(5) ڌرتي
ماڻهو جيستائين ڌرتيءَ تي نگاهه وجهي سگهيو پئي تيستائين اها سنئين سڌي سنوت ۾ هئي تان جو ديد وڃي اڀ سان ٽڪرائي. اڀ جيئن ته ڇت وانگر تاڻيل هو تنهنڪري ان جي ٽيڪ لاءِ ڪا ڀت، ٿوڻي ۽ ٿنڀو هئڻ ئي گهرجي ڇو ته ٽيڪ کان سواءِ ڪا به ڇت بيهي نه ٿي سگهي، پر اڀ کي ٽيڪ ڏيندڙ ڪا به ٿوڻي يا ڪو به ٿنڀو نظر نه پئي آيو تنهنڪري ڪو اهڙو ٿنڀو هئڻ گهرجي جيڪو ڏسڻ ۾ نه اچي ـــــــــ ٻن ٽن ديوتائن جو تصور اوڌارو وٺي، انهن کي ٿوڻيءَ طور بيهاريو ويو ـــــــــ هيءَ آهي پراڻي ڏند ڪٿا، غير حقيقي سوچ.
جيئن ته سج اڀري ۽ لهي پيو تنهنڪري سمجهيو ويو ته سج ڌرتيءَ چوڌاري ڦري ٿو. ڌرتيءَ جي سنئين پاسي سوجهرو هو تنهنڪري جتي سج گم ٿي پئي ويو ۽ ڌرتيءَ جي ٻي پاسي کان ڦري وري اچي اوڀر ۾ پئي پهتو تنهنڪري ان پاسي اوندهه هئڻ گهرجي ـــــــــ بحرِ ظلمات، اونداهين جو سمنڊ تصور ڪيو ويو جنهن ۾ سج گم ٿي پئي ويو.
پندرهين صديءَ جي پوئين ڏهاڪي تائين ماڻهن کي اها خبر ڪا نه هئي ته ”بحرِ ظلمات“ ۾ سڄو سارو آمريڪي کنڊ (هاڻي ٻه کنڊ: اتر ۽ ڏکڻ آمريڪا) ۽ ٻيا سوين ننڍا وڏا ٻيٽ موجود آهن. ان وقت تائين ڌرتي ڪل اها هئي جيڪا سڄي سمنڊ جي گهيري ۾ اڄوڪن ٽن کنڊن ــــــــــ ايشيا، آفريقا ۽ يورپ ـــــــــ تي پکڙيل هئي. سمنڊ کي ٻيو ڪنارو هو ئي ڪو نه.
سامونڊي ڪناري تي بيهي اوهين ڌيان سان پري کان ايندڙ پاڻيءَ جهاز يا سڙهه واري ٻيڙيءَ کي ڏسو ـــــــــ ايندي ايندي پهريائين ٻيڙيءَ جو سڙهه يا پاڻيءَ جهاز جي ڪنٽرول ٽاور جو چوٽ ظاهر ٿيندو ۽ پوءِ هوري هوري ويندو سڀ ڪجهه ظاهر ٿيندو. پاڻي ته ”سنوت“ ۾ بيهندو آهي پوءِ پراهين جهاز جو چوٽ ڇو ٿو ظاهر ٿئي، سڄو ڇو نه؟ ان ڪري جو ڌرتي گول آهي، جيئن جيئن جهازُ ڍڍ جي اوٽ مان اڀرندو ايندو تيئن تيئن ظاهر ٿيندو ويندو.
جيڪڏهن ڌرتي سنئين هجي ها ته هماليا ۽ قراقرم جبلن جون اوچيون چوٽيون جن مان هڪ جي اوچائي 29-هزار فوٽ آهي، ضرور نظر اچي ها، پر اها به ڌرتيءَ جي ڍڍ جي اوٽ ۾ هئڻ سبب نظر نه ٿي اچي.
اڳوڻي گهٽ ڄاڻ ماڻهوءَ جي دنيا رڳو پنهنجي اوڙي پاڙي تائين سوڙهي هئي، هو سڄي ڌرتيءَ تي نظر وجهي نه پئي سگهيو ۽ جتي به ويو پئي ته هن رڳو سنوت پئي ڏٺي ـــــــــ”ڌرتي گول هجي ها ته ماڻهو ترڪي ڪري نه پئي ها!“ـــــــــ تنهنڪري هن جي ڌرتي رڳو اوتري ئي هئي جيتري هن ڏٺي.
گول ڌرتي جيڪڏهن ماڻهوءَ يا ڪنهن ڇپ جيتري هجي ها ته هلندڙ هر شيءِ ضرور ترڪي ها، پر ڌرتي ته ماڻهوءَ کان ڪروڙين ڀيرا وڏي آهي.