• ٽيون ضميمو : مرحوم شمس العلماء دائودپوٽي جي زندگيءَ تي ڪهڙين شخصيتن جو اثرپيو
(مرحوم دائودپوٽه)
مرحوم شمس العلماء دائودپوٽي جي زندگيءَ تي ڪهڙين شخصيتن جو اثر پيو!
(سندن لفظن ۾)
1. سندن ڏاڏو مرحوم ميان عبدالمطلب دائودپوٽه:
اڃا ننڍو هوس ته ڏاڏي صاحب رضا ڪئي. مونکي پوري يادگيري آهي ته ڪهڙي طرح ان مونکي پنهنجن پوين پساهن وقت ڀر ۾ وهاريوهو ۽ ڪئن نه نهايت آرام ۽ اطمينان سان پنهنجي جان، جان آفرين کي سپرد ڪيائين. سنديس وفات منهنجي معصوم دل کي سخت صدمو پهچايو.”
2. سندن والده ماجده مرحومه مائي صفورا:
اما جان، جنڊ پيهي گذران ڪندي هئي. هڪ بهادر جوڌي عورت هئي. ڇهه فوٽ ته نسدس قد هوس، ڀاڻس حاجي موسو جو پنهنجي پهلوانيءَ ڪري ساري پسگردائيءَ م مشهور هو، تنهن جيترو بار مٿي تي کڻي ويندي هئي. جيڪڏهن هن ضعيف ۾ ڪا استقامت ۽ ذهانت آهي ته اها تري شناسن جي چوڻ موجب والده شريفه جي ڪري آهي.”
3. سندن والد ماجد مرحوم ميان حاجي محمد دائودپوٽه:
“بابو سائين هڪ نهايت ساده مزاج، نيڪوڪار، متقي ۽ سخي مرد هو. ٻيو هڙ ۾ نه هوندو هوس ته ڪپڙا به لاهي محتاجن کي ڏيئي ڇڏيندو هو ۽ پاڻ رڳو چادر يا اجرڪ (ازرق) جي گوڏ ٻڌي اچي گهر نڪرندو هو. پڇاڙيءَ تائين سندن اها گت هلندي آئي.”
4 سندن پهريون استاد ماستر ڄيٺانند:
پير مرد سفيد ريش،وڏي ڏيا ۽ حشمت وارو شخص هو. سنهاري ۽ منهن پيا جرڪندا هئس. انهن ڏينهن ۾ٽلٽيءَ جواسڪول سنڌ ۾ برک هو.”
5 مرحوم قاضي عبدالوهاب بوبڪن وارو:
“پهرين يا ٻئي درجي ۾ هوس ته قاضي عبدالوهاب صاحب بوبڪن وارو اسان جو امتحان وٺڻ آيو.سليٽن تي صورتخطي لکايائين.جڏهن مان پنهنجي سليٽ وٽس کڻي ويس تڏهن مونکي چيائين ته اکر لکيا اٿئي يا ٽنڊي ماڪوڙن جون ٽنگون.انهيءَ طعني تمام ڪري ڇڏيو. پوءِ انڊن ڀرڻ ۽ مشق پچائڻ رستي پنهنجا اکر سڌاري ورتم. اهو تربيت جو اثر اڃان هليو اچي ۽ هميشه پنهنجي شاگردن کي سٺن اکرن لکڻ جي ترغيب ڏيندو آهيان.ڇاڪاڻ ته منهنجو عقيدو آهي ته اکر اخلاق تي وڏو اثر وجهن ٿا.”
6 مرحوم محمد ابراهيم سومرو اسڪولن جو انسپيڪٽر:
1910ع جي آخر آهي ۽ مرحوم محمد ابراهيم سومرو اسڪولن جو انسپيڪٽر امتحان وٺڻ لاءِ آيو آهي. منهنجي هوشياري ۽ ڦڙتائي ڏسي حيرت جون آڱريون ڏندن ۾ وڌائين. چي ارمان جي ڳالهه آهي جو ههڙو املهه ماڻڪ لڏ ۾ پيو هجي. سو يڪدم هيڊماستر کي حڪم ڏنائين ته نئين سال ٿيڻ تي مونکي انگريزي اسڪول ۾ موڪيو وڃي. هتي منهنجي حياتيءَ ۾ وڏو ڦيرو اچي ويو.
7 ماستر سرڳواسي ٿڌا رام سندن انگريزيءَ جو پهريون استاد:
“اسان جو استاد ٿڌا رام مونکي گهڻو ڀائيندو هو. لائق بااخلاق شخص هو. اسان کي پهرين نصيحت هيءَ ڏنائين ته Be good & do good( چڱا ٿيو ۽ نيڪي ڪريو) اهو متو منهنجي حياتيءَ جو نصب العين رهيو آهي.
8 حضرت خواجه حسن جان سرهندي عليه الرحمه:
مان خواجه حسن جان صاحب سرهنديءَ جو مريد ٿيس، جنهن الله تعاليٰ کي دائما دل ۾ ياد ڪرڻ، سچ ٻولڻ ۽ پاڪ حياتي گذارڻ جي تلقين ڏني. انهيءَ بزرگ جي هدايت ڪري منهنجي زندگي هميشه لاءِ سڌري پئي، جو گذريل سٺ سالن ۾ مونکان ڪو ڪڌو ڪم ڪونه ٿيو آهي، هميشه سچار ۽ پاڪباز رهيو آهيان ۽ ڪنهن تي به اک ميري نه ڪئي اٿم.
9 حضرت مولانا غلام محمد ملڪاڻي رح:
مامو عبداڪريم پڻ چڱو روحانيت وارو هو. پاڻ ملڪاڻي بزرگ ميان غلام محمد صاحب جو خاص مريد هو. مان به ساڻس بعضي بعضي بزرگن جي زيارت ۽ وعظ ٻڌڻ لاءِ ملڪاڻين ويندو هوس. بزرگن جي ڪهڙي واکاڻ ڪجي مريد کين عزت وچان صاحب سڳورا ڪري سڏيندا هئا. وڏيءَ ڏيا ۽ حشمت وارا هئا. جهڙو عاليشان ڏيل هون، تهڙو ئي اندر آئيني وانگر اجريل هو. ڏسنديئي هنيون پاڻي ٿي ويندو هو. ڪيترائي سنگدل ۽ هاڙها چور سندن صحبت ۾ سڌري وڏي روحاني درجي تي پهتا. سندن آواز سوزناڪ ۽ دهشت وارو هو. جڏهن وعظ ڪندي شاهه جا بيت فراق مان چوندا هوا. تڏهن سندن اکين جا نار پيا ٽمندا هوا. ۽ ماڻهن ۾ سخت گريو ۽ روڄ راڙو پئجي ويندو هو. هنڌ ماڙيون ۽ حجرا سڀ انهيءَ درد جي دانهن ۾ گونجندا هوا. اجهو هينئر به الفاظ لکندي اکين مان پاڪ ڳوڙها نڪري ڳلن تي ڳڙي پيا آهن.
10 مرحوم عبدالڪريم ڀٽو:
“لاڙڪاڻي مدرسي جي بورڊنگ هائوس جو ناظم مولوي عبدالڪريم صاحب ڀٽو مونکي ازحد پيار ڪندو هو ۽ پنهنجي پٽن عبدالغفور ۽ عبدالمجيد جهڙو ڪري ليکندو هو. اڪثر پاڻ سان ڳوٺ وٺي ويندو هوم. منهنجو فارسي سان چاهه ڏسي. مونکي يوسف زليخا پاڙهڻ شروع ڪيائين. سر تمام مٺو هوندو هوس ۽ ٻئي ڄڻا الحان سان گڏجي پڙهندا هواسين. ڏاڍو رس ايندو هو.
11 مرحوم قاضي غلام نبي پاٽائي (اڳيون ڊي پي آءِ سنڌ)
اصل پاٽ جو ويٺل ۽ عليڳڙهه جو پڙهيل هو، مڙس بت ۾ ڀريل ۽ عمدو لباس ڍڪيل ننڍي فرينچ ڪٽ ڏاڙهي رکيل ۽ ڀڀڪي دار هو. سندس ڳالهاءُ ڳنڀير، ڌنڪ وارو ۽ بلند هو ۽ حرف حرف چٻي چٻي چيئي ٿي ڪڍيائين. سندس پيشاني مان نهايت ۽ نياءَ جو نور پئي بکيو.
12 مسٽر ڊي پي ڪوٽوال وائيس پرنسپال سنڌ مدرسه ڪراچي:
“ مسٽر ڊي پي ڪوٽوال پارسي هو، جو مدرسي جو نائب پرنسپال به هو، مگر پرنسپال ٽي ايچ وائينس جي موڪل تي وڃڻ ڪري پرنسپاليءَ جو عهدو پڻ هلائيندو هو. نهايت لائق ۽ فائق شخص هو. اگرچه مذهبي نقطه نظر کان زرتشتي هو ليڪن ٿياسافٽ هئڻ سبب ،وٽس مذهبي مت ڀيد ڪونه هوندو هو ۽ سڀني کي هڪ جهڙو ڪري ڀائيندو هو. اڪثر چوندو هو ته الله پاڪ مرڪز آهي ۽ اسين آهيون گهيري تي مختلف ٽٻڪا جيڪي مرڪز کان برابر فاصلي تي آهن، انهيءَ وقت عمر جو ڪروڙڍ هو، اونهاري سياري ڇٽي ڪلهي تي رکندو هو. سندس ڊگهي ڏاڙهي ۽ لڙيل مڇون سندس وات ڍڪي ڇڏينديون هيون. ڪنڌ هميشه هيٺ هوندو هوس ۽ اکيون مشعلن وانگر پيون ٻرنديون هيس. سندس زيرلب گفتي ۾ ايڏو ته اثر هوندو هو جو ڪوبه شاگرد ساڻس گستاخ نه پئجي سگهندو هو.
13 سيد ميران محمد شاهه ۽ حسن علي خانبهادر ولي محمد:
سنڌي شاگردن ۾ منهنجي از غيبي رغبت سيد ميران محمد شاهه ۽ مدرسي جي بانيءَ حسن علي آفنديءَ جي پوٽي ۽ مرحوم خانبهادر ولي محمد جي فرزند حسن عليءَ سان هئي ۽ هوبه مونکي گهڻو ڀائيندا هوا. شاهه صاحب سان، باوجود زماني جي تقلبات ۽ بيوفاين جي، ساڳيو ڀائپيءَ ۽ دوستيءَ جو رشتو هلندو اچي.
دوردستان را بنعمت ياد کردن همت است
ورنه هر نخلي بپاي خود ثمرمي افگند
14 ٽکڙ جا سيد:
ٽکڙ جا سيد ساوا ستابا ۽ مهمان نواز هوا. ميران محمد شاهه جو والد سيد زين العابدين شاهه عرف چڱل شاهه ۽ چاچو محمد شاهه مون تي گهڻو مهربان هوا. پڻ سنڌي جي وڏي اديب سيد اسد الله شاهه ۽ سيدن جي پڳدار سيد عبدالحڪيم شاهه مون تي هٿ رکيو. سڀ مڻيادار ۽ ڳڻن جا ڳهير هئا. سندن منهن موڪرا، سلوڻا ۽ سونهن وارا هئا. سندن مٿن تي اچيون پڳون يا زردار لونگيون نهايت سهڻيون لڳنديون هيون. سندن شهمور يا سفيد ڏاڙهيون سندن ڏيل کي وڌيڪ ڏيادار بنائينديون هيون.
15 مسٽر وائينس پرنسپال سنڌ مدرسة الاسلام ڪراچي:
هو صاحب مدرسي جو ٽيون پرنسپال هو ۽ عليڳڙهه مان پروفيسري ڪمائي هتي آيو هو. مدرسي جيڪا نمايان ترقي هن صاحب جي ايامڪاري ۾ ڪئي، تنهنجي تاريخ شاهد آهي. ڏاڍو هڏ ڏوکي هو ۽ هشيار شاگردن تي ساهه ڏيندو هو. پنهنجي هڙان وڙان غريبن جي مدد ڪندو هو. پڇاڙيءَ تائين مدرسي جي خدمت ڪيائين ۽ خدمت ڪندي پنهنجا پران تياڳيائين. وائينس صاحب جو مون تي گهڻو هٿ هو ۽ جيڪي به چوندو هوسانس، تنهن کان ڪنڌ نه ڪڍائيندو هو.
16 مولانا عبدالرحيم منگسي:
ان وقت مستحق مسلمان شاگردن کي فقط چار سرڪاري اسڪالرشپون هيون. مان جو سنڌ ۾ پهريون نمبر آيو هوس، سو يقين هوم ته انهن مان هڪڙي اسڪالرشپ ضرور ملنديم، ليڪن انهيءَ وقت اسڪالرشپ جي ماهوار رقم رڳو ويهه روپيا هئي. ازانسواءِ ڪاليج مان ڏهه روپيا اسڪالرشپ ملڻ جي اميد هئي. پر ٽيهن روپين مان ڇا ٿو سري ۽ ڪاليج جون ڳريون فيون ۽ هاسٽل ۾ رهايش جو خرچ ايتري مبلغ مان ڪئن پورو ٿئي ها، تنهنڪري هاسٽل جي عيشي زندگي جو خيال لاهي ڇڏيم. ازانسواءِ گهر جي توڻ کي پڻ منهن ڏيڻو هوم. عين انهيءَ حيص بيص ۾ لاهي هٿ غيب جي پردي مان هويدا ٿيو. مرحوم حاجي عبدالرحيم صاحب سڄي نيت سان آڇ ڪئي ته اچي اسان وٽ رهه، جيڪڏهن هي صاحب اها راءِ ۽ بزرگ منشي انهيءَ وقت نه ڏيکاري ها ته هوند آوارو ٿي وڃان ها:
من بسر منزل عتقا نه خود بردم راءِ
قطع اين مرحلہ با مرغ سليمان کردم
17 پرنسپال صاحب سنگ چندا سنگ شاهاڻي:
مڙس جهڙو هو قداور ۽ شاندار تهڙو هو سندس ڳالهائڻ جو نمونو اثردار. پنهنجي ڪاري علمي جبي ۾ نهايت حشمتناڪ ۽ ڏيا وارو ڏسڻ ۾ ٿي آيو. مون تي سندس هٿ هوندو هو ۽* پڇاڙيءَ تائين اهو استاداڻو پرڀاءُ رکندو آيو. منهنجا اکر وڻندا هئس ۽ فارسي ۽ سنڌيءَ جا شعر لکائي پاڻ وٽ رکندو هو.
18 پروفيسر ٽي ايم آڏواڻي:
سندس محبت ۽ پيار به هيل تائين هلندو اچي. اڄ ڪالهه هو بمبئي يونيورسٽيءَ جو وائيس چانسلر آهي. جو هڪ سنڌيءَ لاءِ وڏي فخر جو باعث آهي. انهن ڏينهن ۾ ڳڀرو جوان هو. شڪل ۾ شيلي شاعر جهڙو شڪيل، ڪپڙين لٽين پوشيدو ۽ مکيو چکيو، هلت چلت ۾ نرالو، ڪوڪيدار ۽ عمدو ضابطو رکندڙ هو.
19 پروفيسر ڊاڪٽر هوتچند مولچند گربخشاڻي:
سندس ناتو هن ضعيف سان گهڻو ۽ گهاٽو رهيو آهي، جو اڳتي هلي نرواز ڪيو. سندس پدرانه شفقت يا عمر نه وسرندي.
20 پروفيسر مسٽر رضا محمد شيرازي:
“ بحيثيت انسان جي هو هڪ ڀلاين جو ڀنڊار،شفقت ۽ رافت جو پتلو هو سندس هڪ فارسي بيت اڃا نه وسريو اٿم
گر مخير بکنندم بقيامت که چه خواهي
دوست مارا، وهمه نعمت فردوس شمارا