غلام نبي سومرو
[/b]
سينٽرل جيل سکر
1981-5-13
سدا سلامت، دائم آباد
محترم برادرم: علي محمد شاهه لڪياري صاحب!
جيئي سنڌ. حق موجود، جي بعد لکجي ٿو ته اوهان جو نوازش نامو 12 تاريخ تي موصول ٿيو، پڙهي حال احوال کان خبر پئجي ويئي.
سو لفافن جي کوٽ سبب شيخ صاحب جو جواب ته لکي رهيو هيم. مگر لفافو نه هيو، تنهن ڪري جواب گڏيل حاضر آهي. هتي مونسان چار نواب شاهه جا پي پي جا گرفتار ٿيل رحيم بخش جمالي، اڪبر جمالي، ارشاد حسين شاهه ۽ ولي محمد شاهه، سٺ ميل تي ڳوٺ اٿس، رهن ٿا. باقي ٻيا رسول بخش پليجو، الطاف حسين شاهه جيلاني، رفيق صفي گڏ رهندا آهن، انهن سان به هن وقت برتاءُ بهتر هلي رهيو آهي. هو به ٺيڪ رهندا آهن.
پليجي صاحب، عبدالواحد آريسر لاءِ خاص سلام چيا آهن، استاد ابوبڪر ۽ قمر راڄپر جا پڻ سلام، منهنجي طرفان سڀني جي اڳيان هٿ ادب جا ٻڌي جيئي سنڌ چوندا. آريسر صاحب کي چوندا ته مجيب ۽ رسول بخش کي ڪٿي ٿو ڪوڙا هڻرائين. نارا تي يا پاڻ وانگر حيدرآباد، سائين آريسر کي منهنجي طرفان پيرن تي هٿ رکي دل جي رت ۾ ٻڏل ۽ دل جي گهراين سان جيئي سنڌ چوندا.
منهنجي طرفان روشن ٻرڙي کي خاص قرب جا سنيها، ستار مورئي ۽ الطاف تنيي ۽ صمد ڪانڌڙي جا احوال لکي موڪليندا ته ڏاڍي مهرباني ٿيندي. هي شعر لکي خط پورو ٿو ڪريان.
بندر جا ڀئي، ته سکاڻيا مَ سُمهو،
ڪپر ٿو ڪُن ڪري، جيئن ماٽي منجهه مهي،
ايڏا سور سهي، ننڊ نه ڪجي ناکئا.
ورزش ڪهڙا ڪهڙا ڪندا آهن، راند ڪهڙي ٿا کيڏو. جي بيد منٽن کيڏو ته اسان حاضر آهيون، صُبحاڻي کان کلي رهي آهي.
اوهانجو ساٿي نياز مند
غلام نبي سومرو
قيدي بي ڪلاس، سينٽرل جيل سکر
[b][19]
[/b]
شهداد ڪوٽ
1981-9-16
شل آزاد ٿيو شال.
محترمه علي محمد شاهه لڪياري ۽ مهربان سائين.
شيخ مجيب الرحمٰن!
جيئي سنڌ: بعد خيريت جي، احوال حاضر آهي. محبوب سائين پاڻ ۾ آهيون. خبر آ خط سڃاڻي ويندين، ڏي خبر ته اوهان جو ڇاٿيو، ڪهڙا ڏينهن واندڪائي جا ٿيندا اٿئو؟
ها! دوست ان ڏينهن شنوائي تي ملياسون. پوءِ مهمانن کي وٺي ويم ۽ حيدرآباد شهر جا چڪر ڏناسون. ان کانپوءِ پنهنجو وڏو دادو وارو تنهن ڏانهن وياسون. ان وٽ هڪ ٻه ڏينهن ٽڪياسون. ۽ پوءِ واپس ٿياسين ۽ حيدرآباد ۾ ڏکيا سکيا ڏينهن گذارياسين، ڇاڪاڻ ته v.c خاص ڪري مونکي چوي ٿو ته ٻڌرائبو به توکي، مارائبو به توکي، ڀائو خدا جو قسم آفيس مان پوليس ڏانهن فون ڪيائين ته هن کي ٻڌي وڃو. پوءِ آئون اتان رفو چڪر ٿي کسڪي ويس. ٻڌاءُ ته ڪيترو نه پريشان هوندس، هر وقت پاڪستاني پوليس پويان ڪتن وانگي نوسيندي ٿي وتي. اوهان جيل ۾ ٺيڪ آهيو. وڏو جيل ته ٻاهر وارو آهي، ايتريون پريشانيون آهن جو قسم ٿو کڻي چوان ته جيل ۾ ٺيڪ هيس، پيارا ڪيڏي نه تعجب جي ڳالهه آهي ته اسان سنڌي پنهنجي گهر، پنهنجي ڌرتي تي به ڌڪاريل آهيون. پنهنجي گهر ۾ به اسانجون جانيون محفوظ نه آهن. اٿڻ، ويهڻ، ڪڇڻ، پڇڻ، لکڻ ۽ چوڻ تي پا بنديون، هر وقت جان کي خطرو، گهران نڪرون ٿا ته يقين نٿو اچي ته واپس خيريت سان اينداسون يا لاش ايندو.
ڀلا اوهان جي 25 تاريخ واري قصي جو ڇا ٿيو؟ جواب جو انتظار شدت سان رهندو.
سڄڻ سارو ڏينهن، توکي ياد جيڪي ڪن،
تنين کي تون من، ٿو وساري ويهي رهين.
پيارا مجيب! ڪڏهن ڪڏهن ته اسان کي به ياد ڪندو ڪر. اسان ته جيل واري سنگت کي وساري ئي نٿا سگهون. سکر وارا حيدرآباد وارا، ناراجيل وارا سڀئي ساٿي منهنجي من مندر ۾ ٻرندڙ صندل جي دونهين جيان رهندا آهن. زندان جي ڪٺن گهڙين ۽ ڏينهن ۾ جيڪي رهاڻيون ۽ ڪچهريون پنهنجي جيل جي ساٿين سان ٿيون، اهي اسانجي زندگي جون انمول گهڙيون آهن. زندگي جو چراغ وسامڻ تائين انهن لمحن جي ياد منهنجي من ۾ امرت اوتيندي رهندي. قسم سان جڏهن اوهان محبوبن جي ياد ايندي آهي، دل چوندي اٿم ته هينئر جو هينئر جيل ۾ هجان، مگر پيارا! مجبور آهيون. هاڻي وري جوابداري عائد ٿي آهي. ڪن ضلعن جو D/O ٿيو آهيان، دعا ڪندا ته جيڪا قومي ذميواري عائد ٿي آهي، انهي کي ڀرپور نموني ادا ڪري سگهان.
او علڻ شاهه محبوب! ڏي خبر ڪڏهن اٿئي شنوائي؟ جواب جو منتظر رهندس. ڇاڪاڻ ته 26 تاريخ تي حيدرآباد ايندس.
ٻيو سڄي سنگت کي جيئي سنڌ چوندا.
خاص ڪري قمر راڄپر ۽ استاد کي.
چڱو موڪلاڻي
اوهانجو ساٿي
غلام نبي سومرو
سنڌ فوٽو اسٽوڊيو شهداد ڪوٽ
[b] [20]
[/b]
شهداد ڪوٽ
1982-11-1
سدا سلامت دائم آباد.
محترم سائين علي محمد شاهه صاحب!
السلام عليڪم. يا علي مدد فُقرا!
جيئي سنڌ!
بعد خيريت احوال حاضر آهي، ته گهڻا ڏينهن ٿي ويا آهن. جو هڪ ٻئي جي احوالن کان ۽ ملڻ کان محروم هياسي. ان لاءِ مونکي ڪوبه ڏوهه نٿا ڏيئي سگهو. ڇاڪاڻ ته مان گهٽ ۾ گهٽ توهان جي معاملي ۾ حساس آهيان، ڇو ته پيارا! مونکي اها خبر آهي ته توهان ڪهڙين نه تڪليفن ۾ زندگي گذاري آهي. مونکي اها خبر آهي ته اوهان جو والد صاحب اوهان جي جيل ۾ هوندي هن فاني جهان مان لاڏاڻوڪيو، پيارا! جڏهن ماڻهو زندان جي ڪارين ڪال ڪوٺڙين ۾ بند هوندو آهي، جتي نه سج جا روشن ڪرڻا ڏسي سگهندو آهي نه چنڊ جي مٺي مٺي روشني پسي سگهندو آهي. ۽ نه ڪاري ٻاٽ رات ۾ آسمان تي ستارن جي جهر مر جو من موهيندڙ نظاري جو درشن ڪري سگهندو آهي. پيارا علي شاهه! جواهر لعل نهرو پنهنجي ترم ياترا ۾ لکيو آهي ته ”مونکي جيل ۾ سڀ کان عذاب ڏياريندڙ ڳالهه هي هوندي آهي ته آئون جيل ۾ ڪنهن عورت يا معصوم ٻار جو آواز ٻڌي نه سگهندو آهيان.“ پيارا علي! مان شدت سان محسوس ڪريان ٿو ته اها تڪليف پڻ توکي هوندي، پر پيارا! زندان جي اندر انسان جي دل ان وقت ٽُڪرا ٽُڪرا ٿي پوندي آهي. جڏهن جيل کان ٻاهران ڪنهن پياري ماڻهو جي گذاري وڃڻ جي هانءُ ڏاريندڙ خبر ايندي آهي. اهڙي ماحول ۾ دل چوندي آهي ته زندان جون اوچيون اوچيون ديوارون ۽ بَرج تي بيٺل پهرا ٽوڙي فرار جو رستو اختيار ڪريان. پر ان کان عذاب ڏياريندڙ ڳالهه هي هوندي آهي ته ان ڪٺن گهڙين ۾ ڪجهه ڪري نه سگهندو آهي. ان وقت ذهن به مفلوج ٿي ويندا آهن.
پر پيارا! ڪڏهن ڪڏهن دل اوهان جي جذبن جي عظمت جي محرابن ۾ سجدا ڪرڻ چاهيندي آهي. ۽ سوچيندو آهيان، ڪيڏا عظيم آهن اُهي بانديئڙا جيڪي پنهنجي قوم جي خوشحالي ۽ پنهنجي ڌرتي جي آزادي لاءِ زندان ۾ به گلاب جي گل جيان مسڪرائيندا رهندا آهن. پيارا علي! حقيقت ۾ تون عظيم آهين جهڙي نموني تو وقت جي بي رحم حادثن جو مقابلو ڪيو آهي، اهو قابل تحسين آهي.
پيارا سائين! مان اوهانجي حاضري تي به آيو هوس، پر اوهان غير حاضر هيو.
سو محترم رسول بخش ٿيٻي سان گڏجي پيم، ڏاڍا چڪر ڏناسون ۽ شام جو موڪل وٺي مان هليو ويم، اهي اٿئي حال چريءَ جي ٻار جا.
هاڻي ٻڌ! محرم کي ٻڌوسين به ڏاڍو ڏٺوسين به ڏاڍو، ۽ رنوسين به ڏاڍو، رنم انهي ڪري جو امام حسين سان ڪربلا ۾ ڪربلا ٿي هئي ۽ سنڌين سان سنڌ ۾ ڪربلا ٿي رهي آهي.
پيارا! تون ٻڌا ته ماضي واري ڪربلا تي روئجي يا حال واري ڪربلا تي ماتم ڪجي.
پيارا! توهان محرم ملهايو آهي يانه؟
توهان ڪهڙو محرم ملهائيندو، توهان سان ته جيل ۾ به ڪربلا ته ٻاهر به ڪربلا ته کيسي ۾ به ڪربلا، توهان تي ڪهڙي ميار، توهان ته آهيوئي ڪربلائي.
توهان جو وفادار ساٿي
(گلو سومرو)
غلام نبي سومرو
[b][21]
[/b]
ڪن آفاقي ايمان وتو، ڪن گيتا جو آ، گيان وتو،
پر مونکي پنهنجي ماءُ مٺي، او ڌرتي! تنهنجي ڌوڙ وڻي.
محترم سائين علڻ شاهه فقير ۽ مرشد!
جيئي سنڌ: بعد خيريت طرفين احوال پيش خدمت آهي، پيارا محبوبڻ! چوندا آهن ته خط به جيل ۾ اڌ ملاقات آهي، پر سيد توهان جي صحت تي ته اسان جي خطن جو ذرو به اثر نه ٿيو آهي. مون اوهان ڏانهن خط موڪليو ته آهي مگر 15 ڏينهن ٿيا آهن ته جواب نه آيو آهي.خط ۾ سيئنڊل جو به ذڪر هيو. هاڻي جواب ضرور ڏيندا. 8 اپريل تي پنهنجي طرفان هتي لطيف جي ورسي ملهائي وئي، جنهن ۾ 10 هزار کان وڌيڪ ماڻهن شرڪت ڪئي مزو اچي ويو. صدارت گل محمد جکراڻي ۽ خاص مهمان شاهنواز شيخ هو، فنڪارن ۾ علڻ فقير، قمر، ۽ منظور سخيراڻي هئا.
سڄڻ سنڌي ڪو نه آيو.
ٻيو ته 8 تاريخ واري شنوائي جا ڪهڙا حال آهن، جلد ان ڪيس ۾ سزا وٺ، ڏاڍو فائدو پوندئي، وڌيڪ فائدو نه ٿيئي ته به ايترو ضرور پوندئي جو جيل ۾ پڪي قيدي جا ڪپڙا ته ملي ويندئي، فقراهه ٺٺ سان پايون مُشان وٽيون ويٺو هججان.
پيارا! هاڻي مونکي ڏاڍي تڪليف ٿي ٿئي، ان ڪري جو ڀائو جي بدلي ٿي آهي، چوانس ٿو ته حيدرآباد وڃڻو آهي، ته ايترا سوال ٿو پڇي جو آئون پاڻ لاجواب ٿي ويندو آهيان. ڏاڍو ڏک ٿيندو آهي. جو گهڻي وقت کان اوهان محبوبن جي زيارت نصيب نه ٿي آهي، بحرحال انشاء الله عنقريب ملاقات ڪري ويندس.
وڌيڪ پنهنجا احوال ڏيو، ڊاڪٽر عيبد الله (حفيظ سولنگي جو وڏو ڀاءُ) ۽ حاجي غلام مرتضيٰ قريشي (بشير خان قريشي جو والد) جي حد کان وڌيڪ عزت ۽ خدمت ڪندا ۽ انهن جي حال احوال کان واقف ڪندا.
توهان جو وفادار ساٿي
(گلو سومرو)
غلام نبي سومرو