(3) سج گرهڻ ۽ چنڊ گرهڻ
پر جيڪڏهن سجُ، چنڊ ۽ ڌرتي (چنڊُ سج ۽ ڌرتيءَ جي وچ ۾ اچي) هڪ ليڪ ۾ بيهن ته سج جي روشني سنئين سڌي ڌرتيءَ تائين نه پهچندي ۽ سجُ چنڊ جي اوٽ ۾ اچي ويندو، پر جيئن ته سج ڏاڍو وڏو آهي تنهنڪري پورو لڪي ڪو نه ٿو ۽ وچ ۾ آيل چنڊ جي ٻي پاسي ڳاڙهسرو نظر اچي ٿو ــــــــــ اها آهي سج-گرهڻ.
هيءَ سڄي ڄاڻ اسان کي سائنس ڏني آهي.
اڳوڻي اڻڄاڻ ماحول ۾ ماڻهوءَ کي اهو اسرار سمجهه ۾ نه پئي آيو. ماڻهو جڏهن پاڻ تڪليف، اهنج ۽ ڪاوڙ ۾ هوندو هو تڏهن سندس منهن مهانڊو به بگڙي ويندو هو. سج-گرهڻ وقت سج ۽ چنڊ-گرهڻ وقت چنڊ کي به ”تڪليف“ هئي، تنهنڪري انهن کي ”ڦاسيءَ تي ٽنگيل“، ”مصيبت ۾ مبتلا“، ”ڪروڌ ۾ ڀريل“ وغيره سمجهيو ويو. سج سجاڳيءَ جو اهڃاڻ، روشنيءَ جو ذخيرو، فصل جي حياتي ۽ حياتيءَ جو جوهر ته آهي ئي، ان ڪري ان کي اوٿ مان ڪڍڻ يا پرچائڻ لاءِ عجيب قسم جي ريتن، رسمن ۽ رواجن جنم ورتو، جن جي اوهان کي خبر آهي.