علم انسان جو تحت الشعور آهي
(1) سنڌيءَ ۾ صرف ونحو (گرامر) تي پهرن ڪتاب 1850ع ۾ لکيو ويو.
(2) انگريزن 1851ع ۾ حڪم نامو جاري ڪيو ته انگريز آفيسر لازمي طور تي سنڌي پڙهن.
(3) سنڌ ۾ سنڌي ٻولي 1852ع ۾ فارسيءَ جي جاءِ ورتي.
(4) سنڌي ٻوليءَ جي هاڻوڪي رسم الخط 1853ع کان آهي.
(5) سنڌيءَ ۾ پهريون درسي ڪتاب 1853ع ۾ لکيو ويو.
(6) سنڌيءَ ۾ پهريون قصو 1854ع سن ۾ ڇپيو.
(7) سنڌيءَ ۾ مضمون نويسيءَ جي شروعات 1860ع ۾ ٿي.
(8) سنڌيءَ ۾ قانون تي پهريون ڪتاب 1863ع ۾ لکيو ويو.
(9) سنڌيءَ ۾ پهريون ناول 1868ع ۾ ڇپيو.
(10) سنڌ جو پهريون نقشو 1870ع ۾ شايع ٿيو.
(11) ڊاڪٽر ارنيسٽ ٽرمپ 1872ع ۾ سنڌي گرامر لکيو.
(12) سيمور 1884ع ۾ سنڌي گرامر لکيو.
(13) ديوان نارائڻ جڳن ناٿ وسناڻي 1892ع ۾ سنڌي گرامر لکيو.
(14) ديوان ڏيارام وسومل مير چنداڻي 1904ع ۾ سنڌي گرامر لکيو.
(15) سنڌيءَ ۾ آتم ڪهاڻي جي شروعات 1946ع کان ٿي آهي.
انهيءَ طرز عمل تي پهريون ڀيرو فقير محمد سنڌي عمل پيرا آهي. اچو ته “پهريون“ هجڻ جي شرف حاصل ڪندڙ عامل و حامل کي شامل ڪريون، انهيءَ لاءِ اقتباسات جي معلومات پيش نظر رکجي ٿي؛
(1) سنڌي ادب جو پهريون دور سومرن جو دور کان آهي.
(2) سنڌي نثر جو پهريون قصو سسئي پنهون آهي.
(3) سنڌي نظم جو پهريون شاعر قاضي قاضن آهي.
(4) سنڌي ۾ ترائيل جو پهريون شاعر نارائڻ شيام آهي.
(5) سنڌيءَ ۾ غزل تي پهريون ڪتاب آخوند گل محمد جو آهي.
(6) سنڌيءَ جي پهرين درسي ڪتاب “سنڌي ٻاراڻو” ڪتاب آهي.
(7) سنڌي ٻوليءَ ۾ پهريون درسي ڪتاب ننديرام مير چنداڻي لکيو.
(8) سنڌيءَ ۾ پهريون صاحب ديوان شاعر آخوند گل محمد هو.
(9) سنڌيءَ ۾ لکيل پهرين اصلي آتم ڪهاڻي “سائو پن ۽ ڪارو پن“ آهي.
(10) سنڌ ۾ باقاعده تعليمي ادارا سڀ کان پهرين يونانين قائم ڪيا.
(11) شاهه جي رسالي جو پهريون انگريزيءَ ۾ ترجمو ڊاڪٽر سورلي ڪري ڇپايو.
(12) سنڌ جي ذوالفقار علي ڀٽو کي برطانيه جي ڪنهن يونيورسٽيءَ ۾ بين الاقوامي قانون جو پهريون ايشيائي استاد مقرر ڪيو ويو.
(13) سومرن جي دور جو پهريون شاعر پير صدر الدين شاهه هو.
(14) سومرن جي دور ۾ پهرين شاعري گنان صنف کان شروع ٿي.
(15) جديد سنڌي گيت جو پهريون شاعر صوفي نيڀراج آهي.
(16) ارغونن ۽ ترخانن جي دور جو پهريون سنڌي شاعر شاهه عنايت رضوي هو.
(17) لوگ (لوڪ) گيت تي پهريون ڪتاب ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ لکيو.
(18) شاعريءَ جي صنف “هجو گوئي” جو پهريون مؤجد سيد ثابت علي شاهه هو.
(19) شاعريءَ ۾ مدح جي صنف جو پهريون مؤجد جمن چارڻ هو.
(20) سنڌي مرثيي جو پهريون بنياد سيد ثابت علي شاهه رکيو.
انهيءَ اميد سان ته اڳين ڪتابن جيان هن ڪتاب کي به قدر جي نگاهه سان ڏسجو.
جي. ايم “رئيساڻي” مدئجوي
عيدگاهه محلو مدئجي