ناظم حڪمت : ترڪيءَ جو رومانوي، انقلابي شاعر
هن کي پابلو نرودا وانگر عشق ۽ انقلاب جو شاعر چيو وڃي ٿو. اهڙي ئي قسم جو شاعر فيض احمد فيض به ناظم حڪمت مان گهڻو متاثر هيو ۽ هن ان جا ڪجهه شعر اردوءَ ۾ ترجمو پڻ ڪيا. جيڪي امداد حسينيءَ سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪيا آهن ۽”تنهنجي ساگر نيڻن ۾“ ڪتاب ۾ شامل آهن. امداد هن جو اهو نظم به ترجمو ڪيو آهي جيڪو هن پنهنجي روسي زال ”ويرا“ لاءِ لکيو هو. امداد جو ترجمو مان هتي ڏيان ٿو:
هن چيو آءُ
۽ هن چيو ترس،
۽ هن چيو مُرڪ،
۽ پوءِ چيائين مري وڃ!
آنءُ آيس،
۽ ترسيس،
۽ مُرڪيس،
۽ پوءِ مري ڀي ويس!
ناظم حڪمت کي پهريون جديد ترڪ شاعر چيو وڃي ٿو ۽ هن جو شمار سڄي دنيا ۾ ويهين صديءَ جي بهترين شاعرن ۾ ٿئي ٿو. هن جي گهڻي شاعري طبقاتي تضادن ۽ سماجي انصاف جي موضوعن تي آهي. نظرياتي طور تي هو هڪ ڪميونسٽ، سوشلسٽ هو جنهن ترڪ شاعريءَ کي پنهنجي فن ذريعي انقلابي رنگ ڏنو. پنهنجي سياسي وابستگيءَ جي ڪري هو ڪيتروئي عرصو جيل ۾ رهيو ۽ جلاوطن رهيو. هو روس ۾ به چڱو وقت رهيو جتي هن ڪافي شاعري ۽ ٻيا ليک لکيا. هو 3 جون 1963 تي دنيا ڇڏي ويو.
ناظم حڪمت هيرو شيما ۾ آمريڪا هٿان هنيل دنيا جي پهرئين ايٽم بم خلاف هڪ ڇوڪريءَ جي زباني هڪ شاندار نظم لکيو هو جيڪو سڄي دنيا جي ماڻهن کي هڪ اپيل آهي. ان نظم ”هيروشيما جي ٻارڙي“ ۾ هو لکي ٿو ته:
مان هر دورازي تي اچي دستڪ ڏيان ٿي،
پر منهنجي خاموش آواز کي ڪوبه نه ٿو ٻُڌي،
مان دروازا کڙڪائيندي رهان ٿي ۽
ماڻهن کي نظر نه ٿي اچان،
ڇاڪاڻ جو مان مري چُڪي آهيان.
مان فقط ستن سالن جي هيس،
جڏهن مان مري وئي هيس،
گهڻو اڳ هيرو شيما ۾،
مان اڃا تائين ستن سالن جي آهيان،
ڇو ته جڏهن ٻار مري ويندا آهن،
تڏهن انهن جي عمر ناهي وڌندي.
پهريون بارودي باهه منهنجا وار ۽ ڪپڙا ساڙيا هئا
۽ پوءِ منهنجو سڄو وجود،
پوءِ منهنجا هڏا رک ٿي ويا.
مون کي ميوا ۽ ماني نه کپي،
نه ئي مون کي مٺيون شيون کپن،
مان ته مُئل آهيان،
مون کي پنهنجي لاءِ
ڪجهه به نه کپي.
مان فقط اهو ٿي چاهيان ته،
توهان امن لاءِ اُٿو ۽ وڙهو،
ته جيئن هن دنيا جا ٻيا ٻار،
خوشيءَ سان رهن،
وڌن ۽ ويجهن، کلن ۽ کيڏن.
****
[b]گيت[/b]
گيت انسان جا انسان کان سهڻا آهن،
گيت انسان جا اُميّد ڀريا، درد ڀريا،
گيت انسان جا انسان کان وڌ جيئن ٿا،
گيت انسان جا دائم ٿا رهن، آهه مگر فاني هُو.
پيار انسان کان به مون گهڻو ڪيو آهي
هن جي گيتن سان، سندس شعرن سان.
گيت زندهه ٿا رهن ڀل وڃي ماڻهو به مري،
گيت ناهن جتي، جيون به اتي ڪونهي ڪو
مون کي دوکو نه ڪڏهن گيت ڏنو جيون ۾،
جنهن به ٻوليءَ ۾ هجي آنءُ اهو سمجھان ٿو،
گيت جي آهه سدا هِڪَّ ئي ٻولي هوندي،
جا خوشي مون کي ملي آهه هتي گيتن مان،
سا خوشي ٻي نه ڪنهنين شيءِ مان ملي آ مون کي،
کاڌي پيتي جي ڪنهين شيءِ مان نه ئي سير منجھان،
گيت ئي سڀ کان وڏي آهه خوشي جيون جي.
****
[b]زال ڏانهن خط
[/b]
توڙي جو مان جيل ۾ هان ، پر
منهجي تخيّل ٻاهر هر هڪ
شيءِ کي دل ۾ سمايو آهي.
منهنجون نگاهون شاخون آهن
جن تي کڙن ٿا سهڻا گل.
تون جا منهنجو جيون آهين،
منهنجي پياري جيون ساٿي!
توکي سڀ ۾ مان ڳوليان ٿو،
توکي سمندر ۾ ڳوليان ٿو،
توکي ستارن ۾ ڳوليان ٿو،
مان راتين جي خاموشين ۾،
اڪثر سوچن ئي سوچن ۾،
پنهنجي وطن ۾ ويندو آهيان،
۽ يارن جي وچ ۾ ويهي،
ٻرندڙ مچ جي روشنين ۾،
تنهنجو سهڻو مُنهن ڏسندو هان.
انسانيت سان محبت آهي،
مون کي ماڻهن سان محبت آ،
محبت آ تحريڪن ۽ تحريرن سان،
محبت آهه بلند ارادن سان،
۽ تن سڀني چيزن سان ئي،
تون به جڙيل آن منهنجي ملڙي،
منهنجي پياري جيون ساٿي!
مون کي توسان محبت آهي.
****
[b]آزاديءَ جو خواب
[/b]
سَٺّ ورهين جي عمر ۾ ڀي مان،
ساڳيو پراڻو خواب ڏسان ٿو.
ان جي پويان آنءُ وڃان ٿو،
جيڪو خواب نَون سالن جي،
عمر ۾ آنءُ ڏٺو هو.
هجر کسيو آ ڇا ڇا مون کان!
ڪيڏيون آسون ۽ درد کسيا،
جن ۾ ڦڻي ڏيندو هوس آئون،
سي وار کسيا،
جن سان هٿ ملائيندو هوس،
سي هٿ کسيا.
خواب انهيءَ ۾ مون گُهميو هو،
يورپ، ايشيا ۽ افريڪا،
پر امريڪا انڪار ڪيو ۽ ويزا ڪين ڏنو،
سارو جهان گُهمڻ ۾ مون کي،
درياهن، صحرائن ۽ جبلن کان وڌ
انسانِ وڻيا،
محبت ساري مون انسانن سان ئي ڪئي.
قيد ۾ آزاديءَ جو ڪِرڻو،
خواب رهيو سو منهنجي لاءِ،
منهنجي جلاوطنيءَ ۾ سو هو،
سُڪّل مانيءَ جو ساٿي به بڻيو،
جڏهين راتيون ٿينديون آهن،
صبح نوان ايندا آهن،
منهنجي وطن جي آزاديءَ جو،
خواب، جو ننڍ پڻ منجھه ڏٺو هو،
منهجي آڏو ايندو آهي!