حافظ محمد بخش خاصخيلي
[/b]
1981-1-17
پياري لڪياري ڏانهن!
ربّ شال خوش رکئي. هيءُ غريب غريبي حال ۾ حال مست و خيال مست آهي. هر ڏينهن هيبت خان (مٺل حيدري) جنهن کي گرُو نانڪ وارن مان سمجهي اڄ ڀوڄسنگ جو لقب ڏنو اٿوَ، اهو ۽ مان گڏجي اوهانجي مسئلي تي سوچيندا آهيون. اڄ به ائين ئي ڪچهري لڳي پئي هئي، ته توهان جو قرب نامون پهتو ۽ هميشه وانگر سلام پڻ.
لَڪڌڻي! ڏاڍو شرمسار آهيان، ۽ معافي لائق به ناهيان بس .... ان راز جي ڪُل ٻروچ کي آهي. جو گهڻي ڪوشش هوندي به ملي نه سگهيس. اها به مهرباني جو خط ذريعي ملون پيا. اوهان مونکي هر خط ۾ ياد فرمايو آهي. جنهن لاءِ احسان آءٌ ته اهي ٿورا ڪڏهن به لاهي نه سگهندس. هونءَ به اسانجو بار اوهان ئي کنيو آهي. فقھ موجب اوهانجي ناني سائينءَ تي حشر جو بار آهي. ۽ هتان سنڌ ملڪ ۽ سنڌي قوم جو وري اوهان تي، تڏهن ته حضرت يوسف سائين واري پَر پوري ڪئي اٿو.
سنڌ جي مارئي به اها رسم ڀوڳي آهي. اُن جي نينهن نِيّر کي اجاري اڇو ڪيو. اميد ته هيءُ اوهانجو نينهن به هن نيِّر کي نِهوڙ ئيندو. نه ته ڇ لڪياري سيّد ڇ جيل يا ترا. پر يار هيءُ ڳالهيون سبب کانسواءِ ڪونه بنيون آهن. دُٻي جو پاڻي سُڪي ويندو. وري، جُهڙ، جَهمر، جهانءِ ٿيندا. ۽ جهوڪ جِهمندي ۽ ٿيندا جِهم جهالار، اوهانجو تڪليفون اجايون ڪونهن!
”ماڻڪ تي مڙيوس، جيلهن تنگ ڪڍيائين تار ۾“
هيبت گور وتي گهُمندو، گارين جو ورد زبان تي جاري اٿس، صبح شام اهي صلواتون وتي پڙهندو.ڪا جهل پل ڪانه، جيڪر وَس پُڄيس ته نوڙ وارن سان هاڃا ڪري ڇڏي، پر مڙس آهي دوالي بند، کيسن ۾ سدائين سڃائيءَ جو واسو، هو مون کان پري، مان هن کان پري، ڪيڏي مهل هڪ پيالي هو پياري، ته ڪيڏيءَ مهل هيءُ مولوي صاحب ڪاتب الحروف خط هٰذا جو. بس سيّد ويساهه ڪرين ته آهيون ٻئي جنجال ۾، پر ان جو هيءُ مطلب هرگز ڪونهي ته ڪو ڪاڻيارا ٿيا آهيون. کِل ڀوڳ ۾ نماز به پڙهيو وڃون، ته دُعا به گهريو وڃون. البت مُلي جي پٺيان ڪونه بيهون. ڇو ته مُلوُ سوئي مُلو نڪتو اُلُو آخر اُلُو نڪتو، مسجد ۾ ٿي ڀينگ انهيءَ دَم، جنهن دم ان مان گُلو نڪتو. نماز ته آخر پڙهڻي آهي. اسلام جي تَجدِيد ٿي رهي آهي. وياج کاتو بند ٿي رهيو آهي. هر لکپڙهه جي شروعات ”بِسمِ الله الرحمٰن الرَحِيم“ سان ڪيون ٿا. ريڊئي تي خبرون السلام عليڪم جي ڪلمي سان شروع ٿين ٿيون. ان ڪري هيبت خان تهجد سان گڏ اشراق به پڙهندو آهي. تسبيح به هٿ ۾ کنئي اٿس، ۽ انجا مڻڪا 25 اٿس. سندس مڪتب مبارڪ ۾ مصلو ڪِليءَ ۾ ٽنگيل آهي. ماشاء الله ڪپڙا به اسلامي پائيندو آهي. بنھ هوبهو حاجي سڳورو نظر ايندو. هاڻ اٺ ئي پهر اڻ تڻ اِها اٿس ته ”مديني ۾ عُمر ساري گهاريان“ هڪ حجرو به ٺهرايو اٿس. جتي آڌي رات اُٿي ڪجهه مولود شريف ۽ ڪجهه مناجات ۽ هرڻيءَ واري مدح شريف پڙهندو آهي.
اهوئي سبب هيو، جو هڪ سفيد چادر واري نوراني بزرگ اهل الله کي وڃي مٺياڻيءَ ۾ ڳولي هٿ ڪيو اٿس، ۽ انهيءَ مرشيد سڳوري کانسواءِ آرام به ڪو نه اچيس، ۽ گاهي به گاهي اوڏانهن ويندو آهي.جتان ئي اوهانکي خط لکيو اٿس. سمجهي ويئو، خط مٺياڻيءَ مان ڇو لکيائين؟ باقي نه ادلي نه بدلي ٿي اٿس، مڪتب ساڳي ۾ آهي. پاڻ به اوهانکي خط لکندو. هيءَ منهنجي طرفان پهرين چٺي آهي. انڪري لکڻ ۾ ڪجهه موشو ٿوڪريان، ٻئي دفعي لڄ لاهي لکندس. اوهان جيل جي ڊائري ضرور لکندا. ۽ پوءِ طارق اشرف وانگر ڪتاب لکندا سون. سٺي معلومات ملي ويندي. ”ڌنجي“ صاحب جو مڪمل احوال لکندا، آريسر ڪٿي؟ ٿرئي سان مليو آهين. ان املهه ماڻڪ جي قدرداني ڪجانءِ. مون زندگيءَ ۾ ان ڪولهي جي مائٽ (روپلو) مينگهواڙ جي پاڙيسري ٺڪر راجا جهڙو ماڻهو ڪونه ڏٺو آهي. مون ساڻس هڪ ”سِنگ“ ساڻ ۽ هڪ نويڪلي ملڻ جي سعادت حاصل ڪئي هيم. اڄ ته هو به ڪوٽن ۾ بند آهي. اوهان وانگر ڇا ٿريو ڇا ديڙا؟! هڪ طرف پوپٽ جو نرم ۽ نازڪ کنڀ آهي. ٻئي طرف سخت سنگ جو ٿنڀ، ڏسون ته اُن نازڪ ۽ نرم کنبن جو، خوني تيز تر چنبن جو ڪٿي ٿو ڇيهه ٿئي.
”اين بارگران گرچ اداشدچه بجا شد“
مونکي هڪ سوال ڏنو هئائين، ته نورمحمّد ڪلهوڙي جيڪو خوني اُٺ يا گهوڙو لطيف کي مارڻ جي نيت ڪري ڏنو هئائين، سو مهدي جو نپوري کان اڳ يا پوءِ؟؟ ان لاءِ عرض ته مهدي جو نپوري گهڻو وقت اڳ ۾ ارغونن جي اوائلي دور ۾ آيو، ۽ ان ئي دور ۾ هليو ويو. ڪلهوڙي حڪمران جي زماني ۾ ڪو نه هيو. يا سوال مون کان وسري ويو آهي. پر هينئر پڇتايان ويٺو. چئجوس ته اهو سوال وري موڪلي ته جواب حاضر ڪبو. علماءُ سڳورا جو ٿياسون؟ اسانکي آهن رڳو فتوائون ڏڻيون. هُو ٿريو (عبدالواحد آريسر) جنهن جي هڪ لفظ لاءِ سڪون پيا. من هن بهاني سان لکي. ڪاراچيءَ واري ڪڪي جي ڏنگائي ڏٺي اٿو، شل جوڙا سجوڙا ٿين، ته گهٽ ۾ گهٽ آءٌ ۽ هُو هيبت ڏاڍا خوش ٿينداسون.
”نَرُ“ ۽ ٻروچ ٻئي سڳا سؤٽ ٿورڙو هڪ ٻئي کان دور ٿا رهن، ٻنهي کي ”الغُصَّھ“ جي آرزو آهي. انڪري ٻنهي ڏانهن شِفا جون ٽڪيون موڪلج ته ڏاڍو سٺو ٿيندو. مان ته سٺو حڪيم آهيان. پر منهنجو علاج ڪامياب نه ٿيندو، ڇو ته شودر آهيان، ۽ هو ٻئي هِڪ برهمڻ، ته ٻيو کتري. ان ڪري هريجن جي دال ئي نه ٿي ڳري، توهان ۾ مرجات آهي. ٻنهي تائين رسائي ڪري ۽ مڃرائي سگهو ٿا.
اڄ بنهه هينئر بي ــ بي ــ سي لنڊن تان 8 1/2¬ واريون خبرون ٻڌيون اٿم ــ رات جون نه ڪ ڏينهن جون، ۽ هيءَ ٻه جملا به هاڻ لکي ارپن ٿو ڪريان.
هينئر 9 بجه ٿيا هوندا، مان گهر ۾ کٽ تي ويٺو آهيان، ۽ خبر ناهي اوهان وٽ کٽ به هوندي الاءِ نه؟
جيل ۾ کٽ ڪٿان آئي، هيءُلفظ لکندي روئي ڏنو اٿم ”ٽمون نه نيڻان، ته پير نهاريان پرينءَ جو“ ”مون ور گهاري ولهه“ وارو لقاءُ آهي، ٺيڪ آهي، باباءِ سنڌ حيدربخش جتوئي چيو هو ته ”مصطفيٰ جي ماءُ، ڪجهه ته اوري آءُ“ سنڌڙيءَ خاطر سهه ايزاء، مصطفيٰ جي ماءُ،
مٺا! اسان بلڪل ننڊ آهيُون، اوهان کي ئي جاڳڻو آهي، اسان پير، مير، مولوي، ۽ سرمائيدار چارئي چُهڙا ٿي ويا آهيون. حسين بخش فقير ديدڙ چيو هو ته ”ڪيها خلل پيا وچه جَڳت جهان، کَر ڳئي چارئي دُرس دڪان“ يا حمل فقير چيو هو ته:
ڪوٽار ڏنگا، ڪمدار ڏنگا، دهرار ڏنگا، سرڪار ڏنگي.
جنهن جاءِ هوندي اها چَار ڏنگي، لاچار هوندي هر ڪار ڏنگي.
سو اسان چارئي چور آهيون، ڪم اوهانکي ڪرڻو آهي، ستار ڏيندوَ سوڀ، مان اوهانجي پڊن (سن) تي ويو هوس، وڻ وڻ کان واڌايون وٺي اوهانکي موڪليان ٿو.
جيڪڏهن مون ڏي چٺي لکو ته ائڊريس هيبت واري ساڳي آهي، تڪليف اصل نه ڪندا، هڪ ئي چٺي اسان ڏي کوڙ ٿيندي.
ٿرئي (آريسر) جي ائڊريس موڪليو، ته ڏاڍو سٺو ٿيندو، اسان جي پاران ٿرئي ڏانهن حق موجود چوائي موڪليندا، پوري سنڌ ۾ نوشتھ ديوار تي لکيو پيو آهي ته هينئن نه ڪيو، هونءَ نه ڪيو وغيره.
هيءَ سٽ قبول پوي.
اويڙا عشق پيا جهولي، ڇِن ڇوڙيم چُني چولي،
ڄَمڻ دي مهل ماءُ گهولي،
ڏِتي لولي، هلوهل وي، رَلي هَئي رمزراول دي،
ازل دي هي نه اڄ ڪلهدي.
3 بجي شام ڀوڄو (مٺل حيدري) ايندو. خط ائڊريس ڪندس، اوهانکي الاءِ ڪڏهن ملي، يا نه ملي، هينئر صبح 1/17 آهي. هتان قافلو سن ويو آهي. جنهن قافلي ۾ پُٽم به ويو آهي. موٽي احوال ڪندا، دل ٺرندي، والسلام.
ڀوڄ سنگ جو ڀاءُ
روپو
(حافظ محمد بخش خاصخيلي)
[b][9]
[/b]
منزِل حُزن
1981-10-5
786
اوم
پيارا علي قيدي!
گهڻو ته گهڻو، پرتنهنجو ٿورو به ٿوري جهڙو،
آءٌ ڪو اهڙو، جو تنهنجي ٿوري کي ٿورو چَوان.
حق موجود:
گهڻو زمانو ٿيو، ته هڪ ڪتاب ۾ پڙهيو هُيم، ته کٽ تي يا پٽ تي......
کٽ مان مطلب ريشمي بسترو هيو،جڏهن ته پَٽ جي معنيٰ تڏيءَ جو مُلڪ، اڃان هينئر هينئر ادا اسٽور واري وٽ پهتس، ته هيبت خان توهان جو خط ڏنو. ۽ ساڳئي وقت هڪ عدد خط اوهانکي لکي بند ڪري چڪو هيو. خبر ناهي، ته ان ۾ هيبت جو مضمون ڇا هوندو، البت مان پنهنجو فرياد جاري رکندس،سڳورا، جنهن تڏيءَ بابت توهان اشارو ڏنو آهي. اهائي تڏي اسان جو وڇاڻو آهي، اڳ هڪ پهاڪو هيو ته:
”ميرڻ شاهه جي مڏي، هڪ ڏندڻ ٻِيو تڏي“
سمجهجي پيو ته انهيءَ تڏيءَ کانسواءِ سيد ميرڻ شاهه جي به نه ٿي سَري، ۽ اهو ميرڻ شاهه حضرت حسن بصري جو همعصر هيو. گويا رسول پاڪ جي صديءَ وارو زمانو. ان طرح جي تڏيءَ جي شان ۾ اسلام جي ثقافت اڙايان ته پوءِ تڏي ۽ رسول پاڪ جي نُک ڳالهه مڙوئي ساڳي ٿيندي. البت تڏيءَ جي ڊيگهه ۽ ويڪر نُک کان تمام گهٽ ٿيندي آهي. پر هڪڙن لاءِ نُک به پوري ڪانه ٿي پوي. جڏهن ته مان تڏيءَ تان به اٿي نه ٿو سگهان. پر سيد! هرشيءَ ۾ اسلام، اسلام جو روح سڳورو ڦوڪيو وڃي ٿو. ان پٽاندر جڏهن اسلامي ماڻهو نُک کي به ڇيهون ڇيهون ڪريو ڇڏين، تڏهن تڏي ڪهڙو ڌڪ جهليندي، جتي رڳو پهري ريڙهي ئي ڪم پورو ڪريو ڇڏي. مگر هروڀرو ائين به ڪونه آهي، جيئن مُلان نُک تي ڇڙهيون هڻندو آهي، انڪري اسان به ائين ٿا ڪريون، مگر اسان هن معصوم تڏيءَ جي تِيلي جي وڏي حفاظت ٿا ڪريون. آخر ته هيءَ تڏي جبلن جي پِيش جي ٺهيل آهي. يعني جابلو تڏي آهي. جنهن تيلي مان مولينٰا عبدالحميد ڀاشاني ٽوپي به ٺهرائي پائيندو هئو. انهيءَ ساڳي پيش جي جيت مان جرجيس پيغمبر ۽ حضرت عيسيٰ کرڪڻ به ٺاهي پيرن ۾ پاتا هئا. مان هن تڏيءَ جو ڪهڙو شان لکان.
اسان ٻُڌسُٽ وارن وٽ حضرت گوتم ٻُڌ، جي مقدس تڏي آهي، جڏهن ته اوهان مسلمانن وٽ يا اڃا به ائين چُئان ته اوهان سيدن وٽ ناني نبيءَ واري نُک، پر تڏي هجي يا نُک، اها هر اوتار پنهنجي لاءِ پسند ڪئي آهي.انڪري سهڻا سائين! مونکي به تڏي ڏاڍي ٿي وڻي، مولوي قمرالدين لنڊ وانگر اڃان به جيڪڏهن تون نه مڃيندين، ته پوءِ مجبورن مونکي اڃا به وڌيڪ تڏيءَ لاءِ احاديث پيش ڪرڻيون پونديون. پر جي مون وانگر اسلام کان ڦري ويو آهين، ته پوءِ ڪو جرنيل پڄندُءِ منهنجي جاءِ ناهي.
ويش ۽ برهمڻ جو ذڪر خط ۾ ڇيڙيو اٿئي، آخر ته هيءَ ٻئي شينهن به ته انهيءَ تڏيءَ تان ڪسريا آهن. ٻيو هنن جو ڪهڙو سيئن ٻني تان تڪرار هيو. پر مڙس هيائي تڏيءَ وارا، انڪري جيئن تڏيءَ جي حالت زبون ٿيندي وئي، تيئن هي به تنگ دل ٿيندا ويا. تانجو ويڇو وڏو پئجي ويو آهي، ٻنهي باس باسي آهي، ته جڏهن اوهان آزاد ٿي ايندا، ته پوءِ ٻئي انهيءَ ساڳيءَ تڏيءَ تي شايد گڏ ويهي سگهندا، جتي ڪي گهڙيون اڳ ۾ اوهان ڏٺا هوندا.
ٿورو زمانو گجريو آهي، ته هِڪ چو ”دري“ جو در چاڪ ٿيو آهي. ڪيئن اها ڳالهه پسند آئي اٿئي، جيڪڏهن جمن چارڻ واري ڦش ڍڳي جِنده هوندي ته پوءِ ويٺو ڏسجانءَ، ته ڪيترا نه ڦشاد پيا ٿيندا، اصل ٺاپر نه ايندي. ڪڏهه ڪٿان، ته ڪڏهه ڪٿان، ڪونه ڪو ڌماڪو ٿيندو رهندو. جيڪڏهن ههڙا باقي چار چودر چاڪ ٿين، ته ٻُنڀُو ڦاٽل ڏسندين، پوءِ تنهنجو هيءُ ٺهيل 47 وارو، ڪاڪ محل مومل سميت ڊهي پٽ پوندو، ۽ پوءِ نه رهندي بانس ۽ نه وڄندي بينسري، ۽ پوءِ نه ڪو هوندو سينٽر جيل ۾ ۽ نه ريلومل ريل ۾، پس لطيف جي پيشن گوئي پوري ٿيندي ته:
سورٺ مُئي سُک ٿيو، خيمان کنيا کنگهار،
نه ڪو راڳ نه روپ ڪو، نه ڪا تند تنوار،
تهان پوءِ مڱڻهار، ڏنو سر ڏياچ کي.
هي سڀ ماري پوءِ، پاڻ به جلندا مرندا.
اڳ به هڪ فيلڊ اڌ راڄ ماريو هيو (جنرل يحيٰ) باقي اڌ جي مومن صاحب (ضياءُ) جلد ٻيڙي ٻوڙيندو، هيڻي نه ٻول، قوم چوي ٿي ٻول، او شاعر ٻول:
اهو اٿئي تڏيءَ جو شان، ٻيو ڪل سُک.
(دل جي حساب جي بنديءَ جو اتارو)
تنهنجو ريلو مل ريلائي
(حافظ محمد بخش خاصخيلي)
[b][10]
[/b]
جتوئي نوان
1982-5-15
جانب توکي جس، جو ڪيئي ياد قيد ۾،
لکيئي ڪاڳر قيد مان، سندي محبت مس،
سندي کوٽن کس، لهندي نيٺ ته لوڪ تان.
مونکي اٺن جملن جو لکيل خط ڪالهه هڪ لڪياري لال لکي هيبت خان جي حوالي ڏيڻ لاءِ تاڳيد ڪيو آهي، اهو هيبت خان هينئر گهر جو ڪڪڙ بنيو ويٺو، آرو پچائي، مڙس مڙهو مرڻ ڪنڌي آهي، ته به تَڏي جي تانگهه نٿو ڇڏي، چوي ٿو ته لڪياري لال جو ڏس ڏنل آهي، ان کان منهن نه موڙبو. سندس ٻيو به چوڻ آهي، ته هُن، اوهان ڏانهن هڪ عدد خط تازو ارسال ڪيو آهي. جنهن ۾ سڀ سور سليل آهن، هونئن هيبت بُت جي بيهڪ ۾ سنڌ جو صوبيدار لڳو پيو آ، سندس هاٺيءَ کي ڪوبه سُرو يا گُهڻو لڳل ڪونه آهي. البت نظام شريعت جي نفاذ لاءِ راتيان رڙندو وتي، چوي ٿو ته اسان مرندا مري وينداسين، ته به مرڪز مضبوط رکنداسين. ڇو ته ٻئي هر جاندار شئي جو پُٺ ۾ ڪانِ جواهر سمايل آهي. پر حضرت انسان ئي آهي. جنهن جي عين وچ تي ڪانِ جواهر جي کاڻ رکيل آهي. ۽ انهي مرڪزي نقطي تي هرڪو مست هوندو آهي، هاڻ اوهان پاڻ عالم دين آهيو. پاڻ فتوا ڪڍو ته هيبت ڪو غلط ٿو سوچي؟ مان به مس مس وڃي هِن فلسفي کي سمڌو آهيان. ته برابر جيڪو راز مرڪز ۾ آهي، سو ڪٿي ڪونهين. اها ڳالهه ٻي آهي، ته موليٰنا ڀاشاني انهي مرڪز جي صورت بگيڙي ڇڏي آهي، ۽ هڪ بي دين شيخ مجيب وڌائين، جيڪو اهڙو ته مڇرجي پيو جو هڻي هِن مرڪز جو سڄو ڍينگو ڊانوان ڊول ڪري وڌائين. ۽ دُن کان مٿيون حصو ڪاٽي کڻي ويو. اسان وڏا وس ڪيا ته مرڪز جو پولهه اڃا به مضبوط هجي. پر بنگالي مڃن ئي نه نٿا، مرڪز ويچارو مُڇا مُڇا ٿي ويو. هينئر باقي بچيل مرڪز جو پولهه اڃا به مضبوط آهي.باقي ٽنگون ٻئي ٿڙڪڻ لڳيون اٿس. ڇا به هجي مگر هيبت چوي ٿو ته مرجائين گي مرڪز مضبوط ڪرين گي، هِن ويچاري کي ٻي به ڳڻتي ڳاري وڌو آهه. اها ڳڻتي اٿس مجاهدان اسلام وارن افضانن جي، جيڪي ويچارڙا ببرڪ ڪارمل جي ڪافرانه حڪومت کان تنگ ٿي 30 لک تعداد ۾ هت اچي پهتا آهن. جيڪي ويچارا چون ٿا ته ببرڪ جي منتخب حڪومت ڪانهين. انڪري غير منتخت حڪومت سان سهڪار ڪرڻ ڪفّر آهي. هيبت به انهن پٺاڻن جو پاسو وٺيو بيٺو آهي. مان کيس گهڻوئي سمجهايان ٿو، ته تون هروڀرو پٺاڻن جو پاسو نه وٺ، جن جي آئي هت دال سان قهر ٿي ويو آهي.15 روپيه سير به نٿي ملي، گندم 100 روپيه ملڻ محال ٿي وئي آهي. پر هيبت آهي جو منهنجي ڳالهه ٻڌي ئي نٿو، هُو چوي ٿو ته گندم 100 روپيه من هي تو ڪيا هي، مومن هي تو بنتا هي بي تيغ سپاهي، شل نه ڪنهن کي حضرت علاما حڪيم الامت، شاعر مشرق، ڊاڪٽر اقبال جو ڪو شعر اچي، پوءِ ته اسانجي لاءِ نسوري قيامت بڻائي ٿو ڇڏي. سو هيبت صاحب به هاڻ حڪيم الامت جي شعر ۾ غرق لڳو پيو آهي. بس ڏينهن رات لوري اٿس ته چين وعرب همارا،هندوستان همارا،مسلم هين هم وطن، سارا جهان همارا، گهڻو ڪري هاڻ هيبت قومي زبان ۾ ڳالهائيندو آهي، ۽ 5 جولاءِ 1977 کانپوءِ پورو پورو مومن ذري گهٽ ٿي ويو آهي. چوي تو ته باقي ٿورڙي ريخت رهيل آهي. جيڪا 5 جولاءِ 1982 تي پورن پنجن سالن ۾ لهي ويندي.۽ پوءِ سڀ مومن گڏجي 5 سالا جشن ملهائينداسون، ۽ لڪياري جهڙن ڏاهر پرستن کي سبق سيکارينداسون، ۽ ڪارمل کي ماري مڃائينداسون. هُو هڪڙو دليل پئو ڏئي ٿو ته جيئن اسان وٽ ڄيٺومل، پوهُومل، هيرومل وغيره ڪاڦر هئا، تيئن ڪارمل به ڪافر آهي. ڇو ته لفظ ”مَل“ معنيٰ ڪافر، روس کان بيزار، چين ۽ امريڪا جو بار ۽ وڏي ڳالهه ته محافِظ مڪا جو ايڏو ته مددگار آهي. جو بس چئجي، اٺئي پهر مڪي جو ذڪر، تسبيح هٿ ۾، اندرا، بندرا، ناصر، ياسر، اسد ، قذافي ڪافر ڪافر، جو نئون نعرو ٺاهيو اٿس، مان ڪونه ڳالهايانس، ڇو ته هُو مومن، مان هندو. هاڻ هندن کان ته ونءُ ٿو وڃي، چوي ٿو، ته هانءُ تڏهن ٺرندو جڏهن چوٿين جنگ ڪاڦرن سان جو ٽيندس، ۽ پوءِ بنگالي کي وري مسلمان ڪندس. ۽ هندن کي زوري پاٽوڙي تي ويهاري، سوپارو صاف ڪرائيندس. ڇو ته جيسين سوپارو صاف نه آ هي، تيسين مرڪز مان گند نڪرندو ئي ڪونه. ڪٿي ڪٿي هيبت جا ڌڪ هڻي هنڌ ٿا ڪن. خود مان به ذري گهٽ مومن ٿيڻ لاءِ تيار ٿي ويو هوس. پر هڪڙي ڳالهه پڇي مانس ته مومن جو واعدو هڪ آهي، ۽ اوهانجو وڏو مومن (پنجاب) ڪوبه واعدو نٿو پاڙي سو ڇو؟ چوي ٿو ته جيسين مثبت نتيجا نه ٿا نڪرن، جيسين ملڪ مان رشوت، چوربازاري، ذخيرن اندوزي. مهانگائي، چوري، ڌاڙا ختم نٿا ٿين. تيسين واعده ڪونه پاڙينداسون. چيومانس ته جڏهن مومن جي هٿ ۾ سڀ ڪجهه آهي. ته پوءِ رشوت، چور بازاري،ذخيره اندوزي، چوري، مهانگائي، ۽ ڌاڙا زورن تي ڇو ٿيا آهن.ته موٽ ۾ چوي ٿو ته 90 سيڪڙو عوام، اسان سان گڏ آهي.باقي مُٺي ڀر ماڻهو آهن، جن کي سيکت ڏينداسين، ۽ نيٺ مثبت نتيجا اخذ ڪنداسين، يعني کوٽي، ڪڍنداسين. ۽ پوءِ نظام شريعت جو دور دورو هوندو، پر ان لاءِ وقت کپي، چيومانس ته گهڻو وقت کپي، چيائين انتظار ڪريو. سوهاڻ انهي انتظار ۾ اکيون لايون ويٺا آهيون. هيبت ڪڏهن ڪڏهن هن ڪلام کي گهڻو ڳائيندو آهي، ته جن ڇڏئي ڀُوت ڇڏئي، پر مان نه ڇڏيندو سانءَ. روبينا حيدري انهيءَ گاني تان ڪاوڙجي پئي. وڏو ممڻ مچي ويو. تارون ٿيون پوڪارون ٿيون، ته اهي ڪيسٽ بند ڪريو، بند ڪريو. پر شاعر کي ڪو اثر ڪونه پيو. آخر لاچار روبينا حيدري کي چوڻو پيو ته. دانگي منهن تي گهمائيندي سانءَ، پادر ڏاڍا هڻندي سانءَ، کونس نه تنهنجي سهندي سانءَ، اي ڀڳوان داس، چڱو ٿيو جو زيا ”جيل“ ۾ وئين، ۽ گهڻن سورن کان ڇُٽي پئين. نه نه هِت جلال چانڊيو، روبينا حيدري ۽ الهداد زرداري جي ويڙهه ڏسين ها ته شرم کان ٻڏي مرين ها. ۽ سقراط وانگر شايد زهر جو پيالو هٿ سان وٺي موت قبول ڪرين ها. مگر اهڙا سنڌي سانگيئڙن کان ٻول نه ٻڌين ها. هيبت چوي ٿو، ته اهو سڀ قُصور نه بادشاهه (راشد مورائي) جو آهي. جنهن اهڙي شاعري ايجاد ڪئي. آءٌ سندس اها ڳالهه مڃان ئي ڪونه، ڇو ته انهي ۾ مدنيءَ جو مداحي، مهيسر غلانبي جو به هٿ آهي. ۽ اُن سان گڏ هڪ وڪيل جو به آهي.نوابشاهه جو وڪيل رسول بخش زرداري. جيڪو انڌا ابتا شعر ٺاهي وڪالت مان ڪمايل ڪوڙ تي پيسا وٺي، وري ڳائڻن کي پيسا ڏيندو آهي، ته رڳو منهنجا ڪلام چئو. جن ۾ نه رس، نه رهاڻ، نه ڪس، نه ڪاڻ. رڳو ..... ولوڙ ۽ مانڌاڻ لڳو پيو آهي. ٻڌايو ته اسان ڪاڏي وڃون يار! باقي هڪڙي ڳالهه آهي. جي خدا اسانکي وارو ڏي ته پوءِ ويهي مجا ڏسجانءَ، هينئر ته ڀلي مشلمان (مسلمان) اسان سان جُٺيون ڪن. اسان ڪير آهيون. مشلمانن ته رسول سائين جي اولاد کي به ڪهي ڇڏيو. جي مونکا شچ پڇين ته مسلمان هن ڌرتي ماتا تي وڏو اوبال آهن. جڪي مشيت (مسجد) شڳوري ۾ به نه مڙن، نه پير جي لڄ رکن، نه فقير جي. اشان جي پاڙي ۾ هڪ مولوي شڳورو رهندو هو جنهن مشيت شڳوري ۾ هڪ معصوم سان کُلم ڪري ڀڄي ويو. ٻيو حاجي آهي.حج ڪرڻ کانپوءِ رڳو ڪوڙ ڳالهائي، زنوار ته لعنت جا ورُيا ويٺو وٽي. حافظ سڳوري جا حال نه پڇ، اوهان مسلمانن منجهان باقي ڪنهن جا مثال ڏيان. چارئي چور، چڱو ڪنهن کي چئان.اسان هندو ماڙهُو، نه ڪنهن جو نانءُ وٺون ۽ نه ڪنهن جو ٿانءُ ڪِيلي کي نه ڏکيويون، ۽ اوهان مشلمان پنهنجا پرڪار پسو، جو ماڙهُو ڪُهڻ کان به ڪونه مڙو، هيبت ٻروچ به جبل جو نوجوان آهي. کيس کي مڃائڻ مشڪل پيو لڳي، تون پنهنجا حال ٻڌا. توسان گڏ ڪير ٿا رهن، ڪو منهنجو مائٽ به رهئي ٿو. جيڪڏهن منهنجي جهُوني چاڪ هجي، ته پوءِ گهڻا ڪجهه ڪم ڪريان، پر سدائين اسپتالن جي حوالي. مڙس ٿي ويو آهيان صڦا ڪنگال، منهنجي حال جي هيبت کي ڪافي ڄاڻ آهي. سورن هڻي ساڻو ڪري وڌو آهي. ڪنهن به پوزيشن ۾ نه آهيان، نظام شريعت جي نفاذ واري اعلان کان به گهڻو پوئتي آهيون. پر هجون مسلمان ته پنون. هندوئن کي اسلامي مُملڪت ۾ ڪير خيرات ڏيندو. انهن ڳالهين تي جڏهن ويچار ٿو ڪريان ته وڏاوِرگهه وجود ۾ ٿا پون. ۽ دل پروڻ ٿيو پوي. پر ڪنهن سان سليان سور، آيل ٻاروچل ري، هي ڪنڊ هيبت لاءِ ڇڏيان ٿو. جيڪر ملي ويو ته چار اکر لکرائيندو سانس نه ته گهڻو هجيس خير.
چڱو آسرو نام جو
تنهنجو پريمي پريتمداس
”حافظ محمد بخش خاصخيلي“
[b][11]
[/b]
سکر سيئي ڏينهن،جي ”تو“ گهاريا جيل ۾،
وسائي وڏ ڦڙا، مٿي ماڙين مينهن،
ساري سانبئڙن کي، ٿيئن تهوارون تيئن،
نيئر تنهنجي نيهن، اجاري اڇو ڪيو.
پرين علي شاهه!
جيئي سنڌ: اڄ بنهه هينئر ٺيڪ 91/2 بجه، يوڄرام ۽ مان گڏ ويٺا آهيون. اسان سان اسان جي پنچائت جا چند مُکي مور به ويٺا آهن، سڀئي ڳالهيون سورن جون ويٺا ڪريون. بقول هڪ اخبار جي ته رئيس رمضان خان اهڙو ڏٺو سون جو ”نانءُ بڙو ديهه ويران“ سندس اوطاق تي مٽ اونڌا ۽ دٻڪيون گلن کان کاڌل ۽ خالي، هن مها موذي جي اوطاق تان نانگ به نيرانا هليا ويا. اهڙي انڌي جي اچڻ ڪري اسان نسورا، جبل ۾ هئاسون ۽ ساهه مُٺ ۾ ته ڪٿي هِن وڏيري جي لٺ نه ڦري. پوءِ جيڪو ڌوڙيو سو غريب جي اک ۾، باقي ٻڌو اٿئون ته اڄ انهي پاپيءَ جا پر کُسڻ وارا آهن. ۽ صبحاڻي بند خلاص ٿيندو، اهڙي آزادي جي خوشي ۾ اسان اوهان کي واڌائي ٿا ڏيون، سچ پچ ته صحيح مبارڪ آهي ئي اها ته گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڪنجوس کان ته جند ڇٽي پئي. باقي اسان صحيح مبارڪ تڏهن ماڻينداسين. جڏهن مارئي آزاد ٿيندي ۽ ظالم عمر جو ڪوٽ ڪرندو، ايستائين جملي ملير جا مارو مونجهه ۾ ملول ويٺا هوندا. توهان جي چٺي اسان جي لئه آخرت جو توشو ۽ هِن دنيا جو تحفو آهي. انڪري پيو سنڀال لهجانءَ، بابا هندو ماڻهو هون به هر شي کي پوڄن. مثال، سج، چنڊ، تارا، نانگ، وڻ، آب، ڌرتي سڀ اسان لاءِ اوتار هوندا آهن.انهن جا صحيح اهڃاڻ وري ايشور جا نِشڪلنڪ اوتار ٿيندا آهن. اهي اوهان مسلمانن وٽ سيد ۽ اسان وٽ برهمڻ ڳالهه مڙيئي ساڳي، تون سيد آهين.انڪري به پوڄڻ جي لائق آهين. ويتر جو چڱي ڪم سان ترم ياترا تي آهين تنهن ته ويتر عظيم ڪري ڇڏيو اٿئي. هن کان پوءِ ڀوڄرام جو پاسو آهي، جيڪو پنهنجو پاسو پاڻ صاف ڪندا. لهٰذا اوهان جي صلاح سٺي اٿس ته کٿري ۽ برهمڻ پاڻ ۾ ٺهي وڃن. آهي ٻنهين جي کل کٽي،۽ اسان وچ تي سودر درجي جانيچ ماڻهو ٻنهي سان پورو تون پوندين يا هُو ٿريو (عبدالواحد آريسر) جنهن کي چيو اٿئي، اميد ته جلد نبيرو ٿيندو، چڱو ست رام.
تنهنجو پنهنجو
حافظ محمد بخش