5. ماسي ڌني
هيءَ انهن ڏينهن جي ڳالهه آهي، جڏهن چانديءَجا اڇا روپيه هوندا هئا ۽ ڳوٺ ۾ اٺياني کي آڌيو۽ چئن آنن کي پاولي چوندا هئا ۽ تڏهن ماسي ڌني چوندي هئي ‘عورت کي ته خدا شروع کان ئي آڌيو بڻايو آهي، رپيو ته ڪا ڪا ڀاڳن واري ٿئي ٿي، جنهن کي پنهنجي مرضيءَ جو مڙس ملي ٿو پر اهڙي عورت ته نه ڪنهن ڏٺي۽ نه ٻڌي، بس جتي ڏس اتي آڌيون ئي آڌيون بس رڳو ٻن ٽن پاولين کي جنم ڏنئون ۽ دنيا مان کڄي ويون.‘
‘ڪيتري نه وات جي ڪني آهي هيءَ ڌني’ ڪا مائي هن جي پرپٺ برو چوندي پر ڳوٺ جون سڀ مايون ڌنيءَ جي اڳيان گنگيون بڻجي وينديون. سڀني کي ياد هئو ته هڪ دفعي شاهن جي بيبيءَ اهڙي ڪا ڳالهه ڌنونءَ جي سامهون چئي هئي ۽ پوءِ جيڪا حالت ڌنيءَ ڪئي هئس تنهن کان توبهن ڀلي چيئن ‘ تنهنجي وات مان ته گلاب ٿو هارجي باقي ما ن وات جي ڪني آهيان ۽ خراب، آڌيو ته تنهنجو به منهنجي ڀيڻ رات جو اهڙيءَ طرح کلو ٿيندوآهي، جيئن منهنجو! ‘۽ پوءِ ڌني ڳوٺ جي هڪ هڪ عورت جا عيب آڱرين تي ڳڻي ٻڌايا هئا هي اسيڙو ته منهنجي سامهون اچي ته سهي. جنهنجي پوڙهي مڙس کان سندس آڌيو
کليو نٿو ٿئي تڏهن پنهنجي جوان ڏير کان پنهنجوآڌيو کلو ڪرائيندي آهي .........۽ چيمونءَ جي بلونتي ڪيئن وساريندس جيڪا ڏوليءَ مان الٽيون ڪري لٿي هئي ۽ ستين مهيني پٽ به ڄڻي ڏيکاريئن........۽ وڙائچن جي ڪرتار، جنهن چئن سالن کان مڙس جي شڪل ڪا نه ڏٺي هئي جيڪا روز ميٿي اوٻاري پئي پيئي .‘ ڌنيءَ کي جن ماين جا عيب نه ملي سگھيا ته انهن جي ڪنوارين ڇوڪرين جا نالا ڳڻائي ڇڏيائين.‘ آئي وڏي سياڻي! پنهنجي سگوءَ کي ته سنڀال جيڪا سنڌوئن جي جڳتار کان پنهنجو آڌيو کلي ڪرائڻ لاءِ بيچين لڳي پئي آهي....... ۽ تون الله جي بندي! پنهنجي اٺ جيڏي ڇوريءَ جي شادي ڇو نٿي ڪرائين، گودواري
جي ڀاءُ سان ڪلها گسائيندي گھمي .......۽ ........۽ ڳوٺ جون مايون ٻڌي ڏڪي وينديون هيون ۽ پوءِ ڪنهن کي به ڌنيءَ جي منهن تي ڪجهه چوڻ جي جرائت ڪا نه ٿيندي هئي . هونءَ به ڌنيءَ ۾ هنن جو مطلب ڦاٿل هوندو هو جنهن گھر ۾ ڇوڪري يا ڇوڪريءَ جو گلو سڄي پوندو هئو ته هو بنفشي ۽ سونف سوٻاري پيارينديون پر مهينن جا مهينا ٻارن جا گلا ٺيڪ نه ٿيندا هئا ۽ ٻارن جي نڙيءَ مان گرھ به نه لهندو هو، ٻارن کي بخار چڙهي ويندو ۽ مائون بيزار ٿي آخر ٻارن جي آڱر جھلي ڌنيءَ جي دروازي تي پهچي وينديون.
پٽ ماسيءَ کي چئو ته تنهنجي گلي جو ساٺ ڪري، ۽ ڌني گرم گيهه ۾ پنهنجو آڱوٺو ۽ هڪ آڱر ٻوڙي جنهن ٻار جو ساٺ ڪندي ته ٻئي ڏينهن اهو ٻار مڪمل تندرست ٿي ويندوهو.‘ گلي جو ساٺ هميشه مداڻا ڪندا آهن ‘ ڌني جڏهن کلي اها ڳالهه چوندي ته خبر پوندي ته ڌني کترين ۽ مداڻن جي خاندان سان تعلق ٿي رکي نه ته نه ڪنهن هن جي ماءُ پيءَ کي ڏٺو هئو نه ڪنهن مائٽ کي.
صرف اها روايت مشهورهئي ڌني ڪنهن سکئي گھر جي ڌيءَ، هن تي به جواني آئي هئي ۽ ان عمر ۾ هن به ڪنهن سان نيڻ اڙايا هئا.
پر هن جي ماءُ پيءَ جي گھر مان ڪڍي اچڻ وارو پيشه ور بد معاش هئو جيڪو ڏهين ويهن ڏينهن رهڻ کان پوءِ هن کي ڪٿي وڪڻي وڃڻ ٿي چاهيو، تنهن تي ڌنيءَ رڙ ڪري چئي ڏنس ‘پاند ۾ ٻڌل آڌئي کي کلو ڪرائي ئي جيڪڏهن پيٽ جو دوزخ ڀرڻو آهي ته پوءِ ويندي ويندي تنهنجا کيسا ڇوڀري وڃان؟ ‘ ۽ اهڙي طرح کيس پير مان ڪنڊي جيان ڪڍي ڦٽو ڪيائين اهڙيءَ طرح نه هن سان جنم ڏيڻ وارا ئي رهيا ۽ نه سنڀالڻ وارا.
۽پوءِچون ٿا ته ڪنهن زميندار هن تي عاشق ٿي پنهنجي گھر ۾ اچي وهاريو هئس ، پر جڏهن زميندار جي پٽن گھر ۾ جھيڙو ڪري ڏنو تڏهن هن ڌنيءَ کي پٽن کان چوري پري هن ڳوٺ ۾ ٻني وٺي هن جي نالي ڪري ڇڏي ۽ جيستائين جيئرو رهيو هن جي خيريت پيو پڇندو رهندو هو پر هاڻي ته هو ڪڏهن ڪو مري چڪو هو ۽ ڌني پنهنجي ٻل تي جيئري رهي.
ائين ته ڪڏهن ڪڏهن پنهنجو پاڻ سان ايترو چئي ڏيندي هئي ته ‘ڪنهن ڳالهه جو فڪر آهي! پاند ۾ آڌيو ٻڌل آهي ڪڏهن ڪا مشڪل گھڙي آئي ته کلو ڪرائي وٺندس.‘ پر هڪڙي ڏينهن جڏهن هڪ ڳڀرو جوان ڌنيءَ جي ٻانهن ۾ چهنڊڙي هڻندي چيو هئو،‘آڌيو ته ڏيکار سچو به آهي يا’ ڌنيءَ هن جي گلي ۾ هٿ وجھندي چيو هو ‘هل ته ڏيکارئين ماڻهين جي شلوار ۾ آهي ......’ ۽ پوءِ ڳوٺ جي ڪنهن به مرد ۾ اها همٿ نه ٿيندي هئي ته هو ڌنيءَ طرف اک کڻي به ڏسي ۽ ڌني بيخوف جيئندي رهي.
هاڻي جيتوڻيڪ هن جي عمر موٽڻ لڳي هئي پي هن جي نڪ جي ڦلي هن جي مزاج جيان اڄ به نروار هئي ، سڀني جي سامهون ٻنيءَ ۾ هر هلائيندي هئي ۽ کترياڻي هوندي جاٽن وانگر آڪڙي رهندي هئي.
هڪ دفعي هن کي مدي جو بخار اچي گھيريو، هونءَ ته بخار ايڪيهين ڏينهن ٽٽي ويو پر ڌنيءَ جو شايد پنهنجي زندگيءَ تان اعتبار کڄي ويوهئو. هوءَ هڪ ڏينهن هڪ ويجھي شهر ۾ ويئي ته پنهنجي زمين جا ڪاغذ به پاڻ سان گڏ کڻيو وئي، هتي اها ڳالهه عام ٿي وئي ته ڌنيءَ پنهنجي زمين جي وصيت لکي ڇڏي آهي.
‘ائي ڪنهن جي نالي لکي آئي آهي؟.‘ ڳوٺ جي ماين پاڻ ۾ سس پس پئي ڪئي پر ڌنيءَ کان پڇڻ جو حوصلو ڪنهن ۾ به نه هئو.
هڪ ڏينهن ڳوٺ جي هڪ ڇوڪري سيمون کي ٿوري همٿ ٿي ڪجهه ڏينهن پهرين هڪ شام سيمون ٻنين مان واپس پئي آئي ته چوڌريءَ جي شرابي پٽ هن جو رستو روڪي بيهي رهيو ۽ ڪٿان ڌني به ڪٿان آئي پئي، سيمون هن کي ڏسي کيس مدد لاءِ سڏيو، ڌني به سينو تاڻي وڃي پهتي ۽ ڇوڪري حفاظت سان وڃي پنهنجي گھر پهتي.
سيمونءَ ان ڏينهن جي ڳالهه مان فائدو کڻندي هڪ ڏينهن ڌنيءَ کان پڇي ورتائين ‘ائي ماسي ٻڌو اٿم تو پنهنجي زمين ڪنهن جي نالي ڪري ڇڏي آهي ؟‘ ڌنيءَ ڪاوڙ ۾ چيو‘ تنهنجي ناني مونکي پهنهجي هٿن ۾ پاليو هو تڏنهن ته تنهنجي ماسي ٿي لڳان.‘۽ سيمون ڦڪي ٿيڻ لڳي ‘ڪاوڙ ڇو ٿي ڪرين ماسي ماڻهون ٿا چون ته زمين گورواري جي نالي ڪري ڇڏي آهي، مون ته هوئين پئي پڇيو ڪيو ته تو نيڪ ڪم آهي .........‘
ڌني اهو ٻڌي ڀڙڪي پئي ۽ چوڻ لڳي ‘گوردواري جو ڀاءُ ته رنوڙ آهي، حلوو پوريون ٿو کارائي ۽ انهيءَ حلوي لاءِ توهان جون مائيون جو آهن، هيءَ تنهنجي ماسي اهڙا نيڪ ڪم ڪون ڪري.‘ سيمون ڀڄي جان ڇڏائي.۽ پوءِ ڌنيءَ کان ڪجهه پڇڻ جي همٿ نه ٿيس’.
لڳو ٿي ڌنيءَ پنهنجي قسمت جو لکيو پڙهي ڇڏيو آهي، شايد پنهنجي زندگيءَ جا باقي ڏينهن به پڙهي ويئي هئي، ڪجهه ڏينهن کان پوءِ کيس وري مدي جو بخار ٿيو، هن دفعي سڄي ڳوٺ کي هن جي بچڻ جي اميد ڪان هئي.
هڪ ڏينهن ڳوٺ جي هڪ بزرگ مائي همٿ ڪئي ، ان مائيءَ کي ڳوٺ وارا جيوي ڀڳتي چوندا هئا،ننڍي عمر ۾ ئي رنوڙ ٿي وئي هئي، هن پنهنجي حياتيءَ جا باقي ڏينهن نهايت عزت ۽ آبروءَ سان گذاريا هئا هن تي اڃان تائين ڪنهن آڱر به نه کنئي هئي.
جيوي ڀڳتي ڌنيءَ کي پڇڻ وئي ۽ نرم لهجي ۾ چيائين ‘جيڪا گذري سا گذري ڌني! هاڻي آخري عمر ۾ ته توبهن ڪر ڪجهه به نه ٿينديئي چون ٿا جنهن ساري عمر رام جو نالو به نه ورتو هئو ته مرڻ وقت به انهن جي منهن مان ماڻهن توبهن ڪرائي ڇڏي.‘
ڌني آخري پساهن ۾ هئي پر هوءَ کلي پئي ، چوڻ لڳي ‘ڀڳتي! منهنجو فڪر ڇو ٿي ڪرين، ڀڳوان کي حساب ڏيڻو آ ڏيئي ڇڏيندس هي آڌيو جو پاند ۾ ٻڌل آهي ڀڳوان کي چوندس وٺ کلو ڪري پنهنجو حساب ڪتاب چڪتو ڪر.‘ ۽ جيوي ڪنن ۾ آڱريون وجھي اتان ڀڳي ۽ پوءِ ٻئي ڏينهن ٻن پهرن جو ڌني مري ويئي.
ڌنيءَ جي چوٿين ڏينهن جڏهن ماڻهن هن جي صندوق کولي ته ان مان وصيت جو ڪاغذ ملي ويو، ڌنيءَ پنهنجي سڄي زمين ڳوٺ جي اسڪول کي ڏئي ڇڏي هئي ۽ لکيو هئو ‘منهنجي هڪ ئي خواهش آهي ته ڇوڪريون ٻه چار اکر پڙهن ته جيئن هنن جي زندگي خوار نه ٿئي،‘
روزانه امن جي تاريخ 11جون 1981 جي ٿورن سان