ماڻهوءَ جا هٿ ٺهيا بي ساهه عضوا
چنڊ ڌرتيءَ کان 9-لک 30-هزار ميل پري آهي ۽ عام نظر ۾ اهو ٿالهيءَ يا وڏي بال جيترو چانڊوڪي پکيڙيندڙ مٽيءَ جو ڳوڙهو آهي. چنڊ چوڏهين پنڌرهين رات پوريءَ طرح چمڪندي نظر اچي ٿو، پر پوءِ به ان جي وچ ۾ هلڪا اونداها دُٻا نظر ايندا آهن... ۽ بس، ٻيو ڪل خير.
بازار ۾ ملندڙ عام دوربين سان چنڊ کي چتائي ڏسندَو ته ان جي سطح، تي توهان کي اڃا به وڌيڪ کوٻا، اونداها چگهه ۽ ڏاڍا روشن ليڪا، گهيرا، چُٽا نظر ايندا.
هڪ وڏي دوربين سان توهان چنڊ کي ايترو ويجهو ڏسي سگهو ٿا جيئن توهان هٿن ۾ جهليل وڏي بال کي ڏسندا هجو. چنڊ جي هڪ هڪ انچ جو مشاهدو ڪري سگهجي ٿو. مٽيءَ جا دڙا، چگهه، کڏا ۽ کاهيون، ڏرا وٿيون، هيٺ مٿاهيون وغيره. چنڊ جي سطح جو ڪو ذرو ناهي جنهن کي اوهين ايترو ئي چٽو نه ڏسي سگهو جيترو پنهنجي هٿ جي تريءَ کي.
پر سائنس جي دنيا ۾ اها معمولي، ننڍڙي ۽ سادي دوربين سڏبي آهي.
وڏي دوربين سان ساڍا نوَ ڪروڙ ميل پري ٻرندڙ سج به هٿ جي تريءَ جيان ڏسڻ معمولي ڳالهه آهي.
ڪائنات ۾ ڪروڙين سج آهن. اسان جي سج جو هڪ پنهنجو نظام آهي، جنهن ۾ ڌرتيءَ سميت ٻين اڪثر سيارن کي به پنهنجا چنڊ (اُپگرهه) آهن: ڪِن کي هڪ، ڪن کي ٻه يا ٽي ۽ ڪن کي ته ڪيترائي چنڊ آهن. اپگرهه سياري چوڌاري ڦرن ٿا، سيارا تاري (سج) چوڌاري ڦرن ٿا. سج پنهنجن سيارن جي چنڊن سميت سج-نظام سڏجي ٿو. ڪائنات ۾ ان سج جي حيثيت واريءَ ذري کان وڌيڪ نه آهي.
سج جهڙو ٻيو ويجهڙ وارو تارو (سج) اسان جي سج کان 400000000000000-ميل آهي (يعني چار پدم ميل).
اونهاري ۾ رات جو وچ ”آسمان“ تي اڇو پٽو (گس) نظر ايندو آهي. اڇو پٽو (گس) حقيقت ۾ اوري پري وارا ڏاڍا وڏا تارا آهن جن جي گڏيل چمڪ هڪ سوجهري کي جنم ڏي ٿي جنهن کي گس سڏيون ٿا. ان گس جو نالو شيري گس (گئليڪسي، ڪهڪشان) آهي. سج-نظام ان گس جو هڪ معمولي ذرو آهي.
اهڙا کربين گس اڄوڪي دوربين سان ڏسي سگهون ٿا.
ترورن جي مدد سان به آسماني جسمن کي محسوس ڪري سگهجي ٿو. ڪنهن خاص جسم سان ترورا ٽڪرائي موٽي اچن ته انهن مان ان جسم جي مفاصلي، بناوت وغيره جو اندازو ڪري سگهبو.
سائنس رڳو وڏين شين کي ڏسڻ لاءِ اوزار ئي نه ٺاهيا آهن پر ننڍڙن ذرن کي به ڏسڻ جا اوزار ٺاهي ورتا آهن، انهن کي خوردبين سڏجي ٿو.
عام نظرن سان جيڪو ننڍي ۾ ننڍڙو ذرڙو ڏسي سگهجي ٿو ان جو قد بت ڪيترو ته ننڍو آهي! پر خوردبين آڏو اهو وڏو جسم ايئن آهي جيئن ماڻهوءَ جي ڀيٽ ۾ ڌرتي.
بازار ۾ سولائيءَ سان ملي سگهندڙ خوردبين ۾ جيڪڏهن هڪ وار کي ڏٺو وڃي ته اهو عام ماڻهوءَ جي ٻانهن جيترو ٿلهو نظر ايندو.
هڪ گرام جو وٽُ توهان ڏٺو آهي؟ (جي نه ته سوناري وٽ ڏسي سگهجي ٿو). ان هڪ گرام جا جيڪڏهن 230000000000000000000000-ذرڙا ڪيا وڃن، ته به انهن کي جديد اليڪٽراني خوردبين وسيلي پروڙي سگهجي ٿو.
هاڻي توهان ڪاٿو ڪري سگهو ٿا ته ماڻهوءَ پنهنجي ڏسڻ جي سگهه ڪيتري وڌائي ڇڏي آهي!
ٻُڌڻ جي سلسلي ۾ اهو چئي سگهجي ٿو ته ماڻهو ڀنڀوريءَ يا ڏينڀوءَ جي پرڙن جو ڦڙڪو ٻڌي سگهي ٿو، پر توهان ڦڙڪندڙ پرڙن آڏو لائوڊ اسپيڪر جي مائيڪ جهليو ته اهو ڦڙڪو ڪيڏو وڏو گوڙ ٿي پوندو، ان جو ڪاٿو ڪري سگهجي ٿو. ماڻهوءَ مشين جي مدد سان پنهنجن ڪنن کي ايترو ته تيز ڪري ورتو آهي جو ڌرتيءَ جي هڪ ڪنڊ تي اُٿندڙ انساني آواز کي ڌرتيءَ جي ڪنهن به حصي ۾ ٻڌي سگهي ٿو. مثال طور، بي بي سي لنڊن تان پڙهجندڙ خبرون ٻڌڻ اسان لاءِ عام ڳالهه آهي.
چنڊ تي لٿل خلابازن جي پاڻ ۾ ڪيل عام ڳالهه ٻول کي به ڌرتيءَ تي سولائيءَ سان ٻڌي سگهجي ٿو.
هاڻي توهان ڪاٿو ڪري سگهو ٿا ته ماڻهوءَ پنهنجي ٻڌڻ جي سگهه ڪيتري وڌائي ڇڏي آهي!
ماڻهوءَ پنهنجي ذائقي چکڻ واري حس کي به مشين ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي. عام حالتن ۾ تيزاب چکڻ جو سوچي به نه ٿو سگهجي پر تيزاب چکڻ لاءِ ماڻهوءَ هڪ ننڍڙو چيچ جيترو پنو (لِٽمس پيپر) ٺاهي ورتو آهي، جيڪو تيزاب ۽ رچيل ڳار جي ذائقن ۾ فرق کي رنگ بدلجڻ وسيلي ظاهر ڪري ٿو. عام حالتن ۾ جيڪڏهن سائنائڊ زهر جو ڪک جيترو ذرو زبان کي لڳي پوي ته ماڻهو زهر جو شڪار ٿي سگهي ٿو پر مشين آرام سان ان جو ذائقو ٻڌائيندي آهي.
ان مان ڪاٿو ڪري سگهجي ٿو ته ماڻهوءَ پنهنجي چکڻ جي سگهه ڪيتري وڌائي ڇڏي آهي!
توهان کي خبر آهي ته پوليس حڪومت جي ناپسند جو احتجاج ڳوڙها گئس اُڇلي ڦٽائيندي آهي. اها ڳوڙها گئس ايتري تيز آهي جو ناس ۾ کرڙو پيدا ڪري اکين ۾ ڳوڙها آڻيندي آهي، پر ماڻهوءَ اهو به ڪيو ته گئس ماسڪ ٺاهي نڪ تي رکي ڇڏيو ۽ پوءِ ڳوڙها گئس سميت هر زهريلي گئس کي مجال آهي جو ماڻهوءَ جي نڪ ۾ کرڙو پيدا ڪري سگهي. ٻي پاسي هر قسم جي ڪيڏي به زهريلي گئس هجي ماڻهو ان کي سنگهي سگهي ٿو. سيکاريل ڪتو شڪار جي بوءِ ڄاڻڻ جي سلسلي ۾ ماڻهوءَ جو وڏو مددگار نڪ آهي پر اهو به زهريلين گئسن آڏو ڀڄي ويندو.
ڌرتيءَ کان مريخ ايڪيهه ڪروڙ ميل پري آهي. مريخ تي جڏهن وائيڪنگ-2 لٿو ته خراب ٿي پيو. ڪمپيوٽر وسيلي ڌرتيءَ تان ويهي سندس خرابي ٺيڪ ڪئي وئي. ماڻهوءَ جي آڱرين ۽ دماغ جي پهچ جو هيءُ هڪ عام مثال آهي.
ماڻهوءَ جي بت تي ڪِوِل گهمي ته هو ان کي محسوس ڪري سگهي ٿو، پر ايڪسري ڪڍائڻ وقت ماڻهوءَ جو بت ايڪس ريز (ايڪس ڪرڻن) کي محسوس نه ٿو ڪري سگهي، جڏهن ته فوٽو پليٽ ڪرڻن جي مخصوص اثر کي ظاهر ڪري ٿي ۽ هڪ ڊاڪٽر ڄاڻي سگهي ٿو ته ڪٿي هڏي آهي، ڪٿي ڪو ٺوس ڳوڙهو آهي، ڪٿي دل آهي، ڪٿي بُڪي يا پٿري آهي وغيره.
ايڪسري فوٽو اسان جي محسوس ڪرڻ جي قوتوڌائي آهي، پر اڄ ڪلهه عام ڳالهه آهي.
الفا، بِيٽا، گاما، ڪاسمڪ وغيره سوين قسمن جا ڪرڻا محسوس ڪرڻ به عام ڳالهه آهي. آواز جي لهرن کي مشين وسيلي محسوس ڪري ۽ ظاهر ڪري سگهجي ٿو، ويندي روشنيءَ جي ذرڙن جي لهردار چرپر کي به محسوس ڪرڻ عام ڳالهه آهي. }روشنيءَ جي ذرڙي (فوٽان) جي قد بت جو اندازو ان مان لڳائي سگهجي ٿو ته اهو ايٽم جي ڀيٽ ۾ به ايترو ننڍو آهي جيترو هاٿيءَ جي ڄنگهه جي ڀيٽ ۾ عام ڪوڪو.{
ان مان ڪاٿو ڪري سگهجي ٿو ته ماڻهوءَ پنهنجي ڇهڻ جي سگهه کي ڪيترو وڌائي ڇڏيو آهي!
ماڻهوءَ مشين جي مدد سان پنهنجي هر حواس کي ڪروڙين ڀيرا وڌيڪ سگهارو ڪري ڇڏيو آهي ان ڪري ئي هو مادي جي ننڍي کان ننڍي ۽ وڏي کان وڏي شيءِ کي ڏسي، ٻڌي، سنگهي، چکي يا ڇهي سگهي ٿو ۽ ان ڪري ئي هن ڄاڻي ورتو آهي ته سڄيءَ ڪائنات ۾ جيڪو ڪجهه آهي اهو مادي جو ٺهيل آهي يا مادي جو لقاءُ آهي. سوچون به مادي جو لقاءُ آهن جيڪي ماڻهوءَ جي دماغ ۾ هوري هوري ٺهن، وڌن، ويجهن ٿيون.