• تمهيد
اهڙي نموني سان رسالي “نئين زندگي” جي شروعات ٿي. انهيءَ حقيقت کي آڏو رکندي، مرحوم شمس العلماء ڊاڪٽر دائودپوٽي کي هن رسالي جو باني چوڻ بلڪل درست ٿيندو ۽ هي پڻ حقيقت آهي ته رسالي “نئين زندگي” جي ڪاميابيءَ جو سهرو مرحوم شمس العلماء جي سر آهي. سندن تاڪيدي حڪم هو ته “رسالي جي سلسلي ۾ ، جنهن وقت ضرورت پئيو ته مون سان بنا روۡ ٽوڪ جي ملندا رهو.” انهيءَ ڪري هيءُ بندوسدائين سندن آفيس ۾ ۽ سندن بنگلي تيرسالي جي سلسلي ۾ ملندورهيو. جڏهن پاڻ اولهه پاڪستان جي پبلڪ سروس ڪميشن جا ميمبر هئا ۽ ڪراچيءَ کان ٻاهر لاهور ۾ سندن قيام هو تڏهن اتان ضروري هدايتون خطن ذريعي موڪليندا رهندا هئا ۽ رسالي جي ترقي ۽ واڌاري تي ڏاڍاسرها ٿيندا هئا ۽ جڏهن ڪا ڀل چڪ ٿيندي هئي ته پاڻ فرمائيندا هئا ته “ گذشته راصلوات، آينده را احتياط”
رسالي نئين زندگيءَ سان انهيءَ دلي لڳاءُ سببان 1956ع ۾ پروفيسر لطف الله بدوي صاحب جي مشوري ۽ تحريڪ سان سندن خدمت ۾ هيءُ درخواست پيش ڪئي وئي ته” ڪهڙو نه چڱو ٿئي جيڪڏهن اوهان پنهنجي زندگيءَ جا قيمتي تجربا قسط وار رسالي نئين زندگيءَ جي پڙهندڙن لاءِ لکو.” پاڻ فرمايائون ته “ان بابت ڏينهن ٻن کانپوءِڪجهه سوچي پوءِ جواب ڏيندس.” نيٺ ٽن ڏينهن جي اوسيئڙي کان پوءِ سندن خدمت ۾ حاضر ٿيس ۽ کين پنهنجي “آتم ڪهاڻي” لکڻ تي تيار ڏٺم ۽ هڪ هفتي کانپوءِ پهرين قسط ڏيڻ جو وعدو به ٿيو. جا هڪ هفتي ۾ ملي ويئي ۽ جنوري 1957ع جي پرچي ۾اشاعت هيٺ اچي وئي.
انهيءَ سلسلي جي پهرين قسط ڇپجڻ کان پوءِ پڙهندڙن جو ايڏو چاهه وڌيو جو رسالي جا هڪ هزار خريدار وڌي ويا. سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ مان ڪيترائي تحسين ۽ تعريف جا خط آيا ۽ سنڌ جي جهونن جوڳين جو اهو تاڪيد ٿيندو رهيو ته اهو سڳو باقاعدگيءَ سان سرندو رهي، مرحوم شمس العلماء دائوپوپٽه ڀٽائي ره جي رسالي جي زبردست مصروفيت جي باوجود هر مهيني جي آخري آچر تي” آتم ڪهاڻي” جي قسط لکندا هئا۽ پنهنجي عديم الفرصتيءَ سببان وري نظر ثاني بيگم دائود پوٽه صاحبه ڪنديون هيون ۽ بيگم صاحبه طرفان ايندڙ قسط لاءِ کين تاڪيد ٿيندو رهندو هو.
مرحوم شمس العلماء دائودپوٽه جي “آتم ڪهاڻي” جي مسلسل قسطن ڇپجڻ ڪري رسالو نئين زندگي ڏينهون ڏينهن اشاعت ۾ وڌيندو ويو. انهن ڏينهن ۾ جندستان مان ڪيترن اديب دوستن جا تعريفي خط پهتا ۽ انهن اهي سمورا پرچا گهرايا، جن ۾ مرحوم دائودپوٽه جي “آتم ڪهاڻي” جون قسطون شايع ٿيون هيون.
مرحوم شمس العلماء جي “آتم ڪهاڻي” جي مقبوليت ڏسي هڪ شرارت پسند گروهه پهريائين ته ايڊيٽر نئين زندگي جي نالي گمنام خط لکڻ شروع ڪيا. انهن خط جو مضمون هڪ ئي هوندو هو ته دائودپوٽه جي آتم ڪهاڻي وارو مضمون هڪدم بند ڪيو. راقم الحروف انهن غلاظت جي پرزن ڏي ڪوبه ڌيان نمه ڏنو، ڇوته اها شرارت ڪن آڱرين تي ڳڻڻ جيترن ادب جي مٺ گهرن پاران هئي. انهيءَ وچ ۾ مرحوم شمس العلماء انهيءَ بيهودگيءَ کان ڄاڻي واڻي ناواقف رکيو ويو ته جيئن پاڻ آتم ڪهاڻيءَ جون قسطون لکندا رهن.
1958ع جي شروعات ۾ انهيءَ شرارت پسند گروهه ان وقت پنهنجن بيهودگين جو نشان مرحوم شمس العلماء دائودپوٽه کي بنايو، جنهن جو نتيجو اهو نڪتو جو مرحوم ڪم جي ڪثرت ۽ ناسازيءَ طبع جو عذر ڪري پنهنجي آتم ڪهاڻي لکڻ بند ڪري کڏي هيل تائين مرحوم يارهن قسطون لکي چڪا هئا چار پنج مهينا گذري ويا جن ۾ مرحوم ڪجهه به نه لکيو، رسالي نيئن زندگي جي پڙهندڙن جا خط اچڻ لڳا ته شمس العلماء جي آتم ڪهاڻيءَ جون قسطون ڇو بند ڪيون اٿو ڪيترا ڀيرا کين التجائون ڪيون ويون ۽ کين خط ڏيکاريا وياته سائين توهان سنڌي ادب لاءِ چڱو نه ڪري رهيا آهيو، ڇو ته توهان پنهنجي سر گذشت بند ڪري ڇڏي آهي. پاڻ فرمائيندا هئا ته وقت اچڻ تي ان کي پورو ڪيو ويندو. هينئر ته ڀٽائي رح جي رسالي جو ڪم گهڻو آهي ۽ ان کي مڪمل ڪرڻ ضروري آهي.
رسالي نئين زندگي جي پڙهندڙن جي مسلسل اسرار تي وري سندن خذمت ۾ عرض ڪيو ويو ۽ کين پراڻو وعدو ياد ڏياريو ويو ته جيئن توهان فرمايو هو ته رسالي نئين زندگي جي هر طرح مدد ڪندا رهندو. هينئر مهرباني ڪري پنهنجي سرگذشت وارو سللو وري شروع ڪريو! ( اهو واقعو شروع نومبر 1958ع جو آهي.) پاڻ جواب ۾ فرمايائون ته جيتوڻيڪ سنڌ جي ڪن نوجوانن کي منهنجي آتم ڪهاڻي پسند نه آهي، تڏهن به آئون توهان جي چوڻ تي ٻيهر لکڻ شروع ڪندس. ڊسمبر 1958ع جي پرچي لاءِ ٻارهين قسط ڏيندس. ليڪن اسان عقيدتمند انهيءَ خيال ۾ خوش هئاسين ته وري علم و ادب ۽ روحانيت جو دريا پلٽ ڪندو ۽ جڏهن هيءُ ڪتاب پورو ٿيندو ته منجهس هڪ پاسي علم و ادب جا املهه ماڻڪ هوندا ته ٻي پاسي هڪ اهڙي شخصيت جي زندگيءَ جا تجربا هوندا، جنهن جي خودياوريءَ کان ڪم وٺي علم و ادب جي آسمان تي هڪ آفتاب بڻجي چمڪيو ۽ جنهن جي روشني وطن عزيز جي تاريڪ ڪنڊ ڪڙڇ کي روشن ڪيو آهي پر بقول شاعر
مادرچه خيالم، فلک درچه خيال
22 نومبر 1958ع جو ڏينهن ڪيڏو نه دردناڪ هو، جڏهن هيءَ سڳوري شخصيت پنهنجي عقيدتمندن، شاگردن، مداحن، اهل و عيال ۽ عزيزن کي دائمي جدائيءَ جو داغ ڏيئي رب ڏانهن راهي ٿي وئي.شال رب جون رحمتون مٿس سايه افگن هجن.
مرحوم دائودپوٽي جهڙيون شخصيتون هر روز پيدا نه ٿينديون آهن، جيڪڏهن پيدا ٿينديون به آشهن ته زنده قومن ۾، اسان جهڙي ڪاهل ۽ بيحس قوم ۾ نه معلوم مولا ڪيئن مهر ڪري هڪ غريب گهراڻي مان اهو انسان پيدا ڪيو، جنهن جي علمي ۽ ادبي ڪارنامن جي روشني مهراڻ جي ماٿريءَ کي سدائين روشن رکندي ۽ جنهن جي چڱن لڇڻن جي سڳنڌ وطن عزيز جي ڪنڊ ڪڙڇ کي سرهاڻ بخشيندي رهندي.
هن عظيم شخصيت جا ادبي شہ پارا، علمي تحقيقون ۽ زندگيءَ جا سبق آموز تجربا ايندڙ نسل لاءِ مشعل راهه جو ڪم ڏيندا. مرحوم شمس العلماء جي پهرين ورسيتي سندن آتم ڪهاڻي سندن قائم ڪيل سنڌي ادبي سوسائٽيءَپاران سندن ياد قائم رکڻ لاءِ شايع ڪئي وڃي ٿي. مرحوم جي آتم ڪهاڻي رسالي نئين زندگي جي صفحن ۾ ٽڙيل پکڙيل هئي، جنهن کي يڪجا ڪري شايع ڪيو وڃي ٿو ته جيئن ايندڙ نسل سندن زندگي جي تجربن مان ڪجهه فائدو پرائين. هوئن ته سندن شاگرد رشيد محترم پرنسپال ڊاڪٽر عارف شاهه گيلاني “عمده” نالي سان سندن هڪ تذڪرو تيار ڪري رهيو آهي، جو اميد آهي ته جلد شايع ٿيندو. تنهن کانسواءِ سندن ٻه عقيدتمند يعمي محترم رحيمداد خان مولائي شيدائي۽ محترم وروفيسر لطف الله بدوي سندن مفصل سوانح حيات تيار ڪري رهيا آهن، جا اميد آهي ته سال ڏيڍ جي عرصي ۾ شايع ٿي ويندي.
محترمه بيگم دائودپوٽه، پنهنجي نامور خاوند وانگر هڪ طرف علم جي دولت سان مالامال آهي ته ٻئي طرف قومي احساس ۽ وطن عزيز جي علمي آثارن کي محفوظ رکڻ۾ به پيش پيش آهي. محترمه بيگم دائودپوٽه جي هدايتن هيٺ هيءُ ڪتاب شايع ٿي رهيو آهي. هيل تائين مرحوم شمس العلماء جي تربت ۽ مٿس لوح جو ڪم تڪميل تي پهچايو ويو آهي. هينئر مرحوم جي پهرين ورسي جي موقعي تي سڀ کان اڳ مرحوم جي خودنوشته سوانح عمري “مختصر آتم ڪهاڻي” بيگم صاحبه ئي جي نگراني ۽ هدايتن هيٺ شايع ٿي رهي آهي. اهو ڪم پوري قوم جو هو جوهن قوم جي محسن يادگار قائم ڪرڻ لاءِ گهڻو ڪجهه ڪري سگهي ها. يادگار قائم ڪرڻ لاءِ جيڪي ڪوششون ڪري رهي آهي سي پوري قوم لاءِ فرض ڪفايه جي حيٿيت رکن ٿيون.
محترمه بيگم دائودپوٽه جي سامهون مرحوم شمس العلماء جا سڀئي ادبي آثار جهڙوڪ آتم ڪهاڻي، خط، مضامين ۽ مختلف ڪتاب جيڪي مسودن جي صورت ۾ آهن، تن کي طباعت جي زيور سان آراسته ڪري قوم جي اڳيان پيش ڪرڻ جو پروگرام آهي ۽ انهيءَ جي سموري آمدني شمس العلماء جي برپا ڪيل سنڌي ادبي سوسائٽي ڪراچي جي فنڊ ۾ جمع ٿيندي. اها سوسائٽي جتي هڪ طرف پنهنجن مقصدن پٽاندڙ سنڌ جي قديم ادبي جواهر پارن جي حفاظت جو فرض سرانجام ڏيندي، اتي ٻئي طرف مرحوم شمس العلماء جي علمي ۽ ادبي آٿارن جي طباعت جو ڪم پڻ هٿ ۾ کڻندي.
سنڌي ادب جي همدردن ۽ مرحوم شمس العلماء دائودپوٽه جي شاگردن، عقيدتمندن ۽ دوستن جو فرض آهيته سندن آتم ڪهاڻي خريد ڪري سوسائٽي جي ڪم کي وڌائڻ ۾ مدد ڪن ته جيئن ستت ئي شمس العلماء جي ادبي آثارن جو ڪم اڳتي وڌي سگهي.مرحوم جي هن آتم ڪهاڻي ۾ جتي حتي الامڪانڪوشش ڪري، سندن فوٽا جيڪي ملي سگهيا آهن سي ڏنا ويا آهن ليڪن ڪيترا شايد رهجي ويا هجن. پڙهندڙن کي خاطري ڏياري وڃي ٿي ته اهي تاريخي فوٽا ٻئي ايڊيشن ۾ ڏنا ويندا.
مروج دستور جي ابتڙ، اهو زياده موزون سمجهيو وڃي ٿو ته بجاءِ ان جي جو هي ڪتاب ڪنهن وڏي ماڻهو جي نالي منسوب ڪيو وڃي، ان کي مرحوم جي سڀ کان ننڍي صاحبزادي عزيزي قمر الدين عيسيٰ دائودپوٽه جي نالي “الولد سر لابيہ” واري مصداق جي آڌار تي منسوب ڪيو وڃي ٿو، جنهن جي پيدائش کان اڳ (سندن قول مطابق) سنڌ جي درويش شاعر ميين عيسيٰ جي قبر تلاش دوران۾، هڪ فقير کين پٽ لاءِ دعا ڪئي هئي ۽ جنهن کي مرحوم جن خود، عقيدتمندي ۽ پيار وچان ميين عيسيٰ جي نالي سان نسبت ڏيندي عيسو ڪري سڏيندا هئا. اهڙو گمان عام دوستن ۽ مرحوم جي عقيدتمندن جي راءِ پتاندڙ آهي، جن جي خيال موجب عزيزي موصوف ۾ مرحوم جون خوبيون بدرجه اتم ڏٺيون وڃن ٿيون ۽ انڪري ئي هن سان ها اميد وابسته ڪئي وڃي ٿي ته انشاءَ الله تعاليٰ وڏو ٿي مرحوم شمس العلماء ڊاڪٽر دائودپوٽه جون سِڪون لاهيندو. آمين
مرحوم شمس العلماء ڊاڪٽر
عمر بن محمد دائودپوٽه
جو
عقيدتمند
عبدالواحد سنڌي
22 نومبر 1959ع