مٺل حيدري
[/b]
منهنجا ع . ل . م!
عرض ته اڄ دل اداس آهي، ڇو جو تو جهڙي هڪ پياري سڄڻ جو نوجوان پٽ پنهنجي هڪ قوم جي فرد هٿان مارجي ويو آهي. هينئر اوڏانهن ٿي ويس ته حافظ مليو، مجبورً ٻه اکر هلندي لکيا اٿم، رضوان پلي، ۽ محمد حسن کوسي کي نياز چوندا.
مٺل حيدري
[b][22]
[/b]
ڳوٺ، چار سئو ويهه
1981-10-9
ڏينهان ڏورن ڏُٿ سين، راتيان ڪن رهاڻ،
عمر! تني ڪاڻ، منهنجو روح ريهون ڪري.
حق موجود:
پيارا علي محمد شاهه لڪياي!
جيئي لطيف جيئي لطيف جو ديس.
احوال ته اوهان جو خط کليل لفافي ۾ مليو، ٻين احوالن سان گڏ اوهان حساس سياستدان يا اديب جو سوال پڇو آهي. جواب لکڻ کان اڳ هيٺيون شعر لکڻ مناسب ٿو سمجهان.
آءٌ ڏڏ، ڏڏان ئي ڏڏ، ڏڏ نه ڏڏن جهڙو.
سڻي آيس سڏ، ڏاتر تنهنجي ڏات جو.
منهنجا پيارا! مون ۾ ايتري هوشياري ڪانهي جو پيچيده مسئلا حل ڪري سگهان، مون تنهنجي ذات جي فرد جو سڏ ٻڌو، جيڪو قافله جو علمبردار ۽ سچو مهندار آهي. ان سڏ کي لبيڪ چئي قافلي وارن جي پيرن مٿان پير ڏيندو، پنهنجي سگهه آهر پيو هلان، مونکي پنهنجي پنڌ جي ڪا خبر ڪانهي، تنهن ڪري سوال جي جواب ۾ ڪا ڪمي پيشي يا گهٽ وڌائي هجي ته مونکي اڻ ڄاڻ سمجهي معاف ڪندا.
سائين! اوهانجي سوال جي جواب ۾ عرض آهي ته مونکي مختصر زندگي جي مشاهدي ۽ مطالعي مان اهو معلوم ٿيو آهي ته حساس سياستدان نه پر اديب آهي. سياستدان کي حساس چوڻ ائين آهي جيئن شيطان کي امن جو علمبردار چوڻ. تنهن ڪري سياستدان کي حساس چوڻ ئي گناهه آهي. سياستدانن کي جلادن جي جماعت چئجي يا بکايل بگهڙن جو ٽولو چئجي، جن مظلوم قومن کي رولو جانورن جو ولر سمجهي کين بي دردي سان پئي پٽيو کاڌو آهي. سياستدان هڪ ڦورو طبقو آهي. جيڪو سانڊي جيان رنگ بدلائيندو، غريبن جو استحصال ڪندا پيا اچن. سندن دغا بازي، مڪاري، غداري، ۽ بدڪاري سبب ڪيترا سارا غريب خود اعتمادي، خود داري ۽ قوت ارادي جي جوهر کان بلڪل خالي نظر پيا اچن، اوهان ڏسندا ته سياستدانن جي ڪڌن ڪارنامن جي ڪري مظلوم انسان دنياوي دُکن، دردن جي گهاڻي ۾ پيڙجي رهيا آهن. اديب هميشه وطن ۽ وطني ماڻهن جي امنگن، آرزوئن، احسانن ۽ جذبن، دکن، دردن جي ترجماني ۽ عڪاسي ڪري ظالم کي ظالم چئي، مظلوم جي حمايت پئي ڪئي آهي. حضرت موسيٰ، حضرت عيسيٰ، حضرت گوتم، زردشت، ڊارون ۽ ڪارل مارڪس جهڙيون عظيم هستيون، جن جي فڪر ۽ فلسفي جي ڪري دنيا ۾ نئين رنگيني اچي وئي. سي اديب هئا. اديب به آزاد ذهن پيدا ڪري، آزاد فضا پيدا ڪري، آزاد فضا ۾ کين خوش گذارڻ ڏيندو آهي. اوهان حضرت صوفي شاهه عنايت، حضرت مخدوم بلاول، حيدرشاهه، مولوي محمد صالح ٺٽوي، حضرت مولانا عبيد الله سنڌي. ۽ حضرت سيد اعظم غلام مرتضيٰ شاهه (جي ايم سيد رهبر) جهڙين هستين ڏانهن نهاريو، جن جي حب الوطني ۽ قوم پرستي اڳيان سڄو عالم سربسجود آهي. قومن جي سونهري تاريخ اهڙا اديب ۽ مفڪر ٺاهيندا آهن. جو هڪ مفڪر اديب پنهنجو فڪر پيش ڪندو آهي. ۽ ٻيو عامل بنجي پنهنجي عمل سان ان سچائي جي وضاحت ڪندو آهي. ربّ پاڪ سج کي روشني بخشي، جنهن جي روشني سان ڀاڄيون، ميوا، اناج، ۽ ٻيون شيون پيدا ٿين ٿيون، جن تي زندگي جو دارومدار آهي. اهڙي ريت علم ادب جي نور سان وري دل ۽ دماغ روشن رهن ٿا. جنهن سان حق ۽ باطل جي پروُڙ پوندي آهي. جنهن انسان جي دل دماغ تي اهڙي علم جي روشني پوندي آهي. ان کي ئي اديب چئبو آهي. جنهنجي علم ۽ ادب سان قومن ۾ سجاڳي ايندي آهي. جنهن ڪري مادر وطن جي عظمت کي سمجهي سگهندا. اهڙِي اديب کي حساس اديب چئبو آهي. سياستدان حاڪم توسيع پسندي ۽ فسطائيت ۽ جابرين خاطر جارحانه جنگيون جوٽي، سرسبز ملڪ ويران ڪري، بي حساب ماڻهو ماري وڍيل ٽڪيل انساني لاشن تي ناچ ڪري فتح جو جشن ملهائيندا آهن.
سياستدان رڃ جهڙو فريبي آهي. جهڙي طرح ٿر ۾ سج جي تپش ڪري ”رڃ“ پاڻي جهڙو ڏيکاءُ ڏيکاريندو آهي. هرڻ ان کي ڏسي اوڏانهون ڊوڙيندو آهي، ڀلاهجي پاڻي ته کيس ملي پر آخر ڊوڙي ڊوڙي مري ويندو آهي.
تهڙي طرح سياستدان به ڪئي ڏکاءُ ڏيکاري غريبن کي پنهنجي پٺيان ڊوڙائي، ڊوڙائي پيو دوکو ڏيندو آهي. انهن دکي باز ٺڳن جو اهو ڌنڌو صدين کان پيو هلندو اچي، ائين کڻي چئجي ته بگهڙن جي پٺيان بگهڙ، نانگن پٺيان نانگ پيدا ٿيندا رهندا آهن، مظلومن جو رت چوسيندا پيا اچن، پوءِ انهن کي حساس چوڻ سڌو سنئون دوکو کائڻ آهي. هاڻ اوهان چوندا ته سائين حضرت غلام مرتضيٰ شاهه ۽ ٻيا اهڙا سياستدان آهن، جن وطن ۽ وطني ماڻهن لاءِ قرباني ڏني آهي. ۽ حساس آهن! ان لاءِ عرض ته سياستدانن جا ڪيترائي قسم آهن. پر انهن مان مکيه ٻه قسم آهن. هڪڙا ذاتي مفاد کي ترجيح ڏيئي، قومي مفاد کي قربان ڪرڻ وارا، جيڪي ذاتي مفاد کي مٺو ڪري قومي مفاد قربان ڪندا آهن. سي ووٽ ٺاهڻ وارا سياستدان هوندا آهن. اهي نموني بازي ڪري صرف ووٽ ٺاهيندا آهن. اهڙن سياستدانن جي طبقاتي فطرت قوم دشمني هوندي آهي. اهي پنهنجي ذاتي لالچ خاطر قوم ۽ وطن جي ويرين اڳيان خوشامد، جي حضوري، چاپلوسي ۽ پڇ لوڏ پيا ڪندا آهن. اهڙن ذاتي لالچ رکندڙ سياستدان ڪاٺ جي پتلن يا رٻڙ جي گڏين مثل هوندا، جو ڪڏهن ڪنهن جي هٿ ۾ ته ڪڏهن ڪنهنجي هٿ ۾ نظر پيا ايندا آهن.
ذاتي مفادن کي قومي مفادن تي قربان ڪرڻ وارن سياستدانن جي دل ۾ وطني محبت ۽ قومي غيرت هوندي آهي. پاڻ کي تڪليفن ۾ وجهي قوم لاءِ سک ڪندا آهن. ايتري قدر جو، پنهنجي جان جو نذرانو ڏئي قوم جي حياتي بچائيندا آهن. اهڙا سياستدان قوم ٺاهڻ وارا سياستدان هوندا آهن. اهي اديب هوندا آهن، نه ٺلهو سياستدان، هن مان معلوم ٿيو ته حساس اديب آهي، نه سياستدان، سائين منهنجا! تاريخ جو قلم جڏهن فاتح جي هٿ ۾ اچي ويندو آهي، تڏهن مفتوح قوم جي ذلت ۽ پستي جو بيان ڪندو آهي. اهو قلم ظاهر، حاڪم، جابر جا قصيدا لکندو آهي. ان وقت سياستدان پاڻ وڻائڻ، جي حضوري ڪري، ظالم جي پٺڀرائي پيا ڪندا آهن. ان وقت اديب ئي هوندو آهي، جيڪو سچ جون شيون لکي ظالم کي ظالم چوندو آهي.
مثال: خليفي عمر جڏهن مصر تي ڪاهه ڪئي، انهي وقت مصر جا بادشاهه آتش پرست هئا. عمر خونريزي، لٽ مارسان گڏ اتي جي لئبريري ساڙائي ڇڏي، جيڪو تمام وڏو ادبي خزانو هو. خليفو عمر سياستدان هو، حضرت علي عليھ جيڪو وڏو اديب هو، جنهن کي رسول صلي الله عليه وآلھ وسلم جو دروازو سڏيو آهي، ان کان ڪنهن پڇيو ته زندگي جو دکدائڪ وقعو، حضرت علي عليھ سلام چيو ته مونکي هِن ڳالهه جو وڌ ۾ وڌ ارمان ٿيو آهي، جڏهن خليفي مصر تي بي گناهه ڪاهه ڪري لٽ مار سان گڏ اتي جو ادبي خزانو جلائي ڇڏيو.
ٻيو فردوسي ايران جو وڏو شاعر اديب ٿي گذريو آهي، جيڪو هڪ مسلمان به هو، تنهن کي پڻ انهي لئبريري سڙڻ جو ايترو ڏک ٿيو هو، جو عربن لٽيرن کي بدشد به ڳالهايو اٿيئن ۽ قدرت واري کي به نديو اٿئين چوي ٿو ته.
”زشير وَ ششر وَ خوردن سوسمار
عرب راءِ بجاءِ رسيداست کار
که تخت کيان را کند آرزو
تفو بر تفو اي چرخ گردن تفو“
اگر سياستدان حساس ٿئي ها ته عمر وڏو سياستدان هو، ۽ اهڙو ظلم نه ڪري ها، حضرت علي سياستدان سان گڏ وڏو اديب هو، جنهن تي ظالم عمر جي ظلم جو گهڻو اثر ٿيو ۽ کيس عمر جي اها ڳالهه پسند نه آئي.
فردوسي هڪ مسلمان جي حيثيت ۾ ٿي ڪري عربن کان نفرت جو اظهار ڪيو اٿس ڇو ته اديب حساس آهي.
2. اسلامي پڳڙ ٻڌندڙ اورنگزيب سياستدان هو، جنهن ذاتي لالچ ۾ اچي دارا شڪوه ۽ عاشق صوفي سرمد کي بي دردي سان شهيد ڪرائي ڇڏيو.
3. عبدالملڪ سياستدان هو، جنهن ڪميني حجاج بن يوسف جي هٿان ڪعبتھ الله تي سنگساري ڪرائي. ابن زبير کي شهيد ڪرائي سندس سر شام موڪليو ۽ ڌڙ، مڪي شهر ۾ ٽنگرايو. جي عبدالملڪ حساس هجي ها ته ائين نه ڪري ها. چئبو ته سياستدان حساس ناهي. جي ڪو هروڀرو سياستدان کي چوندو، ته اها هن جي ڀُل آهي، اوهان سنڌ جي غدارن جي لسٽ ڏسندا۽ سياستدان ته وڏا هئا، پر ذاتي لالچ ۾ اچي هن ديس کي شيطانن لاءِ جنت ۽ ديس واسين لاءِ جهنم بنائي ڇڏيو.
حضرت غلام مرتضيٰ شاهه قومي مفادن کي مٿاهون سمجهي ڏاڍ ۽ ڏهڪاءُ، ظلم ۽ زيادتي، تشدد، بر بريت خلاف جنگ جاري رکي ٿو اچي، اهڙن حساس طبيعت اديب مفڪرن لئه لطيف چيو آهي ته:
”لاوانءَ وڃي وائٺ، هينئڙا! ماڳ پرين جو.
چميو چم چائٺ، هوءِ جا سَندي سڄڻين“
هر انسان کي پنهنجي راءِ رکڻ جو حق آهي، ته پوءِ آءٌ حساس اديب کي ٿو چوان.
مونکي احوال جو انتظار رهندو.
تنهنجو ڄاتل سڃاتل ح ــ م ــ
مٺل حيدري
[b][23]
[/b]
جکرو جوڙي، پاڻ پرين پيدا ڪيو،
ڪيهر جيئن ڪر کڻي، مَڇون ملهه موڙي،
گهوٽ چڙهيو گهوڙي، پيچين لائي پيچرا.
حق موجود:
پيارا لڪياري!
جيئي لطيف جيئي لطيف جو ديس.
احوال عرض ته اوهانجي طرف کان ڪو احوال ڪونه مليو، ان ڪري اوهانجي سوال جي جواب وارو خط هتان ڪالهه موڪليو اٿم، اميد ته اوهانکي مليو هوندو. ڇوڪري جي نوڪري لاءِ ڏاڍي ڪوشش ڪئي اٿم پر ڪم اڃان ڪونه ٿيو آهي. سڪرنڊ ۾ ڪلارڪي جو جايون هيون. پر جن يارن تي ايترو باور ڪيم، هن لاءِ سهڻي شاهه لطيف ڪهڙو نه چٽو چيو آهي.
ڏاتار ڏک ڪيا، پاڻا مٿي مڱڻي،
مون در ڇڏيو مڱڻا! مڱين ڪوهه ٻيا،
تڏهن تو پيا، وچان ولها ڏينهڙا.
علي سائين! وري به ننگي تي ننگ آهي، ڪوشش جاري آهي. تڪليفون دور ٿي وينديون. هر وقت لطيف سائين جي ڪلام جي هي آيت ورد آهي.
ٻوڙين چاڙهين تون ڌڻي، ٻئي جو دعوا رسي نه دم،
هن منهنجي حال جو، ميهر کي معلم،
رک ڀيلي جو ڀرم، جو اچي پيو اجهور ۾.
دعا ڪريو ته ماگر مڇ مري ته ساڻيهه ۾ سک ٿئي.
منهنجا پيارا گهاتو! اوهان کي مالڪ پنهنجي مقصد ۾ ڪامياب ڪري، مارئي جي ملڪي ماروئڙي يعني عبدالواحد آريسر کي ڀاڪر پائي کيس منهنجا سلام چوندا.
رسول بخش ٿيٻو، شيخ مجيب ۽ قمر ڀٽي کي پڻ سلام چوندا.
اوهان جو
مٺل حيدري
[b][24]
[/b]
مٺياڻي
1981-1-6
اڄ پڻ اتر پار ڏي، ڪڪر ڪارائيو،
وُٺا نيڻ نصير چئي، ڪيائون روئڻ جو رايو،
سارنگ کي سعيو، سدا سنڌ وسڻ جو.
حق موجود:
پيارا سائين علي محمّد شاهه لڪياري! احوال عرض ته هن خط کان سواءِ ويجهر ۾ ٻيو ڪو خط نه مليو آهي. ڪجهه وقت ٿيندو جو مون پنهنجي ڳوٺ ٿاڻو بولا خان، ملير جي ماروئڙي عبدالواحد آريسر ۽ توڏي جدا جدا خط لکيا هئا. اوهان ڏي ان خط جو جواب هئو، جنهن ۾ توهان ”جهولي“ هڻڻ کان منع ڪئي هئي. پوءِ تنهنجو ڪو خط ڪو نه مليو.
مونکي شاهه لطيف جي هن آيت:
سپت ڀريا سپرين، ڪپت ڪام ڪريو!
ٿوري گهڻي ڏينهين، ماڙهو وڃن مريو،
تيسن قرب ڪريو، جيسين جئرا هجون جهان ۾.
ايمان اٿم، هرو ڀرو ڪاوڙ آءُ ڪريان ڪونه، پر اوهان سان ڪاوڙ جو سوال ئي پيدا نه ٿو ٿئي، ڇو ته شاهه سائين جي قول:
”ڪاڪ نه جهليا ڪاپڙي، موهيا ڪنهن نه مال“
ثابت قدم رهيا آهيون. اوهان سان ڪاوڙ ڪرڻ آءُ ڪفر ٿو سمجهان. ادل! سڄڻ ۽ ساڻيهه وسارڻ ڪا معمولي ڳالهه آهي ڇا؟ اوهان هردم ياد آهيو، ۽ مرڻ کانپوءِ به ياد هوندا. اوهان مڙني ماروئڙن لاءِ هيءَ دعا ورد هوندي اٿم ته:
ٿورا نه ٿورا، مون تي ماروئڙن جا،
ٿر ۾ واري ٿورڙي، تينهان گهڻيرا،
ڀلائي ڀيرا، ڳڻي ڳڻيان ڪيترا.
منهنجي پياري، منهنجي سڄڻ، منهنجي وڏي جي لکت سان به نر بادشاهه پنهنجي رويي ۾ ڪا به تبديلي ڪانهي آندي، ۽ ڪوبه کڙ تيل ناهي نڪتو، ته مڙوئي خير آهي. پوءِ ائين ئي سمجهو ته نر جو گهاڻو بلڪل خراب ٿي پيو آهي. ۽ ان کان کڙ ۽ تيل جي گُهر ڪرڻ ئي اجائي آهي. بس پنهنجي جڳهه تي خوش هجي. گهڻي خدمت ڪئيسون، ٿري ماروئڙي شاهه جي هن ٻول:
جي لوڻ لڱين لائين، چيري چيري چم،
مون ڪو اڳي نه ڪيو، اهڙو ڪوجهو ڪم،
جان جان دعوا دم، تان تان پرت پنهوارسين.
پوري اترڻ تي کيس مبارڪباد ٿو چوان، کيس هتان جهڪي سلام ٿو ڪريان، واه! واه!! خوش رهه منهنجي عظيم سنڌ ڌرتيءَ جا عظيم فرزند.
تازو سن، سائين جي ايم سيد وٽ ويو هوس، اتي به اوهان ياد هئا، اوهان لاءِ دعائون گهريون ويون. اهي ڪچهريون پُرلطف رهيون. اڄ ڪلهه هت ڪنهن ڪم سان آئيو آهيان، بولاخان ٿاڻي تي ويندس، اوهانجي خط کانپوءِ ٻيو خط لکندس.
تنهنجو پنهنجو
مولچند
(محمد مٺل حيدري)
[b][25]
[/b]
هوتخان چانڊيو
1981-1-20
سائيم سدائين، ڪرين مٿي سنڌ سُڪار،
دوست تون دلدار، عالم سڀ آباد ڪرين.
حق موجود:
پيارا علي محمّد شاهه لڪياري!
جيئي لطيف. جيئي لطيف جو ديس!
سڄڻ سائين! اوهانجو خط پهتو، نهايت خوشي ٿي، جو چيو اٿو ته تنهنجا سڀ خط پهتا آهن. پهريان ته سمجهو هوم ته منهنجا خط ڪنهن شامي حرامي جي ور چڙهي ويا. پر هاڻي پڪ ٿي ته خط توهان کي ملي ويا آهن. ڏاڍو سٺو ٿيو.
پيارا سائين! زماني جي گردش، پراڻي بيل گاڏي ۽ ڪراڙي ڍڳي کي ڌڪي وڌو آهي. اڳوڻو ڍڳو آهي ڪلهي ۾ سور هوندي به رڙهندو پيو هلي. گاڏي به موهن جي دڙي جي وقت جي آهي، جيڪا هن نهري سان نينهن نڀايو پئي اچي، صاف بيهي رهڻ کانپوءِ بهتر آهي ته رڙهندي ته رهي ٿي، بيهي رهڻ جو الزام ته ڪونهي ڪو. اوهانکي شڪايت ڪرڻي ڪانه هئي. ڇو ته هي گاڏي ”تتي ٿڌي ڪاهه، ڪانهي ويل ويهڻ جي“ جي پيروڪار آهي.
يار! گاڏي آهي پراڻي، ڏاند به مڙهو آهي، پر اصلي شيءَ اٿئي اڄڪلهه جا ٽريڪٽر پاسو ڪري لنگهندا آهن. اها سڄي ڪرامت مڙهي ڏاند جي سڱن جي آهي. پوءِ تون مڃين يا نه مڃين باقي آهي حقيقت.
مورائي بادشاهه جي ڪهڙي ڳالهه ٿا ڪريو. هن جي شعله مزاح طبع ۽ شاهاڻن خيالن جي ڪري کيس سان ڳالهائڻ ٻولهائڻ بلڪل بند آهي. جڏهن آءٌ اوهان سان حيدرآباد ۾ اچي ملاقات ڪيان، انهيءَ کان به اڳ ۾ ايئن ٿي ويو آهي. هنجي زبان ڪيترائي زخم رسائيندي رهي. مذهبي هجڻ وقت به ڪنهن شاهه جون اهڙيون ڇڙٻون ڪونه سٺم، مجبور ٿي سائين بادشاهه کي وسارڻو پيو.
مار پوي رنگ روٽ ڇورن کي جن کي شاعري جو شوق اچي جاڳيو آهي، شاهه جا ڳالهاءِ سهي به وري اچي سندس پيرين پَوَن. انهيءَ ڪري ئي هن جي مزاج ۾ تبديلي اچي وئي آهي. هنجي زبان ڇورن سان به اها ته اسان ڪراڙن سان به اها، هڪ لٺ سان جانورن کي به نه ٿو هلائي سگهجي. اسان ته انسان آهيون. سچ ڪري پڇو ته شاهه صاحب ڏاڍو ڪم وارو آهي، پر جنهن وقت ڏاڏاڻي شاهي واري رڳ تي اچي ٿو ته پنهنجي ڪئي ڪمائي چٽ ڪيو ڇڏي، ڪيترو وقت ٿيو آهي. جو کيس سان ملڻ جلڻ، ڳالهائڻ ٻولهائڻ وارو سلسلو ختم ڪري ڇڏيو اٿم. سندس اها شڪايت آءُ ڪو نه ٿو ڪريان، پر عام دوست ڪري رهيا آهن. آءُ سندس ڏاڍي عزت ڪندوهوس. پر ان جو بدلو خراب مليو. بس هاڻ نڪو ساڻس ملان ۽ نه وري اهڙا سور سهان، الله کيس ڇورن جي ڇانگ نيبهه ڪري. مونکي ڪراڙپ ۾ شاعري جو شوق ڪونهي، جو سندس مهڻا ويهي سهان. سندس اهو قرب ڪافي آهي جو رهبر اعظم قبله سائين جي ايم سيد سان ملائي انساني معراج ڪرايائين. اها ڳالهه اڄ به ڪريان ٿو ته پوءِ به ڪندس..!
اوهان مٺياڻين مان خط لکڻ جو پڇيو آهي، اهو هي آهي، ته فورٿ پراجيڪٽ ايڊيوڪيشن جي ٽن هفتن جي ٽريننگ لاءِ چونڊجي ويو هوس، اسان سان گڏ هڪ اڌوال ڊگهي ڏاڙهي وارو شيطان طبيعت ملڙو به چونڊجي آئيو آهي، جيڪو 14 سؤ سال پراڻي مسجد، هجري، کانسواءِ ٻي ڳالهه ڪرڻ کي ڪفر سمجهي ٿو. ان سان ڏاڍا بحث ٿيندا رهندا هئا. آءُ سوير اچي بورڊ تي شاهه سچل جو بيت جيڪو ملن جي خلاف چيل هوندو هيو. سو اچي لکندو هوس، پوءِ ملان کي مقعد ۾ مرچ لڳي ويندا هئا. بس ڪلاڪن جا ڪلاڪ قرآن پيو پڙهندو هئو ۽ حديثن جا حوالا ڏيندو هئو. بس گف پئي وهندي هئس. وچ ۾ کڻي ڪو استاد ڳالهائيندو هوس ته هن کي چنبڙي ويندو هئو. چوندو هوس بس ڪر دهرئيي جا پوئيلڳ! هڪ ڏينهن مون شاهه صاحب جو بيت.
ڪافر ٿي ته ابهين، باب شرع جا ڇڏ،
من مشرڪن گڏ، ته ويجهو ٿئين وصال کي.
بورڊ تي لکيو. مُلڙو جيئن ڪلاس ۾ آئيو، بيت ڏٺائين پوءِ ته هن لاءِ قيام اچي وئي، رڙيون ڪري ٻاهر نڪتو، چي، ظلم ٿي ويو. اڙي گهوڙا دهرين جي تحريڪ پئي هلي! وارو ڪريو تعليمي ادارن ۾ ڪفر ڪاهجي پيو آهي. پوءِ ته ان ڏينهن صبح سان اچي تقرير ۾ شروع ٿيو. استادن مجبور ٿي ان ڏينهن سوير موڪل ڪئي. اهڙي ريت ٽي هفتا پورا ڪيا. ۽ هي خط به اتان لکيو هوم، باقي هونءَ اتيئي آهين جتي اوهان ڇڏيون.
ڪالهه حافظ جو خط روانو ڪيو اٿم،
شال رهن نه ڏور، هنن اباڻا اوڏڙا،
ميان تن ري مور، مون هت جالڻ نه ٿئي.
پنهنجي سنگت کي حق موجود چوندا، هتانجي سڄي سنگت جا نياز قبول ڪندا.
خادم ساڳيو
محمد مٺل حيدري
[b][26]
[/b]ڳوٺ، چار سوويهه
1981-6-13
ڪٽ ڪڙهي، لوهه ٻري، ڌوڌا جت ڌڳن،
جت مُترڪن منهن ڪڍيا، جت سانداڻيون سهڪن،
اڄ پڻ آڳڙين، ميڙو آهي مچ تي.
عشق سلامت.
پيارا علي لڪياري لال!
حق موجود!
گهڙيءَ تي صبح جا اٺ ٿيا آهن، آءٌ اوهان سان ڳوٺ چار سؤ ويهه مان مخاطب آهيان منهنجي ڀر ۾ توجهڙو ئي پيارو ڪرسيءَ تي ويٺو آهي. اڄ فرعون صفت وڏو وڏيرو آيل آهي. جنهن ڪري شهر ۾ چڱي خاصي رش آهي، سامهون هوٽل ۾ تنهنجي ذات وارو هڪ ٿلهو متارو چاپهين ڏاڙهي، مٿان موٽا مروٽيل شهپر ۽ ڊگهن وارن وارو آلي موالي سلفي کي سوٽا هڻي ريل جي ڪاري مشين وانگر دونهين جون لاٽون پيو ڪڍي، ٻه چار موالي ڏاڍي ادب سان اڳيان ويٺا اٿس، پاسي ۾ هڪ غلمان (خوبرو ڇوڪرو) خوبصورت ڇوڪرو ويٺو اٿس، جنهن ڏي سيد سڳورو اک ٽيٽ ڪري ويٺو نهاري، ڇوڪري ڏي نهارڻي نهايت خطرناڪ اٿس، هن جي نهارڻ تي ڏاڍي کل ٿي اچي، ڇوڪري جي معشوقانه صلاحيتن ۽ والهانه خدمتن، ڪاري الفي، ڪنٺن ۽ ڪولاپن واري مرشد کي موهي وڌو آهي. ڪافي وقت کانوٺي هي موالو مرشد هن شهر ۾ اچي هريو آهي. ڀنگ، چرس، آفيم، ڏوڏي ۽ گانجي جو گڙنگ موالي آهي. بهشت، دوزخ، پلصراط ۽ قيامت جو ڳالهيون ڪري اٻوجهه سنڌي ماروئڙن کي لالچائي ۽ ڊيڄاري سندن رت پيو چوسي.
سهڻا سائين! اهڙن بدنيت ٺڳن ۽ ظالمن جون مسڪين ماروئڙن سان خدمتون ڏسي اندر جليو ٿو وڃي، پر وري ”ڪڇان تان ڪافر ٿيان، ماٺ ڪيان تان مشرڪ“ واري ڪيفيت طاري ٿيو ٿي وڃي. رهبر شاهه عبدالطيف ڀٽائي گهوٽ اهڙن ٺڳن لاءِ اڳواٽ ڪهڙو نه سچ چيو آهي.
وياسي وينجهار، هيرو لال ونڌين جي،
تنين سندا پوئيان، سهڻي لهن نه سار،
ڪٽين ڪٽ لوهار، تنين سندي ڀيڻين.
يا
جنهن سنياسي سانڍيو، گندي ۽ گراهه.
انهيءَ کان الله، اڃان آڳاهون ٿيو.
سهڻا سائين! اهڙن ڪوڙي عزت جي گداگر ٺڳن جي خون چڪان داستان لاءِ هن پني جو ميدان بلڪل گهٽ آهي.هن قصي کي هن بيت سان ختم ٿو ڪجي.
”حريفان بادها خود رند رفتند، تهي خمخانها کراندو ورفتنار“
سڄڻ سائين! حافظ محمد بخش جي پاڪن (زال) جي جان في الحال ڏيهي نسخن مان ڇٽي آهي، پر علاج اڌ ۾ ڇڏي ڏنو اٿس، ڏسجي ته اڳتي ڇا ٿو ٿئي، مون واري همراهه کي روزگار چڱو لڳو آهي، ٻه ڪوڏيون درماهه ڏيندو آهي. ڪڏهن ته ٻن ڪوڏين کان وڌيڪ به ڏيندو آهي. مطلب ته مون واري روزگار پهچائڻ وارو ملائڪ سڳورو اڳي رڳو بصرن جو ڪچونبر ۽ پٽڙي دال آڻيندو هو، هاڻ ان سان گڏ سنڌڙي انب جو اضافو آندو اٿس، ڪجهه وقت کانپوءِ پراڻي دشمني ڇڏي ڏنائين ۽ پوءِ ڪو چڱو ٿي ويو....
پيارا! اوهان سهڻي لطيف جي هن ٻول:
ڪڏهن پئجي ڪن ٿي، ڪڏهن ٿجي وات.
ڪڏهن ٿجي ڪات، ڪڏهن ٿجي ٻڪرو.
تي عمل ڪري وات ۽ ڪات بنجي جيڪا مسڪينن جي مدد ڪئي آهي، تنهن لاءِ خوشي ٿي آهي. ڌارين کي پاڻ وڻائڻ لاءِ پڇ لوڏ ڪري پنهنجن جا دشمن بنجي پنهنجن تي ظلم زيادتيون ڪندا آهن، ۽ غيرن جا ڀرجهلو بنبا آهن. انهن لاءِ ڀٽائي گهوٽ چيو آهي.
ورسان رکين ڪاڻ، کرسان کليو گُهمئين،
ڀوري منڌ اڄاڻ، ڪڻ ڇڏيو تُهه ميڙئين.
يا
هيءَ منهن ڏئي ٻن، تون وهه کائي نه مرين،
تان جي ملير ڄايون، توسين سڱ نه ڪن.
تون ڪيئن منجهان تن ، پاڻ ڪوٺائين مارئي.
انسان پنهنجن جي سهاري هوندو آهي. پنهنجن ۾ وڏيون وڏيون اميدون سمجهندو آهي. پر جڏهن پنهنجائي دشمن بنجي پون ۽ تڪليفون ڏين پوءِ انهن جي دانهن ڪنهنکي ڏجي اهڙي حالت ۾ ڀٽائي گهوٽ هن طرح فرمايو آهي.
سيئي لوڙائو ٿيا. جني سندي ڌير.
ماروئڙا فقير، ڪنهن در ڏيندا دانهڙي.
منهنجي خط جو جواب سهڻي لطيف جي مٿيئن بيت جي تشريح سمجهندا، جيڪا مون ازخود ڪانهي ڪئي، جيڪا اوهان پاڻ ڪندا. جنهن همراهه جي اوهان پڇا ڪئي آهي. اهو همراهه پنهنجي مائٽن جي شادي تي آيو هو، جنهن سان پاءُ، ڪلاڪ ملاقات به ٿي هئي. جنهنجو احوال مون خط ۾ لکيو هئو. همراهه صفا ٺيڪ ٺاڪ هئو. جڏهن کيس سان ملاقات ٿي تڏهن، تنهن وقت اوهان ڄڻ منهنجي ڀر ۾ بيٺا هئا. مون توهانجي باري ۾ پڇيو هومانس چيائين رابطو قائم آهي، هو ٻه چار ڏينهن ڳوٺ هو.
مٺا سائين! اوهان وٽ ڪي نوان دوست آيا آهن، اهي شال سڀئي شاهه، سچل، صوفي شاهه عنايت، مخدوم بلاول جي پيغام کي پروڙن، ان تي ثابت قدم رهن.
سڄڻ ۽ ساڻيهه، ڪنهن اڻاسيءَ وسري.
حيف تني کي هوءِ، وطن جن وساريو. (شاهه)
هڪ جُوءِ ٻي جَوءِ، ڇڏين ڪين جوان.
اهي ڀي انسان، جي ننگن تان نثار ٿيا. (سچل)
پرت ڇڏ پرڏيهه جي، ساڻيهه ڪر سنڀال.
لکن سندي لال، مڇڻ مفت وڃائين. (زمان)
سدائين گڏ! منهنجي پياري ٿري آريسر صاحب کي نياز چوندا.
(پربت علي بلوچ)
محمد مٺل حيدري
[b] [27]
[/b]
ڳوٺ، چار سئو ويهه
1981-7-2
روزا نمازون، اي پڻ چڱو ڪم.
اهو ڪم ٻيو فهم، جنهن سان پسڻ پرين جو.
سانگيئڙن جي ساٿ سميت خوش هجو.
پيارا علي محمّد شاهه لڪياري!
حق موجود:
طبع جي ناسازگي سبب احوال ڏيڻ ۾ ڪجهه ليٽ ٿي آهي، ان لاءِ معافي. اڄ طبع ڪجهه ٺيڪ آهي، اوهان ڏانهن خيريت جو احوال موڪلي رهيو آهيان.
ڪراچي واري همراهه لاءِ مون اڳ ۾ لکيو هو ته مونکي اڳ هتي مليو هو. نهايت خوش باش هو. اوهان ڏي حال احوال نٿو موڪلي، خبر ڪانهي ڇو؟ آئون آهيان نبري باز، ڪجهه ڪُڇندس ته دل ۾ ڪندين! تنهن ڪري مونکي في الحال ڪُڇڻو ڪونهي.
ٻچڙي جي روزگار جي واڌاين لاءِ مهرباني! تازو انٽر جي امتحان تي آيو هو، اوهان ۽ ٿري ماروئڙي کي ڏاڍا نياز ٿي چيائين.
نربادشاهه جي شعله مزاج طبع جي ڪري ڏيڍ سال کان وٺي (ح) نهايت خوش باش آهي، سندس پاڪ به هاڻ خوش باش آهه.
خط جي پُڄاڻي هن بيت سان ٿي ڪجي.
شال نه رهن ڏور، هونئن اباڻا اوڏڙا.
ميان تن ڏي مور، مون هتي جالڻ نه ٿئي.
سڀاڻي شيطان هڪ مهيني لاءِ سخت پورهئي سان جيل ويندا، اسان رمضان جا روزا شروع ڪنداسون.
سلام سڄي سنگت کي چوندا.
سڪ سان
محمّد ڪرڙ الدين رند
(محمد مٺل حيدري)
[b] [28]
[/b]
گهڙيا سي چڙهيا، اينهين اٿئي،
مئي متي مهراڻ ۾، پئو ٽِپو ڏيئي،
ته ميهار مليئي، سنڀوڙو سيڻاهه سين.
شال جڙيو هُجين.
پيارا لڪياري سائين!
حق موجود!
احوال عرض ته هن طرف ڪُلي خيريت آهي. اميد ته اوهان پيارا ساٿ سميت خوش باش هوندا ۽ آهيو، انهي لاءِ ڌڻي در دُعاگو آهيان.
مطلب ته مارئي جي ملڪي ماروئڙي جر ٿرڏي واپسي جو ٻڌي نهايت خوشي ٿي، مون انهي خوشي ۾ پنهنجن ساٿين کي چانهه جي پيالي سان وات مٺو ڪرايو، بقول شاهه سائين.
بندي ٻيا قرار، اسان لوچون لوهه ۾،
مٿي تن ترار، سدا سانبيئڙن جي.
جي سوچ رکندڙ لاءِ به دعا آهي ته اهي به خيريت سان نڪري پنهنجي ماروئڙن سان وڃي ملن. نر، بادشاهه ڪن دوستن کي ٺهراءُ لاءِ چيو آهي. پر سنڌي جي چواڻي، ”ڦٽ ڇٽي ويندا آهن، پر ويڻ نه ويندا آهن“ موجب سندس چيل ويڻ نٿا وسرن. ۽لاڳيتو سال ٻه کانئس کان پري رهڻ مان مونکي به مزو اچي ويو. دل ڀڄي پئي آهي.انڪري محبت جي ساڳي حد شايد نه رهي. جڏهن بهشت، دوزخ، پُلصراط، قيامت وغيره جي لالچ ۽ خوف هيو، تڏهن گهڻن ئي انڌن، منڊن نرن جي غلامي ڏني سون، هاڻ آهي گُهر ته گهرائين مٺڙا واري ڪار، ڪو جيتري عزت ڏيندو اوتري وٺندو. باقي هروڀرو پنهنجي عزت خراب ڪاڪبي.
(ح) صاحب نهايت خوش باش آهي. هي به نر جي ڦٽن جو ڦٽيل آهي. ۽ پاسو ڏيو پيو گهمندو آهي، اوهان سان ته ڪا ڪاوڙ ڪانه اٿس. اوهان کي ڏاڍا نياز ٿو چوي ”وريا واهرو“ پيو پڙهي سائين سبب ڪندو اوهان خيرن سان ايندا ته روبرو.
چڱو يار زنده محبت باقي.
سڪ سان
محمّد ڪرڙالدين جمالي بلوچ
از: سڌوجا (مٺل حيدري)
[b] [29]
[/b]
ڳوٺ، چار سئو ويهه
1981-8-19
جڏهان ڪر ٿيام، ساڃاهه سُپرين سين.
تڏهان ڪر تر جيترو، ويل نه وسريام،
سندا روح رهيام، سڄڻ اوطاقون ڪري.
ساٿ سلامت.
منهنجا پيارا لڪياري!
حق موجود!
احوال عرض ته طبع ٺيڪ نه هجڻ ڪري احوال ڏيڻ ۾ ليٽ ٿي آهي، ان لاءِ معافي.
سڄڻ! برهمڻ مان جيستائين اوچ نيچ وارا خيال ختم نه ٿيندا، تيستائين کتري ويچارو برهمڻ جي واٽ نه واريندو، سنڌي ۾ چوڻي آهي ته ”ڦٽ ڇُٽي ويندا آهن پر ويڻ نه ويندا آهن“ برهمڻ پنهجي عادت نه مٽائي ته ڪيترا کتري برهمڻ کان جان ڇڏائي مون واري صف ۾ اچي بيهندا، اعتبار ڪريو ته ائين ٿي رهيو آهي. جيڪو سندس خوشامدڙيو، چاپلوسي، ۽ سندس ثنا صفت نٿو ڪري پوءِ ڪيترو به هو ڪم وارو هجي، پر برهمڻ چوندو، هُو ته بيڪار آهي، معنيٰ ٻيو ڪم ٿئي نه ٿئي، پر جي هن جي ڪنهن چاپلوسي ۽ ڪوڙي عزت ڪئي، اهو هن جي تر ۾ عظيم آهي. اهڙي برهمڻ جي برهمڻي ڪهڙي ڪم جي جيڪو پاپي بنجي کترن جي دل آزادي ڪندو رهي، اوهانکي خبر آهي ته هن برهمڻ جي مون دل وجان سان ڏاڍي خدمت ڪئي، عزت ڪئي. پر ڏٺم ته هِن، ان جو ناجائز فائدو ورتو ته هِن کان يڪي پري ٿيس. هاڻ جان ئي ڇُٽي پئي آهي، اهي ڏينهن ختم ٿي ويا، جو برهمڻ، کترين جي زبان تي لت رکي بند ڪندا هئا. جيئن شڪوه، شڪايت، حق عدالت جو آواز بلند نه ٿيندو هو، کتري ويچارا سمجهندا هئا ته اسان چند جانورن وانگر آهيون. جو انهن جي خدمت چاڪري لاءِ نوان نسل ڏيندا رهون. هاڻ کتري گهڻو هوشيار آهن. هاڻ انهي برهمڻ جي عزت ٿيندي جنهن ۾ اخلاق جي عظمت، پيار، محبت هوندو، باقي هروڀرو پاڻ کي برهمڻ سمجهي ٽُوري ڪندو ته سندس برهمڻي جو خير ڪونه هوندو. معنيٰ ته سندس عزت ڪا به نه رهندي، ڇو ته هاڻي کتري سندن ٻڪري واري کل ۾ بگهڙ واري شڪار کي سمجهي ويا آهن.
81/8/2 تي هت مارئي جو مائٽ آيو هو. هِن سان برهمڻ به گڏ جي آيو هو، مارئي جي مائٽ سان ڪچهري ٿي. ڏاڍو لطف آيو، بقول لطيف سائين،
”مون سي ڏٺا ماءِ، جني ڏٺو پرين کي.
تني سندي ڪاءِ، ڪري سگهان نه ڳالهڙي.“
لڪياري! سچ ته سن واري قلندر کان هِن ماڻهو کي حقيقي فيض مليو آهي. هن ڪچهري وارن کي واهه جو لطيفي لات جي خوشبوءِ وٺرائي، مون وٽ اهي لفظ ڪونهن جو هن عظيم انسان جي سچائي ۽ محبت جي واکاڻ ڪريان، ”سکڻي ڪُني گهڻو اُڀامي“ وارو فرق هن ڪچهري ۾ روبرو ڏٺو سون. عيد تي به اوهان وارو يار ڪونه آيو.عيد جي صبح تي هتان قلندر جي زيارت تي سن ويس. اتي بقول شاهه:
تهڙا چاليها نه چاليهه، جهڙو پسڻ پرين جو،
جي ورق ورائين ويهه، ته اکر اهوئي هيڪڙو.
سڄڻ ۽ ساڻيهه، ڪنهن اڻاسي وسري،
حيف تني کي هوءِ، وطن جن وساريو.
(شاهه)
جو ورد وظيفو وٺي 11/2 رات آرام ڪيوسين. صبح جو ساڳيو سبق دهرائي واپس آيس، هي احوال تمام ڊگهو آهي، جنهن لاءِ هن پني جو ميدان بلڪل گهٽ آهي. تنهن لاءِ مختصر احوال ته ڏاڍا رس ٿيا. اتي تون به ياد هوئين، صدقو ٿيان قلندر جي نام تان، جيڪو اڀرن سڀرن کي ياد ويٺو ڪري ۽ سڀني کي دعائون پيو ڪري.
پکن پوءِ پچار، اڄ تماچي آئيو،
مرڪن ملاحن جا، مٿي ٻانڊي ٻار،
وڏي ڄام، ڄمار، جنهن مياڻيون موکيون.
(شاهه)
مٺڙا لڪياري! اوهان جي والد صاحب جي وفات جو ٻُڌي نهايت ارمان ٿيو، بقول سهڻي لطيف جي.
”روئي روئان ڪيترو، آئون روئي نه ڄاڻان.
مٿي سر، هڻان، هنجن هاڻا هٿڙا“.
واري ڏک ۾ اوهان سان برابر جو شريڪ آهيان. اوهان پنهنجي جيجل سنڌ جي ٿڃ ملهائي رهيا آهيو. اوهان جي عظمت کي سلام ٿو ڪريان جو اهڙا ڏک به برداشت پيا ڪريو. منهنجا سڄڻ! بقول ڀٽائي گهوٽ جي،
جا ڀُونءَ پيرين مون، سا ڀُون مٿي سڄڻين.
ڌڱ لٽبا ڌوڙ ۾، اُڀي ڏٺاسون.
ڏينهن مڙيئي ڏون، اٿي لوچ لطيف چئي.
يا
جر ۾ ڦوٽو جيئن، لهرون لڳندي اڌ ٿئي.
تون پڻ آهين تيئن، دنيا ۾ ڪو ڏينهڙو.
موجب اها تبديلي ضرور اچڻي آهي، شال رب پاڪ توکي صبر جي طاقت عطا ڪري، مرحوم جي لاءِ لطيف جي لفظن ۾ هي دعا آهي.
ٻوڙين چاڙهين تون ڌڻي، ٻئي جي دعوا رسي نه دم.
هن منهنجي حال جو، ميهر کي معلم.
رک ڀيلي جو ڀرم، جو اچي پيو اجهور ۾
(شاهه)
منهنجا مٺا! اکين ۾ آب اٿم،
چڱو موڪلاڻي
تنهنجو هڪ هندو ڀاءُ
(مٺل حيدري)
[b][30]
[/b]
ڳوٺ، چار سئو ويهه
1981-9-21
کرڪڻا لاهي، سُک نه سُتا ڪڏهين،
اوسئيڙو آهي، کاهوڙين کي پنڌ جو.
ساٿ سلامت،
پيارا علي محمد شاهه!
جيئي لطيف! جيئي لطيف جو ديس!!
احوال عرض ته هن طرف ڪلي خيريت آهي، اوهان پيارا خوش پاش هوندا ۽ آهيو، انهيءَ لاءِ ڌڻي سائين در دائما دعاگو آهيان.
مطلب ته اوهانجو 5/9/81 وارو خط مليو، يادگيري لاءِ مهرباني، جواب ڏيڻ ۾ دير ٿي وئي آهي، ان ڪري معاف ڪندا. اوهانجا جذبات نهايت ساراهه جوڳا آهن. اوهانجي نيڪ ارادن جي ساراهه لاءِ مونوٽ اهڙا لفظ ڪونهن جو هت لکان.
سڄڻ! برهمڻ لاءِ اوهان اڳ به لکيو هئو ۽ هاڻ به لکيو آهي. ان لاءِ عرض آهي ته کيس سان اڳ ۾ جيڪو پيار هئو سو ڪنهن جي چوڻ سان ڪو نه هو. هاڻ جيڪا ڪاوڙ ٿي آهي، سابه ڪنهن جي چوڻ تي ڪانه ٿي آهي. اوهان به سچ ٿا چؤ ته ٻه دوست کير کنڊ هجن. اها ڳالهه پنهنجي جاءِ تي درست آهي. پر برهمڻ جي زور رنج طبع جي ڪري کيس کان روحاني طرح ايترو ته دور ٿي ويو آهيان. جو کيس ڏسي به نه ٿو سگهان. مونکي هن کان دور رهڻ ۾ ڏاڍو مزو اچي ويو آهي، تنهن ڪري هن جي ويجهي وڃي وري پاڻ کي ڄانگري ڊينگهري ۾ ڦاسائڻ نه ٿو چاهيان. مارئي جي مائٽ مونکي ان باري ۾ ڪو نه چيو، جيڪا ڳالهه پنهنجي لاءِ مناسب سمجهم ته چڱو ٿيو جو نه چيائين. ٿري (عبدالواحد آريسر) کي اوهانجي والد (سيد عمر شاهه) بزرگ سرڳواسي ٿي وڃڻ جي خبر ڪانه هئي. حافظ صاحب کي اوهانجو خط ڏنو هوم، کيس جواب ڏيڻ لاءِ به چيو اٿم، پر جڏهن تڏيءَ تان اٿي. محمد صديق پرهياڙ صاحب ڪالهه هت اچڻو هيو، تنهنجو نياپو ڏيانس ها پر ڪو نه آيو، ڪڏهن به مليو ته تنهنجو نياپو ڏيندو سانس. اميد ته بخار ڇڏي ويو هوندو.
پنهنجي ساٿين کي حق موجود چوندا:
دعا آهي ته هي ٻول رهبر لطيف جو جلد پورو ٿئي.
هڙ ۾ ڪين هونِ، هونئين هنن نه چاڙهيا،
سارو ڏينهن سمونڊ تي، لهي سج ويون،
جڏهن سائين سبب ڪيون، ته ستڙ ٿيا سيد چئي.
چڱو آسرو نام جو ، شيخ مجيب کي نياز
تنهنجو مولچند هندو ڀاءُ
(محمّد مٺل حيدري)
[b][31]
[/b]
سائين علي محمّد شاهه لڪياري!
جيئي لطيف! جيئي لطيف جو ديش.
پيارا سائين! اوهانجو خط مليو، يادگيريءَ لاءِ مهرباني، عرض ته هاڻ خط ۾ ليٽ ڪانه ٿيندي. بلڪل خاطري سمجهو. آئون اوڏ مٽي ڪوڏ، مون سان ته خط نه لکڻ جي ڳالهه نه ڪريو. آئون اڳي برهمڻ جو ستايل، اوهان به ائين ڪيو ته پوءِ غريب جو حشر ڪهڙو ٿيندو. مڙئي اٿئي پارت، مڙس آهيون مڙها. اوهان جي سهاري جي ضرورت آهي. بابل (ح) تڏي تي جهولي هنيو ويٺو آهي. نفل ادا پيو ڪري. نماز واري سان بقول مسلمانن جي ڳالهائڻ ٺيڪ نه آهي. جڏهن به تڏي تان اٿندو ته ڪن کان جهلي توڏي جواب لکرائيندس. اوهان خاطري ڪريو، اوهان جي ڪيل فرمائش پوري ڪندس. (فوٽو) پر يار ٻيلو ڏينهون ڏينهن وڌي رهيو آهي اوهان ته جاچيو ويٺا آهيو، پر ٻئي ڪنهن کي ڊيڄوڙو نه ٿي پوي ته اچي نه وڃو آزار ۾ ............ بس اکيون بند ڪري ياد ڪندا ته خادم ٻيلي سميت اچي حاضر ٿيندو، وڌيڪ جيڪو حڪم هجي. ائين نه مومن!
ته پِڇي صلوات دي آواز هَو وَڃي، هڪڙا نعرا به هو وڃي مولا دي نام دا، ته پِڇي مئين ذڪر شروع ڪران.
ها: مومن حافظ محمّد بخش صاحب ڏاڏي آدم وانگر بهشت وِچون تڙيج ڳَئي. هُن ته تڏي وڇا معافي واسطي نمازان شروع ڪر ڏتيسي، پر جڏهن بُل پيا ملديس ڇوٽڪاري لئه پيا مردا ۽ جيندئي، بس دعا هو وي، مٺڙي مجيب شيخ کي حق موجود چوندا.
چڱو يار زنده محبت باقي
اوهانجو
مولچند اوڏ
(محمّد مٺل حيدري)
[b] [32]
[/b]
ڳوٺ، چار سئو ويهه
1981-11-5
سُتي نه سرندي جاءِ، ڪر پچار پرين جي.
وهامي ويندياءِ، گهڻا هڻندين هَٿڙا.
پيارا علي محمد شاهه لڪياري!
عشق سلامت. حق موجود!
احوال عرض 29/10/1981 واري احوال کان واقف ٿيس، نهايت مهرباني.
سڄڻ! مارئي جي مائٽ به مون واري شڪايت ڪئي آهي، ته پوءِ هاڻ اوهانکي به پڪ ٿي ويندي، ته مون واريون دانهون هڪ حقيقت هيون. جن جي تصوير مارئي جي ملڪي ماروئڙن ڪئي آهي.
سائين! ڳالهه ڪندا آهن ته شاهه بيگ ارغون جي وقت ۾ ٺٽي شهر جو هڪ صوفي بزرگ اسماعيل شاهه درس و تدريس ۾ مشغول هيو ته اوچتو سندس طبع خراب ٿي وئي. هن جي سڄي بدن تي ڏنا ٿي پيا. بزرگ رلهي گهرائي بدن تي ڍڪي ويهي رهيو. نيٺ معلوم ٿيو ته ان وقت شهر جو قاضي ڪورٽ جي چبوتري ۾ هڪ بي ڏوهي غريب سنڌي کي ڪوڙا هڻائي رهيو، آهي. ڪوڙا ان صوفي بزرگ جي بدن تي بيٺا هئا. اهو هيو قومي جذبو، قومي فردن جي نسل، خون وطن ۽ زبان جي مضبوط ڳانڍاپي جو نالو آهي. صوفي اسماعيل شاهه ان ڳانڍپي ۾ ڳنڍيل هيو، انڪري هڪ غريب ڀاءُ کي جيڪي ڌڪ لڳا سي سندس جان تي ظاهر ٿي پيا، ڄڻ ته ڪوڙا ئي هن کي لڳائيندا هئا. مٿين ڳالهه انڪري لکي رهيو آهيان، جو جن جي لکڻ کان منع ڪئي اٿو. سوپاڻ کي قوم جو هڏ ڏوکي ته سڏائي ٿو. پر هٿ ۾ ڏانگ کنيون وتي غريبن جا پُٺا سيڪيندو، چوندا آهن ته ڦٽ ڇٽي ويندا آهن پر ويڻ نه ويندا آهن. هن جي زبان تلوار کان به خراب آهي، جو رڳو دلين جو قتل ٿي ڪري، هِن وٽ خود غرضيءَ، خود پرستي کان سواءِ ٻيو ڪجهه ناهي، معاف ڪندا جو اوهانجي منع هوندي به ڪجهه لکي ويٺو آهيان. اوهانجي فرمائش پوري ڪري رهيو آهيان آءٌ هرو ڀرو ائين ڪونه چوندس. ته ننڍڙن ٻارڙن کي ڊيڄاريو. هڪ جيل ٻيو اهڙيون تصويرون ڏيکاريندؤن ته رات جو ٻچڙن کي ننڊ ڪهڙي ايندي، ائين نه آهي؟ جي ها ته پوءِ مجيب شيخ سان هڪ تاڙو ملائي ڇڏ، کيس موري واري ڳالهه ڪري ٻڌائينس، جو ننڍڙن ٻارڙن اسڪول ۾ دانهون ڪيون هيون. ياد اٿئي الائي وسري ويئي.
سڄڻ سائين! مهاتما ۽ مهاپرش جي تصوير تنهنجي ۽ مجيب جي درشن لاءِ موڪلي رهيو آهيان. دوستن جي تڪليف لاءِ احساس آهي. بس گهڙياسي چڙهيا. روزن پٺيان عيدون، ڏکن پٺيان سک ۽ اونداهين پٺيان چانڊوڪيون ضرور اينديون. انهي رستي سان هلڻ وارن سڀني کي جَس هجي. اسان پوڙهن کي اوهان نوجوانن تي ناز آهي. دُعا آهي ته ڌڻي سائين اوهان سڀني کي پنهنجي نيڪ مقصد ۾ ڪامياب ڪري، آءٌ في الحال مورو ۽ ان جي آس پاس اُن جي واپار لاءِ آيو آهيان، وري ڳوٺ بولاخان ٿاڻه ويندس، توهان ان ساڳي ائڊريس تي تڪڙو خط لکندا، ته جيئن دلجاءِ ٿئي. خط اوهان کي مليو. آئون ڪڏهن به مهاتما ۽ مهاپرش جي درشن لاءِ (جي ايم سيد) ساڌو ٻيلي ويس / ويندس ته سندس پوَتر چرنن تي سيس نمائي نياز چوندس، حاضر منهنجا سڄڻ!
”ح“ (حافظ محمّد بخش) صاحب ۽ سنڌي (محمّد صديق پرهياڙ) جا نياز قبول ڪندا.
معاف ڪجو جو اوهانجي حڪم جي ڀڃڪڙي ڪري ڪجهه احوال لکيو اٿم، مارئي جي مائٽ ساڳي شڪايت ڪئي آهي، هاڻي ته اوهان کي پڪ ٿي هوندي.
سائين! ڪاوڙ نه ڪريو، ڌرتي جو قسم همراهه ليڪو لنگهي بيٺو آهي. تمام گهڻيون خبرون آهن. جنهن لئه هن پني جو ميدان بلڪل گهٽ آهي. بس ائين کڻي سمجهه ته ڪئي ڪمائي هٿ وٺي پيو وڃائي، بس وڌيڪ سياڻا آهيو، سمجهي ويندا، آئون اڳي غلطي ڪري اوهانجي حڪم جي ڀڃڪڙي ڪئي آهي. وڌيڪ ڪونه ٿو ڪُڇان، سڄڻ! اوهان جي فرمائش پوري ڪري موڪلي رهيو آهيان، خط تڪڙو موڪليندا ته جيئن خبر پوءِ ته امانت با سلامت پهتي.
چڱو نمسڪار
تنهنجو مولچند هندو
(مٺل حيدري)
[b] [33]
[/b]
ڳوٺ، راجا ڏاهر آباد
81-11-29
ڪٽ ڪڙهي، لوهه ٻري، ڌوڌا جت ڌڳن.
جت مُترڪن منهن ڪڍيا، جت سانداڻيون سهڪن.
اڄ پڻ آڳڙين، ميڙو آهي مچ تي.
عشق سلامت.
پيارا علي محمّد شاهه لڪياري!
حق موجود!
احوال عرض ته توهانجو 81/11/24 واري احوال کان واقف ٿيس. الڳ چٽڪي ۾ پراڻيون پچارون ياد ڏياري ستا سور جاڳائي وڌا اٿئي! گذريل ڳالهيون جيڪي به لکيون اٿئي. انهن جي پڙهڻ سان دل جي پردي تي ڄڻ پراڻي فلم شروع ٿي وئي. جيڪا ڪافي وقت جاري رهي. وچ ۾ جيڪو وقفو ٿيو، ان ۾ ساڳي پردي تي ڀٽائي گهوٽ جو هي بيت.
جڏهان ڪر ٿيام، ساڃاهه سُپيرين سين،
تڏهان ڪر تر جيترو، ويل نه وسريام.
سندا روح رهيام، سڄڻ اوطاقون ڪري.
اچي لڳو، بهرحال جهڙي طرح اوهان ياد ڪيو، اهڙي طرح اوهان به ياد رهيا. اوهانجي قلم گذريل وقت جي ڪهاڻي ياد تازي ڪرائي، نهايت مهرباني!
پيارا علي سائين! ابوالڪلام آزاد جو قول آهي ته ”اڄ جيڪي مونکي باغي قرار ڏئي رهيا آهن. صبحاڻي محب وطن فاتح جي حيثيت ۾ منهنجو استقبال ڪندا. آزاديءَ جي جدوجهد ابتدا ۾ بغاوت ۽ آّخر ۾ وطن دوستي ۽ حق پرستي جي مقدس جنگ تسليم ڪئي ويندي آهي“ ۽ سچ آهي به ائين، شال ڌڻي اهو ڏينهن ڏيکاري جو جيڪي توکي باغي سمجهي ڪال ڪوٺڙين ۾ بند ڪيو ويٺا آهن. ظلم جو مانڊاڻ ختم ٿئي، فاتحن جي قطار ۾ گلن جي هارن سان سينگاريل ڏسجين، تنهنجي روشن خيال ۽ وسيع نظري کي ڏسي اُميدن جا ڪرڻا نظر پيا اچن. ڌڻي شال اوهانکي نيڪ مقصد ۾ ڪامياب ڪري. هن وقت ظالم کان حق گهرندڙ غدار آهي، ۽ حق ڇڏي، ڏيندڙ وفادار آهي، مسڪين مظلوم جي شڪايت بغاوت آهي، فساد آهي. بيدار ۽ هوشيار بي دين آهي، ڪافر آهي، سُست ۽ ڪاهل، ديندار آهي ۽ شريف آهي. بس قبلا! ظلم، زيادتي جي حد ٿي وئي آهي. ايشور شال عمر جي ڪوٽ کي ڪيرائي ته ديس جا ماروئڙا ڪو سُک جو ساهه کڻن.
سڄڻ! مارئيءَ جي ملڪي ماروئڙي جي، قوم تان گهور وڃان، سندس ملڪي، رضوان پلي منهنجي سرجو سائين آهي، روحاني طرح سان مون سندس چانهه هت پيتي، مهرباني، کيس منهنجي طرفان نياز چوندا.
حافظ محمّد بخش خاصخيلي زماني جي گردش سبب هڪ پريشاني ۾ مبتلا آهي. هن کي پنهجي هڪ ويجهڙي عزيز ڏاڍو رنج پهچائيو آهي. جنهن ۾ سندس هڪ وڏي اميد مٽيءَ ۾ ملي وئي آهي. انهيءَ ڪري ئي سندس پٽ گهر ڇڏي خبرناهي ڪهڙي طرف هليو ويو آهي. پاڻ سانجهي صُبح پيو ملندو آهي، ۽ اهي سور سلي رئندو آهي، ڌڻي سائين سندس تڪليفون دور ڪري، محمّد صديق پرهياڙ خوش پاش آهي. سائين! 26 تاريخ توهانجي شنوائي هئي، ان جو ڇا ٿيو؟ هينئر 11 بجه ڏينهن جا ٿيا آهن. منهنجو هڪ ساٿي ڪونهي آئيو. منهنجي چؤطرف ستر ننڍڙا پکي ڦريا ويٺا آهن. مختلف ٻوليون پيا ٻولين. اهي ٻوليون روز ٻڌندو آهيان، پر جڏهن ته اڄ پکين جو انداز گهڻو آهي، تنهن ڪري مڙس آهيان مڙهو سرجي لائي ڏني اٿن.
هڪ ٻٽيرڙي ته بنهه بيزار کڻي ڪيو آهي. پنهنجو آکيرو ڇڏيو وتي ٿو وڏن پکين سان وڙهندو، هن باغ ۾ هڪ باز به ويٺو آهي. مونکي ته خوف آهي، ته ڪٿي باز جي چنبي سان سندس گُجي نه ڦاٽي پئي، پکين جي شور مٿي ۾ سور کڻي وڌو آهي، تنهن ڪري موڪلاڻي.
نياز شيخ مجيب صاحب کي رسن.
تنهنجو مولچند اوڏ
(محمدمٺل حيدري)
[b] [34]
[/b]
مورو سنڌ
81-11-2
دنگي منجهه دريا، ڪي ٻُڏي، ڪي اُپڙي.
معلم ماڳ نه اڳيئن، فرنگي منجهه ڦريا.
ملاح! تنهنجي مڪڙي، اچي چور چڙهيا.
جتي ڍينگ دريا، تتي تاري تنهنجي.
عشق سلامت.
پيارا علي محمّد شاهه لڪياري.
حق موجود:
احوال ته هن طرف ڪلي خيريت آهي، اميد ته اوهان پياراخوش پاش هوندا ۽ آهيو. انهيءَ لاءِ درگاهه مولا ۾ دائمه دعاگو آهيان. مطلب ته تنهنجي 14/11/81 واري حوال کان واقف ٿيس، ان لاءِ مهرباني ۽ قرب.
سائين! ٻچڙن کي ڊڄهڙي کان بچائي وٺندا. هاڻ ته هڪ کان ٻه شاهه آهيون، ڊيڄهڙي وارن جا ٻيڙا پار هئڻ کپن. حضرت علي جو قول آهي، ته جڏهن ڏک وڌي ويندا آهن، ته سُک ويجها اچي ويندا آهن، اوهان به ڏک ڏٺا آهن، سُک اوهان جي قريب اچي ٿيا آهن. آئون سمجهان ٿو ته باندي خاني مان جلدي نڪري ٻاهر ٿيندا.
پياري مجيب کي تمام گهڻا نياز چوندا.خط جي پڄاڻي لطيف جي هن بيت سان ٿي ڪجي.
ڪنهن جنهن گهيڙ گهڙي، جيئن اوتڙان تڙ ٿيوس.
سالع ويئي سهڻي، ڪُنن ڪِين ڪيوس.
اُهِسُ اکڙين ۾، پريان جو پيوس.
حقان حق ٿيوس، هُئي طالب حق جي.
چڱو ساٿ سلامت
مولچند هندو
(مٺل حيدري)
[b] [35]
[/b]
ڳوٺ، راجا ڏاهر آباد
82-1-16
جت نه پکيءَ پير، تِت ٽمڪي باهڙي.
ٻيو ٻاريندو ڪير، کاهوڙڪي کير، ريءَ.
عشق سلامت.
پيارا علي محمد شاهه صاحب!
حق موجود!
احوال عرض ته هن طرف ڪلي خيريت آهي. اميد ته اوهان پيارا خوش پاش هوندا ۽ آهيو. انهيءَ لاءِ ايشور در دائما دُعاگو آهيان، مطلب ته تنهنجو 82/1/12 وارو پيغام نارائڻ داس (حافظ محمّد بخش) هٿان مليو اٿم، ڍولڻ! يادگيري لاءِ مهرباني. سڄڻ! هڪ خط جيڪو مون ٿاڻو بولاخان کان لکيو هئو. يار افسوس جو خط نه مليو. جي ملي ها ته ڪيڏي مهل به کولي پڙهو ها ته منهن تي مرڪ اچيوَ ها، مون وارو ڳوٺائي مهيش ڪمار (ياسين جتوئي) ٻه ڀيرا مليو، ٻئي ڀيرا ساڻس هڪ ٻه ماڻهو گڏ هئا. ان ڪري زباني ڳالهه ٻولهه ڪانه ٿي، باقي اکيون اکين سان مليون ته خبر پئي ته نهايت ئي خوش آهي، ۽ اهو به معلوم ٿيو ته اوهان سان رابطو گهٽ اٿس. وڌيڪ اوهانکي ئي معلوم هوندو. هو ڪالهه ڪراچيءَ ۾ ويو آهي. ڀائي ٻالچند (حافظ محمّد بخش) ڪالهه مليو، ڏاڍو خوش آهي. 17 جنوريءَ تي مهاتما ۽ مها پرش (جي ايم سيد) جي آسڻ تي حاضري ڀرڻ جو خيال هئو پر اهو پروگرام ئي ڪينسل ڪيو ويو آهي، تنهن ڪري اوڏانهن ڪو نه وينداسون، ڀائي ڪُومچند (صديق پرهيار) جنم ڀومي جي محبت ۾ مست لڳو ٿو وتي، پياري مجيب شيخ کي آزادي ملي ته مهرباني ڪري موڪلائڻ وقت منهنجي طرفان هڪ ڀاڪرپائي کيس ڳل تي منهنجي پاران عقيدت جي مهر لڳائي ڇڏيندا ۽ کيس چوندا ته جتي به هجو ته اهو گام، اِهو گس هجي، بس لطيف سائين جي لفظن ۾ ائين کڻي چوان ته:
مٿن ٽٻڪ ٽٻڪڙا، چڪندڙا اچن.
کُڙيون کِهه ڀڪليون، پگهر سر پيرن.
اِي وڙ ويڙيچن، مون لوڏان ئي لکيا.
اوهان سڀئي جيڪي هن راهه سان هلي رهيا آهيو. ۽ ٻين کي سونهون پيا ڪيو، اوهان واري راهه جيڪا نهايت ورن، وڪڙن، ڏکن ۽ سورن واري آهي. تنهن هوندي به هلندا ٿا هلو. اوهان کي سلام ٿو ڪريان، اوهانجي هر قدم تان گهور وڃان، اصل سچل سائين جي قول مطابق.
اهي زورئون زور، جي تو محبت من ۾.
ڏونگر ڏريون ڏور، ههڙن هوتاڻن لئه.
سائين! ٻين جي آزاد ٿيڻ جو ته ٻڌائيو ٿا، پر اوهان ڪڏهن اچي ٻاهر ملاقاتون ڪندا، اهو به ته لکو.
اوهانکي جنهن مصيبت ۾ وڌو آهي، ان لاءِ شاهه لطيف جا لفظ ٿو ورجايان.
ماري مرين شال! ڍٻ وڃنئي ڍٻيون،
جيئن تو اچي ڪال، وڌو وچ ورهين کي.
سڄڻ! اڄ واپار سانگي هن شهر ۾ آئيو آهيان، ساڍا يارهن ٿيا آهن. سنڌي پرائمري اسڪول جي ٻارڙن کي رسيس ملي آهي، ولر ٻارڙن جو منهنجي ويجهو هڪ تڙڪي واري هنڌ تي اچي بيٺو آهي، سندن جسم تي پورو اوڇڻ ڪونهي. ڪن جا پيرا اگهاڙا، ڪن جو مٿو اگهاڙو، ڪنهن جي قميص ڦاٽل، ڪنهن جي وري سلوار ليڙون، اتر جي ٿڌي هوا لڳي رهي آهي. جيڪا ان ابهم ٻچڙن کي تڙپائي رهي آهي، هو ڪتاب ۽ ڪاٺ جون پٽيون سيني سان لڳائي بيٺا آهن. دل ٿي چوي ته وڏي واڪ رڙيون ڪري چوان ته اسلام، اسلام چوڻ وارئو هنن ٻچڙن جي اهڙِي حالت ڇو ٿي آهي. بس اندر جو اندر مان آواز آئيو آهي. ته ”هي غلام قوم جا ٻچڙا آهن“ سو چيم.
ڪڏهن ڪرندي ڪاڪ، ڪڏهن ملندو مينڌرو.
پُڇان وڏي واڪ، سڏ به ڏئي ڪو سنڌ مان.
تنهنجو مولچند
(محمد مٺل)
[b][36]
[/b]
ماري مُنهن مَ پوءِ، ڪان مَ لڳي ڪونجڙي.
چڱي ڀلي هوءِ، سدا ٻيڙي سڄڻين.
عشق سلامت.
پيارا علي محمّد شاهه لڪياري!
حق موجود:
احوال ته 26/1/82 واري خطه جو جواب هن کان اڳ موڪليل آهي، هن وقت تائين جواب جو انتظار ڪيو اٿم، مارئي جو مائٽ موري ۾ هڪ شادي تي آيو هو. منهنجي ڀرسان ويٺل هڪ همراهه کيس پنهنجي ڳوٺ وٺي آيو آهي. مارئي جي مائٽ (عبدالواحد آريسر) مونکي قرب ڪري پنهنجي محفل ۾ گهرائي ورتو هو. رات جو ڏاڍي ڪچهري ٿي، توهان کي ڏاڍو ياد ڪيوسون. صبح جو 2/91 بجي تائين ڪچهري ٿيندي رهي، ان ۾ به تون ياد هوئين، بعد ۾ يار ويندو رهيو. اوهانکي ڏاڍا سلام ٿي چيائين، احوال مختصر ان ڪري لکيو اٿم، جو پڪ ڪانه ٿي ٿئي ته خط اوهان کي ملي الائي نه، پنهنجي ساٿي فقير غلام رسول مهرکي حق موجود چوندا.
چڱو سدائين گڏ
تنهنجو پنهنجو هڪ ساٿي
(مٺل حيدري)