ترقي پسند سنڌ اڏڻ جو خواب
عزيزو – سنڌ جي قوم پرست فرزندن جي حقيقي آزمودي جو وقت نزديڪ اچي ويو آهي. کين سندن وطن عزيز سنڌ جي سياسي آزاديءَ ۽ اقتصادي خوشحالي لاءِ گڏجي رهڻو سهڻو ۽ جدوجهد ڪرڻي آهي.
سنڌ جي ترقي پسندن جي حمايت مسلم ليگ جي رجعت پسندانه پاليسين خلاف هڪ کليل بغاوت ۽ انقلابي نعرو آهي. اوهان سنڌ جي مفاد عام جي بنياد تي سنڌي نيشنلزم جو سنگ بنياد رکي رهيا آهيو. اسان کي بخوبي معلوم ٿي چڪو آهي ته مسلم ليگ جا ليڊر اسلام جي آڙ ۾ مسلماني اتحاد جي نالي ۾ سنڌين جي حق تلفي ڪرڻ جي پٺيا آهن.
اوهان کي معلوم آهي ته ملڪ جي منجهائيندڙ آئيني مسئلن جو حل هندستان جي ورهاڱي جي صورت ۾ نڪتو آهي.
3 جون جي اعلان مان پڌرو ٿي چڪو آهي ته برٽش حڪومت هندستان کي ورهائي ڀارت ۽ پاڪستان جي صورت ۾ آزادي ڏيڻ واري آهي. اسان مان موجوده ڦير گهيرين جي نموني ۽ تفصيل بابت ڪن کي کڻي ڪي اختلاف به هجن جنهن صورت ۾ گهڻيءَ ڪشمڪش بعد ملڪ جي مکيه جماعتن باهمي رضامندي سان هندستان جو ورهاڱو، هندو مسلم اختلافن جي بند ڪرڻ لاءِ هڪ اڻ ٽر فيصلو سمجهي قبول ڪيو آهي ۽ ان ڳالهه کي برطانيا حڪومت به قبول ڪري فيصلو ڏيئي چڪي آهي ته ان حالت ۾ مزيد اپٽار ڪرڻ کانسواءِ ان ورهاڱي تي وڌيڪ بحث مباحثو نٿا ڪريون.
ڪانگريس ۽ مسلم ليگ جماعتون هنگامي ۽ عارضي مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ برپا ڪيون ويون هيون. ملڪ جي آزاديءَ بعد تعميري جوڙجڪ لاءِ هاڻ ان ڳالهه جي ضرورت آهي ته انهن جماعتن کي ختم ڪري اقتصادي ۽ سوشل اصولن جي بنياد تي نيون جماعتون ٺاهيون وڃن. پاڪستان جي حصول لاءِ جيتوڻيڪ مسلم عوام جي حق خودارادي جي جذبي ۽ طاقت هڻي وڃي هنڌ ڪيو، ليڪن بنيادي طور اها مسلم جاگيردار، زميندار ۽ ڪاموري جي طاقتور ايڪسپلائيٽيشن کان ڊڄي پنهنجي استعمال غرضي لاءِ پاڪستان جي صورت ۾ جدا خطه زمين ۾ اتي جي زرعي پيداوار ۽ کاڻين کي ڪتب آڻن ۽ سوشلزم جي وڌندڙ سيلاب کي روڪڻ لاءِ، پنهنجا اڏا قائم ڪرڻ ٿي گهريا. اڃا به خطرو آهي ته پنهنجي انهيءَ پاليسيءَ کي زور وٺائڻ خاطر سامراجي طاقتون پاڪستان ۾ سندن ايجنٽن جي معرفت پئن اسلامزم جي نالي هيٺ وچ مشرق جي رجعت پسند گروهن کي ڪٺي ڪرڻ جي ڪوشش ڪن. مذهب اسلام کي هو عوامي مفاد جي هر ڳالهه ۽ ترقي پسند گروهه جي هر ڪوشش خلاف ڪتب آڻڻ جي ڪوشش ڪندا مسلم ليگ ۽ سامراجين جي اهڙين خطرناڪ سازشن ۽ ارادن مان واقف ٿيڻ بعد، ممڪن آهي ڪي جذباتي ترقي پسند خيال جا ماڻهو مورڳو ”اهو سون ئي گهوريو جو ڪن ڇني“ جي مثال کي سامهون رکندي خود پاڪستان جي مخالفت ڪن. ليڪن اهو وڏو غلطيءَ جو ڪم ٿيندو. انهيءَ طرح سان هو مسلم عوام جي همدردي وڃائي ويهندا. هندستان يا ايشيائي ملڪن جو اتحاد هاڻ صرف سوشلسٽ سوسائٽي جي بنياد تي ٿي سگهندو. عوام جي بي پناهه قوت کي منظم ڪرڻ سان، ايڪسپلائٽ ڪرڻ وارن مڪاني طبقن ۽ سندن سامراجي مددگارن کي شڪست ڏيئي سگهجي ٿي.
اڳتي هلي، هي رجعت پسند طبقو عوام کي ڌوڪي ڏيڻ لاءِ وري سندن مذهبي جذبات کي اڀاري، سندن حقيقي مسئلن کان توجهه هٽائڻ لاءِ کين گمراهه ڪندو. انهيءَ خطري کي منهن ڏيڻ ۽ سندن اهڙيءَ چال کي ختم ڪرڻ لاءِ قوم پرستيءَ ۽ سوشلزم جي بنيادن تي عوام ۾ سياسي شعور پيدا ڪرڻ ضروري آهي.
عوام جي غربت، جهالت، عام بدامنيءَ جي حالت ۽ مٿين طبقن جي استعمال غرضيءَ، رشوت خوريءَ ۽ هر طرح جي لوٽ کسوٽ حالتون اهڙيون سازگار بنايون آهن جو مزدور ۽ هاريءَ کي سندن حقن جي حفاظت لاءِ آسانيءَ سان هڪ هنڌ گڏ ڪري سگهجي ٿو. عوام جو بي پناهه جذبو سندن مستقبل جي خوشحاليءَ لاءِ ڪافي ضمانت آهي. بشرطيڪ کين مذهب جي نالي ۾ ٺڳجي ڌوڪي کائڻ کان بچائي هڪ جاءِ تي منظم ڪري سگهجي. گهڻي تجربي ۽ حقيقتن جي آڌار تي آءٌ مسلمانن جي جداگانه قومي نظريي مان اعتقاد وڃائي ويٺو آهيان ۽ جديد قومي نظريي يعني ملڪ، اقتصادي مفاد، ڪلچر، زبان ۽ قومي ڪردار جي بنياد تي قوم جي تشڪيل ۾ ويساهه ڪرڻ لڳو آهيان . اڄڪلهه دنيا جي هر حصي ۾ قومي نظريي جو وجود انهن اصولن تي ٻڌو وڃي ٿو. انهيءَ نقطه نگاهه کان سنڌي هڪ جداگانه قوميت جي حيثيت رکن ٿا. تن ۾ قومي شعور پيدا ڪري حق خودارادي حاصل ڪرڻ لاءِ کين منظم ۽ تيار ڪرڻو آهي. انهيءَ قومي شعور پيدا ٿيڻ بعد سندن گڏيل عزم ۽ ارادو سندن روشن مستقبل جي لاءِ ڪافي ضمانت ٿيندو، جيتوڻيڪ کين عارضي طرح لاهن ۽ شڪستن جي ڪيترا دفعا منهن مقابل ٿيڻو پوندو. طبقاتي مفاد اول ۾ انهيءَ نظريي کي قبول ڪرڻ ۾ پس و پيش ڪندا ۽ ان جي مخالفت ڪندا. ليڪن نيٺ عوام جو مستقل عزم کين انهيءَ تاريخي حقيقت کي قبولڻ لاءِ مجبور ڪندو خود انهي حقيقت کي قبول ڪن اوترو چڱو ملڪ ۽ ماڻهن جي حقيقي بهتري به انهيءَ ۾ آهي.
اسان جي جماعت مسلم ليگ جي رجعت پسند طبقي جي خلاف هڪ چئلينج آهي. جنهن جو بنياد هن قديم خطه زمين جي باشندن جي قوميت تي رکيو وڃي ٿو. هن کي پنهنجي قومي مفاد جي محافظن جي حيثيت ۾ هيٺين خطرن کان خبردار رهڻو آهي.
سنڌ جا جملي پيداوار جا ذريعا ان جي سياست ۽ جماعتون (غير سنڌي مفاد خاطر) مختلف نقصان ده نظرين جي آڌار تي ڪتب آڻي، کين اقتصادي، ذهني ۽ سياسي غلاميءَ ۾ رکڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي.
اسان جي سياست يا اقتصادي ذريعن تي اڳيئي زميندار ۽ ڪاموره طبقي جو قبضو آهي. ٻاهر جا طبقاتي مفاد مڪاني ماڻهن سان ملي، عوام کي پاڻ وڌيڪ ڪمزور ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا.
طبقاتي مفاد جو گروهه گهرندو ته پنهنجي تسلط قائم رکڻ خاطر ملڪ جي سياست جو بنياد عقلي اصولن جي عيوض جذباتي ۽ فسطائي طريقن تي رکي عوام جو توجهه سندن حقيقي مسئلن کان هٽائيندو رهجي.
صدين کان سامراجي سرمائيدارن جو ملڪ جي پيسي ۽ سياست تي قبضو رهيو آهي. آئينده به هو پنهنجو مفاد ان ۾ سمجهندا ته مڪاني رجعت پسندن کي طاقت ۾ رکڻ لاءِ مدد ڪندا رهن.
اهي خطرا آهن جو مقابلو اڳتي هلي سنڌين کي پنهنجي سندن سياسي، اقتصادي ۽ ثقافتي حقن جي حفاظت لاءِ ڪرڻو آهي. انهن مشڪلاتن کي ٽارڻ لاءِ نئين سنڌ جي تحريڪ جي بانين کي پنهنجا ذهن صاف رکڻا پوندا. کين انهيءَ واسطي ڪي واضح مقاصد نظر ۾ رکي عوام ۾ سياسي شعور پيدا ڪري، انهن جي حصول لاءِ جدوجهد ڪرڻي پوندي. منهنجي سمجهه موجب هيٺيان مقصد آهن، جن اسان جو توجهه لهڻو آهي:
5. اندروني ۽ بيروني طبقاتي مفاد جي تسلط کان سنڌ جي سياسي، اقتصادي ۽ ذهني آزادي حاصل ڪرڻ.
6. ماڻهن جي مشڪلاتن دور ڪرائڻ ۽ گهرجن جي سر انجام ڪرائڻ واسطي عوام سان گهرا تعلقات پيدا ڪرڻ ۽ کين ملڪ کي سوشلسٽ ريپبلڪ بنائڻ جي فائدن کان واقف ڪرڻ. اهو ئي محرڪ جذبو ٿيندو، جنهن سان هنن کي سندن قسمتن بدلائڻ لاءِ ڪوشش ڪرڻ واسطي منظم ڪرڻو پوندو. کين اڳين بيڪار طريقن، جهڙوڪ چونڊن يا آئيني ذريعن رستي ملڪ جي حالتن کي بدلائڻ عيوض انقلابي طريقن ۽ عوام جي کليل بغاوت جي ذريعن استعمال ڪرڻ طرف توجهه ڏيارڻو پوندو.
7. سنڌ جو ثقافتي ورثو غير فرقيوارانه بنياد تي هندو مسلم اتحاد جي جذبي کي زور وٺائڻ لاءِ ڪتب آڻڻو پوندو.
8. سنڌ ۽ ڀر وارن ملڪن جي ترقي پسند گروهن جي اتحاد لاءِ ڪوشش ڪري کين بي انصافيءَ ۽ استعمال غرضي کان بچڻ لاءِ هڪ متحده محاذ تي آڻڻو پوندو.
آخر ۾ آءٌ پنهنجي هندو سنڌين کي عرض ڪندس ته هو بزدل ٿي ڀڄي وڃڻ جو ارادو ترڪ ڪري ڇڏين. هي سندن حقيقي آزمائش جو موقعو آهي. انهن جو فرض آهي ته سنڌي مسلمانن سان گڏجي مادر وطن کي آزاد ۽ فرخنده حال بنائڻ لاءِ جدوجهد ڪن.
جيڪڏهن هو گهرن ٿا ته موجوده فرقيوار اختلاف دور ٿين ۽ انهيءَ جي جاءِ تي سنڌي قوميت والاري ته هنن کي ورهاڱي کانپوءِ بدليل حالتن مطابق پنهنجي ذهنيت کي بدلائي نئون رنگ ڏيڻو پوندو کين پنهنجو سمورو توجهه سنڌي عوام ۾ سياسي شعور ۽ قومي جذبي پيدا ڪرڻ طرف لڳائڻو پوندو.
(هي تقرير سائين جي ايم سيد، سنڌ ترقي پسند جماعت قائم ڪرڻ وقت 23 جون 1947ع ۾ سن ۾ سڏايل ڪانفرنس ۾ ڪئي).