• ڪفايت شعاريءَ جي پابندي
اھو شخص ھزار دفعا چڱو آھي، جو صاف صاف چئي ڏئي ته فلاڻي ڪم ڪرڻ جي مون ۾ طاقت ڪانھي پر اُھي ماڻھو چڱا نه چئبا، جي رڳو ماڻھن جي خوف کان ته متان اسان کي پرپٺ بُرو ڀلو چون ته تمام شوم ۽ بخيل آھي. ان خوف کان پاڻ کي گرداب ھلاڪت ۾ وجھي ڇڏيندا آھن، يعني حد کان وڌيڪ خرچ ڪري پاڻ کي حقيقي طور ناس ٿا ڪري ڇڏين. جيڪڏھن غور ڪري ڏسبو ته اھڙا طعنا ھڻندڙ گھڻو ڪري ڏھن مان نو عقلمند ۽ عاقبت انديش نه ھوندا جيڪي ٻين کي ڪفايت شعار ڏِسي مھڻا ڏيندا ۽ طعنا ھڻندا ھوندا.
اھا ڳالھ ھر ڪنھن جي ٻُڌل ھوندي آھي ته ھڪ شخص پئسي وارو ھوندو ھو، اھو ڪنھن به ماڻھوءَ سان انڪار نه ڪندو ھو. پر ڪوبه ماڻھو جيڪي گھرندو ھوس ته ان کي کڻي ڏيندو ھو. ھو پنھنجو دشمن ھوندو ھو ۽ ٻين جو سخت دوست. يعني پنھنجو ڪم بگاڙي، ٻين جو ڪم پورو ڪندو ھو. جيڪو به پئسو ھن وٽ ھو، سو پنھنجي گھرج وارن دوستن ۾ ورھائي ڇڏيائين. جڏھن سمورو سرمايو لُٽي بيٺو ۽ گھرج مھل ڪن دوستن اڳيان امدا لاءِ ھٿ ڊگھيريائين، تڏھن کيس بلڪل مايوسي ڏِسڻي پيئي. يعني ھن کي ڪنھن به پئسو ڪونه ڏنو.
جلد ئي باقي رَکيل ھڪ اشرفي به خرچي پنھنجي بيوقوفي ۽ حماقت جو شڪار بڻيو. اھڙي ناعاقبت انديشيءَ کان به ڪم نه وٺڻ کپي، جو پڇاڙيءَ ۾ افسوس جا ھٿ ملڻا پون. اھڙو بخيل ۽ ڪنجوس به ٿيڻ نه کپي، جو ھوندي سوندي دُکي رھي ۽ پنھنجي پيٽ کي سِڪائي بکون ڪڍي.
جئن ھڪڙي شاھوڪار جي ڳالھ ڪندا آھن ته پئسو وٽس جام ھو، پر خرچ اصل ڪونه ڪندو ھو. پئسي خرچڻ کان وڌيڪ پاڻ کي اُڃيو ۽ بکيو رکڻ چڱو سمجھندو ھو. ھڪ دفعي ڏٺائون ته اھو شخص مُئو پيو آھي ۽ سندس ڀرسان ھڪ ٻِلي به مئي پئي آھي. ان جي مرڻ جو سبب فقط اھو ھو، جو ماني به پوري ڪونه ٿي کاڌائين ته متان خرچ ٿئي. ٻليءَ کي به پورو کاڌو نه ڏيندو ھو، پر سندس دولت جو حال اھو ھو، جو سندس بستري ھيٺان روپين، اشرفين ۽ بئنڪ جي چيڪن جا انبار لڳل ھئا. اھڙي ھلت وٺڻ واري کي به ڪفايت شعار چئي نه سگھبو.
سچي ڪفايت شعاري اھا آھي، جو واجبي خرچ ڪري، غير واجبي خرچن کان پاڻ کي بچائي، ڪجھ پئسو رکي سگھجي، جو مشڪل ۽ اتفاقي وقتن تي خرچ ڪري سگھجي. ان جو مطلب ته نه تمام گھٽ خرچ ڪري پاڻ کي نقصان ھيٺ آڻي ۽ نه وڌيڪ خرچ ڪري، آئيءَ ويل پاڻ کي شرمندو ڪري. پر ميانه رويي ۽ اعتدال واري ھلت ھلي. جنھن کي وچولي درجي واري يا اوسطه درجي جي ھلت چئبو آھي. تنھن لاءِ مثال آھي ته ”خير الامور اوسطھا“ يعني چڱا ڪم اھي آھن، جي وچولي درجي ۾ ھجن نه گھٽ نه وڌ. پر پورا پُنا. اھڙي پابندي رکڻ ھر طرح فرض آھي.
ڊاڪٽر جانسن لکي ٿو ته اھي ماڻھو جي پنھنجي اعليٰ دماغيءَ، روشن خياليءَ ۽ علمي لياقت سبب فخر کان روزاني زندگيءَ جھڙي اعليٰ اصول کي ھڪ معمولي ڳالھ سمجھي بي پرواھ رھن ٿا ۽ ان کي نظر انداز ڪري ٿا ڇڏين، تن کي ياد رکڻ گھرجي ته ان دور انديشيءَ جي گھٽتائيءَ کي ڪابه چيز پورو ڪري نه سگھندي.اھڙي غفلت ۽ نا عاقبت انديشي ٻين صفتن کي خاڪ ۾ ملائي ڇڏيندي.
مثلاً جيڪڏھن ڪو شخص وڏي قابليت ۽ علميت وارو آھي ۽ ان ۾ ٻيا سڀ اخلاقي نقطا سچائي ۽ ايمانداري گھڻي آھي. ازانسواءِ دولت جي به ھن وٽ ڪمي ڪانھي، پر جي ڪفايت شعار نه آھي ته ڪنھن وقت ھن کي به سخت ھٿ ھڻڻا پوندا ۽ غفلت سبب ڪنھن وقت ھن کي رَت رئڻو پوندو. تنھنڪري ٻين صفتن سان گڏ ڪفايت شعاريءَ جھڙيءَ اعليٰ چيز ھٿان ڇڏڻ نه کپي. جيڪڏھن ٻين صفتن سان گڏ ڪفايت شعاري به شامل آھي ته پوءِ ”کير کنڊ“ يا ”سوني تي سھاڳي وارو“ معاملو آھي.
مسٽر ٽامس لپٽن جو بيان آھي ته مونکي درخواست ڪئي وئي آھي ته آءٌ ڪاميابيءَ جو اصلي راز ظاھر ڪري، ان جي تشريح ڪريان. سو اُھو راز ڪفايت شعاري آھي. ڪفايت شعاريءَ جو اصول زندگي جي ھر ڏاڪي ۾ ضروري آھي، يعني جھڙو ننڍپڻ ۾ تھڙو وڏي عمر ۾. جھڙو جوان لاءِ ضروري آھي، تھڙو پوڙھي لاءِ.
ڪفايت شعاري جو مقصد آھي ته پئسو ڪنھن به صورت ۾ بچائجي، ھر ھڪ نوجوان پنھنجي دوست جي دوستيءَ تي فخر ڪري سگھي ٿو ۽ اعتماد ڪري سگھي ٿو، پر جھڙو سچو رفيق اھو ڇوٽڙو ڪتاب آھي، (جنھن تي ڪنھن بئنڪ جو نالو لکيل آھي، جنھن ۾ ڪي انگ اکر ڪنھن رقم جا موجود آھن) تھڙو ھمدرد ۽ رفيق ٻيو ڪوبه ڪونه آھي ۽ اھو ھميشہ لاءِ ياد ڪري ڇڏڻ گھرجي. ٿي سگھي ٿو ته اھي اکر دل تي تختيءَ تي اڪيري ڇڏڻ گھرجن. جيئن ڪنھن به طرح وِسري نه سگھن. سچ ته اھي اکر آب زر سان لکڻ لائق آھن.
پوري ڪاميابيءَ جي راز جو پھريون اصول آھي، پئسن جي بجت. ڇو ته بچت جي ڪري نوجوانن جي دل ۾ آزاديءَ ۽ خود اعتماديءَ جو جو جذبو پيدا ٿئي ٿو. روپين جي بچت انسان جي جسم ۾ چُستي ۽ چالاڪيءَ جي ڪيفيت پيدا ڪري، ھمت ۽ حوصلو وڌائي ٿي ڇڏي. روپين جي بچت ان کي مسرت ۽ قناعت جي اعليٰ مقام تائين پھچائي ڇڏي ٿي.
ڪفايت شعاري اختيار ڪرڻ ۽ فضول خرچيءَ کان بچڻ لاءِ ھيٺين ڳالھين تي ڌيان ڏجي، جي ياد رکڻ جي قابل آھن:-
1. پنھنجي آمدنيءَ ۽ خرچ جو حساب رکو.
2. اجائي خرچ کان پنھنجو ھٿ يڪدم روڪيو.
3. ڪھڙي شيءِ ڪيتري به سھانگي ملي، پر ان جي ضرورت به آھي ته خريد نه ڪريو.
4. جنھن خرچ ڪرڻ مان اوھان جو فخر وَڌي، ان جي ويجھو وڃڻ به گناھ سمجھو.
5. فضول خرچيءَ کي ھڪ قسم جو ڏوھ سمجھو. ڇاڪاڻ ته حُڪم آھي ته فضول خرچ شيطان جا ڀائر آھن. جو به خرچ ڪريو ته اُھو نقد پئسو ڏئي خريد ڪيو. قرض تي ڪابه چيز نه خريد ڪريو. توڙي ٿوري عرصي لاءِ به ھجي.