امتحان جو فارم
بينڪ مينيجر صديق هڪٻئي پويان ٿيندڙ سوالن جو تحمل سان جواب ڏيندي چيو تہ، ”سائين محمد علي آئون هن ڪاليج جو پراڻو شاگرد رهي چڪو آهيان، ويھہ سال اڳ آئون هتي پڙهندو هئس“ پرنسپل پنھنجي خوشيءَ جو اظهار ڪيو ۽ چوڻ لڳو تہ، ”تمام سٺو توهان هن ڪاليج مان تعليم حاصل ڪئي ۽ اڄ ماشاءَاللھ هڪ سرڪاري آفيسر آهيو، مون کي توهان سان ملي دلي خوشي محسوس ٿي رهي آهي، تہ هن ڪاليج جا محنتي شاگرد اڄ اوج تي رسيل آهن“. پٽيوالي کي چانھن آڻڻ جو چئي پرنسپل ٻہ ٽي ڇوڪرن جون درخواستون ڏٺيون ۽ پوءِ داخلا واري ڪلارڪ کي گهرائي کيس داخلا فارم آڻڻ لاءِ چيائين کيس صديق صاحب ٻڌائي چڪو هو تہ هو پٽ جي داخلا جي سلسلي جي ڪري آيو آهي.
ڪلارڪ امين جڏهن فارم کڻي آيو تڏهن پرنسپل وري صديق ڏي متوجھہ ٿيو ۽ ڪلارڪ کي چيائين ”صاحب کي فارم سان گڏ جيڪي ڪاغذ لڳن تہ اهي ٻڌائج“ ڪلارڪ اها لسٽ بہ کڻي آيو هو. ٿوريءَ دير کانپوءِ صديق مينيجر ۽ پرنسپل پاڻ ۾ سليمان صاحب جي وفات جي ذڪر تي اچي ويا.
صديق پنھنجي استاد سليمان جون ڳالھيون ڪرڻ لڳو تہ ڪيئن تہ هو کين پڙهائيءَ ڏي راغب ڪندڙ ۽ انعامي مقابلا ڪرائي وڌيڪ اڳيان وڌڻ جو شوق ڏياريندو هو. ٿوري دير کانپوءِ سوچيندي چيائين محمد علي صاحب سر سليمان جو هڪ قرض مون ڏي آهي. پرنسپل اوچتو ڇرڪي ڏانھس ڏٺو ۽ پڇيائين، ”سائين ڪھڙو قرض؟“ ”قرض ان ريت آهي تہ جڏهن آئون پڙهندو هئس انھن ڏينھن ۾ منھنجي والد جي مالي حيثيت تمام گهٽ هئڻ ڪري اسين انتھائي غربت جو شڪار هئاسين. منھنجو بابا مزوري ڪري وڏيءَ مشڪل سان گهر جو خرچ پورو ڪندو هو، جنھن ڏينھن امتحان جو فارم جمع پئي ٿيو، ڪل فيس ٻارهن روپين ۾ مون وٽ پئسا گهٽ هئا، ان ڪري آئون فارم ڀري نٿي سگهيس. آخري تاريخ اچي وئي“ اهو چئي هن ساهي کنئي، ” پوءِ ڇا ٿيو؟“ محمد علي پرنسپال سڄي ڳالھہ ڌيان سان ٻڌندي پڇيو، ”پرنسپال صاحب! اهو مون تي سائين سلمان جو ايڏو وڏو ٿورو آهي جو آئون لاهي ئي نٿو سگهان، هن مون کان سڄي خبر چار ورتي منهجي اکين ۾ ڳوڙها ڏسي چيائين، ”خير آهي بابا! زندگيءَ ۾ اهڙيون ڳالھيون ٿينديون آهن جو ان دل ڪو نہ هاريندا آهن. تون سمجهہ تنھنجو فارم ڀرجي ويو. هن پنھنجي کيسي مان پئسا ڪڍي پورا ڪري مون کي فارم صحيح ڪري ڏنو ۽ چيائين وڃي ڪلارڪ وٽ جمع ڪرائي جڏهن پئسا ٿين تڏهن واپس ڪجانءِ.“
”آئون سندن تمام گهڻو احسانمند آهيان سائين جوانيءَ جي عمر هئي امتحان ڏنم پاس بہ ٿيس پر سر سليمان کي قرض واپس ڪرڻ وسري ويس، هاڻي جڏهن مون وٽ پئسا آهن تڏهن منھنجو محسن موجود ڪونھي ڇا سندس گهر مان ڪير هتي آهي تہ آئون اهو قرض ڪنھن طرح لاهيان“ پرنسپال کيس نھڪر ڪندي وراڻيو، ”هو هتي پري کان آيل هو سندس وفات کانپوءِ انھن جا ڪٽنب وارا پنھنجي ڳوٺ ڏي هليا ويا“. کيس جواب ڏيندي محمد علي صاحب سوچڻ لڳو تہ اسٽاف کين، ڪيترو تہ سليمان جي خلاف ڀڙڪائيندو هو هوُ تہ تمام نيڪ ماڻھو هو صديق جي ڳالھين مان تہ خبر پوي پئي هن تہ ڪيترن شاگردن سان ڀلائي ڪئي هئي. واقعي صحيح چوندا آهن تہ جيستائين ڪنھن ڪم جي اکين ڏٺي ۽ ڪنن ٻڌي تصديق نہ هجي تيستائين انھيءَ ماڻھوءَ جي باري ۾ غلط راءِ قائم نہ ڪجي اڃا انھن سوچن ۾ هو تہ پٽيوالي کين ڪنھن جي اچڻ جو اطلاع ڏنو. هُن اجازت ڏني، هڪ پوڙهو پيءُ پنھنجي شاگرد پٽ سان گڏ درخواست کڻي آيو، پرنسپال اها درخواست پڙهڻ کانپوءِ انڪار ۾ ڪنڌ ڌوڻيو ۽ شاگرد ۽ ان جي پيءُ ڏي نھاريندي چيائين تہ ”بابا! هيءُ پئسا توهان کي جمع ڪرائڻا پوندا. هيءُ ڪاليج جي فيس ڪانھي جنھن جي قسط ٿيئي هيءَ بورڊ جي في آهي، هر صورت ۾ پورا پئسا ڏيڻا پوندا. صديق سڄو لقاءُ اکين سان پئي ڏٺو، سمجهي ويو تہ اهو پوڙهو يقينن مزور ماڻھو آهي وٽس فيءَ لاءِ آهڙار ڪونھن.
صديق مينيجر ويندڙ پوڙهي کي آواز ڏنو ۽ چيائين، ”بابا! هي پئسا وٺ ۽ پنھنجي پٽ جو فارم ڀري ڇڏ“، ائين چوندي هن ٻٽون کولي هزار هزار جا نوٽ ڪڍي کيس ڏنا، پوڙهي جي اکين ۾ خوشي اچي وئي پر وري بہ چوڻ لڳو تہ، ”پٽ آئون تہ تو کي سڃاڻان ئي ڪونہ ۽ پئسا ڪيئن کڻان؟ پوءِ واپس ڪڏهن ۽ ڪٿي ڪندس؟“ صديق مُرڪي چيس، ”ڪا بہ واپسيءَ جي ضرورت ڪونھي، توهان بي فڪر ٿي فارم ڀريو. ”سندس مٺ ۾ زوريءَ پئسا ڏيندي پرنسپال صاحب ڏي مُڙي اکين ئي اکين ۾ کين آگاھہ ڪيائين تہ، ”مون سر سليمان جو قرض ڄڻ ادا ڪيو آهي ۽ منھنجي دل ۽ دماغ تي پيل سالن جو بوجهہ هاڻي هلڪو ٿي ويو.“