پابلو نرودا : چليءَ جو نوبل انعام يافته شاعر
هڪ ڀيري هو ڪنهن جلسي ۾ عوام جي پُرزور فرمائش تي پنهنجا نظم پڙهي رهيو هو ته ڪنهن هن کي ان نظم پڙهي ٻڌائڻ جي فرمائش ڪئي جنهن جو عنوان ”اڄ رات مان لکي سگهان ٿو“ (*onigh* I can wri*e) آهي. پر انهيءَ وقت پابلو نرودا عوام سان معذرت ڪندي چيو هيو ته ”اهو نظم مون کي هن وقت سڄو ياد ناهي، باقي توهان مان ڪنهن کي اهو نظم ياد هجي ته اسٽيج تي اچي پڙهي ٻڌائي“ ان کان پوءِ ڪيترائي ماڻهو، جن کي اهو نظم سمورو ياد هو، اسٽيج تي چڙهي آيا.
فرانس جو عظيم فلسفي ۽ ليکڪ زان پال سارتر پڻ پابلو نرودا جي شاعري ۽ ڪردار مان متاثر هيو ۽ جڏهن نوبل پرائز لاءِ سارتر جي نالي جو اعلان ٿيو تڏهن سارتر چيو هو ته ”نوبل انعام جو مون کان وڌيڪ حقدار نرودا آهي.“
پابلو نرودا جي شاعريءَ جو رومانوي پاسو محبت جي معصوميت ۽ عورت جي بدن جي لذتن ۽ خوبصورتين جو بي ساخته بيان آهي. هن جو هڪ نظم ”عورت جو بدن“ (body of a woman) پڙهندي محسوس ٿئي ٿو ته هڪ شاعر لاءِ بهادراڻو پر شاعراڻو بيان ڪيترو نه ضروري آهي.
هن جي مزاحمتي شاعري پڻ پنهنجي ملڪ توڙي دنيا جي مظلوم عوام جي دردن جي سچي ۽ فنڪاراڻي ترجمان آهي. توڙي جو هو هڪ سياسي ڪارڪن به هو ۽ جلسن جلوسن ۾ پنهنجي شاعري به پڙهندو هو، پر تنهن هوندي به هن جي شاعري ٺلهي سياسي نعري بازيءَ کان تمام گهڻي مٿي، فن ۽ فڪر سان سجايل آهي. هو جڏهن تقرير ڪندو هو تڏهن هو سو سيڪڙو سياسي ڪارڪن هوندو هو ۽ جڏهن شعر لکندو هو تڏهن سو سيڪڙو شاعر هوندو هو.
پابلو نرودا 12 جولائي 1904ع تي چليءَ جي شهر پرال ۾ پئدا ٿيو. هن جو اصل نالو نضتالي رڪارڊو رائس بسالتو هيو. پابلو نرودا هن جو قلمي نالو آهي. 1971 ۾ هن کي ادب جو نوبل انعام مليو. عظيم ليکڪ گارشيا مارڪيز هن کي ويهين صديءَ جو، ڪنهن به ٻوليءَ جو، عظيم ترين شاعر چيو ھو. نرودا جا يادگار نظم ”ماچو پچو جون اُوچايون.“
(*he heigh*s of macho picho) ۽ ڪجهه نثري شهپارا هن جي موت کان پوءِ شايع ٿيا. هو 23 سيپٽمبر 1973 ڪينسر وگهي گذاري ويو. هن جي ياد گيرين جو ڪتاب توڙي جو نثر ۾ آهي، پر ان جو روح شاعراڻو آهي.
شاعريءَ کي اندر جي گهرائين جو آواز سڏيندڙ پابلو نرودا هڪ هنڌ لکي ٿو ته ”مون انسانن جي سمنڊ مان گهڻو سکيو آهي. اهو انسانن جو سمنڊ جنهن کي هر ڪو شاعر پڙهي ناهي سگهندو ۽ جڏهن ڪو پڙهي سگهندو آهي ته هن جي شاعري ان سمنڊ جي ڀرسان ڦُٽل گاهه ۽ ٻوٽن جيان ٿي پوندي آهي.“
[b]ٻُڌاءِ مون کي!
[/b]
ٻُڌاءِ مون کي!
اگهاڙو هي ڇا
گلاب آهي؟
اهو يا هن جو
لباس آهي؟
ٻُڌاءِ مون کي،
لڪائيندا وَڻ
ڀلا ڇو آهن،
جڙن جو جيڪو،
جمال آهي؟
ٻڌاءِ! بارش
۾ ريل بيٺل،
کان ڀي گهڻي ڪا،
اُداس ڪندڙ،
سڄي جهان ۾،
ڪا شيءِ آهي ؟
ٻُڌاءِ مون کي!
ٻُڌاءِ مون کي!!!
****
[b]ڏهاڙي تون پئي کيڏين
[/b]
ڏهاڙي تون پئي کيڏين،
دنيا جي روشنيءَ سان.
سندم مهمان! آئي آن
تون پاڻيءَ ۾ ۽ گل ۾ ڪئن؟
هٿن ۾ منهنجي گلدستو جو آ پيارن گلابن جو،
انهيءَ کان خوبصورت تون گهڻي آن.
محبّت مان ڪيان توسان پيو تنهن لئه
لڳي ٿو ڪو به تو جهڙو نه آهي.
ستارن وچّ ۾ دُونهين جي حرفن سان
لکي ٿو ڪير تنهنجو نانءُ؟
مان توکي ائن ڏسڻ ٿو چاهيان جئن
ڄمڻ کان اڳ هئينءَ تون.
هوا يڪدم رڙي ٿي۽ دريءَ سان ٿي ٽڪرجي،
هتي ساريون هوائون جلد يا ڪجهه دير
۾ رخصت ٿين ٿيون، سڀ جو سڀ.
لٽا برسات پنهنجا پئي ٿي لاهي،
پکي سڀ ڊوڙندا، اُڏندا وتن ٿا.
تون مون سان ائن چنبڙبينءَ ڄڻ
ته تون ڏاڍي ڊنل آهين.
منهنجي پياري! تون آڻين ٿي ،
ڪي تازا ڦُول منهنجي لئه،
جنين جي مهڪ تنهنجي ڇاتين مان،
مان سنگهان ٿو.
محبّت ۾ مان ٽوڙيان ٿو،
تنهنجي چپڙن جا ڦلَ مٺڙا،
ڏٺا ڏک تو به ڪيڏا ساٿ منهنجو
هئن نڀائڻ لئه.
سندم هي لفظَ بارش جيئن توکي ٿا پسائن،
گهڻي عرصي کان مان تنهنجي بدن سان،
تنهنجي موتيءَ جهڙي هن بدن سان پيار ڪيان ٿو.
يقين مون کي ته ٿي ويو آ،
ته تون دنيا جي مالڪ آنهه مٺڙي!
مان تنهنجي لئه پهاڙن جا ڀلا گلڙا،
۽ آڻيندس چمين جي ٽوڪري ڪائي.
مان توسان سو ڪرڻ ٿو چاهيان
جيڪو ڪندي آ،
بهاري مُند چيريءَ جي وڻن سان!
****
[b]شاعري[/b]
عمر منهنجيءَ جو اهو سو موڙ هو،
منهنجي ڳولا ۾ جڏهن نڪتي هئي هيءَ شاعري.
مان نه ٿو ڄاڻان ته هيءَ آئي ڪٿان هئي!
سرد موسم مان يا ڪنهن درياهه مان.
هيءَ ڪڏهن آئي؟ ڪٿان آئي؟ نه مون کي آ خبر.
هيءَ ڪي آواز ۽ ڪي لفظ نه هئي،
۽ نه ڪائي سانت هئي،
پر مون کي هڪڙي گهٽيءَ مان
هو پُڪاريو ويو،
رات جي شاخن منجھان،
اوچتو ٻين جي وچان،
ڀڙڪندڙ ڪنهن آڳ مان
موٽندي تنها مان چهري کان به ڄڻ محروم هوس،
ها تڏهن هن (شاعريءَ) مون کي ڇُهيو هو،
مون کي ڇا چوڻو هيو،
مون نه ٿي ڄاتو اهو،
چَپَ منهنجا ڪين پيا ڄاڻن ته ڪئن ڳالهائجي!
منهنجون اکيون هُيون انڌيون،
پر روح ۾ ڪا شيءِ تڏهن بيدار ٿي هئي
تَپُ هو؟ يا
هي وساريل پَرَ منهنجا؟
۽ انهي ئي آڳ مان،
راهه پنهنجي مون بڻائي،
۽ تڏهن پنهنجو لکيو ڪو
شعر پهريون، اڌ مئو!
اڌ مئو، ڇو ته اُن ۾ ڪوئي موضوع ڪين هو،
شعر سو بلڪل اياڻپ هو سندم،
۽ اهو دانش به هو،
(تنهن جي جيڪو ڪجهه به ڄاڻي ڪين پيو)
۽ تڏهن مون
اوچتو کُلندي ڏٺو هو آسمان،
ڌڙڪندڙ جھنگل ۽ پاڇا،
گول ڦرندڙ رات ۽ هي ڪائنات،
۽ مان هڪ ادنيٰ وجود.
مون تڏهن هو پاڻ کي،
ان سڄي ماحول جو حصّو مڃيو،
مان ستارن وچّ ۾ اُڏندو رهيس،
مان ستارن وچّ ۾ اڏندو رهيس.
****
[b]لکي اڄ رات آئون ٿو سگهان
[/b]
لکي اڄ رات آئون ٿو سگهان، ها
اداسي ۽ ڏکن واريون سِٽون ڪي.
سٽون اهڙيون:
ٽُٽي پئي رات آ ۽ دور تارا ٿا ڏڪن آڪاس تي.
هوائون رات جون پيئون گُهلن ۽ ٿيون اِشارا ڪن.
لکي اڄ رات آئون ٿو سگهان، ها
اداسيءَ سان ڀريل ڪي شعر اهڙا،
محبت مون ڪئي هن سان،
۽ هن ڀي ڪئي ڪڏهن مون سان.
گهڻيون ئي راتڙيون هن منهنجي ٻانهنِ ۾ گذاريون،
کليل آڪاس هيٺان مون،
ڏنيون ڪيئي چميون هن کي.
محبت هن ڪئي مون سان
۽ مون ڀي ڪئي ڪڏهن هن سان.
مگر هوءَ ھاڻ مون سان گڏُ ناهي،
وڃائي مون ڇڏيو هن کي،
ڊگهي آ رات هن بن،
ڊگهي هن رات ۾ منهنجي نظر پيئي،
ڪري روح تي ائن،
جيئن ڪرندي ماڪ آهي گاهه تي.
اهو سڀ ڪيئن ٿي ويو؟
محبّت منهنجي هن کي گڏ رکي ناهي سگهي ڇو؟
نه آهي هاڻ مون سان هوءَ،
وڃي ٿي رات هوريان هيءَ گذري،
پري ڪوئي ڪو ڳائي گيت ٿو هي،
وڃائي مون ڇڏيو آهي سڄڻ کي،
تلاشي ٿي نظر منهنجي سڄڻ کي،
گهڻو مان وقت محبت ڪين هن سان ڪئي.
مان هاڻي ٿو تلاشيان سا هوا، جيڪا
ٻُڌي پئي ڳالهڙيون هن جون،
ڪنهين ٻئي شخص جي ڀي هوءَ ٿيندي،
بدن ھن جو اکيون ھن جون،
ڪنهين ٻئي شخص لئه هونديون.
يقيني آ سڄڻ هن سان
ملي ٻيهر نه سگهندس مان،
۽ شايد، مان ملي سگهندس.
انهيءَ ننڍڙي محبت کي وسارڻ لئه
وڏو ڪو وقت گهرجي.
گهڻيون راتيون رهي هوءَ ڀاڪرن ۾ ،
وڃائي هن کي منهنجو روح ويا ڪل آ،
کڻي جو آخري هي ڏکُ آهي،
جو سهڻو آهه مون کي،
۽ هي ڀي نظم منهنجو آخري آ،
لکان جيڪو پيو هن لئه.
****
هو جيڪو هڪ قاتل آهي،
صرف انهيءَ کي،
خارج آنءُ ڪيان ٿو،
محسوسات منجھان پنهنجي.
پنهنجي وطن کي،
خون خرابي،
ڏُکن، سُورن،
۽ ماتم جي
نذر ڪريون ڇو؟
انهن سڀن جي آهه خلاف،
سندم ڪويتا،
جيڪا هر هنڌ آهه هوا وانگر موجود.