنس ڪورٽ ۾ ڪلارڪ ۽ حبيب بينڪ ۾ سيڪنڊ آفيسر رھيو جتان ھو نوڪري ڇڏي 1977 ۾ پھريائين سعودي عرب ويو ۽ اتان تُرڪي ۽ آسٽريا ھليو ويو جتان 1982 ۾ واپس آيوـ ھن 1947 ۾ جنم ورتو ۽ 9 مارچ 1999 تي حيدرآباد ۾ پاڻ کي ٽرين ھيٺان ڏئي خودڪشي ڪري ڇڏي ھئي ـ سندس قميص جي کيسي مان ھڪ خط مليو ھو جنھن ۾ ھن سازدا آفيسرن ۽ يونين عھديدارن جا نالا لکي کين سندس موت جو ذميوار ڪوٺيو ھو ڇو ته وٽس سندن ڪروڙين رُپين جي بدعنوانين جا ثبوت ھجڻ ڪري نه رُڳو ھڪ ڀيرو يرغمال ڪري رکيو ويو پر کيس ڪوڙن الزامن ھيٺ نوڪريءَ تان معطل ڪرائي شوڪاز نوٽيس ڏياريو ويو ھو ـ ٻيو نمبر پُٽ رياض احمد 29 فبروري 1952 تي ڄائو ۽ 28 فبروري 2012 تي سکر جي تعليمي بورڊ مان اسسٽنٽ ڪنٽرولر جي عھدي تان رٽائر ڪيائين ۽ ھن وقت ڪراچيءَ ۾ رھي ٿو ـ کيس پنج پٽ شيراز احمد، عبدالرحمان، عبدالله، عبدالمنان ۽ عمير احمد ۽ ٽي نياڻيون آھن ـ چار پٽ پرڻيل اٿس جن مان ٽي اولادي آھن ـ
نائين آگسٽ 1954 تي جنم وٺندڙ نصير احمد ميمڻ (نصير اعجاز) کي ٻه پٽ ۽ ھڪ نياڻي آھن ـ وڏي پٽ راھل اعجاز 2014 ۾ شھيد ذوالفقار علي ڀٽو انسٽيٽيوٽ آف سائنس اينڊ ٽيڪنالاجي ڪراچيءَ مان ميڊيا سائنسز ۾ چئن سالن جي بي ايس ڊگري ورتي ۽ بعد ۾ ڏکڻ ڪوريا ۾ ڏيڍ ورھيه اُتان جي ھڪ خبر ايجنسي ۽ ماھوار رسالي ۾ ڪم ڪيو ـ سال 2016 ۾ واپس ڪراچيءَ اچي انگريزي اخبار ايڪسپريس ٽربيون ۾ اسٽاف رپورٽر طور صحافت شروع ڪيائين ـ ھن ڪراچيءَ جي ھڪ خانگي يونيورسٽي سِي بي ايم ۾ به وزيٽنگ فيڪلٽيءَ طور فلم ميڪنگ بابت پڙھائڻ شروع ڪيو آھي ـ ھن فوٽوگرافيءَ ۾ به پاڻ مڃايو ۽ سندس فوٽو۽ ان سان لاڳاپيل آرٽيڪل انڊيا، آمريڪا ۽ ڪن ٻين ملڪن ۾ نمايان طور ڇپيا آھن ـ سندس ڪجھه تصويرن کي آمريڪا جي ھڪ وڏي اداري نيويارڪ ۾ نمائش لاءِ به رکيو ھو ـ ٻيو پٽ ڊاڪٽر روھيل اعجاز چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج لاڙڪاڻي جو گريجوئيٽ آھي ـ
آخوند قادربخش جو چوٿون پُٽ ڊاڪٽر انيس احمد جيڪو ايل ايم سي ڄامشوري جو گريجوئيٽ آھي، سرڪاري نوڪريءَ تان سيپٽمبر 2017 ۾ رٽائر ٿيو ـ ھو 1956 ۾ ڄائو ھوـ ھو به ڪراچيءَ ۾ رھي ٿو ۽ سندس ھڪ پٽ شايان آھي جيڪو اڃان اسڪول ۾ پڙھي ٿو ـ پنجون پُٽ وحيد احمد به سرڪاري نوڪريءَ ۾ آھي ـ پھريائين ڪراچيءَ ۾ سنڌ جي خوراڪ کاتي ۾ ھو پر ٽن سالن لاءِ اسلام آباد ۾ سنڌ حڪومت جي ڪئمپ آفيس ۾ سيڪشن آفيسر طور رھي واپس پنھنجي کاتي ۾ آيو ـ کيس ھڪ پٽ راصم حسين ۽ ٽي نياڻيون آھن جيڪي اسڪول ۾ تعليم ھيٺ آھن ـ
پھرين مھاڀاري ويڙھه واري زماني ۾ جنم وٺندڙ آخوند قادربخش حياتيءَ جو وڏو عرصو ڳوٺ کان ٻاھر گذاريوـ پاڪستان ٺھڻ کان اڳ ھو ٽنڊي آدم ۾ 1940 ڌاري روينيو کاتي ۾ ڪلارڪ ھوـ 1942 ۾ ٻي مھاڀاري ويڙھه ختم ٿيڻ کانپوءِ ھنِ ڪراچيءَ ۾ نوڪريون شروع ڪيون ـ ھن ڪڏھن ماڙيپور ۾ سامونڊي پاڻيءَ مان لوڻ ٺاھيندڙ ڪمپنيءَ ۾ ڪلارڪي ڪئي ته ڪڏھن ماڙيپور واري ھوائي اڏي تي ڪم ڪيو، جيڪو ننڍي کنڊ جو واحد ۽ پھريون ھوائي اڏو ھو ـ پاڪستان ٺھڻ کانپوءِ 1948 ۾ قائدِ اعظم محمد علي جناح کي بلوچستان جي زيارت واري علائقي مان بيماريءَ جي حالت ۾ جنھن جھاز ۾ آندو ويو، اھو به ان ھوائي اڏي تي لٿو ھو، جنھن کي پوءِ پاڪستان ايئر فورس جو اڏو ٺاھي پي اي ايف بيس مسرور جو نالو ڏنو ويو ـ سال 1947 ۾ ورھاڱي جي نتيجي ۾ لڏپلاڻ ٿي ته ڀرين مان به وڏي تعداد ۾ ھندو برادريءَ جا ماڻھو انڊيا لڏي ويا ته سندن انتظام ھيٺ ھلندڙ تاريخي ڪي سي (ڪوڙو مل چندن مل) اڪئڊمي اسڪول ھلائڻ جي ذميواري سندس خاندان مٿان اچي پئي ـ اسڪول ھلائڻ لاءِ ورھاڱي کان اڳ واري ٺھيل ايڊيوڪيشنل سوسائٽيءَ کي سرگرم ڪيو ويوجنھن جو سرپرست ڳوٺ جو چڱو مڙس ۽ مشھور سياستدان سيد نور محمد شاھه ھو ـ آخوند جميل ان وقت ڳوٺ ۾ ھو جنھن اسڪول سنڀاليو پر کيس تعليم لاءِ حيدرآباد ۽ ڪراچيءَ وڃڻو پيو ته آخوند قادر بخش ھيڊ ماستر طور ذميواري سنڀالي جنھن کي ھن 1953 تائين نڀايو جنھن کانپوءِ سندن والد آخوند فيض محمد ذميواري سنڀالي جيڪو 1949 ۾ رٽائر ٿيو ھو ـ ان وقت اسڪول ۾ فقط چار درجا ھئا ۽ آخوند قادربخش اڪيلو استاد به ھو ته ھيڊ ماستر به ـ ڪجھه وقت کانپوءِ مرحوم عبدالفتاح ميمڻ (جيڪو بعد ۾ نوابشاھه ۾ وڪالت ڪرڻ لڳو ۽ شھيد ذوالفقار علي ڀٽي جي ڏينھن ۾ سنڌ اسيمبليءَ جو ڊپٽي اسپيڪر به ٿيو) ۽ ھڪ ٻيو استاد مقرر ڪيا ويا ـ عبدالفتاح ميمڻ ٿورو وقت اسڪول ۾ رھيو ـ آخوند قادر بخش چئني ڪلاسن جي شاگردن کي پڙھائيندو ھو ـ ھندن جي لڏپلاڻ سبب شاگردن جو وڏو تعداد وڃي چڪو ھو، پر تڏھن به ھڪ سئو کن مسلمان شاگرد اسڪول ۾ داخل ھئا ـ ٻه ٻه ٽي ٽي مھينا مھينا پگھار نه ملڻ جي باوجود ھُو اسڪول ھلائيندو رھيو ـ اسڪول ۾ پگھارن لاءِ فنڊ نه ھجڻ سبب ھُو سيد نور محمد شاھه کي خط لکندو ھو، جنھن کانپوءِ وڃي ڪجھه پگھارون ملنديون ھيون ـ سال 1953 ۾ ھُن استعيفى ڏئي ڇڏي جو کيس سڏائي اسڪول جو رڪارڊ اڻپورو ھجڻ جا اعتراض اُٿاريا ويا ۽ کيس سسپينڊ ڪرڻ جي ڌمڪي ڏني وئي ـ آخوند قادربخش کي ان روش تي افسوس ٿيو جو مڃتا بدران مٿس الزام ھنيا ويا ـ سندن استعيفى کانپوءِ سندن والد آخوند فيض محمد کي اسڪول سنڀالڻ لاءِ چيو ويو جن اعزازي طور پرنسيپال طور اسڪول ھلايو جنھن کي وري 1954 ۾ سندن وفات کانپوءِ سندس فرزند آخوند جميل ٻيھر اچي سنڀاليو ـ
سال 1954 ۾ آخوند قادربخش ميرپور خاص جي ڳوٺ ڊينگاڻ ڀرڳڙيءَ ۾ رئيس غلام محمد ڀرڳڙيءَ جي قائم ڪيل اسڪول ۾ انگلش ٽيچر ھو. سينئر صحافي ۽ ھلالِ پاڪستان اخبار جو موجوده ايڊيٽر اقبال دل به ان اسڪول ۾ وٽس پڙھيو ـ ساڳئي سال سندن والد گذاري ويو ته کين ڊينگاڻ ڇڏي وري ڳوٺ موٽڻو پيو ـ سال 1955 ۽ 1956 ڌاري ھن ڪنڊياري ۾ به سرڪاري اسڪول ۾ پڙھايو ـ اکين جو ماھر ڊاڪٽر صالح ميمڻ ۽ سندن ڀائر به وٽس پڙھيا ۽ اڄ تائين سندن نالو احترام سان وٺندا آھن ـ آخوند قادربخش گريجوئيٽ اڳ ئي ھيو پر ان عرصي ۾ ھن ايل ايل بي به ڪري ورتي ـ قانون جي ڊگريءَ لاءِ ھو ھڪ سال ڪراچيءَ ۾ رھيو جنھن دوران ھن طفيل علي عبدالرحمان ايڊووڪيٽ (بعد ۾ سنڌ ھاءِ ڪورٽ جو جسٽس) وٽ ڪم به ڪيو جيڪو لا ڪاليج ۾ سندن استاد ھو ـ کين ڳوٺ ۾ خاندان جي ڪري وري موٽڻو پيو ھو جتان ايل ايل بي جو آخري سال ايڪسٽرنل اسٽوڊنٽ طور سکر جي ڪاليج مان 1955 ڌاري پاس ڪين ـ سال 1957 ۽ 1958 جا ورھيه ھن نوشھري فيروز جي تاريخي مدرسه اسڪول ۾ ھائوس ماسٽر طور گذاريا جتي اسڪول جي احاطي اندر گيٽ لڳ کين گھر مليل ھو ـ تن ڏينھن ۾ ھن نيٺ ماستري ڇڏي وڪالت جو پيشو اختيار ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ھو ۽ ان لاءِ ڪراچيءِ ۾ ٻن وڪيلن وٽ ڪجھه عرصو جونيئر طور ڪم ڪرڻ کانپوءِ موٽي آيو ۽ 1959 کان نوشھري فيروز ۾ رھندي باقاعده وڪالت شروع ڪيائين ـ سال 1960 ۾ پاڻ مورو لڏي ويا جتان وري 1966 جي شروع ۾ ٽنڊي آدم ۽ وري 1967 ۾ شھدادپور ۽ 1970 ۾ حيدرآباد ھليا ويا جتي وڪالت ڪندي 1975 ڌاري سخت بيمار ٿي پيا ۽ ڊاڪٽرن جي مشوري تي وڪالت ڇڏي گھر ۾ وقت گذارڻ لڳا ـ سال 1980 کان ڪراچيءَ ۾ پنھنجي پُٽن وٽ رھڻ لڳا جتي وفات ڪيائون ـ آخوند قادر بخش نه رُڳو ھڪ استاد طور پاڻ مڃايو پر ھڪ قابل وڪيل به ھئا ـ انگريزي ٻوليءَ تي سندن عبور ھيو ـ ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ ھجڻ دوران توڙي پوءِ پاڻ ڪيترائي ناٽڪ لکيائون (ناٽڪن جا تفصيل ڪتاب جي الڳ باب ۾ ڏنل آھن) جڏھن ته حيدرآباد ۾ وڪالت دوران انگريزي ادب مان ترجمو ڪيل سندن ڪجھه ڪھاڻيون ان وقت جي مشھور ماھوار رسالي ”سھڻي“ ۾ ڇپيون ـ
آخوند جميل احمد
آخوند فيض محمد جي ٻئي نمبر پُٽ آخوند جميل احمد به سڄي عمر تعليم ڏيندي گذاري ـ حيدرآباد مان تعليم وٺڻ بعد ھو پھريائين تعليم کاتي ۾ استاد ٿيو جتان 1954 ڌاري ڀرين جي ڪي سي اڪئڊمي اسڪول جي ھيڊ ماستر طور ذميداريون سنڀالين جنھن لاءِ اسڪول جي انتظاميا تعليم کاتي کي درخواست لکي ڊپوٽيشن تي سندن خدمتون حاصل ڪيون ھيون ـ ھُو سال 1966 تائين اسڪول کي ڪاميابيءَ سان ھلائيندو رھيو ـ سال 1960 ۾ آخوند جميل ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ ئي ساھتي انٽرميڊئيٽ ڪاليج جو بنياد وڌو ـ ڪي سي اڪئڊمي ھاءِ اسڪول ۽ ساھتي ڪاليج 1966 تائين ھلندا رھيا جڏھن سرڪار اسڪول کي قومي تحويل ۾ وٺي کيس پھريائين شڪارپور ۾ گورنمينٽ ھاءِ اسڪول جو ھيڊماسٽر ڪري موڪليو ۽ پوءِ ترقي ڏئي انسپيڪٽر آف اسڪولس جيڪب آباد ۽ بعد ۾ حيدرآباد لاءِ مقرر ڪيو ھو ـ ان عھدي تي حيدرآباد ۾ پوسٽنگ ھيس ته آفيس ۾ ويٺي دل جو دورو پوڻ سبب جُون 1968 ۾ 38 سالن جي جوانيءَ ۾ دنيا کي ڇڏي ويو ـ سندس وفات تي ڀريا جو سمورو ڪاروبار ڏک ۾بند ٿي ويو جو ھو تمام ھر دلعزيز شخص ھو ـ مرحوم کي ٽي پٽ ڊاڪٽر اشفاق احمد، تسنيم احمد، نديم احمد ۽ ٻه نياڻيون ٿيون ـ سندس ھڪ نياڻي مسز نادره نصير اعجاز اسسٽنٽ پروفيسر (پوليٽيڪل سائنس) جي عھدي تي آھي ـ
ڊاڪٽر رفيق احمد
ڊاڪٽر رفيق احمد ولد آخوند فيض محمد 22 سپٽيمبر 1938 تي جنم ورتو ـ ھن پرائمري تعليم ڀرين جي سرڪاري اسڪول مان پڙھي ۽ اٺين درجي تائين ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ پڙھڻ بعد مئٽرڪ شڪارپور جي ھاءِ اسڪول مان ڪئي جتي سندن چاچو حافظ محمد صادق ھيڊ ماسٽر ھو ـ ھُو ايل ايم سيءَ مان ايم بي بي ايس ڪري ڀرين جو پھريون ڊاڪٽر ٿيو ۽ نوشھري، لاڙڪاڻي، ٽنڊي ڄام، ڏوڪري، جيڪب آباد، دادو، بدين ۽ ٻين ھنڌن تي ميڊيڪل آفيسر، سينئر ميڊيڪل آفيسر، ڊسٽرڪٽ ھيلٿ آفيسر، سول سرجن ۽ ٻين مختلف عھدن تي ڪم ڪيائين. ڊاڪٽر رفيق 1998 ڌاري رٽائر ٿيو ۽ ڪافي ورھيه بيماريءَ بعد ٻين جنوري 2018 تي وفات ڪيائون ـ ھُو پنھنجي دور جو قابل ڊاڪٽر ھو ـ رٽائرمينٽ کانپوءِ جيتوڻيڪ ھُو طبيعت ۾ ناسازيءَ سبب ڊاڪٽريءَ جي پرئڪٽس کان پري رھيو پر ڪيترائي ماڻھو ھر بيماريءَ جي علاج لاءِ ساڻس ئي مشورو ڪرڻ کي ترجيح ڏيندا ھئا ـ کيس ٻه پٽ طارق احمد، ذيشان احمد ۽ پنج نياڻيون آھن ـ
آخوند گھراڻي جي ئي ويجھن مائٽن مان ھڪ مرحوم الھه بخش ميمڻ ھو جنھن 1912 ۾ جنم ورتو ۽ ڊسمبر 1968 ۾ نوابشاھه جي ڊپٽي ھيلٿ آفيسر جي عھدي تي ھوندي وفات ڪيائين ـ سندس، بمبئي يونيورسٽيءَ مان ميڊيڪل سان لاڳاپيل امتحان پاس ڪيل ھو ـ سندس اولاد مان وڏو پٽ مرحوم اقبال استاد ھو ـ ٻيو پُٽ عبدالھادي به مختلف اسڪولن ۾ استاد رھيو ۽ پوءِ مھراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽيءَ مان انگريزيءَ جي اسسٽنٽ پروفيسر طور رٽائر ٿيو ـ انگريزي ٻوليءَ جي سکيا جي موضوع تي سندس چار پنج ڪتاب ڇپيل آھن ـ عبدالھادي ميمڻ جو ھڪ پُٽ مسرور اياز ۽ نياڻي الماس به ڊاڪٽر آھن ـ مرحوم الھه بخش جو ٽيون پُٽ مختيار عرف عبدالرشيد بينڪ مان آفيسر گريڊ ۾ رٽائر ٿيو ۽ سندس ھڪ پُٽ امتياز روڊس کاتي ۾ اسسٽنٽ انجنيئر آھي ـ ٻئي پُٽ ڪاشف به سِول ۾ بي اِي ڪئي اٿس ۽ ٽيون پُٽ پڙھي رھيو آھي ـ نياڻين مان ھڪ بينڪ ۾ آفيسر، ٻي ليڪچرار ۽ ٽين ڊاڪٽر آھي ۽ چوٿين سنڌيونيورسٽيءَ ۾ پڙھي رھي آھي ـ
ميمڻ گھراڻا
ڀريا جي ميمڻ پاڙي ۾ ميمڻن جا مختلف گھراڻا آباد آھن ـ انھن مان ھڪڙا ميمڻ اصل ڀرين ويجھو ”بوگره“ جا آھن پر وڏي عرصي کان اھو گھراڻو ڀرين جي ميمڻ پاڙي ۾ آخوندن جي گھرن لڳ ئي آباد ٿي ويو ـ ان گھراڻي جي پھرين مشھور شخصيت حاجي محمد ھاشم آھي جنھن جو والد حاجي محمد ميمڻ ڳوٺ بوگري ۾ ٻني ٻارو ڪندو ھو ـ ڀرين جي آخوند حاجي فيض محمد سان حاجي محمد ميمڻ جا ويجھا لاڳاپا ھئا، جنھن سندس پُٽ محمد ھاشم کي ٻنين تي ڪم ڪرڻ بدران پڙھائڻ تي زور ڀريو ۽ ننڍڙي محمد ھاشم کي وٺي اچي ڀرين ۾ رھايو جتي ھُو پرائمري ۽ سيڪنڊري تعليم ۾ نھايت ھوشيار ثابت ٿيو ـ محمد ھاشم ڪراچيءَ جي اين اِي ڊي ڪاليج مان انجنيئرنگ جي ڊگري ورتي ۽ پوءِ سڄي عمر سرڪاري نوڪريءَ ۾ رھيو ـ سن 1925 ۾ جنم وٺندڙ حاجي محمد ھاشم وڏي عرصي تائين سنڌ جي آبپاشي کاتي ۾ مختلف عھدن تي ۽ پوءِ چيف انجنيئر طور خدمتون انجام ڏيڻ بعد 1985 ۾ رٽائرمينٽ ورتي ـ سندس سُٺي ساک ھجڻ جي ڪري کيس رٽائرمينٽ کانپوءِ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو ميمبر به مقرر ڪيو ويو، جنھن عھدي تي ھو ڪجھه ورھيه فائز رھيو ـ ھن 2003 ۾ حيدرآباد ۾ وفات ڪئي ـ
حاجي محمد ھاشم وري پنھنجي ڀاءُ حاجي محمود کي پڙھايو، جنھن ڀرين جي اسڪولن مان تعليم وٺي اين اِي ڊي ڪاليج ڪراچيءَ مان سِول انجنيئرنگ ۾ بِي اِي ۽ لنڊن مان سِول انجنيئرنگ ۾ پي ايڇ ڊي ڪئي ـ حاجي محمود ميمڻ مھراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽيءَ ۾ (جيڪو اڳي ڪاليج جو درجو رکندو ھو) ۾ ليڪچرار طور پڙھائڻ شروع ڪيو ۽ ڊين، فيڪلٽي آف سِول انجنيئرنگ جي عھدي تان رٽائر ڪيائين ـ حاجي محمود، جنھن 2013 ۾ وفات ڪيو، سنڌ جي انجنيئرنگ يونيورسٽين جي سنڊيڪيٽ جو تاحيات ميمبر ھو ـ
حاجي محمد ھاشم جو وڏو پُٽ علي اڪبر ميمڻ به مھراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽي ڄامشوري جو ناليوارو استاد رھيو ـ ھن اتان ئي سِول انجنيئرنگ ۾ بي اِي ڪئي ھئي ۽ پوءِ لنڊن مان سِول انجنيئرنگ ۾ ماسٽرس ڪري آيو ـ رٽائرمينٽ وقت ھُو مھراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽيءَ جو چيئرمن، فيڪلٽي آف سِول انجنيئرنگ ھو ـ علي اڪبر ميمڻ 2013 ۾ 64 ورھين جي ڄمار ۾ وفات ڪئي ـ
حاجي محمد ھاشم جو ھڪ ٻيو پُٽ حزب الله ميمڻ به مھراڻ يونيورسٽيءَ ۾ آھي ـ
مرحوم علي اڪبر ميمڻ جي ھڪ پُٽ عبدالاحد مھراڻ يونيورسٽيءَ مان بِي اِي ڪرڻ بعد سنگاپور مان انجنيئرنگ ۾ ماسٽرس ۽ ملائيشيا مان ٽرئفڪ انجنيئرنگ ۾ پي ايڇ ڊي ڪئي، جنھن کي سندس صلاحيتن جي ڪري ٻين ملڪن ۾ نوڪريءَ جون آڇون مليون ـ ھن دبئيءَ ۾ سمارٽ سگنل سسٽم ڊزائن ڪيا ۽ ڪجھه ورھين بعد آفريڪي ملڪ ايٿوپيا ۾ نوڪريءَ جي آڇ ٿيس ته اوڏانھن ھليو ويو جتي اڃان ڪم ڪري رھيو آھي ـ
حاجي محمد ھاشم جي ئي خاندان جي ھڪ ٻئي نوجوان ڊاڪٽر طيب ولد محمد ڇُٽل ميمڻ مھراڻ يونيورسٽيءَ مان بِي اِي ڪرڻ بعد آسٽريليا مان اليڪٽرانڪس ۾ پي ايڇ ڊي ڪئي ۽ اڄڪلھه مھراڻ يونيورسٽيءَ ۾ ئي ائسوسيئيٽ پروفيسر آھي ـ
حاجي محمد ھاشم جي ٽئين پُٽ عبدالله جو ھڪ پُٽ عبدلواحد به مھراڻ يونيورسٽيءَ مان بِي اِي ڪرڻ بعد فرانس مان ڪمپيوٽر سسٽم ۾ پي ايڇ ڊي ڪري آيو ۽ اڄڪلھه قائدِعوام انجنيئرنگ يونيورسٽي نوابشاھه ۾ سينئر عھدي تي آھي ـ
ساڳئي خاندان جو صفيع الله ميمڻ مھراڻ يونيورسٽيءَ جو گريجوئيٽ آھي ۽ اتان ئي مائننگ انجنيئرنگ ۾ ماسٽرس ڪئي اٿائين ۽ اتي ئي اسسٽنٽ پروفيسر ھجڻ سان گڏ يونيورسٽي سنڊيڪيٽ جو ميمبر به آھي ـ سندس وڏو ڀاءُ نصرالله ميمڻ گورنمينٽ ٽيڪنيڪل ڪاليج وحدت ڪالوني حيدرآباد جو پرنسيپال رھي چُڪو آھي ـ
انھيءَ گھراڻي جو سراج احمد ميمڻ سنڌ يونيورسٽيءَ مان مئٿاميٽڪس ۾ ايم ايس سي ڪرڻ بعد ساڳيءَ يونيورسٽيءَ ۾ ليڪچرار ٿيو ۽ پروفيسر جي عھدي تان رٽائر ٿيو ـ سندن ئي خاندان جو ٻيو شخص محمد سليمان انجنيئرنگ ۾ گريجوئيشن کانپوءِ ڪجھه ورھيه زرعي يونيورسٽي ٽنڊي ڄام ۾ ليڪچرار رھيو پر پوءِ مھراڻ يونيورسٽيءَ ۾ آيو جتان پروفيسر جي عھدي تان رٽائر ٿيو ـ سندس ھڪ پُٽ ڊاڪٽر ڪاشف سِول اسپتال حيدرآباد جي آءِ سي يو جو انچارج آھي ۽ ٻيو پٽ رضوان، جنھن سِول انجنيئرنگ ۾ پي ايڇ ڊي ڪئي، مھراڻ يونيورسٽيءَ ۾ پروفيسر ۽ ڊائريڪٽر ايڊميشنس آھي ـ سندن ئي ھڪ مائٽ ڊاڪٽر فضل ڀرين جي ابتدائي ڊاڪٽرن منجھان آھي جيڪو وڏي عرصي کان جھٽ پٽ واري علائقي ۾ آباد آھي ـ
ساڳئي پاڙي مان مولانا محسن جو فرزند صابر علي ميمڻ مھراڻ يونيورسٽيءَ مان گريجوئيشن ڪري سرڪاري نوڪريءَ ۾ گھڙيو ۽ سب ڊويزنل انجنيئر جي عھدي تي پھتو ـ
ميمڻن جي ھڪ ٻئي خاندان مان محمد موسى عرف حاڪم ميمڻ واپڊا مان ايس ڊي او جي عھدي تان رٽائر ٿيو ـ سندس ڀاءُ شرف الدين ميمڻ به انجنيئر آھي جڏھن ته ھڪ ٻيو ڀاءُ اياز ميمڻ ڪراچيءَ ۾ وڪالت ڪري ٿو ـ
ميمڻن جي ھڪ ٻئي زميندار گھراڻي منجھان به ناليوارا شخص پيدا ٿيا جن ۾ مرحوم علي نواز ميمڻ جا فرزند عبدالفتاح (مرحوم)، حاجي بشير احمد ۽ قربان علي (مرحوم) شامل آھن ـ عبدالفتاح ميمڻ، جنھن جو جنم 31 آگسٽ 1932 تي ٿيو ۽ 19 سيپٽمبر 2000 تي وفات ڪيائين، پرائمري ۽ مڊل تائين ڀرين جي اسڪولن ۾ پڙھيو، مئٽرڪ نوشھري مان ڪيائين جڏھن ته ايل ايل بي ڪراچيءَ جي ايس ايم لا ڪاليج مان پاس ڪيائين جتي ھُو مٺارام ھاسٽل ۾ رھندو ھو ـ اھو ڪاليج ڪراچي يونيورسٽيءَ سان لاڳاپيل ھو جتي ھن ٻئي سال فرسٽ پوزيشن سان امتحان پاس ڪيو ـ ذوالفقار علي ڀٽو به ان ڪاليج ۾ سندس استاد رھيو ـ مئٽرڪ ڪرڻ بعد ھن ڪجھه مھينا ڪي سي اڪئڊمي ڀريا ۾ پڙھايو جنھن بعد ھو گورنمينٽ ھاءِ اسڪول حيدرآباد ۾ به ٽي چار سال استاد رھيو ـ عبدالفتاح ميمڻ نوابشاھه ۾ وڪالت شروع ڪئي ۽ اُتي ئي آباد ٿي ويو ـ ھن سياست ۾ به حصو ورتو ۽ شھيد ذوالفقار علي ڀُٽي جي زماني ۾ پيپلز پارٽي سنڌ جو سيڪريٽري رھيو جڏھن ته 1977 جي چونڊن ۾ ڀُٽي صاحب جتوئين جي موري واري تڪ جي سيٽ کيس ڏياري جنھن تي ھُو قومي اسيمبليءَ جو ميمبر چونڊيو ۽ پوءِ کيس قومي اسيمبليءَ جو ڊپٽي اسپيڪر به چونڊيو ويو پر ٽن مھينن کانپوءِ جنرل ضياءَ جي مارشل لا لڳڻ سبب اسيمبلي ئي ختم ٿي وئي ـ مرحوم عبدالفتاح جو اولاد به تعليم يافته آھي جن ۾ ھڪ پُٽ ظفر علي مھراڻ يونيورسٽيءَ مان اليڪٽرانڪس ۾ بِي اِي ڪئي ۽ نياڻين مان ھڪ ڊاڪٽرياڻي ٿي پر پوءِ وفات ڪري وئي ۽ ٻي پروفيسر آھي ـ ظفر کي ڪراچيءَ ۾ پيٽرول پمپ آھي ـ سندس گھرواري به ڊاڪٽر آھي ـ ظفر کي ٽي پُٽ آھن جن مان ھڪ ملائيشيا ۾، ٻيو ڪئناڊا ۾ ۽ ٽيون ڪراچيءَ ۾ پڙھي رھيو آھي ـ
سن 1937 ۾ 21 آڪٽوبر تي جنم وٺندڙ حاجي بشير احمد ميمڻ ڀرين جي پرائمري اسڪول ۽ ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ پڙھڻ کانپوءِ مئٽرڪ نوابشاھه مان، گريجوئيشن سنڌ يونيورسٽيءَ مان ۽ وري ايل ايل بي نوابشاھه مان ڪئي جتي صرف ٻن سالن کانپوءِ ايل ايل بيءَ جا ڪلاس بند ٿي ويا ـ حاجي بشير ميمڻ پھريائين پراسيڪيوٽنگ سب انسپيڪٽر (پي ايس آءِ) مقرر ٿيو جنھن کانپوءِ جج ٿيو ۽ پوءِ اٽڪل ڏھه ورھين تائين سنڌ جي قانون واري کاتي ۾ ڊپٽي سيڪريٽري رھيو جتان سيشنس جج طور ترقي ملڻ تي سنڌ ھاءِ ڪورٽ جي آفيشل اسائينيءَ جي عھدي تي رھڻ بعد رٽائر ٿيو ۽ ھن وقت ڪراچيءَ ۾ رھي ٿو ـ سندس اولاد مان ھڪ پٽ ڪامران سنڌ ھاءِ ڪورٽ ۾ ڊپٽي رجسٽرار، ٻيو پٽ ڊاڪٽر عبيد ۽ ٽيون پُٽ ذوالفقار ايڊيشنل سيشنس جج آھي ـ اھي سڀ ڪراچيءَ ۾ رھن ٿا ـ سندن ٽيون نمبر ڀاءُ قربان علي ميمڻ، جنھن جو جنم 1950 ۾ ٿيو، سنڌ جي تعليم کاتي ۾ سيڪشن آفيسر طور گھڙيو ۽ پوءِ ترقي ڪندو ڊپٽي سيڪريٽريءَ جي عھدي تي پھتو ـ سندس پوسٽنگ چيف منسٽرس سيڪريٽريٽ ۾ به رھي ـ رٽائرمينٽ کان ٿورو اڳ ئي جڏھن کيس سنڌ پراونشل اليڪشن اٿارٽيءَ جو چيئرمن مقرر ڪيو ويو ھو ته نوشھري فيروز ۾ دل جو دورو پوڻ سبب 16 مئي 2010 تي وفات ڪري ويو ـ سندس فرزند علي عباس ايم بي اي ڪئي ۽ پاڪستان اسٽيٽ آئل ۾ آفيسر آھي جڏھن ته نياڻي ايم بي اي ڪرڻ بعد سنڌ روينيو بورڊ ۾ آفيسر مقرر ٿي ـ انھيءَ گھراڻي جا ٻيا ڪيترائي خاندان لنڊن ۾ آباد آھن ـ سندن ھڪ مائٽ ڊاڪٽر اعجاز ميمڻ ولد محمد صالح ميمڻ سنڌ ميڊيڪل ڪاليج مان ايم بي بي ايس پڙھڻ بعد فوج جي ميڊيڪل ڪور ۾ ويو جتان سينئر عھدي تي پھچي رٽائر ڪيائين ۽ پوءِ آغا خان اسپتال ڪراچيءَ ۾ ڪنسلٽنٽ طور ڪيترائي ورھيه ڪم ڪيائين ـ ڪراچيءَ جي ڪاليج آف فزيشنس اينڊ سرجنس مان سندس ايم سي پي ايس ڪيل آھي ـ سندس ٻه پُٽ به ڊاڪٽر آھن ـ مرحوم علي نواز ميمڻ جي ٻي گھرواريءَ مان ھڪ پُٽ احسان علي سنڌ جي ايڪسائيز کاتي ۾ آفيسر آھي ـ
ميمڻن جو ھڪ ٻيو گھراڻو مان حاجي محمد ڪامل ميمڻ جو آھي جن جا وڏا ڪنھن زماني ۾ دادو ضلعي جي پاٽ واري علائقي ۾ ٻوڏ اچڻ سبب لڏي ڀريا ۾ اچي آباد ٿيا ـ ميمڻن ۾ اھي شاھداڻي ميمڻ سڏيا وڃن ٿا ـ حاجي محمد ڪامل ڪاروباري ماڻھو ھو ۽ ڀرين جي شاھي بازار ۾ دُڪان ھلائيندو ھو ـ کيس ٻه فرزند ٿيا جن مان ھڪ حاجي صاحبڏنو ۽ ٻيو محمد يوسف ھو ـ حاجي صاحبڏني 1937 ۾ جنم ورتو ۽ پرائمري ۽ سيڪنڊري تعليم ڀرين ۾ حاصل ڪرڻ کانپوءِ مئٽرڪ حيدرآباد مان ڪئي جنھن ۾ سڄي سنڌ ۾ ھن ٽين پوزيشن حاصل ڪئي ـ ھن ڪراچيءَ جي اين اِي ڊي ڪاليج مان انجنيئرنگ جي ڊگري ورتي ۽ ون يونٽ واري زماني ۾ اولھه پاڪستان پبلڪ سروس ڪميشن جو امتحان پاس ڪري تڏھوڪي ڪميونيڪيشن ۽ ورڪس کاتي ۾ اسسٽنٽ انجنيئر طور نوڪري شروع ڪيائين جنھن بعد سنڌ جي مختلف ضلعن ۾ رھندي 1990 ۾ چيف انجنيئر جي عھدي تي پھتو جتان کيس ڊائريڪٽر جنرل، چيف منسٽرس انسپيڪشن ٽيم جو ڊائريڪٽر جنرل مقرر ڪيو ويو ۽ انھيءَ عھدي تان 1997 ۾ رٽائر ڪيائين ـ ھن 10 آڪٽوبر 2003 تي وفات ڪئي ـ حاجي صاحبڏني جا ٻه فرزند جنيد احمد ۽ نفيس احمد آھن ۽ ٻئي ڊاڪٽر آھن ـ ڊاڪٽر جنيد ميمڻ ڀرين جي سرڪاري اسپتال جو ميڊيڪل سپرنٽينڊنٽ آھي ۽ ٻئي پُٽ جي پوسٽنگ به اُتي ئي آھي ـسندن ھڪ ڀيڻ محترمه رابعا سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ پروفيسر آھي ـ
ڀريا جي ھڪ ٻي ذڪر جوڳي شخصيت آھي مرحوم عطا محمد ميمڻ ولد خاوند ڏنو ميمڻ، جنھن 1922 ۾ جنم ورتو ـ ڀرين ۾ ابتدائي تعليم پرائمري ۽ ڪي سي اڪئڊميءَ مان وٺڻ بعد ھن مئٽرڪ ڪراچيءَ مان ڪئي ۽ بي اي ۽ ايل ايل بي عليڳڙھه يونيورسٽيءَ مان ڪيائين ـ شروع ۾ ھن پبلڪ پراسيڪيوٽر طور وڪالت ڪئي جنھن کانپوءِ پوليس کاتي ۾ ويو ۽ سھالا پوليس سينٽر مان ٽريننگ ڪرڻ بعد پوليس پراسيڪيوٽنگ انسپيڪٽر مقرر ٿيو پر 1962 ۾ خيرپور ۾ پوسٽنگ کانپوءِ ھن استعيفا ڏئي زمينداري شروع ڪري ڇڏي ـ ڀرين ۾ زمينداري ڪندي عطا محمد ميمڻ ڪي سي اڪئڊمي جي انتظامي بورڊ جو سيڪريٽري به رھيو ـ ان حيثيت ۾ ھو اسڪول جي مستحق شاگردن جي پنھنجي کيسي مان مالي مدد به ڪندو ھو ـ ھن 1986 ۾ 64 ورھين جي عمر ۾ وفات ڪئي ـ کيس چار فرزند ٿيا جن ۾ ھڪ رٽائرڊ ڪئپٽن ڊاڪٽر جاويد اختر، مرحوم امجد ميمڻ، ڊاڪٽر فدا حسين ۽ ڊاڪٽر نعيم الدين مرحوم شامل آھن ـ ڊاڪٽر فدا حسين 2019 غلام محمد مھر ميڊيڪل ڪاليج اسپتال سکر جي چيف ميڊيڪل سپرنٽينڊينٽ جي عھدي تان رٽائر ٿيو آھي ـ
سندن ئي خاندان جي ٻي سماجي شخصيت حاجي انور ميمڻ ولد وڏيرو نيڪ محمد ميمڻ آھي، جيڪو ڀرين جي ٽائون ڪميٽيءَ جو ڪائونسلر به رھيو ـ ھن وقت بيماري ۽ پيرسنيءَ سبب گوشئه نشين آھي ـ
ساڳئي پاڙي جو مير محمد ميمڻ به مشھور شخصيت ھو جنھن نوابشاھه ۾ وڪالت شروع ڪئي ۽ سموري عمر اُتي گذاريائين ـ ھن 1982 ۾ 58 ورھين جي ڄمار ۾ وفات ڪئي ـ سندس ٽي پُٽ آھن جن ۾ ھڪ ڊاڪٽر سُھيل مير 19ھين گريڊ ۾ رٽائر ٿيو ـ سندس ٻيو پُٽ ڊاڪٽر شعيب مير سي ايس ايس ڪري ڊسٽرڪٽ مئنيجمينٽ گروپ ۾ ويو ۽ 22ھين گريڊ ۾ اعلى عھدي تان رٽائر ٿيو جڏھن ته ٽيون پُٽ ڊاڪٽر واصف مير به سي ايس ايس ڪري سرڪاري نوڪريءَ ۾ ويو ۽ موجوده وقت ڪسٽم کاتي ۾ اعلى عھدي تي آھي ـ
خوبصورت شخصيت جو مالڪ امداد علي ميمڻ (مرحوم) جنھن ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ ابتدائي تعليم ورتي ۽ پوءِ حيدرآباد مان مئٽرڪ ڪئي، شروع ۾ ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ استاد به رھيو ـ ھن ڪراچيءَ مان ايل ايل بي ڪئي ۽ ٻئي سال سڄي سنڌ مان پوزيشن سان امتحان پاس ڪيائين ـ سال ڏيڍ وڪالت ڪرڻ بعد ھن جج جو امتحان پاس ڪيو پر ون يونٽ سبب جج طور مقرري نه ٿيس ته ھُو پراسيڪيوٽنگ سب انسپيڪٽر مقرر ٿيو پر پوءِ ون يونٽ ختم ٿيڻ تي جج جو عھدو مليو ۽ آخر ۾ سيشنس جج جي عھدي تان رٽائر ٿيو ـ انگريزيءَ جو نھايت ھوشيار ھو ـ سڄي عمر انتھائي ايمانداريءَ سان نوڪري ڪيائين ـ سندس ھڪ ڀاءُ فيروز احمد ميمڻ واپڊا ۾ انجنيئر ھو ۽ اعلى عھدي تان رٽائر ٿي حيدرآباد ۾ رھي ٿو ـ مرحوم امداد علي ميمڻ جو ھڪ پُٽ سجاد امداد لوڪل گورنمينٽ کاتي ۾ آفيسر رھيو ۽ ٻيو پُٽ عبدالحليم جج ۽ ٽيون پُٽ شمشاد ڪراچيءَ ۾ گارمينٽ جو ڪاروبار ڪندو آھي ـ
خادم حسين ميمڻ ولد ڀليڏنو ميمڻ، ڪي سي اڪئڊميءَ ۾ پڙھيو، اُتي ئي استاد به رھيو جنھن بعد پنھنجي زمينداري ڪرڻ لڳو ـ ھن وقت پيرسني ۽ بيماريءَ سبب گوشئه نشين آھي ـ سندس ھڪ پُٽ عرفان پي آءِ اي ۾ ۽ ٻيو پُٽ شفقت ڪراچيءَ ۾ ڊاڪٽر آھي ـ خادم حسين ميمڻ جو ٻيو ڀاءُ مرحوم ارشاد ميمڻ نارڪوٽڪ ڪنٽرول اداري ۾ آفيسر ھو ـ
مظھر علي ميمڻ زرعي ترقياتي بينڪ جو رٽائرڊ آفيسر آھي ـ سندس والد مرحوم يارمحمد ميمڻ ٽائون ڪميٽي ڀريا جو سيڪريٽري رھيو ۽ انگريزي ادب سان نه رُڳو چاھه ھيس پر پاڻ به انگريزيءَ ۾ شاعري ڪندو ھو ـ
ڊاڪٽر خان محمد ميمڻ ولد عبدالقادر عرف حاجي ۽ سندس گھرواري (ڊاڪٽر) سرڪاري نوڪريءَ ۾ رھڻ بعد نوشھري فيروز ۾ پنھنجي اسپتال ھلائن ٿا ـ سندن ھڪ ڌيءَ به ڊاڪٽر آھي جيڪا اسرى يونيورسٽيءَ مان ايم بي بي ايس ڪرڻ بعد لنڊن مان ڊپلوما ڪري آئي آھي ـ ڊاڪٽر خان جو والد آبپاشي کاتي ۾ اوورسيئر ھو ـ
ڊاڪٽر اشرف ولد وڏيرو صادق ميمڻ ڀريا ۾ ئي خانگي اسپتال ھلائي ٿو ـ سندس ھڪ ڀاءُ عارف ميمڻ انجنيئرنگ گريجوئيٽ آھي ـ
پروفيسر عبدالرئوف ولد مرحوم عالي شير ميمڻ، ڪيمسٽريءَ جو پروفيسر رھيو ـ سندس پُٽ سي ايس ايس آفيسر آھن ـ سندس ھڪ ڀاءُ الھه ورايو ميمڻ ڊاڪٽر آھي ـ
مرحوم مظفر ميمڻ، بينڪر ھو، جنھن جي ڪافي سال لنڊن ۾ پوسٽنگ ھئي ـ سندس ٻن پٽن مان ھڪ افضل لنڊن مان پي ايڇ ڊي ڪئي ۽ لاھور جي ھڪ يونيورسٽيءَ ۾ پڙھائي ٿو ـ
حڪيم غلام محمد سومرو ”عرشي“
سرڪاري رڪارڊ موجب ھڪ صديءَ مان رُڳو ھڪ ورھيه گھٽ پر سندس پنھنجي چوڻ موجب ھڪ صديءَ کان به وڌيڪ ڄمار ماڻيندڙ حڪيم غلام محمد سومرو ھڪ فقير طبع انسان ھئڻ سان گڏ ھڪ وڏو عالم ھو ـ پاڻ سال 1904 ۾ اڳوڻي ڪنڊياري تعلقي ۽ ھاڻوڪي تعلقي ڀريا جي ڳوٺ ”تڳر پُراڻا“ ۾ فقير ڏاتر ڏني سومري جي گھر ۾ ڄائو ـ سندن خانداني ڪِرت رڱائي ڇپائي (ڇُر جون چادرون ۽ ڪپڙا رڱڻ) ھئي ـ سندن گھراڻو غريب پر پنھنجن پيرن تي بيٺل ھو ـ تڳر پراڻا سنڌو درياھه جي ڪنڌيءَ تي ھڪ وسندڙ آباديءَ تي مشتمل ھڪ پتڻ ھو جتي سکر ۽ ٺٽي کان تجارتي ٻيڙا اچي لنگر کوڙيندا ھئا ۽ ساھتيءَ جي مختلف شھرن لاءِ سامان پيو لھندو چڙھندو ھو ـ درياھه ۾ ٻوڏن جي ڪري مختلف وقتن تي ھن ڳوٺ مان لڏپلاڻ به ٿيندي رھندي ھئي ـ جيئن جيئن درياھه زمين کي پائيندو ھو ته ھتان جا ماڻھو به گھرڙا پوئتي سيريندا ويندا ھئا ۽ جڏھن پراڻو ڳوٺ درياھه جي ور چڙھي ويو ته بچاءَ بند کان ٻاھر موجوده نئون ڳوٺ تڳر آباد ڪيو ويو ـ ڪجھ وقت اُتي رھڻ کانپوءِ ھنن 1925_1930 ڌاري لڏي اچي ڀرين ۾ سڪونت اختيار ڪئي ـ ڀريا ڏانھن لڏپلاڻ جو ھڪ سبب سيد مراد علي شاھه (اول) سان تعلقات ھو، جنھن جون زمينون ڪچي جي علائقي سونا ٻنڊيءَ ۾ ھونديون ھيون ـ ٻيو ڪارڻ ھيءُ ھو ته سندن ناناڻا به ڀريا جا ھئا ـ
حڪيم غلام محمد عرشيءَ سنڌي ست درجا ڳوٺ تڳر پراڻا جي سرڪاري اسڪول ۾ پڙھيا ۽ پوءِ ان اسڪول لڳ ئي مدرسي ۾ قاضي ميان غلام محمد کان عربي، فارسي، سنڌي، اردو، ھندي ۽ علم طِب جي تعليم ورتائين ـ قاضي صاحب جي صحبت مان سندس طبيعت تي ادب ۽ اخلاق جو رنگ چڙھيو ـ نوشھري جي وڏي حڪيم ۽ فقير پير عبدالحئي عرف پير نَول گھوٽ وٽان حڪمت جي تعليم ورتائين ـ مثنوي مولانا روم، ديوان حافظ شيرازي، رُباعيات عمر خيام، رُباعيات سرمد شھيد، منصور بن حلاج، شمس تبريز، قلندر شھباز، بيدل، ڀٽائي، سچل، روحل فقير، ڀڳت ڪبير، ڪاليداس، تلسي داس، ميران ٻائي، داغ دھلوي، بيکارام، غالب، مومن، امير مينائي ۽ ٻين شاعرن جا ڄڻ ته حافظ ھئا ـ
تڳرن مان لڏي اچي ڀرين ۾ رھڻ کانپوءِ شروع ۾ ھُو پنھنجو اباڻو ڌنڌو رنگائي ڇپائي ڪندو رھيو ۽ بعد ۾ مطب شروع ڪيائين ـ سال 1967 ۾ بورڊ آف يوناني آيورويدڪ جو امتحان ڏئي سرٽيفڪيٽ حاصل ڪيائون ـ ڳوٺ تڳر ۾ ته ايندڙ ويندڙ مسافرن ۽ ٻيڙائتن کي دوا درمل پيا ڏيندا ھئا پر ڀرين ۾ سيدن جي چئن پيڙھين جي به خدمت ڪندا رھيا ـ
حڪيم غلام محمد جي سموري حياتي ھر فن جي ڪتابن خريد ڪرڻ ۽ پڙھڻ ۾ گذري ـ پاڻ پنھنجي مطب جي ورانڊي ۾ رِلي وڇائي ويٺو مطالعو يا لکڻ پڙھڻ جو ڪم ڪندو ھو ـ مطالعي مان ٿڪبا ھئا ته اُتي رليءَ تي ئي سمھي پوندا ھئا، جنھن کي ھُو ”تختِ سليماني“ سڏيندا ھئا ـ وٽس نادرالوجود ڪتبخانو موجود ھو ـ سندس حياتي فقيرن درويشن سان صحبت ۽ سنگت يا اڪيلي ڪُنڊڙيءَ ۾ ”نه رنج ۽ نه رنجاءِ“ واري عقيدي سان گذري ـ کيس شاعريءَ جو ذوق ھو ۽ ان ڪري ھُو ”عرشي“ تخلص رکندو ھو ـ
حڪيم غلام محمد ڀرين ۾ پرائمري اسڪول جي پنجين درجي جي ٻارن کي مفت ڪلام پاڪ پرھائيندا ھئا، جتان پوءِ کين پھريائين ساڍا ست رُپيا ۽ پوءِ ويھه رُپيا ماھوار وظيفو ملندو ھو ـ ڀرين جون ڪيتريون ئي وڏيون شخصيتون وٽس قرآن شريف پڙھيون جڏھن ته فارسيءَ تي عبور ھجڻ ڪري ڪي سي اڪئڊميءَ جو استاد محمد اسحاق انصاري اسڪول ۾ پڙھائڻ کان ھڪ ڏينھن اڳ وٽس سبق سکڻ ايندو ھو ـ سنڌ جي مختلف ضلعن مان عالم، اديب، شاعر، محقق، درگاھن جا سجاده نشين وٽن ايندا رھندا ھئا ۽ سندن انھيءَ رليءَ تي ئي علم ادب جون ڪچھريون ٿينديون ھيون ـ ناميارو محقق ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ به وٽن ايندو ھو ـ
حڪيم غلام محمد سير سفر جو به شوقين ھو ـ سموري سنڌ، بلوچستان، سرحد ۽ پنجاب کانسواءِ پاڻ ھندستان به گھمي آيا جتي امرتسر ۾ سکن جي گردواري، عليڳڙھه يونيورسٽي، دھليءَ ۾ حڪيم اجمل ۽ ھمدرد دواخانو، فتحپور سيڪري، آگرو، دھلي، قطب مينار، تاج محل، خواجا نظام الدين اولياءَ جي خانقاھه ۽ ٻيا ھنڌ ڏسي آيا ۽ ھڪ مختصر سفرنامو به لکيائون ـ
ٻاجھاري طبيعت وارو حڪيم غلام محمد ننڍن سان پيار ۽ وڏن جو احترام ڪرڻ جو قائل ۽ ڏُکِي سُکِيءَ ۾ خوش رھي حياتي گذاريندڙ انسان ھو ۽ اڪثر پنھنجو ئي ھڪ ڪلام پيا جھونگاريندا ھئا:
خوش ٿي گذار خوش رھه، آھي زندگي خوشيءَ ۾
ماحول کي تون خوش رک، آھي زندگي خوشيءَ ۾ ـ
ھن فقير منش انسان چوٿين جولاءِ 2003 تي ڪراچيءَ جي اسپتال ۾ لاڏاڻو ڪيو ـ کين سندن خواھش موجب 1983 ڌاري پنھنجي گھرواريءَ ھٿان آڏاڻي جو ٺھرايل ڪفن ڏئي درگاھه سيد پريل شاھه واري ڀرين جي قبرستان ۾ سپرد خاڪ ڪيو ويو ـ سندن اولاد ۾ ٽي پُٽ ساجد علي، رٽائرڊ سِول انجنيئر ماجد علي، واجد علي ۽ ڇھه نياڻيون شامل آھن ـ
سندن ادبي پورھئي ۾ سترھن ڪتاب شامل آھن، جن مان چار ڪتاب ڇپيل ۽ باقي اڻ ڇپيل آھن، جيڪي عرشي پبليڪيشنس ڇپرائڻ جو ارادو رکي ٿي ـ
ڪتابن جي فھرست
1 ـ ڪتابِ مثنوي بُو علي قلندر“_ منظوم سنڌي ترجمو _ انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي ڄامشوري پاران 1974 ۾ ڇپيل ـ
2 ـ خودشناسي (تصوف جي موضوع تي منشي نجم الدين جي ڪتاب آئينه خودشناسي جو سنڌي ترجمو) عرشي پبليڪيشن ڀريا جو 2001 ۾ ڇپرايل ـ
3 ـ منقبت (قلندر شھباز جي فارسي منقبت جو سنڌي ترجمو) عرشي پبليڪيشن ڀريا جو 2001 ۾ ڇپرايل ـ
4 ـ يوناني علاج مجرباتِ عرشي (مرضن جي تشخيص ۽ نسخا سنڌيءَ ۾) روشني پبليڪيشن ڪنڊيارو جو ڇپرايل 2006 ـ
5 ـ رُباعيات حڪيم عمر خيام (فارسيءَ مان سنڌيءَ ۾ ترجمو) اڻ ڇپيل
6 ـ رباعيات سرمد شھيد (فارسيءَ مان سنڌيءَ ۾ ترجمو) اڻ ڇپيل
7 ـ ديوان حضرت علي عليه السلام _ سنڌي ترجمو (اڻ ڇپيل)
8 ـ دعاءِ صباح (حضرت علي عليه السلام جن جي دُعا، جنھن جو فارسي ترجمو مرزا غالب ڪيو، ان جو منظوم سنڌي ترجمو (اڻ ڇپيل)
9 ـ ڪريما (فارسيءَ مان منظوم سنڌي ترجمو) اڻ ڇپيل ـ
10 ـ مامقيما (فارسيءَ مان سنڌي منظوم ترجمو (اڻ ڇپيل)
11 ـ مثنوي مولانا رومي (فارسيءَ مان منظوم سنڌي ترجمو) اڻ ڇپيل ـ
12 ـ قرآن شريف جي ڪجھه آيتن جا منظوم سنڌي ترجما (اڻ ڇپيل)
13 ـ پيغام پنھوارن جا (مختلف ٻولين مان مختلف اديبن جي مضمونن جو سنڌي ترجمو) اڻ ڇپيل ـ
14 ـ لُغاتِ عرشي (اردو سنڌي لُغت) اڻ ڇپيل ـ
15 ـ الھاماتِ عرشي (شاعري) اڻ ڇپيل
16 ـ ابياتِ عرشي (شاعري) اڻ ڇپيل
17 ـ مثنوي سيرِ قبرستان (سنڌي شاعري) اڻ ڇپيل ـ
ماجد علي سومرو
حڪيم غلام محمد ”عرشي“ جي فرزند ماجد علي سومري 21 جنوري 1959 تي جنم ورتو ـ پرائمري ۽ سيڪنڊري تعليم ڀريا جي اسڪولن ۾ وٺڻ بعد بِي اِي سِول جي ڊگري مھراڻ يونيورسٽيءَ جي نوابشاھه انجنيئرنگ ڪاليج مان حاصل ڪيائين ۽ 1985 ۾ سنڌ جي ايڊيوڪيشن ورڪس کاتي ۾ انجنيئر طور نوڪري شروع ڪري 20 جنوري 2019 تي رٽائر ٿيو ـ پنھنجي والد جي اثر ھيٺ نه رُڳو ادب سان وڏو چاھه پر شاعريءَ ۾ به دلچسپي اٿن ۽ ”ماجد“ تخلص سان شاعري به ڪندو رھي ٿو ـ سندن ھڪ ڀاءُ ساجد علي صحت کاتي مان نوڪريءَ تان رٽائرڊ آھي ۽ ٻيو ڀاءُ واجد علي ڪراچي پورٽ تي سنڌ جي ايڪسائيز کاتي ۾ اسسٽنٽ ايڪسائيز ۽ ٽئڪسيشن آفيسر آھي ـ
علي اظھار سومرو
علي محمد سومرو المعروف علي اظھار سومري پنھنجي ناني حڪيم غلام محمد سومرو ”عرشي“ جي اڱڻ تي ڀريا ۾ 16 آگسٽ 1970 تي جنم ورتو ـ ايم ايس سي ايگريڪلچر ڪرڻ بعد زراعت کاتي ۾ آفيسر ٿيو ۽ ھن وقت حيدرآباد ۾ رھي ٿو ـ شعر ۽ ادب سان گڻو چاھه اٿس ـ سندس شعري مجموعو ”اُڃايل آبشار“ ڇپجي چُڪو آھي ـ ھن ڪافي ڪتاب ترجمو به ڪيا آھن جن ۾ گُرو رجنيش اوشو جي ليڪچرن تي مشتمل ڪتاب ”سونو سج ڪبير“ ۽ علاما نياز حسين فتحپوريءَ جو ڪتاب ”شھوانيات“ به شامل آھن ـ
ڊاڪٽر محمد عثمان
ورھاڱي وقت ھندستان کان اچي ڀريا ۾ آباد ٿي ھتان جي سماج جو حصو ٿيڻ وارن ۾ ھڪ درويش صفت ڊاڪٽر محمد عثمان به ھڪ ھو جنھن جو اصل تعلق اجمير سان چيو وڃي ٿو جتي ھُو جيل کاتي ۾ ڊاڪٽر ھوندو ھو ـ چيو وڃي ٿو ته سندن تعلق درگاھه اجمير شريف جي چاٻي بردار گھراڻي سان ھو ـ ادب ۽ خاص طور شاعريءَ سان نه رُڳو لڳاءُ ھئس پر ”سُھيل“ جي تخلص سان شاعري به ڪندو ھو ۽ اردو غزل توڙي ٻيءَ شاعري پُرڪيف مستي، تشبيھه، استعاري، وصل ۽ فراق جي موجن سان ڀريل ھوندي ھئي ـ اديب ۽ فلسفي ڊاڪٽر عثمان چوٿين مئي 1972 تي وفات ڪئي ۽ ڀريا جي ميمڻ پاڙي واري قبرستان ۾ مدفون آھي ـ سندس اڪثر ڪچھريون حڪيم غلام محمد سومري ”عرشي“ سان ٿينديون ھيون ڇو ته سندن گھر ھڪ ٻئي جي ويجھو ھئا ـ کيس سودائي ڊاڪٽر طور ياد ڪيو ويندو ھو ڇو ته ڀلو ڊاڪٽر ھجڻ ڪري مريضن کي دوائون لکي ڏيڻ مھل نسخن تي تمام گھڻو ڌيان ڏيندو ھو ـ ڀريا ۾ پرائمري اسڪول ڀرسان ھندو سنڌين جي ڇڏيل عمارت ۾ سندس رھائش ھئي ـ سندس نياڻيون باجي مُجيبا ۽ باجي متينا ڀريا جي نياڻين واري ھاءِ اسڪول ۾ ماسترياڻيون ھيون ۽ پوءِ ھيڊماستياڻين جي عھدن تان رٽائر ٿيون ـ ڀريا جي اسڪول ۾ پڙھائينديون ھيون ـ ھڪ نياڻي ڀريا جي وڏيري حاجي انور ميمڻ جي گھرواري ھئي ـ ڊاڪٽر عثمان جو ھڪ پُٽ محمد علي ھو، جيڪو پڻ وفات ڪري چُڪو آھي ـ مرحوم محمد علي به شعر، منطق، فلسفي، عمرانيات ۽ پامسٽريءَ جو ڄاڻو ھو ـ
پروفيسر غلام حسين جلباڻي
مرحوم پروفيسر غلام حسين جلباڻي ڀرين ڀرسان ڳوٺ دريا خان جلباڻيءَ ۾ سال 1914 ۾ ڄائو ـ ابتدائي ۽ ثانوي تعليم کانپوءِ عربي ادب ۾ ماسٽرس ڪيائين ۽ سنڌ يونيورسٽيءَ جي عربي شعبي ۾ پروفيسر ٿي پينشن تي لٿو ـ پاڻ جنرل ضياءَ جي فوجي حڪومت ۾ ٺاھيل پاڪستان مجلسِ شُورى ۾ سنڌ جو ميمبر به رھيو ـ سنڌي ٻولي ۽ ادب جي حوالي سان سندس خدمتون ذڪر جوڳيون آھن ـ ھن فلسفي، اسلاميات، لسانيات، علم نجوم ۽ شخصيات جي موضوعن تي ڪافي ڪتاب لکيا جن ۾ اڪثر ترجما شامل آھن ـ سندس ڪتابن جا تفصيل ھن ريت آھن:
1 ـ ڪاميابي 1959ع؛ 2 ـ ڇوٽڪارو 1959ع؛ 3 ـ ڪيميائي سعادت 1960ع (ٽئي ڪتاب فلسفي بابت)؛ 4 ـ شاھه ولي الله جي تعليم 1961ع؛ 5 ـ سلامان و ابسال 1962ع؛ 6 ـ خواب نامو (ڇھه ئي ڪتاب ترجمو)؛ 7 ـ حسن العقيده (اسلاميات) 1963ع؛ 8 ـ النھج الجديد (لسانيات) 1972 ۽ 9 ـ شاھه ولي الله جي زندگي (شخصيات) 1973 ـ
حاجي عبدالله خان ”شاد“ جلباڻي
پروفيسر غلام حسين جلباڻيءَ جي فرزند حاجي عبدالله خان جلباڻيءَ 1939 ۾ ڀريا ڀرسان ڳوٺ دريا خان جلباڻيءَ ۾ جنم ورتو ـ شروع ۾ مُلان مڪتب ۾ پڙھڻ بعد سنڌ مدرسي ڪراچيءَ ۾ به ڪجھه وقت پڙھيو ۽ پوءِ ڪي سي اڪئڊمي ڀريا ۾ تعليم حاصل ڪيائين پر ھن مئٽرڪ ھالا جي اسڪول مان پاس ڪرڻ بعد وڌيڪ تعليم حاصل نه ڪئي ۽ زمينداري ڪرڻ لڳو ـ سال 1960 ڌاري ادب سان چاھه سبب شاعري شروع ڪيائين ۽ ”شاد“ جي تخلص سان اخبارن رسالن ۾ سندس شاعري ڇپجڻ لڳي ـ سال 1989 ۾ سنڌي ادبي سنگت جو ميمبر ٿيو ۽ ڪيترن ئي اجلاسن جي صدارت به ڪيائين ـ سال 2010 ۾ سندس شاعريءَ جو پھريون ڪتاب ”سِڪ مڙئي سُور“ ڇپيو جنھن کانپوءِ ھيل تائين شاعريءَ جا ست ٻيا ڪتاب چپجي چُڪا ۽ نائين ڪتاب جي تياري اٿن ـ سندن ڇپيل شاعريءَ جي ڪتابن جا نالا ھن ريت آھن: لُڙڪ لاڙين متان؛ ٽڙيا گُل گلاب؛ اوسيئڙا تنھنجا؛ مُرڪون محبوبن جون؛ آئينو ڇو جرڪيو؛ دل صحرا، سمنڊ اکيون؛ تون جِيل ڪنول ـ عبدالله شاد جي ڪتابن ۾ سرائڪي شاعري به شامل آھي ڇو ته سندن مادري ٻولي سرائڪي آھي ـ
نور محمد ”نور عباسي“
نور محمد ولد حاجي محمد ھاشم عباسي 26 جُون 1927 تي ڀرين ۾ ڄائو ـ سندس والد ٺيڪيداري ڪندو ھو ـ ابتدائي تعليم ڀرين ۾ حاصل ڪيائين ۽ ڀرين ڀرسان جلباڻين جي مُلا مڪتب مان سنڌي فائنل جو امتحان پاس ڪيائين ـ جڏھن سندس والد ٺيڪيداريءَ سبب ڀرين مان لڏي نوابشاھه وڃي ويٺو ته نور عباسيءَ جي به باقي حياتي اُتي ئي گذري ـ سن 1959 ۾ شاعري شروع ڪيائين ۽ پنھنجي طبيعت سان ٺھڪندڙ طنز ۽ مزاح جي موضوعن تي شاعري ڪندو ھو ـ ”نور“ تخلص لکڻ جي ڪري نور عباسيءَ جي نالي سان مشھور ٿيو ـ سندس طنز ۽ مزاح واري شاعري حقيقت ۾ ڏاڍ ڏھڪاءَ ۽ پرماريت خلاف آواز ھئي ـ پاڻ ڪالم نويس سان گڏ ڪھاڻيڪار به ھو جن ۾ زندگيءَ جي ڪوڙاڻ سان ڀريل حقيقتن جي عڪاسي ٿيل ھئي جنھنڪري کيس سنڌي ادب جو سعادت حسن منٽو ۽ ابنِ انشا سڏيو ويندو ھو ـ نور عباسيءَ جي افسانن جو مجموعو ”چمڙي جا واپاري“ سنڌي ادبي سنگت نوابشاھه ڇپايو ھو ـ پاڻ ڪيترائي ورھيه سنڌي ادبي سنگت جو سيڪريٽري به رھيو ـ
نور عباسي ”آوازِ سنڌ“ ھفتيوار اخبار جو ايڊيٽر به رھي چُڪو جڏھن ته سندس ڪالم ھفتيوار ”آزاد سنڌ“، روزاني ”مھراڻ“ حيدرآباد (ڀير تي ڏونڪو ڪالم) ڇپبا ھئا جنھن کانپوءِ حياتيءَ جي آخري گھڙين تائين روزاني ”عبرت“ اخبار ۾ ”واٽ ويندي“ عنوان سان ڪالم لکندو رھيو ـ سندس طنز مزاح سان ڀريل ٻه نظم ”تنھنجو ڇا، تون ھل مسافر، ھنڌ کٽولو ماڙيءَ تي“ ۽ ”ڀينگ ٿي وئي آھي دلبر، ٻيو مڙئي خير آھي“ گھڻو مشھور ٿيا ـ نور عباسيءَ جولاءِ 1982 ۾ پنجونجاھه ورھين جي عمر ۾ وفات ڪئي ـ
آخوند قاضي اسماعيل
آخوند قاضي ميان اسماعيل اصل ۾ ذات جو ”صدر“ ھو پر علمي گھراڻي جي ڪري قاضي ۽ آخوند سڏبا رھيا آھن ـ پاڻ اصل نوشھري فيروز ڀرسان ڪلھوڙا اسٽيشن لڳ ڳوٺ ”صدر“ جو ويٺل ھو جتان پوءِ لڏي اچي ڀرين ڀرسان ڳوٺ دريا خان جلباڻيءَ ۾ آباد ٿيو ـ ھن دريا خان جلباڻي ڳوٺ ۾ ديني مدرسي جو بنياد وڌو جتي درس تدريس جي ڪم ۾ رُڌل رھندو ھو ـ قاضي صاحب وقت جو وڏو عالم ھو۽ سندس مدرسي جي ھاڪ سموري ساھتي پرڳڻي ۾ ھوندي ھئي جتي پري پري کان شاگرد وٽس پڙھڻ ايندا ھئا ـ پاڻ اعلى درجي جو خوشخط به ھو ـ
قاضي محمد سليمان
قاضي ميان محمد سليمان، قاضي ميان اسماعيل جو فرزند ھو جنھن پنھنجي والد کانپوءِ سندس مدرسي کي جاري رکيو ـ سنڌ ۾ ٽالپرن جي صاحبي ختم ٿيڻ کان ڪجھه ورھيه پوءِ به اھڙا مدرسا قائم ھئا جتي انگريزن جي راڄ ۾ نئين دور جا اسڪول قائم ٿيڻ تائين مسلم توڙي ھندو شاگرد تعليم حاصل ڪندا ھئا ـ ھن مدرسي ۾ به مسلم ۽ ھندو شاگرد عربي، فارسي ۽ سنڌي ٻوليءَ جي تعليم وٺندا ھئا ـ ڀرين ڄائو سنڌ جو مشھور اسڪالر ديوان ڪوڙو مل چندن مل کلناڻي به پورا ڇھه ورھيه ھن مدرسي ۾ پڙھيو ـ ڀرين ۽ ڀرپاسي جي شھرن ۾ سرڪاري اسڪول کُلڻ کانپوءِ قاضي صاحب جو مدرسو ڦٽي ويو ـ
احمد خان تڳيو خان جباڻي
احمد خان تڳيو خان جلباڻي به ڀر واري جلباڻين جي ڳوٺ جو ويٺل ۽ انگريزن جي زماني جي ابتدائي دور جو وڏو عالم ۽ نثرنويس ھو ـ ھن آخوند لطف الله جي ”گُلِ خندان“ ۽ قاضي عبدالغفور ھالائيءَ جي ”امير حمزي“ کان متاثر ٿي ”مقفى نثر“ ۾ ڪتاب لکيو ھو ـ
شير محمد عباسي ”شيرل“
شير محمد ولد سومر خان ڪلھوڙو سن 1894 ۾ ڀريا لڳ ڳوٺ حسين ڪلھوڙي ۾ ڄائو ۽ ابتدائي ۽ ديني تعليم ڳوٺ مُراد علي لاکي ۾ ورتائين ـ ڪجھه زماني جي حالتن سبب پنھنجي ڳوٺ کي ڇڏي داليءَ ۾ رھڻ لڳو ـ سنڌي ۽ اردو ٻولين جو ڄاڻو ھو ـ سن 1934 کان شاعري شروع ڪيائين ـ شاعريءَ جو شوق پنھنجي روحاني مرشد محمد فقير ڦَرڙَي جي صحبت ۾ ٿيس ـ سنڌي ۽ سرائڪيءَ ۾ شاعري ڪيائين جنھن ۾ ”شيرل“ تخلص اختيار ڪيائين ـ سندس شاعريءَ ۾ بيت، ڪافيون ۽ غزل شامل آھن ـ سندس ھڪ شاعريءَ جو مجموعو ”ديوانِ شيرل“ اڻ ڇپيل آھي ـ شيرل عباسيءَ شاعريءَ جي ميدان ۾ پنھنجا ڪي شاگرد به تيار ڪيا ـ پاڻ پنھنجي ھمعصر محمد صالح ھيسباڻيءَ سان گڏ ادبي محفلن ۾ به شريڪ ٿي داد حاصل ڪندو ھو ـ
سومر خان ڀاٽي ”ثناگر“
سومر خان ولد ڌڻي بخش ڀاٽيءَ (ڀٽي) جو جو جنم سن 1900 ۾ ڀرين جي ڀرسان ھڪ ڳوٺ ۾ ٿيو جنھن کي حامد علي خانائيءَ پنھنجي ڪتاب ۾ ”پنورو ڌُڪڙ“ ۽ خاصخيلي جمال الدين مومن پنھنجي ڪتاب ۾ نڀوڙو ڌُڪڙ لکيو آھي ـ ابتدائي تعليم ڀرين ۾ ورتائين ۽ پوءِ 1914 ڌاري سنڌي فائنل جو امتحان پاس ڪري پرائمري استاد مقرر ٿيو ـ وڏو محنتي، ايماندار ۽ جفاڪش استاد ھو ـ سن 1954 ۾ڀرين ڀرسان دالي ڳوٺ جي پرائمري اسڪول جي ھيڊماستر جي عھدي تان پينشن تي لٿو جنھن کانپوءِ ڪي سي اڪئڊمي ھاءِ اسڪول ڀريا ۾ استاد ٿي 1961 تائين ڪم ڪيائين ـ بعد ۾ 1968 تائين کاھي راھُو جي مڊل اسڪول ۾ پڙھايائين ـ پاڻ شاگردن کي سنڌي، سوشل اسٽڊيز، اردو، فارسي ۽ عربيءَ سان گڏ ميٿاميٽڪس ۽ سائنس به پڙھائيندو ھو ـ سنڌي ٻوليءَ تي عبور ھئس ۽ شاعري به ڪندو ھو جنھن جي شروعات ھن 1930 کان سيد ھمت عليءَ جي صحبت ۾ ڪئي ھئي ـ شاعريءَ ۾ سندس تخلص ”ثناگر“ ھو ـ سندس وڏا اصل جيسلمير جا رھاڪو ھئا جتان 1899 ڌاري ھتي اچي آباد ٿيا ھئا ـ
علي اصغر خاصخيلي ”اصغر“
علي اصغر ولد عبدالڪريم خاصخيلي 14 جولاءِ 1937 تي ڀرين ۾ ڄائو جتي ابتدائي تعليم گورنمينٽ پرائمري اسڪول ۽ انگريزي تعليم ڪي سي اڪئڊمي ڀريا مان حاصل ڪري مئٽرڪ جو امتحان ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ (ڊي سي) ھاءِ اسڪول نوابشاھه مان پاس ڪيائين ـ ھن مسلم ھسٽري ۽ انگريزيءَ ۾ ماسٽرس جون ڊگريون وٺڻ سان گڏ بي ٽي به ڪئي ـ ھن ڪي سي اڪئڊمي ڀريا ، گورنمينٽ پائلٽ اسڪول دادو، مڊل اسڪول پڪا چانگ، گورنمينٽ ھاءِ اسڪول ڀريا ۾ استاد طور خدمتون ڏنيون ۽ بعد ۾ گورنمينٽ ڪاليج نوابشاھه ۾ انگريزيءَ جو ليڪچرار ۽ اسسٽنٽ پروفيسر ٿيو ـ علي اصغر خاصخيليءَ کي سروري ڪاليج ھالا ۾ پڙھڻ دوران ھالن جي ادبي ماحول سبب شاعريءَ جو شوق جاڳيو ـ کيس غزل، نظم ۽ گيتن تي عبور حاصل ھو ـ شاعريءَ ۾ ”اصغر“ تخلص اختيار ڪيائين ـ ھن نثر ۾ ڪھاڻيون ۽ مضمون به لکيا جڏھن ته تقرير جوبه کيس وڏو ڏانءُ ھو ـ سندس شاعري سنڌ جي معياري اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپبي رھي آھي ـ
الھه بچايو سمون
استاد الھه بچايو سمون ولد صفرالدين سمون ستين ڊسمبر 1930 تي ڀرين ۾ ڄائو جتي پرائمري تعليم حاصل ڪرڻ کانپوءِ مئٽرڪ تائين ڊي سي ھاءِ اسڪول نوابشاھه ۾ پڙھيو ـ ھن 1950 ۾ استاد طور ڪي سي اڪئڊمي ڀريا ۾ پڙھائڻ شروع ڪيو جنھن کانپوءِ 1951 ۾ کيس ميرپور خاص ۾ پوليس ۾ اي ايس آءِ جي نوڪريءَ جو آرڊر مليو پر دل نه لڳس ۽ نوڪري ڇڏي آيو ـ سن 1955 ۾ ھن بي اي پاس ڪئي ۽ سيڪنڊي استاد طور وري خدمتون ڏنائين ـ اڳتي ھلي ھن مسلم ھسٽريءَ ۾ ماسٽرس ۽ ايل ايل بي به ڪئي ـ سن 1969 ۾ ھاءِ اسڪول نوابشاھه جو ھيڊماسٽر ٿيو ۽ 1972 ۾ ڊسٽرڪٽ انسپيڪٽر آف اسڪولس نوابشاھه بڻيو ـ کيس آمريڪن يونيورسٽي آف بيروت، لبنان ۾ تعليمي شعبي جي انتظام بابت سکيا وٺڻ جو به موقعو مليو ـ سن 1973 ۾ کيس سب ڊويزنل ايڊيوڪيشن آفيسر ڪنڊيارو مقرر ڪيو ويو جنھن کانپوءِ سانگھڙ ۾ ڊپٽي ايڊيوڪيشن آفيسر به رھيو ۽ پڊعيدن، نوشھري فيروز ۽ مٺياڻيءَ جي ھاءِ اسڪولن ۾ ھيڊماسٽر جون ذميواريون به سنڀاليائين ـ مٺياڻيءَ ۾ ئي استادن جي ٽريننگ اسڪول جو ھيڊماسٽر به رھيو ـ اڻويھه سئو اسيءَ واري ڏھاڪي ۾ نوابشاھه ۽ نوشھرو فيروز ۾ وري ڊسٽرڪٽ ايڊيوڪيشن آفيسر طور مقرر ٿيو ـ
سڪندر علي ڪيريو ولد غلام حسين ڪيريو
جنم: 22 فبروري 1949 ڳوٺ ڍينگو شريف، تعلقو ڀريا، پڙھيل لکيل زميندار ۽ مذھبي گھراڻو
تعليم: پرائمري اسڪول ڍينگو شريف، مڊل ڀريا روڊ، مئٽرڪ ڪي سي اڪئڊمي ڀريا سٽي، انٽر ساھتي ڪاليج ڀريا سٽي، بي اي سچل ڪاليج نوابشاھه، ايم اي اڪنامڪس سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو
ليڪچرار: سنڌ يونيورسٽي 1972 کان 1975
سي ايس ايس امتحان: 1974 (ڪامرس ۽ ٽريڊ گروپ _ سول سروس اڪئڊمي لاھور ۾ ٽريننگ)
عھدا: اسسٽنٽ سيڪريٽري ٽيرف ڪميشن؛ ڊپٽي مئنيجر ڪاٽن ٽريڊنگ ڪارپوريشن؛ اسسٽنٽ ڪنٽرولر ۽ پوءِ ڊپٽي ڪنٽرولر امپورٽس ايڪسپورٽس؛ ڊپٽي ڊائريڪٽر ايڪسپورٽ پروموشن بيورو؛ پنجاب جو پھريون ۽ آخري سنڌي ڪنٽرولر امپورٽس ايڪسپورٽس؛ سنڌ ۽ بلوچستان جو ڪنٽرولر امپورٽس ايڪسپورٽس؛ ڊائريڪٽر ايڪسپورٽ پروموشن بيورو؛ ڪمرشل قانصلر پيرس، فرانس ۽ تاشقند؛ ھانگڪانگ ۾ پاڪستان جو قانصل جنرل؛ جنرل مئنيجر ٽريڊنگ ڪارپوريشن آف پاڪستان؛ ڊائريڪٽر جنرل ايڪسپورٽ پروموشن بيورو؛ سيڪريٽري لائيو اسٽاڪ ۽ فشريز سنڌ، سيڪريٽري چيف منسٽر سنڌ؛ سيڪريٽري اوقاف، مذھبي ۽ اقليتي معاملا سنڌ؛ سيڪريٽري رٿابندي ۽ ترقي سنڌ؛ 35 سال نوڪريءَ بعد 21 فبروري 2009 تي سيڪريٽري سنڌ حڪومت جي عھدي تان رٽائرمينٽ ـ
پرڏيھي دورا ۽ تعليم: نوڪريءَ دوران آءِ ٽي ڊي سي ميلبورن، آسٽريليا ۾ ايڪسپورٽ پروموشن ۽ مارڪيٽنگ جي تعليم؛ جاپان ۾ ٻه ڀيرا ڪنزيومر مارڪيٽنگ ۽ ٽيڪسٽائل مارڪيٽنگ جي تعليم؛ اقوام متحده جي اداري يو اين ڊي پي جنيوا، سئٽزرلينڊ ۽ ايڪسپورٽ پروموشن بيورو جي اشتراڪ سان انڊسٽريل اپريزل جي تعليم؛ سرڪاري ۽ غير سرڪاري وفدن سان آمريڪا، آسٽريليا، جرمني، فرانس، گڏيل عرب امارات، چين، سعودي عرب، ترڪي، جاپان، ڪوريا، فلپائين، ملائيشيا، انڊونيشيا، تائيوان، ھانگ ڪانگ، مڪائو، نيدرلينڊس ۽ اٽلي وغيره ـ
ڊاڪٽر غلام رسول ڪيريو ولد حاجي جان محمد ڪيريو
جنم: پھرين آڪٽوبر 1946 ڳوٺ جيئندو ڪيريو، تعلقو ڀريا؛ والد ھاري ۽ ڳوٺ جي مسجد جو پيش امام
تعليم:پرائمري تعليم 1953 کان 1958 ڳوٺ جو پرائمري اسڪول؛ سيڪنڊري تعليم ڪي سي اڪئڊمي ڀريا سٽي 1963 جتي ھو پنج سال لاڳيتو روزانو چار ڪلوميٽر پنڌ ايندو ويندو ھو؛ بي ايس سي (پلانٽ بِريڊنگ ۽ جينيٽڪس) 1963 کان 1968 فرسٽ پوزيشن، سنڌ زرعي ڪاليج ٽنڊو ڄام؛ ايم ايس سي (آنرس) ايگريڪلچر 1970، سنڌ زرعي ڪاليج ٽنڊو ڄام؛ ايم ايس سي (فاريسٽري) 1974 کان 1976، پاڪستان فاريسٽ انسٽيٽيوٽ پشاور (پشاور يونيورسٽي)، سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن مان ڊويزنل فاريسٽ آفيسر جي پوسٽ جو امتحان پاس ڪرڻ کانپوءِ؛ پي ايڇ ڊي (ايگرو فاريسٽري) 1989 کان 1991، ڪاليج آف فاريسٽري، وائلڊ لائيف اينڊ رينج سائنسز، يونيورسٽي آف اِداھو، آمريڪا ـ
اسڪالرشپ: سنڌ زرعي ڪاليج ٽنڊوڄام ۽ اِداھو يونيورسٽي، آمريڪا (يو ايس ايڊ تحت)
ملازمت: ريسرچ اسسٽنٽ (ڪاٽن سيڪشن)، ايگريڪلچر ريسرچ انسٽيٽيوٽ، سنڌ بلوچستان، ٽنڊوڄام (1969)؛ سائٽيفڪ اسسٽنٽ، ائٽمڪ انرجي ايگريڪلچر ريسرچ سينٽر، ٽنڊو ڄام (پاڪستان ائٽمڪ انرجي ڪميشن) 1970؛ اسسٽنٽ ڪاٽن بوٽنسٽ، پاڪستان طينترال ڪاٽن ڪميٽي، منسٽري آف ايگريڪلچر، پاڪستان (انچارج، سنڌ سِيڊ ملٽيپليڪيشن اسڪيم، سنڌ)؛ ليڪچرار(پلانٽ بِريڊنگ ۽ جينيٽڪس)، سنڌ زرعي ڪاليج ٽنڊو ڄام 1973؛ ڊويزنل فاريسٽ آفيسر (سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي امتحان ذريعي)، 1976 (مقرري: گُڊو بئراج افوريسٽيشن ڊويزن، سنڌ باراني لينڊ مئنيجمينٽ ڊويزن سکر، سوشل فاريسٽري ڊويزن سکر، ڊي ايف او پلاننگ ڊويزن (فاريسٽس) حيدرآباد، يوٽيلائيزيشن ڊويزن ٺٽو ۽ فاريسٽري ڊيولپمينٽ پراجيڪٽ ڪراچي، ٺٽو، نوابشاھه ۽ حيدرآباد (1977 کان 2001)؛ ڪنزرويٽر آف فاريسٽس، افوريسٽيشن سرڪل سکر (2002 کان 2006)؛ پروجيڪٽ ڊائريڪٽر، سنڌ ڪوسٽل ڪميونٽي ڊيولپمينٽ پروجيڪٽ، سنڌ ڪوسٽل ڊيولپمينٽ اٿارٽي ڪراچي (2006 ۾ رٽائرمينٽ تائين جنھن بعد آڪٽوبر 2006 کان نومبر 2007 تائين ساڳئي عھدي تي ٻيھر رکيو ويو) ـ
ايوارڊ: آمريڪي يونيورسٽيءَ ۾ تعليم دوران کيس بھترين ڪارڪردگيءَ تي ايوارڊ ڏنو ويو جيڪو يونيورسٽيءَ جي ھڪ سئو سالا تاريخ ۾ ڪنھن پرڏيھي شاگرد کي پھريون ڀيرو ڏنو ويو ـ
ملڪ جي نمائندگي: يونائيٽيڊ نيشنس ڪنوينشن آن بايولاجيڪل ڊائِوَرسٽي، مانٽريال، ڪئناڊا 2001 ۽ 2003 ـ
تصنيف: فاريسٽ، ماحوليات، بايوڊائورسٽي، ڪوسٽل ڊيولپمينٽ، اسٽڊي رپورٽس، ڊيولپمينٽ ڊاڪيومينٽس (ھڪ سئو کان وڌيڪ)؛ مختلف پينلن جو فوڪل پرسن، ريسورس پرسن، پريزينٽر، ٽيم ليڊر، ملڪي ۽ پرڏيھي ادارن جي تصنيفن جو شريڪ ليکڪ ۽ آرگنائيزر ـ
رٽائرمينٽ کانپوءِ جون ذميواريون: ورلڊ بئنڪ، ايشين ڊيولپمينٽ بئنڪ، انٽرنيشنل فنڊ ايگريڪلچر فنڊ (آءِ ايف اَي ڊي)، يو اين ڊي پي، ڊبليو ڊبليو ايف ۽ ٻين ادارن جا پروجيڪٽ جن ۾ سنڌ ايگريڪلچر گروٿ پروجيڪٽ، ڪوسٽل ڪميونٽي ڊيولپمينٽ پروجيڪٽ، پنجاب ۾ اينوائرمينٽل امپيڪٽ اسيسمينٽ آف ڊرنڪنگ واٽر سپلائيز ۽ ٻيون رٿائون، خيبر پختونخواھ ۾ ڪوھستان ضلعي جي سُپت ماٿريءَ ۾ اينوائرنمينٽل امپيڪٽ اسيسمينٽ، آزاد ڪشمير ۾ رستن ۽ پُلين جي تعمير جا ماحول تي اثر، گلگت بلتستان ۾ واٽر مئنيجمينٽ ۽ زراعت جو اڀياس ۽ بلوچستان ۾ مختلف اڀياس ـ
محمد ابراھيم سومرو
ڀرين جي غالباڻي پاڙي ۾ خير محمد سومري جي گھر ۾ 2 فبروري 1967 تي جنم وٺندڙ محمد ابراھيم سومرو ڀرين جي ادبي حلقن ۾ اھم حيثيت رکندڙ آھي ـ محمد ابراھيم سومرو پنھنجي شھر جي سرڪاري اسڪول جي ھوشيار شاگردن ۾ ڳڻيو ويندو ھو جتي ھن امتحانن ۾ اڪثر پوزيشن کنئي ـ ھن پوليٽيڪل سائنس ۾ ماسٽرس ڪئي ۽ ڪجھه وقت استاد طور خدمتون ڏيندو رھيو ـ محمد ابراھيم سومرو بھترين چترڪار ھئڻ سان گڏ شاعر ۽ ڪھاڻيڪار به آھي ـ کيس چترڪاريءَ سان جنون جي حد تائين لڳاءُ ھو جنھن جي ڪري ھن اُستاد واري نوڪري ڇڏي ڏني ۽ ڪجھه وقت چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج لاڙڪاڻي ۾ ماڊلر ڪم آرٽسٽ طور ڪم ڪيائين جنھن بعد 1990 کان نوشھري فيروز جي روينيو کاتي ۾ اچي ويو ۽ اسسٽنٽ مختيارڪار ۽ ٻين عھدن تي رھيو ـ ڪافي وقت کان ڊپٽي ڪمشنر نوشھرو جي آفيس ۾ سپرنٽينڊنٽ جي عھدي تي آھي ـ سندس شاعريءَ جا ٻه مجموعا اڻ ڇپيل آھن پر ڪجھه شاعري ۽ ڪھاڻيون ۽ مختلف شخصيتن کان ورتل انٽرويو اخبارن ۾ شائع ٿيندا رھيا آھن ـ ھن ريڊيو پاڪستان خيرپور لاءِ به نمائندي طور ڪم ڪيو ـ ڀريا جي تاريخ سان سندس خاص دلچسپي رھي آھي ۽ ان ڏس ۾ ھن ڪافي تحقيق به ڪئي آھي ـ سندس ھڪ فرزند مصور علي سومرو ڊاڪٽر آھي ـ
پروفيسر اصغر ڀٽي ”ڀريائي“
نوشھري فيروز جي ڳوٺ ڏاتو مُنگيو ۾ 1968 ۾ جنم وٺندڙ علي اصغر ولد محمد عمر ڀٽي بي ايس سي، ايم اي ۽ ايم ايڊ فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪئي ۽ 1988 کان 2000 تائين جي ايس ٽي ۽ ايڇ ايس ٽي استاد طور خدمتون ڏيڻ بعد سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو امتحان پھرين پوزيشن ۾ پاس ڪرڻ تي ليڪچرار مقرر ٿيو ـ بنيادي طور شاعر ھجڻ سان گڏ پروفيسر اصغر ڀٽي مذھب، روحانيت، تصوف، فلسفي، نفسيات ۽ سماجيات جي موضوعن تي ڳُوڙھو ڀياس رکي ٿو ۽ انھن موضوعن تي لکندو رھي ٿو ـ ڪتاب ”ھينئڙي سڄڻ ساريا“ خطن جو ڪتاب به ڇپيل اٿس جنھن ۾ سندس ٻاھتر ادبي خط شامل آھن ـ پاڻ ڇاھٺ سنڌي ڪتابن ۽ ٻن اردو ڪتابن جا مُھاڳ به لکي چُڪو آھي جن ۾ مزاحمتي شاعر راشد مورائيءَ جي ٻن ڪتابن ”ديوانِ راشد“ ۽ ”درد ۾ دلجوئي“ جا مُھاڳ به شامل آھن جڏھن ته ڀريا جي ھڪ عالم حڪيم غلام محمد عرشيءَ جو ”ديوانِ عرشي“ به سندس ئي ترتيب ڏنل آھي ـ ان کانسواءِ ھن انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانه لاءِ ٻاھٺ سوانح عمريون به لکي چُڪو آھي ـ
خليق الرحمان ڪيريو
ڀريا ڀرسان ڳوٺ جيئندو ڪيريو ۾محمد عيسى ڪيريو جي گھر ۾ جنم وٺندڙ خليق الرحمان ڪيرئي پرائمري تعليم پنھنجي ڳوٺ جي اسڪول ۾ وٺڻ بعد ڀريا جي گورنمينٽ ھاءِ اسڪول مان مئٽرڪ ۽ ھائر سيڪنڊري اسڪول مان انٽرميڊئيٽ ۽ شاھه لطيف يونيورسٽي خيرپور مان بي پي اي ۽ ايم پي اي جون ڊگريون ورتيون ـ يونيورسٽيءَ ۾ رھندي علم ادب ڏانھن لاڙو ٿيس ۽ پنھنجي ڳوٺ واري گھر ۾ سندس ڏاڏا استاد الھه ورايو ڪيريو جي نالي سان لائبريري قائم ڪيائين ـ ھن حيدرآباد مان ايل ايل بي پھرين پوزيشن ۾ پاس ڪئي پر سمورو ڌيان شاھه جي رسالي کي پڙھڻ، سمجھڻ ۽ ريسرچ ڪري تفسير لکڻ شروع ڪيائين ـ سندس چوڻ موجب ھيل تائين ان ڏس ۾ ھُو اڌ ڪم ڪري چُڪو آھي ـ سندس لائبريريءَ ۾ ڀٽائيءَ تي مختلف محققن ۽ ليکڪن جا ڇپيل 93 ڪتاب ۽ ڀٽائيءَ جي شاعريءَ جا مختلف ادارن ۽ محققن جا ڇپرايل 28 رسالا موجود آھن ـ ڀريا سان سندن ويجھو لاڳاپو آھي جتي سندس ڏاڏو الھه ورايو ڪيريو پرائمري اسڪول ۾ 1980 کان 1981 ۽ 1982 کان 1986 تائين ٻه ڀيرا ھيڊماستر رھيو ـ
ڀرين ۽ داليءَ جا ٻيا به ڪيترائي رھواسي زندگيءَ جي مختلف شعبن ۾ خدمتون انجام ڏيندا رھيا ۽ ڏئي رھيا آھن، جن مان ڪي ھن ريت آھن: ڊاڪٽر ممتاز علي ڪلھوڙو ـ سندس گھرواري به ڊاڪٽر آھي (ڀريا)، شمس الدين ڪلھوڙو، آفيسر نيشنل ھاءِ وي اٿارٽي (دالي)، محمد صديق ڪلھوڙو، ڊائريڪٽر فنانس، سنڌ يونيورسٽي ـ ھُو لاڙ ڪئمپس جو پرووائس چانسلر ۽ سنڌ يونيورسٽيءَ جو وقتي وائس چانسلر به رھيو (دالي)، سينئر سول جج غلام عباس ميمڻ (دالي)، ڊاڪٽر گلشن ميمڻ، وائيس چانسلر، پيپلز ميڊيڪل يونيورسٽي نوابشاھه (دالي)، رٽائرڊ ميجر خالد فاروق ميمڻ، مينيجر، سڪيورٽي پرنٽنگ پريس ڪراچي (دالي)، ڊاڪٽر ارشاد ميمڻ، ڪالم نويس، ڪراچيءَ ۾ پوسٽنگ ھئس ۽ ھاڻي ڊي ايڇ او ٿرپارڪر (ڀريا)، پروفيسر ڊاڪٽر محمد حسن خاصخيلي (ڀريا) شاھه عبداللطيف يونيورسٽي خيرپور (سندس ھڪ پُٽ ڊاڪٽر آھي) ـ ڀريا جي ئي ٻين شخصيتن ۾ڊاڪٽر غلام حيدر ميمڻ، ڊاڪٽر آفتاب ملاح ولد غلام حسين مختيارڪار، ڊاڪٽر سيد شاھد حسين، رٽائرڊ انجنيئر تنوير شاھه، فرھاد خان ايس ڊي او واپڊا، محمد حنيف رٽائرڊ چيف انجنيئر واپڊا، محمد نواز راجپوت رٽائرڊ انجنيئر واپڊا، محمد اقبال راجپوت آفيسر زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام، ڊاڪٽر اسلم راجپوت، ڊاڪٽر انور راجپوت، ڊاڪٽر انور رائو، ڊاڪٽر محمد رمضان راجپوت ۽ محمد اشرف جويو پروفيسر ڊگري ڪاليج مورو، ڊاڪٽر عامر ميمڻ، ڊاڪٽر ذوالفقار ۽ ڊاڪٽر خالد جماڻي، داليءَ جا غلام مصطفى ٻُرڙو وڪيل، سينئر سول جج ڪراچي سليمان ٻُرڙو، پرنسيپال ڀٽائي ڪاليج حيدرآباد ابصار احمد ٻُرڙو، پروفيسر زرعي يونيورسٽي ٽنڊو ڄام الاھي بّخش عباسي ۽ سندس نياڻي اسسٽنٽ پروفيسر، انجنيئر طفيل ميمڻ، سب انجنيئر آبپاشي ارشاد ميمڻ، او جي ڊي سي انجنيئر قربان عباسي، مئنيجر عسڪري بينڪ ممتاز علي عباسي، ليڪچرار آءِ بي اي سکر ڪاشف علي عباسي، ڀريا جواصغر ميمڻ ولد منظور، ايس ڊي او ايڊيوڪيشن ورڪس ڪراچي، ۽ ٻيا کوڙ ماڻھو پوليس، تعليم کاتي ۽ ٻين مختلف شعبن ۾ شامل آھن ـ ڪجھه نوجوان فوج ۾ به آھن جڏھن ته ھڪ سعيد ميمڻ آمريڪا ۾ واپار ڪري ٿو ـ فوج جو ھڪ جوان محمد اسماعيل ولد محمد ابراھيم سومرو، ڀريا جي غالباڻي پاڙي جو رھواسي، پھرين مئي 2017 تي قرم ايجنسيءَ ۾ دھشتگردن سان مقابلي ۾ شھيد ٿي ويو ھو جيڪو ميمڻ پاڙي جي قبرستان ۾ مدفون آھي ـ
ڀرين جو مشھور انجنيئر شفيع محمد لاکو به آهي، جنهن اسڪول کان وٺي انجنيئرنگ جي ڊگري تائين سڄي سنڌ ۾ پوزيشن کنئي ۽ پوءِ ملڪ کان ٻاهر خدمتون انجام ڏيڻ کانپوءِ هن حيدرآباد ۾ پنهنجو ادارو قائم ڪيو آهي ـ سندس ھڪ ڀاءُ روشن لاکو ۽ ھڪ ڀيڻ ڊاڪٽر آھن جڏھن ته ٻيو ڀاءُ شمس الدين لاکو انجنيئر آھي ـ ڀرين جي ڀرسان ڳوٺ غلام محمد لاکي جا ٽي نوجوان به ڊاڪٽر آھن جن ڀرين جي سرڪاري اسڪول ۾ تعليم حاصل ڪئي ـ ڊاڪٽر احسان علي لاکو ولد محمد مٺل لاکو، جنھن 2013 ۾ ايل ايم سي ڄامشوري مان ايم بي بي ايس ڪرڻ کانپوءِ جناح پوسٽ گريجوئيٽ ميڊيڪل سينٽر ڪراچيءَ مان ميڊيسن ۾ ايف سي پي ايس ڪئي، ھاڻ انسٽيٽيوٽ آف ڪارڊيو وئسڪيولر ڊزيزز ڪراچيءَ ۾ ايڊلٽ ڪارڊيولاجيءَ ۾ ايف سي پي ايس ڪري رھيو آھي ـ سندس وڏو ڀاءُ ڊاڪٽر اشرف علي لاکو ورلڊ ھيلٿ آرگنائيزيشن ۾ ڪم ڪري ٿو ۽ سندس پوسٽنگ پنجاب جي علائقي راڄڻپور ۾ آھي ـ سندن ھڪ سئوٽ ڊاڪٽر ارشد علي لاکو ولد محراب علي لاکو PIMS اسلام آباد ۾ پِيڊس ميڊيسن ۾ ايف سي پي ايس ڪري رھيو آھي ـ سندن ڀريا سان ويجھو لاڳاپو ان ڪري به آھي جو سندن ڏاڏي احمد خان لاکي جو ڀرين جي مارڪيٽ ۾ دُڪان ھوندو ھو ـ ڀريا روڊ جي پاسي جو محمود لاکو به ڀرين ۾ پڙھيو ۽ ايڊيوڪيشن ورڪس کاتي ۾ ايگزيڪيوٽو انجنيئر ھو ته ڪجھه ورھيه اڳ وفات ڪيائين ـ سندس شادي ڀرين جي لاکا خاندان مان ٿيل ھئي ـ سندس ھڪ پُٽ آصف ھن وقت انگلنڊ ۾ چيو وڃي ٿو ـ
ڀريا شھر جا ٻيا به ٽي جھونا انجنيئر ھئا جن ڪراچيءَ جي اين اِي ڊيِ انجنيئرنگ ڪاليج مان بِي اِي (سِول) ڪئي ھئي ۽ سنڌ جي آبپاشي کاتي ۾ نوڪري ڪندا ھئا ـ انھن ۾ ٻه ڀائر حاجي محمد رمضان ۽ عزيزالله ولد خالق ڏنو ڪلھوڙو ۽ علي محمد ڪلھوڙو ولد الله بخش ڪلھوڙو شامل ھئا ـ ان کانسواءِ موجوده وقت شھر جا ٻه شخص جج آھن جن ۾ آصف علي ولد عبدالرشيد ميمڻ، سِول جج ڄامشورو ۽ اسدالله ولد عبدالڪريم عرف مُلو ميمڻ، سِول جج حيدرآباد شامل آھن ـ تازو ڀريا جي ھڪ سيد خاندان جي نياڻي به جج ٿي آھي ـ ھن ڪتاب جي ليکڪ جي گھرواري نادره نصير اعجاز ڪراچيءَ جي سرڪاري ڪاليج ۾ پروفيسر ۽ سندن نياڻي پِرھه اعجاز ايم فِل ڪري چُڪي آھي ۽ بئنڪ جي نوڪري ۽ ڪجھه ٻين خانگي نوڪرين کانپوءِ فري لانس صحافت ڪري رھي آھي ۽ سندس ھڪ سئو کان وڌيڪ مضمون اردو ۽ انگريزي مضمون اخبارن ۽ ويب بلاگس تي ڇپجي چُڪا آھن ـ شھر جون ٻيون ڪيتريون ئي نياڻيون ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ مختلف ادارن ۾ ڪم ڪن ٿيون ـ
ڀرين ۾ ورھاڱي کان اڳ ھڪ پٺاڻ خاندان به آباد ھو ـ انھن مان ھڪ نياز محمد جو جنم 1944 ۾ ٿيو جنھن جي اولاد مان حسين شاھه ۽ سندس ڀاءُ حضرت ڀرين جي اسڪول مان پڙھي 2006 کان دبئيءَ ۾ ڪپڙي جو ڪاروبار ڪن ٿا جڏھن ته سندن ٽيون ڀاءُ محمد شاھه ڀرين ۽ نوشھري مان پڙھي لنڊن ويو جتي ھن ميڊيڪل جي ڊگري ورتي ۽ اُتي ئي رھي ٿو ـ ھنن سنڌي پٺاڻن جو ڀرين سان جيءُ جُڙيل آھي ـ
مٿي ڄاڻايل نالن کانسواءِ ٻيا ڪيترائي شخص مختلف شعبن ۾ مختلف عھدن تي ڪم ڪري رھيا آھن جڏھن ته وڏي تعداد ۾ نوجوان ۽ نياڻيون يونيورسٽين ۾ ميڊيڪل، انجنيئرنگ، ڪمپيوٽر ۽ ٻين شعبن ۾ زيرِتعليم آھن ـ
ليکڪ جو تعارف
نالو: نصير احمد ميمڻ
ادبي نالو: نصير اعجاز
جنم: 9 آگسٽ 1954، ڀريا سٽي
تعليم: ابتدائي تعليم نوشھروفيروز ۽ مورو؛ سيڪنڊري تعليم ٽنڊوآدم ۽ شھدادپور؛ بي ڪام، سچل ڪامرس ڪاليج حيدرآباد (1975)
ادبي زندگيءَ جي شروعات: 1973 کان حيدرآباد ۾ ”سُھڻي“ رسالي لاءِ انگريزي ادب مان ڪھاڻين جي ترجمي سان ـ
صحافتي زندگي: پھرين جنوري 1976 کان اڄ تائين ـ
اخباري ادارا: روزاني ھلالِ پاڪستان ڪراچي (سب ايڊيٽر، مئگزين ايڊيٽر، نيوز ايڊيٽر ۽ اسٽاف رپورٽر)؛ روزاني سرواڻ حيدرآباد (بيورو چيف ڪراچي)؛ انگريزي اخبار پاڪستان آبزرور اسلام آباد (اسٽاف رپورٽر، ڪراچي بيورو)؛ روزاني برسات ڪراچي (مئگزين ايڊيٽر، ايڊيٽر، مئنيجنگ ايڊيٽر)؛ پاڪستان پريس انٽرنيشنل (پي پي آءِ) خبر ايجنسي ڪراچي (بيورو چيف، ايڊيٽر)؛ انگريزي ماھوار رسالو انڊس ڪرانيڪل (چيف ايڊيٽر)؛ ڏکڻ ڪوريائي خبر ايجنسي AsiaN ۽ ان جو رسالو (پاڪستان لاءِ نمائندو)؛ انگريزي اخبار Daily Techno Times Karachi (ايڊيٽر)؛ روزاني اخبار ”سچ“ ڪراچي (ڪالم نگار) ـ اوڪسفورڊ يونيورسٽي پريس ڪراچيءَ جي انگريزي سنڌي ڊڪشنريءَ جي ايڊيٽرن مان ھڪ ـ
تصنيفون: اَٺ ڪتاب (ٻه ناول دِل جو بندر Haven of the heart ۽ نيگرو، عشق ۽ بغاوت Ratoon _ انگريزي ادب مان ترجمو؛ زندگي اَي زندگي (ڪامن جو مجموعو)؛ جنرل ھوش محمد شيدي (ٻاراڻو ادب)؛ سفر ڪھاڻيون (مختلف ايشيائي ملڪن جو سفرنامو)؛ Hur – The Freedom Fighter حُر ھلچل تي انگريزي تحقيقي ڪتاب (ايوارڊ يافته)؛ سنڌي ٻوليءَ جي اقتصادي اھميت (تحقيقي ڪتاب) ۽ بھراور کان ڀريا _ تاريخ جو سفر (تحقيقي ڪتاب) ـ سنڌي، انگريزي ۽ اردوءَ ۾ ھڪ ھزار کان وڌيڪ مضمون ـ انگريزي مضمون سنگاپور، انڊيا ۽ ڏکڻ ڪوريا ۾ ڇپيا جن مان ڊزن کن جو عربي ۽ ڪوريائي ٻوليءَ ۾ ترجمو ٿي ڇپيا ـ مختلف ڪتابن جا مُھاڳ ـ
اليڪٽرانڪ ميڊيا: پاڪستان ٽيليويزن جي سنڌي پروگرام ”واءُ سواءُ“ ۽ ”حال احوال“ جو ڏھه سالن تائين ميزبان؛ عام چونڊن بابت خاص نشريات ۽ ٻين مختلف پروگرامن جو ميزبان؛ ريڊيو پاڪستان ۽ مختلف ايف ايم ريڊيو توڙي سنڌي ٽي وي چئنلن جي حالاتِ حاضره جي ھڪ سئو کان وڌيڪ پروگرامن ۾ تجزيه نگار طور شرڪت؛ آمريڪا ۽ ڪئناڊا ۾ رھندڙ سنڌين جي لاءِ ٽيليفون تي ٽال فري خبرن جي پروگرام InTouch جو ست سال اينڪر پرسن ـ
پرڏيھي دورا: افغانستان (ٻه ڀيرا)، ھندستان، سنگاپور، سريلنڪا، ڪمبوڊيا، مالديپ، نيپال (ٽي ڀيرا)، بنگلاديش ۽ ڏکڻ ڪوريا (پنج ڀيرا) ـ بين الاقوامي سيمينارن ۽ ڪانفرنسن ۾ شرڪت ـ
عالمي ادارن سان لاڳاپا: ڏکڻ ڪوريا ۾ قائم ايشيا جرنلسٽس ائسوسيئيشن جي بنيادي ميمبرن مان ھڪ (سال 2007 کان) ۽ ٽن سالن کان ان جو صلاحڪار ـ
صحافين جي سکيا: پاڪستان پريس انٽرنيشنل ۽ پاڪستان پريس فائونڊيشن تحت ملڪ جي چئني صوبن ۽ آزاد ڪشمير ۾ صحافين جي سکيا لاءِ چوڏھن سال وڏي تعداد ۾ ورڪشاپن ۾ ٽرينر طور شرڪت؛ عالمي ادارن پاران صحافين جي سلامتي ۽ ٻين موضوعن تي سکيا وارن پروگرامن ۾ شرڪت ـ ڪراچي پريس ڪلب جي سينئر ميمبر ۽ صحافين جي سکيا واري ڪميٽيءَ جي سربراھه طور ٽريننگ ورڪشاپ منعقد ڪرائڻ ـ
متفرق: سال 2005 ۾ زلزلي دوران ميڊيا جي نقصان جي ڪاٿي واري وفد جي ميمبر طور اُترين علائقن جا دورا؛ سال 2010 ۾ برساتن جي نقصان جي جائزي لاءِ ڪميونٽي ريڊيو جي حوالي سان عالمي وفد جي ميمبر طور سڄي ملڪ جو دورو؛ ملڪ جي ايف ايم ريڊيو اسٽيشنن ۾ نيوزروم قائم ڪرڻ لاءِ سڄي ملڪ جو دورو ۽ پوءِ پاڪستان پريس انٽرنيشنل نيوز ايجنسي ڪراچي ھيڊڪوارٽر ۾ ريڊيو سروس قائم ڪري ملڪ جي ايف ايم ريڊيوز لاءِ نيوز سروس قائم ڪرڻ ؛ شاھه عبداللطيف يونيورسٽي خيرپور ۾ تصوف ۽ سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ سورھيه بادشاھه جي موضوع تي سيمينارن کي خطاب ـ
ايوارڊ: سنڌيءَ ۾ بھترين رپورٽنگ ڪرڻ تي سنڌ گورنرس گولڊ ميڊل (1988) ۽ آل پاڪستان نيوز پيپرس سوسائٽي ايوارڊ (1989) ؛ ماحوليات ۽ ٻين موضوعن تي رپورٽنگ لاءِ مختلف ادارن جون شيلڊون ـ
سماجي ڪم: صدر، شانتي نگر ويلفيئر ائسوسيئيشن ڪراچي (1993)، جنھن تحت شاھه عبداللطيف گرامر اسڪول جو قيام؛ سيڪريٽري اطلاعات، سنڌ گريجوئيٽس ائسوسيئيشن ڪراچي شاخ (1989) ۽ صدر، سنڌ فرينڊس فورم ڪراچي (2018) جنھن تحت سنڌي ٻوليءَ جي واڌ ويجھه، سنڌي مصنوعات جي خريداري ۽ سماجي جاگرتا لاءِ مھم ھلائي وئي ـ سال 1985 ۾ ڪراچي پريس ڪلب جي گورننگ باڊيءَ جي چونڊيل ميمبر ۽ ثقافتي ڪميٽيءَ جي سربراھه طور ڪلب جي تاريخ ۾ پھريون ڀيرو سنڌي ثقافتي ۽ سنگيت محفلون ڪوٺائڻ ـ