8
جڏهن زرتاج ۽ اياز امتحان کان فارغ ٿي واپس ڳوٺ آيا ته هڪ ٻن ڏينهن کان پوءِ اياز پنهنجي ماء حسنه سان گڏجي زرتاج وارن جي گھر آيو. حسنه پهريون دفعو هنن جي گھر آئي هئي ، ٻاهران ئي ايڏو شاندار گھر ڏسي هن جي دل وسامجي وئي طبعيت ۾ عجيب طرح جي هورا کورا ، بيچني ۽ ڊپ اچي ورايس، هيڏانهن هوڏانهن وائڙن جيا نهاريندي هٻڪندي هوء گھر اندر داخل ٿي. هوء سوچي رهي هئي ته ڀلا ايڏي شاندار گھر ۾ رهڻ وارن جو اسان سان ڪهڙو جوڙ جُڙِي سگھي ٿو ڪاٿي اسان هتي اچڻ جي غلطي ته نه ڪئي آهي. اهو سوچيندي اندر ۾ ڪئي وسوسا ۽ انديشا کڻي هوء اڳتي وڌندي رهي. کين ايندو ڏسي زرتاج جي ماء آمنه اڳتي وڌي خوشدليء سان سندن آدرڀاءُ ڪيو ته هن جي هٻڪ به ڪي قدر گھٽ ٿي. زرتاج به اچي ساڻس احترام سان ملي ۽ پوءِ اندر هلي وئي ، کيس ڄاڻ هئي ته هو ڪهڙي مقصد سان آيا آهن.
حسنه جيتوڻيڪ سادي لباس ۾ ملبوس هئي، پر هُن جي ڳالهائڻ ٻولهائن جي انداز ۾ تدبر ۽ شائستگي بکي رهي هئي . اياز آمنه کي ٻڌايو ته هوء هتي هڪ مقامي سرڪاري هاء اسڪول ۾ ٽيچر آهي.
آمنه به حيران هئي ته اياز هن کان اڳ۾ ڪڏهن به ماء کي سندن گھر وٺي ڪونه آيو هو ۽ نه ڪڏهن کين پنهنجي گھر اچڻ جو چيو هئائين ته پوءِ اچانڪ ائين........ بهر حال آمنه کين ويهڻ جي آڇ ڪئي . احسان احمد جيڪو ڪجھ پَر ڀرو هڪ آرام ڪرسيء تي ويٺو ڪو رسالو پڙهي رهيو هو. ان سان اياز جي دعا سلام ٿي. اياز ئي سندن حيرانگي دور ڪندي چيو،
”آنٽي! مون يونيورسٽيء کان واپسي تي زرتاج کي ٻڌايو هو ته مان امان کي وٺي ايندس، مون سمجھيو هن توهان سان ڳالهه ڪئي هوندي، پر لڳي ٿو هُن کان خيال لهي ويو، بهرحال مان ائين بنا ٻڌائڻ جي اچڻ لاءِ معذرت خواه آهيان. “
”پُٽ ڪا ڳالهه ناهي ، هي توهان جو پنهنجو گھر آهي. ٿي سگھي ٿو زرتاج جي ذهن مان نڪري ويو هجي، خير ڀلي آيا جيء آيا. “
آمنه ملازمه کي سڏي چانهه لاءِ چيو، ان دوران حسنه به پاڻ کي ڳالهه اڳتي وڌائڻ لاءِ تيار ڪري ورتو هو.
”ڀيڻ! اصل ۾ زرتاج ڌيء هڪ ٻه دفعه اسان جي گھر آئي آهي، توهان جي نياڻي ڏاڍي سُلڇڻي ۽ پياري آهي، مونکي هوء تمام گھڻي پسند آهي. “
احسان احمد به رسالو هڪ طرف رکي هنن جي ڳالهين ۾ شامل ٿي ويو. هو اياز جي ماء جو عنديو( مقصد ) ڪنهن حد تائين سمجھي ويو هو.
”ڀيڻ! توهان جو اياز به نهايت شريف، سمجھدار، بردبار ۽ هونهار ڇوڪرو اهي، هن جو پڙهائيء ۾ شآندار رڪارڊ ڏسي مونکي لڳندو آهي ته کيس سي ايس ايس ڪرڻ گھرجي. “
احسان احمد جي اهڙي حوصلا افزا ڳالهه ٻڌي حسنه دل ئي دل ۾ اطمينان محسوس ڪيو ۽ ڳالهه اڳڀري ڪرڻ خاطر چوڻ لڳي،
”بس ادا! اسان جو فرض هو ته ٻارن جي سٺي تربيت ڪيون کين تعليم جي زيور سان آراسته ڪيون، اسان پنهنجي فرضن کي نباهڻ جي جيء جانِ سان ڪوشش ڪئي ، هاڻي سندن مرضي ، پنهنجي آئيندي لاءِ جيڪو بهتر سمجھن اهو ڪن. “
ماء جي ڳالهه ٻڌي اياز چوڻ لڳو،
”انڪل ! في الحال ته مون هڪ جاب لاءِ اپلاءِ ڪيو آهي، ڪميشن ۾ ليڪچرر شپ جون جايون آيون هيون بس جلد انٽرويو ٿيڻا آهن ڇوته اهي پوسٽون منهنجي آخري سيميسٽر وقت اعلان ٿيون هيون ۽ گذريل سيمسٽر جي بنياد تي ئي اپلاءِ ڪيو هيم. چاهيان ٿو ته ڪجھ سيٽل ٿي پوءِ اڳتي لاءِ سوچيندس، ته آئينده لاءِ ڪجھ ڪرڻ گھرجي يا ان تي ئي اڪتفا ڪجي.“
ان وقت ملازمه سان گڏ زرتاج به چانهه وغيره کڻائي اندر آئي، ملازمه ميز تي چانهه لڳائي ته زرتاج به ماء جي ڀرسان صوفي تي اچي ويٺي ۽ ڇانهه ٺاهي سڀني جي آڏو رکي. چانهه پئندي حسنه پنهنجي اچڻ جو سبب واضع انداز ۾ پيش ڪيو،
”ڀيڻ! مان توهان جي زرتاج کي پنهنجي ڌيء...... منهنجو مطلب آهي، پنهنجي گھر جي راڻي بنائڻ چاهيان ٿي. “
اهو ٻڌي زرتاج شرمائجي اٿڻ لڳي ته آمنه کيس ٻانهه کان جھلي ويهاريندي چيو،
”ڪيڏانهن پئي وڃين، اسان توهان ۾ ۽ توهان جي ڀائرن ۾ ڪڏهن به ڪو فرق ناهي ڪيو،. تون هڪ پڙهيل لکيل ۽ سمجھدار ڇوڪري آهين، توکي اسان جي سامهون پنهنجي زندگي جي متعلق فيصلو ڪرڻو آهي . ٻڌاء اياز جي باري ۾ تنهنجي ڪهڙي راءِ آهي. ڏٺل وائٺل پَرکيل پوتل ڇوڪرو آهي، تنهنجي پاپا کي به پسند آهي. وڌيڪ جيڪا تنهنجي مرضي هوندي اسان ان مطابق فيصلو ڪنداسين.“
زرتاج شرمائيندي جواب ڏنو ته جيڪڏهن هنن کي پسند آهي ته پوءِ کيس به ....ايترو چئي هوء خاموش ٿي وئي، سندس چهري جي رنگت حياء وچان ڳاڙهي ٿي وئي هئي، اياز چور نظرن سان هن جي چهري جي حياء آميز تاثرات کي محسوس ڪندي دل ئي دل ۾ گد گد ٿي رهيو هو، هن جي من جي مراد جو پوري ٿيڻ واري هئي.
آمنه سندس هاڪاري جواب ٻڌي خوشي مان اُٿي ۽ آمنه کي ڀاڪر پائي ملي ته اياز به اٿي احسان صاحب جا پير ڇهيا. پوءِ آندل مٺائي هڪ ٻئي کي کارائي ۽ حسنه آندل چُنريء جو رئو زرتاج کي اوڍايو. اهڙي طرح هنن جو رشتو طئي ٿي ويو .
اهو ٻڌي غزل کان رهيو نه ٿيو، وچ ۾ دخل ڏيندي ،
”جيڪڏهن سڀ ڪجھ ائين آسانيء سان طئي ٿي ويو هو ته پوءِ هي سڀ ڪجھه ڇا آهي، ڇا اڳتي هلي اياز بي وفائي ڪئي. يا حالات بدلجي ويا.“
”نه اهڙو ڪجھ به نه ٿيو هو. بس بندي جي من ۾ هڪڙي ، رب جي فيصلن ۾ ڀلا ڪير ٿو دخل ڏئي سگھي .“
نائله ڳالهه جاري رکندي چيو . هوء به اڄ پڪو پهه ڪري آئي هئي ته جيستائين پوري ڪهاڻي غزل جي گوش گُذار نه ڪندي ، هتان ڪونه ويندي کيس به اڄ واندڪائي هئي.
”ها ته پوءِ ڇا ٿيو ،“
غزل ڳالهه اڳتي وڌائڻ لاءِ چيو .
”اياز ۽ سندس ماء، آمنه وارن وٽان ٿي مٺائي کڻي سڌو مما جي سهيلي آنٽي شمع جي گھر آيا ، شمع آنٽي هنن جي پري جي عزيز آهي ۽ آمنه آنٽي جي بلڪل ڀر واري بنگلي ۾ رهندي آهي.
حسنه مٺائي ڏيندي کين ٻڌايو ته هو احسان صاحب وارن وٽان، اياز جي ڳالهه پڪي ڪري آيا آهن .
اهو ٻڌي آنٽي جي گھر واري جنيد انڪل چيو ته،
”ماڻهو ته تمام سُٺا آهن، پر سندن وڏو پُٽ عمران تمام ڏنگو۽ گھَمنڊي آهي، هُن کي وڏو ماڻهو هجڻ جو تمام گھڻو ڪامپليڪس آهي. هو ڪنهن کي به خاطر ۾ ناهي آڻيندو.“
جُنيد جي اهڙي ڳالهه ٻڌي حسنه کي تشويش ٿيڻ لڳي . ماء جو لٿل منهن ڏسي اياز ماء کي آٿت ڏيڻ لڳو ،
”ڀائو توهان بلڪل بجا پيا چئو ، منهنجو ڪافي وقت کان چاچا احسان وارن جي گھر اچڻ وڃڻ آهي، گھر ۾ سڀ ماڻهو مونکي ڀائيندا گھرندا آهن ليڪن ڀائو عمران جو رويو مونسان ڪڏهن به درست ناهي رهيو ۽ اها ڳالهه سڀني گھر وارن کي چڱي ريت معلوم آهي، اهو انديشو مون زرتاج آڏو ظاهر به ڪيو هو، پر هن مونکي اطمينان ڏياريو هو ته هوء پنهنجي ذاتي زندگيء ۾ ڪنهنجو به عمل دخل پسند ناهي ڪندي . “
جنيد به هن کي دلداري ڏيندي چوڻ لڳو ،
”توهان ڳڻتي نه ڪيو ، احسان صاحب وارا تمام روشن خيال آهن، ضرور سوچي سمجھي فيصلو ڪيو هوندن. توهان به جلد ڪنهن نوڪريء سان لڳو، جيئن پنهنجي گھر داري خوش اسلوبيء سان نڀائي سگھو .
”بس ابا! ڪوشش ۾ لڳو پيو آهي ، جيئن ڪا نوڪري ملي ٿي ته شادي ڪرڻ ۾ دير نه ڪبي، ڪميشن جي انٽرويو جو ليٽر به پهتل اٿس، هن ئي هفتي خير سان انٽرويو اٿس بس دعا ڪجو ته ڪامياب ٿئي.“
غزل وري بيتابي سان پڇڻ لڳي،
”ته پوءِ ڇا ٿيو. شمع آنٽي وڌيڪ ڇا ٻڌايو. نائله غزل جي اهڙي بيتابي ۽ تجسس کي محسوس ڪندي پنهنجي ڳالهه جاري رکي.“
”آنٽيء ٻڌايو ته جيئن ته زرتاج جي فيملي ڪافي روشن خيال ۽ ايڊوانس هئي، ڳالهه پڪي ٿيڻ کان پوءِ اياز ۽ زرتاج آزاديء سان هڪ ٻئي سان ملندا هئا، مٿن ڪابه روڪ ٽوڪ ڪونه هئي . ليڪن هنن ڪڏهن به پنهنجي گھر وارن جي اعتماد کي ڇيهو پهچائڻ جي ڪوشش نه ڪئي ۽ نه وري ڪي حدون اورانگھيون. ڪجھ وقت کان پوءِ اياز کي هڪ ڪاليج ۾ ليڪچررشپ ملي وئي، ته هنن شاديء جي تياري شروع ڪري ڇڏي. مون توهان کي ٻڌايو ته آنٽي ۽ زرتاج جي گھرن جي وچ ۾ صرف هڪ ڀِتِ آهي هڪ ڏينهن شام جو وقت هئو، ته زرتاج جي گھران زور زور سان ڳالهائڻ جا آواز اچن لڳا، ڄڻ ڪو جھڳڙو ٿيندو هجي آنٽي شمع تجسس وچان پنهنجي ڌيء کي اوڏانهن اماڻيو جيڪا زرتاج جي ننڍي ڀيڻ جي سهيلي آهي. ان واپس اچي ٻڌايو ته عمران جيڪو هڪ وفاقي اداري ۾ ٻئي صوبي ۾ نوڪري ڪندو هو ۽ ڪافي عرصي کانپوءِ گھر آيو هو. اياز ۽ زرتاج جي شادي طئي ٿيڻ جو ٻڌي هو سخت طيش ۾ اچي ويو هو . هن چيو پئي ته هن جي صلاح جي بغير اهو رشتو ڪيئن طيء ڪيو ويو. نه صرف ايترو پر شادي جي تاريخ به مقرر ڪري ڇڏي ۽ کيس ٻڌائڻ به ضروري نه سمجھيو. ان تي احسان صاحب کيس گھڻوئي سمجھايو پئي ته اياز، گذريل ٻن ٽن سالن کا سندن گھر ايندڙ ويندڙ آهي هو ڏٺل وائٺل نهايت شريف ۽ سلجھيل ڇوڪرو آهي، ۽ سڀ کان وڏي ڳالهه ته زرتاج ۽ هو هڪ ٻئي کي پسند ڪن ٿا، ان کان وڌيڪ ٻي ڪهڙي ڳالهه کين ڏسڻ کپندي هئي. هوء هڪ پڙهيل لکيل فيملي آهي، هن جي ماء هاء اسڪول۾ ٽيچر آهي. “
اهو ٻڌي عمران نهايت ڪروڌ ڀرئي لهجي ۾ چوڻ لڳو،
”هنن جو گھر گھاٽ ڏسڻ جي به توهان کي توفيق نه ٿي، بس هو ماء سان گڏ آيو ته رشتو طئي ڪري ڇڏيوَ.......... ڪير آهن ڪهڙو خاندان آهي.... ان جي ڪنهن کي ڪا خبر ناهي. رشتا ناتا خاندان ڏسي جوڙبا آهن بس ڇوڪري ڇوڪريء هڪ ٻئي کي پسند ڪيو ته شادي طئي ٿي وئي اهو آهي توهانجو رشتن جوڙڻ جو معيار. نه آڳي ڏسڻي آ نه پيڇي، بس طئي ٿي ويو رشتو. “
آمنه پُٽ کي ٿڌو ڪرڻ خاطر وڌي وڃي هُن جا ٻئي هٿ پنهنجي هٿن ۾ جھليا ۽ کاڏي تي هٿ رکي نرم لهجي ۾ کيس سمجھائڻ لڳي، ته هو ٻئي پڙهيل لکيل ۽ سمجھدار آهن، هڪ ٻئي کي تمام گھڻو پسند ڪن ٿا زندگي کين هڪ ٻئي سان گذارڻي آهي ته پوءِ گھر گھاٽ جي ڪهڙي اهميت باقي رهي ٿي، جيون گھارڻ لاءِ هڪ ٻئي جو ساٿ هجڻ ئي ڪافي هجي ٿو . پوءِ به اياز کي ڪاليج ۾ نوڪري ملي آهي . اڳتي سي ايس ايس ڪرڻ جو ارادو اٿس.“
هو ماءُ جا هٿ پري ڪندي نهايت ڪاوڙ ۽ رُکائي سان چوڻ لڳو
”ته ڇا ٿي پيو، رشتا ڇوڪري ڇوڪريء جا نه پر خانداني پس منظر کي آڏو رکي جوڙبا آهن، آخر دنيا داري به ته ڏسڻي پوي ٿي. صرف اهو نه پر توهان ته رشتو طئي ٿيندي ئي کين ايڏي آزادي ڏئي ڇڏي آهي جو هو اڪيلا وتن ٿا حيدرآباد ۾ شاپنگ ڪندا.“
احسان صاحب کي پُٽ تي ڪاوڙ ته ڏاڍي پئي آئي، ليڪن جوان اولاد جي جذباتي پڻي جي کيس چڱي ريت ڄاڻ هئي، ان ڪري برداشت ۽ تحمل کان ڪم وٺندي انتهائي نرم لهجي ۾ کيس سمجھائڻ لڳو،
”پُٽ ! ٿڌو ٿي، اسان پنهنجي نياڻيء جي اهڙي تربيت ناهي ڪئي، جو هوء پنهنجون حدون اورانگھي سگھي. هونئن به ڪجھ ئي ڏينهن جي ڳالهه آهي، پوءِ ته هو جيون ساٿي بنجي ويندا.“
آخر ماء پيء جي گھڻو سمجھائڻ کان پوءِ هن پنهنجي هوڏ تان لهندي لهندي به هڪ شرط رکي ئي ڇڏيو ته هو پهرين هنن جي متعلق مڪمل ڄاڻ لهندو، جيڪڏهن کيس ڳالهه سمجھه ۾ آئي ته واه نه ته هو اهوسنڱ ٿيڻ نه ڏيندو.
آمنه سندس ڳالهه کي مانُ ڏيندي چيو،
”مونکي ته ڪا گھٽتائي ڏسڻ ۾ ڪونه ٿي اچي، پر تون چئين ٿو ته ڀلي پنهنجواطمينان ڪري وٺجانء ڪٿان به معلوم ڪري سڄي ڄاڻ وٺي سگھين ٿو.“
اڃان اهو بحث هلي ئي رهيو هو ته عمران جو سيل فون وڄڻ لڳو، هن فون کڻي ڳالهايو، ٻئي طرف آفيس طرفان کيس ڪجھ ٻڌايو ويو جنهن کي ٻڌي سندس چهري تي فڪرمندي جا تاثرات ظاهر ٿيا، فون بند ڪري مٿي کي هٿ ڏئي ويهي رهيو ته احسان صاحب کانئس پڇيو، ته هو ڇو ايڏو ڳڻتي ۾ اچي ويو آهي.
”آفيس مان فون آئي هئي، اسلام آباد ۾ هڪ هفتي جي ٽريننگ آهي، صبحاڻي ئي وڃڻو پوندو، ان کان پوءِ مونکي هتي ميرپور خاص ۾ ئي پوسٽنگ ملي ويندي. “
ماڻس فڪر ڀرئي انداز ۾ چيو،
”پر ڏهن ڏينهن کان پوءِ زرتاج جي شادي آهي......... “
عمران ٽوڪ ڀرئي لهجي ۾ چوڻ لڳو،
”شايد توهان جي دعا پوري ٿي، هاڻي ته شادي واري ڏينهن ئي پهچڻ ٿيندو. ان ۾ به ڪا مصلحت هوندي، “
اهو چئي هوتيار ٿيڻ لاءِ پنهنجي ڪمري ڏانهن هليو ويو.
وقت گذرندي ويرم ئي ڪانه ٿي، ٻنهي طرفن کان شاديء جون تياريون زور شور سان هلي رهيون هيون، آخر اهو ڏينهن به اچي پهتو، ميندي جي رسم، ڳيچ ڳائڻ جون رسمون، هر طرف هُل هنگاما هئا، شادمانه هئا، ٻنهي طرف خوشيون ئي خوشيون وکريل هيون. شاديء واري ڏينهن کان هڪ ڏينهن اڳ۾ شام ڌاري عمران به اسلام آباد مان موٽي آيو هئو. هو هن سڄي معاملي ۾ ڪو بهرو وٺڻ جي بجاء، چپ چاپ پنهنجي ڪمري ۾ ليٽيو پيو هو، ۽ سوچي رهيو هو،
”هن ڪڏهن به اياز کي پسند نه ڪيو هو ۽ اڄ هو سندن گھر جو ناٺي بنجڻ وارو آهي، هو هن کي هن نئين رشتي ۽ حيثيت ۾ ڪيئن قبول ڪري سگھندو. پر هاڻي هو ڪري به ڇا ٿو سگھي، صبح جو کيس ڪراچي رپورٽ ڪرڻ لاءِ وڃڻو آهي، اتان موٽندي شام ٿي ويندي، پوءِ ڀلا هو ڪيئن جاچ پڙتال ڪري سگھندو، انهن ئي سوچن دوران کيس ننڊ کڄي وئي.
ٻئي طرف زرتاج تمام گھڻي خوش هئي، هوء شروع کان ئي اياز .کي چاهيندي هئي، اڄ سندس اها آرزو پوري ٿيڻ واري هئي، باقي اڄوڪو ڏينهن، پوءِ هوء ۽ اياز هميشه لاءِ هڪ ٿي ويندا ۽ ڪير به کين جدا ڪري نه سگھندو، اهڙا ڪئي ارمان ڪئي آرزوئون اندر ۾ سانڍيو هوء ان گھڙيء جو شدت سان انتظار ڪري رهي هئي.
ٻئي ڏينهن صبح ساڻ عمران ته ڪراچي هليو ويو. احسان صاحب نوڪرن چاڪرن سميت بنگلي جي لان تي شاميانه لڳرائي، شاديء جي تيارين ۾ مصروف لڳو پيو هو. هنن ڄڃ جي آمد جو سمورو انتظام بنگلي جي لان ۾ ئي ڪيو هو، پارٽيشن لڳرائي عورتن ۽ مردن لاءِ جدا جدا انتظام ڪيو ويو هو. شام ٿيندي ئي تياريون عروج تي پهچي ويون. بيوٽي پارلر تان آيل ڇوڪريون زرتاج کي سنواري رهيون هيون، هوء آتشي گلابي زرق برق وڳي ۾ ڏاڍي سهڻي من موهڻي پئي لڳي، گلابي رنگ تي گھرو ميڪ اپ نقش نيڻن کي اجاگر ڪري رهيو هو. ٻاهر هر طرف رنگ برنگي لباس اوڍيل ڇوڪريون ۽ عورتون کل ڀوڳ ۾ مصروف هيڏانهن هوڏانهن پئي گھميون. اهي موقعا به عجيب هوندا آهن، شادي شده عورتون پنهنجي شاديء جا لمحا ياد ڪندي عجيب قسم جي سرشاري محسوس ڪنديون آهن ته ڪنواريون سيني ۾ ڪئي قسم جا ارمان ڪئي آرزوئون سانڍيو تصور ئي تصور ۾ پاڻ کي ڪنوار جي روپ ۾ پَسي دل ۾ عجيب ڪتڪتايون محسوس ڪنديون آهن. هر عورت اهڙن موقعن تي خوب سينگارجڻ سنورجڻ جي ڪوشش ڪندي نظر ايندي آهي. بس اهڙين ئي ڪيفيتن مان گذري رهيون هيون اتي شريڪ ناريون.
ان وقت دهلن شرناين جي وڄڻ جا آواز فضا ۾ گونجڻ لڳا، جيڪي ڄڃ جي پهچڻ جو سنديس ڏئي رهيا هئا. عورتون ۽ مرد ڄڃ جي استقبال لاءِ ٻاهر نڪري آيا، موڙ ٻڌل گھوٽ گلن سان سينگاريل گاڏيء مان ٻاهر نڪري آيو ته ان سان گڏ گاڏي ڊرائيو ڪندڙ اڌ وهي شخص ٻئي پاسي اچي کيس سهارو ڏنو. عمران دل نه چاهڻ باوجود موقعي جي نزاڪت کي سمجھندي پنهنجي ويجھن دوستن ۽ پيء سان گڏ سندن استقبال لاءِ پنڊال کان ٻاهر اچي بيٺو هو. هو اياز سان گڏ ايندڙ شخص کي ڏسي ٿورو حيران ٿيو هو ، پر ان وقت سڀئي پنڊال ۾ داخل ٿي ويا هئا . احسان صاحب گھوٽ کي پاڻ سان وٺي سندس لاءِ مخصوص ڪيل صوفي تي آڻِي ويهاريو ته ساڻ آيل اهوگاڏي ڊرائيو ڪندڙ شخص به صوفي تي ويهڻ جي ڪئي ته عمران تڪڙو تڪڙو صوفي ڏانهن وڌيو ۽ ان شخص کي ٻانهه کان جھلي اٿاريندي چوڻ لڳو،
”سچل چاچا ! تون اتي ڪاٿي پيو ويهڻ جي ڪرين، هي نشست ته گھوٽ، ان جي والد ۽ ويجھن عزيزن لاءِ آهي........ “
آواز تي سچل به غور سان عمران ڏانهن نهاريو ۽ تعجب مان چوڻ لڳو،
”عمران صاحب توهان هتي............ ! “
”ها سچل چاچا ، منهنجي ڀيڻ جي شادي آهي ته مان هتي نه هوندس ته ٻيو ڪٿي هوندس . “
اهو ٻڌي سچل حيران ٿيڻ کان وڌيڪ پريشان ٿي ويو،
” صاحب ! اهو چا پيا چئو، توهان اياز جي ڪنوار جا ڀاء آهيو......؟ “
” ها پر تون هتي ڪيئن....... ! “
” صاحب ! گھوٽ........ منهنجو مطلب آهي، اياز منهنجو پُٽ آهي. “
اهو ٻڌي عمران ذري گھٽ پنهنجا هوش ئي وڃائي ويٺو، ڪاوڙ ۽ ڪروڌ ڀرئي لهجي ۾ چوڻ لڳو،
”اهو ڇا پيو چوين سچل ! اياز ۽ تنهنجو پُٽ !“
انهي وقت احسان صاحب جنهن پُٽ کي زور زور سان ڪنهن سان ڳالهائيندي ٻڌو ته تڪڙو تڪڙو اوڏانهن وڌيو، عمران جو ڪاوڙ ۾ ڀريل منهن ڏسي هن جون ته وايون ئي بتال ٿي ويون ،
”عمران ڇا ٿيو آ تون ايڏو جذباتي ڇو پيو ٿين. “
”بابا مون توهان کي چيو هو نه، ته ڏسڻ وائسڻ کان سواء سڱ نه ڪيو..........هي سچل آهي........ منهنجي دوست احمد ڪمال جو ڊرائيور ۽ خدمتگار......نه بابا نه اهو ناممڪن آهي..... اها شادي ڪنهن به صورت ۾ ٿي نه ٿي سگھي. مان ان اصول جو قائل آهيان ته شاديون ۽ رشتا هميشه پنهنجي جوڙ جي ماڻهن سان جوڙجن، نه ڪي ڪنهن ايري غيري سان. مان هنن کي پنهنجو رشتيدار تسليم نه ٿو ڪري سگھان.“
سچل ويچارو چپ چاپ اهو سڀ ڪجھ ڏسي ۽ ٻڌي رهيو هو، هو هن سڄي صورتحال تي ششدر ٿي ويو هو.
احسان پُٽ کي سمجھائڻ جي حتي الامڪان ڪوشش ڪري رهيو هو ته هي وقت انهن ڳالهين جو ناهي، نياڻي جي قسمت ۾ جيڪو هو، سو ٿي ويو. ڇا ٿي پيو جو سچل ڊرائيور آهي. محنت مزدوري ڪري پنهنجي ۽ پنهنجي خاندان جي ڪفالت ڪري ٿو. هن انهيء ئي محنت مزدوريء مان پنهنجي اولاد کي اعلي تعليم ڏياري آهي، سندس پُٽ هڪ گزيٽيڊ ملازم آهي. پر عمران پنهنجي هٺ ۽ هوڏ تي قائم رهيو ته هو اهڙي بي جوڙ مائٽي جو ڪنهن به حالت ۾ قائل ناهي، توهان يا ته ڄڃ کي واپس موٽايو يا پنهنجي پُٽ جي زندگي تان هٿ کڻو. ائين چئي هن کيسي مان پستول ڪڍي کڻي پنهنجي لوندڙيء تي رکيو. ائين لڳي رهيو هو ڄڻ هن اها شادي نه ٿيڻ جو پهرين ئي پڪو پهه ڪري ڇڏيو هو ان ڪري ئي هو مڪمل تياري سان هو ته قدرت به کڻي کيس بهانو مهيا ڪيو، ان سڄي ڊرامي کي اياز پنهنجي موڙن جي اندارن ڏسي رهيو هيو. آخر هن جي سهپ جواب ڏئي وئي، پنهنجي جاء تان اُٿيو، موڙ لاهي ڦٽا ڪيائين ۽ سندن ويجھو اچي چوڻ لڳو،
”اهو سڀ ڪرڻ جي ڪابه ضرورت ڪونهي، مونکي به اهڙي نيچ سوچ رکندڙ ۽ ڪم ظرف ماڻهن سان رشتو جوڙڻ جو ڪو شوق ڪونهي، مان پنهنجي عظيم پيء، جنهن اسان لاءِ سڀ ڪجھ ڪيو، ان کي ڪنهن به حالت ۾ گھٽ ڪري يا ان جي مانَ ۾ گھٽتائي ڪرائي اها شادي ڪرڻ جو روادار ناهيان. توهان کي توهان جي ڀيڻ ۽ اعلي خاندان مبارڪ........ مردن لاءِ ڪنوارون کوڙ........ پيء کان مٿي ڪير به ڪونهي، مان پنهنجي ماءُ پيء تي فخر ٿو ڪيان هوپنهنجي زندگي جنهن سچائي ۽ ايمانداري سان گذاري ، محنت مزدوري ڪري جنهن رتبي تي مونکي آندو آ، انهن کي مان ائين بي عزت ڪري پنهنجي جذباتي خواهشن کي ڪنهن به صورت ۾ پورو ڪرڻ جو قطعي روادار ناهيان.اڳتي وڌي پيء کي ٻانهه کان جھلي،
بابا هلو.......... مان هڪ منٽ به اهڙي جاء تي ترسڻ نه ٿو چاهيان، جتي منهنجي پيء کي حقير سمجهيو وڃي ۽ حقارت جي نگاه سان ڏٺو وڃي.“
ائين چئي هو اڳتي وڌيو ته سچل پاڻ سان گڏ آيل سڀني مهمانن کي هٿ ٻڌي معافي گھري ۽ احسان صاحب سان مخاطب ٿيو،
”احسان صاحب ! مان معافي طلبگار آهيان، مونکي اها قطعي ڄاڻ
ڪونه هئي ته منهنجي گھرواريء ۽ پُٽ توهان سان سڱابندي ڪئي آهي، عزت افزائي لاءِ مهرباني.“
ڄڃ واپس ٿي ته پنڊال ۾ عجيب افراتفري مچي وئي. عورتن تائين به اهي خبرون پهچي ويون هيون. هنن جي ته ارمانن تي ڄڻ وڄ ڪري هئي، هنن ۾ هڪ ٻئي سان سسُ پُس ۽ اشارن ۾ ڳالهيون ٿيڻ لڳيون ته اخر اهڙو ڇا ٿيو هوندو جو ڄڃ اڃان پهتي ئي مس ته موٽي وئي. ان وقت آمنه اچي سڀني سان معذرت ڪئي. ته سڀني پنهنجا برقعا چادرون سنڀاليون ۽ منهن ڀيلا ڪنديون هليون ويون.
غزل انتهائي انهماڪ (غور) سان نائله جون ڳالهيون ٻڌي رهي هئي، جو کيس چانهه جي ٺري وڃڻ جو به هوش نه هو. هن جي چهري جا تاثرات ڏسڻ وٽان هئا. هوء سوچي رهي هئي ته منزل ايترو ويجھو اچي ائين پري ٿي ويندي آهي، خواب ائين به ڀورا ڀورا ٿي ويندا آهن. انسان جي وس ۾ ڪجھ به ناهي، هو ڪهڙي به تدبير ڪري، تقدير جڏهن پنهنجو وار ڪرڻ تي ايندي آهي، ته پوءِ انسان جي هر ڪوشش هر سعي ائين رائگان ٿي ويندي آهي. زرتاج ويچاري........... ! خوشيون ٻه چار قدمن جي مفاصلي تي هيون، ۽ جڏهن کيس خبر پئي هوندي ته هن جي پنهنجن ئي هن کان زندگي جي هر خوشي هر مسرت ائين پنهنجي اَنا ۽ هٺ جي اڏيء تي ٻل چاڙهي ڇڏي ته هوء ڪيئن نه ڀَڳي ڀُري هوندي. خدا اهڙا نصيب ڪنهن جا نه ڪري.
نائله غزل کي ائين سوچن ۾ غرق ڏسي بيڊ تان اُٿي ۽ چانهه جا برتن کڻڻ لڳي.
”آنڻي آپ کي چائي تو بلکل ڻهنڊي هوگئي ، مين دوسري بنا کر لاتي هون.“
”نهين رهني دو مين ويسي بهي زياده گرم نهين پيتي. “
ائين چئي بي دليو هڪ ئي ڍُڪ ۾ ڪوپ خالي ڪري اٿي سامان رڌڻي ۾ رکي آئي. بيڊ تي ويهندي پڇڻ لڳي،
”جب زرتاج کو معلوم هوا هوگا که اس کي خوشيان آتي آتي دروازي سي هي لوٽ گئي هين تو وه تو اس صدمي سي پاگل هو گئي هوگي، اپني ضدي اور خودسر طبعيت کي وجه سي چيخي چِلائي هوگي، هنگامه کهڙا کر ديا هوگا.“
”نهين ايسا کچهه نهين هوا تها، شمع آنڻي بتا رهي تهين که،
”زرتاج بنگلي جي آخري ڪناري واري ڪمري ۾ سينگاريل سنواريل ڪنوار جي روپ ۾ ويٺي هئي، جيڏيون سرتيون ساڻس ڀوڳ چرچا ڪري رهيون هيون، جن کي ٻڌي هوء دل ئي دل ۾ ڪئي ارمان ڪئي آرزوئون لڪايو لبن تي شرمايل مرڪ سجايو خوشين سان سرشار ڪنڌ نمايو ويٺي هئي. هن کي ٻاهر جي سڄي لقاء متعلق ڪابه سُڌ ڪانه هئي، البته دهلن شرناين جا آواز اچڻ بند ٿي ويا هئا. ان وقت آمنه ڪمري ۾ داخل ٿي، ڌيء کي خوشيء ۾ سرشار ڏسي هن جي دل ٻڏڻ لڳي، ڄڻ ڪنهن تيز ڌار خنجر سندس سيني ۾ ٽنبي ڇڏيو هجي. هن کي سمجھ ۾ نه پئي آيو ته کيس ڪيئن ٻڌائي ته سندس پنهنجي ئي ڀاءُ پنهنجي ضد ۽ وڏائي ۾ پنهنجو پاڻ مارڻ جي ڌمڪي ڏئي هن جي ارمانن جو خون ڪري ڇڏيو آهي،هن جي دنيا اجاڙي برباد ڪري ڇڏي آهي. هوء اڃان انهي ٻڏ تر ۾ هئي ته سندس ننڍي ڌيء ايوا اندر آئي ۽ ايندي ئي ڀيڻ کي ڀاڪر پائي زاروقطار روئڻ لڳي. زرتاج هن جي اهڙي حالت ڏسي حيران ٿي وئي، هي ايوا کي آخر اچانڪ ڇا ٿي ويو، ماء ڏانهن نهاريائين، جنهن جي چهري تي عجيب ويچارگي ڏک ۽ پيڙا ڏسي هن جي اندر ۾ وڍ پوڻ لڳا،
”ڇا ٿيو آ، هي ائين ڇو پريشان آهن؟ “
ايوا کي ماڻس گھڻوئي اشارن ۾ خاموش رهڻ لاءِ سمجھائڻ جي ڪوشش ڪئي پر ايوا ماء جي اشارن ڏي ڪو ڌيان نه ڏنو ۽ روئندي روئندي ٻڌائڻ لڳي،
”آپا! ڄڃ موٽي وئي، ڀائو عمران توهان جي شادي ڀائو اياز سان ڪرائڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. “
اڃان هن ايترو ئي مَس چيو هو ته زرتاج جي منهن جو رنگ ڦڪو پئجي ويو ۽ بجاء روئڻ جي ڀيڻ کي پاڻ کان پري ڪري، غش کائي پلنگ تي ڪري پئي. ۽ پوءِ کيس ڪو هوش نه رهيو.
آمنه ڊوڙندي ٻاهر آئي ۽ مڙس کي سڏرائي سڄي صورتحال کان آگاه ڪيائين، جنهن ملازم موڪلي ڊاڪٽر کي سڏائي ورتو. ڊاڪٽر سڄي ڳالهه ٻڌي چيو ته هن کي وڏو صدمو رسيو آهي مان سڪون آور سئي هڻان ٿو. پر خيال رهي ته هوء جڏهن هوش ۾ اچي ته ڪير به ساڻس اُن اڻ وڻندڙ واقعي جو ذڪر نه ڪري.
ڊاڪٽر سُئي هنئين ۽ ڪجھ دوائون لکيون ۽ واپس هليو ويو.
سڀئي ڪمري مان ٻاهر نڪري ويا صرف آمنه سندس ڀرسان ويهي هَنجون هاريندي رهي.۽ سوچيندي رهي ته سندس نياڻي جي خوشين جو قاتل ڪو ٻيو نه هُن جو پنهنجو ئي ڀاءُ آهي، هن کي ذرو به احساس نه ٿيو ته نياڻيء جي ڄڃ هڪ دفعو در تان موٽي وڃي ته نه رڳو خاندان جي عزت تي هميشه جو داغ لڳي ويندو پر، سندس ڀيڻ زنده درغور ٿي ويندي. عمران جيڪڏهن منهنجي ڌيء کي ڪجھ ٿي ويو ته مان ڪڏهن به توکي بخش نه ڪنديس.
اها ڀيانڪ رات آمنه اکين ۾ ڪاٽي هئي. ننڊ هن کان رُسي وئي هئي، پنهنجي نياڻيء جي ارمانن ۽ آرزوئن جي خون تي سندس دل رت جا ڳوڙها ڳاڙي رهي هئي. کيس ڪنهن پل چين نه پئي آيو. خدا، خدا ڪري صبح ٿيو ته ايوا اکيون مهٽيندي ڪمري ۾ داخل ٿي، اها اڃان ڪجھ چوڻ واري هئي ته هن لبن تي آڱر رکي کيس چپ رهڻ جي لاءِ چيو. هوء چپ چاپ ڀر ۾ پيل صوفي تي اچي ويٺي، ان وقت زرتاج اکيون کوليون. ٻنهي ماء ڀيڻ ڏانهن اجنبي نگاهن سان نهاريو ۽ خاموشيء سان اُٿي ويٺي، هيڏانهن هوڏانهن نهارڻ جي بجاء سامهون واري ديوار کي هڪ ٽڪ تڪيندي رهي. مٿس سڪتي واري ڪيفيت طاري هئي. آمنه هن جي اهڙي حالت ڏسي نير وهائيندي ڪمري کان ٻاهر نڪري وئي.
ڪئي ڏينهن گذري ويا، ليڪن زرتاج جي ذهني ڪيفيت م ڪو سڌارو نه آيو. بس هوء چپ چاپ يا ته سامهون ڀت کي تڪيندي رهندي هئي يا خلائن ۾ ڪجھ تلاش ڪرڻ جي ڪوشس ڪندي رهندي هئي. هوء هڪ زنده لاش بنجي وئي هئي. جنهن کي نه ڪنهن خوشيء سان سروڪار هو ۽ نه کيس اها ڄاڻ پئي ٿي ته ڏک ۽ غم ڇا ٿيندا آهن. هر ماڻهو کي اجنبي نگاهن سان نهاري وري خلائن ۾ گُم ٿي ويندي هئي. پاڻي يا سوپ وغيره ڪنهن مهل ماڻس ته ڪنهن مهل ڀيڻس زوري پيارينديون هيون. عمران ان واقعي کان پوءِ واپس پنهنجي نوڪريء تي هليو ويو هو. پڻس ايترو ته شرمسار هو جو هو ساڻس نظرون ملائڻ جي پاڻ ۾ همٿ نه پيو ساري سگھي.ان ڪري هو هن جي ڪمري ۾ وڃڻ کان ڪيٻائيندو هو، ها البته، جڏهن هوء سڪون آور دوائن جي اثر هيٺ آرام ۾ هوندي هئي ته گھڙي ساعت لاءِ اچي کيس ڏسي ويندو هو. لاڏن ڪوڏن سان پاليل پنهنجي نياڻي جي دُکن جو ذميدار هو پاڻ کي سمجھندو هو، هو همت ڪري ها ته اڄ سندس نياڻي ائين دنيا جهان کان بي نياز اکين ۾ ڪئي اجڙيل جهان وسائي ائين جئري لاش جيان نه بنجي وڃي ها.