نه وڃڻ جو پڇتاءَ!
هونئن به انهن ڊيوٽين مان فائدو به ڪهڙو. ٻه ڏينهن سڄا سارا ذليل ٿيڻون ٿو پوي. پهرينءَ ڏينهن وڃي ڏٻا، بيلٽ ۽ باڪس کڻي پولنگ اسٽيشن تي پهچ ۽ رات ڪنهن ٻهراڙي ۾ مڇرن جي آزار ۾ گذاري. پوءِ جي ڪنهن ڳوٺاڻي کي ڪهل آئي ته ماني ٽڪر به ملندو، جي نه ته بکيو اُڃيو، ٻي ڏينهن پولنگ ڪرائي، سڄو ڏينهن ٻهراڙي جي مآڻهن سان مٿو هڻي، شام جو ڳڻپ ڪري، ساڳيو ئي سامان ڍوئي، واپس مرڪز تي اچي، رپورٽ حوالي ڪرڻ سان ئي جند ڇٽندي، وري ملندو ڇا، اهي ئي پوڻا ٻه سئو روپيا.
گذريل ڀيري به جڏهن اهو پوڻا ٻه سئو روپيا معاوضو وٺڻ ويو هو ته پهرين ڪلارڪ ويٺو رهيو. ڪلاڪ کن کانپوءِ ڪلارڪ کيس پنجين سئين رپين جو نوٽ کليو وٺي اچڻ لاءِ چيو. جڏهن هو کليو وٺڻ جي ٻاهر نڪتو هو ته ڪلارڪ پويان هڪل ڪري چيو هئس، ”ماستر! ٻه پان ته وٺيو اچجئين!“
پئسا کليا ڪرائي ۽ پان وٺي موٽيو ته ڪلارڪ هن کي هڪ سئو چالهه روپيا ڳڻي ڏنا.
”ڇو سائين!؟“ هن پڇيو هو.
”پنجويهه روپيا ٽڪلين جا ۽ ڏهه روپيا پان! ڇو ناراض آهين ڇا؟“ ڪلارڪ وراڻيو.
”نه سائين! سڀ پئسا اوهين ئي کڻو، ناراضگي وري ڇاجي!“
ائين هو پوڻن ٻن سون جي جاءِ تي هڪ سئو چاليهه روپيا وٺي موٽيو هو. تنهن ڪري هن ڀيري پهرين ته هو لنوائي ويو هو، پر ڪلهه کان وٺي سندس گهر ۾ محشر متو پيو هو، سندس ٻئي ڌيئرون ۽ هڪ پٽ خرچي نه ملڻ سبب اسڪول ئي نه ويا هئا. پگهار مان جيڪي ٻه سئو روپيا بچائي رکيا هئائين، سي زال جي بيماري سبب ڊاڪٽر جي فين ۽ دوائن تي خرچ ٿي ويا هئا ۽ هاڻ وٽس روپيو به ڪو نه هو. جو کڻي ٻارن کي ڏي، جوڻس وٽ ڪجهه پئسا ضرور هئا. پر هوءَ اڳ وانگر ڪڍڻ جي لاءِ تيار نه هئي.
”مون ڪهڙو ٺيڪو کنيو آهي، ٻار اسڪول وڃن يا نه.......پڙهن نه پڙهن....منهنجو تنهن ۾ ڇا.....ٻه روپيا ڏٺا اٿئي ته مٿي ۾ سور پئجي ويو اٿئي. پگهار سڄو ٻين جي بُرن ڀرڻ ۾ خرچ ڪرينءَ.......باقي....“
ٻارن جي رڙين کان تنگ ٿي. جڏهن هن جوڻس کي پئسن ڏيڻ جي لاءِ چيو ته هوءَ شروع ٿي ويئي ۽ هاڻ ماٺ جي مهر ئي نه ٿي لڳيس، کيس انهيءَ ڳالهه جي ڪاوڙ ته هن هفتو کن اڳ پنهنجي اڪيلي ننڍڙي ڀاڻج کي پنجاهه روپيا خرچي ڇو ڏني هئي.
”اهڙي اولاد کي گهٽو ڏيئي ماري ڇڏ......خرچ ڀري نٿو سگهين ته ٻارن کي پڙهائينءَ ڇو ٿو.....؟“
”پر جي هڪ اڌ ڏينهن خرچي نه ملي ته ڇا ٿي پيو....ماڻهو پنهنجي حال تي هلي.....خرچي ملي پوندي.“ هن ڪاوڙ ۾ اچي زالهنس کي وراڻي ڏني ۽ پوءِ ڏنڊو کڻي ٻنهي ڌيئرن تي وارو وار لاهي ڏني هئائين. کيس ڌيئن جي رڙين کان وڌيڪ زال جي ڳالهائڻ تي ڪاوڙ هئي. جنهن سندس ۽ سندس مائٽن جا اتا پتا ڪڍي رکيا هئا.
اهو پهريون ڀيرو هو، جو هن ٻنهي ڌيئن کي مار ڪڍي هئي، نه ته اڳ ڪڏهن هن انهن کي دڙڪو به نه ڏنو هو، انهن کي مار ڪڍڻ مهل هن ائين محسوس ڪيو. ڄڻ هو اهي ڏنڊا ڌيئن کي نه پر زالهنس کي پيو هڻي ۽ سندس ڳالهايل لفظن جو بدلو پيو وٺي.
هاڻ جڏهن کيس خبر پئي ته پئسا اڳواٽ ادا ڪيا ويندا ۽ ڊيوٽي به ايتري سخت ڪونهي ته هن کي پڇتاءُ ٿيڻ لڳو ته هو ڇو ڪو نه ويو. هڪ ته پئسن جي کيس گهڻي گهرج هئي، جو پگهار ۾ اڃا هفتو کن هو، ٻيو ته زالهنس جي جهيڙي کانپوءِ هن گهر کان پري رهڻ ٿي چاهيو، جيئن ڌيئن کي مار ڪڍڻ واري ڳالهه وساري سگهي.
پر مسئلو اهو هو ته جيڪي همراهه سڏ تي نه آيا هئا. انهن جي جاءِ تي ٻين آيلن کي کنيو ويو هو ۽ هاڻ کيس ڊيوٽي تڏهن ئي ملي سگهي ٿي. جڏهن عين موقعي تي ڪو همراهه ڪنهن سبب جي ڪري نه اچي يا ڪو ٻيو سبب ٿئي. پر انهي جي لاءِ به ضروري هو ته هو فالتو اسٽاف طور اتي ئي موجود هجي.
هاڻ هو، گذريل ٽن ڪلاڪن کان، مختيار ڪار جي آفيس جي ٻاهران لڳل شامياني ۾، سخت گرمي جي هوندي به ويٺو هو. هن واسطيدار عملدار سان ڳالهايو هو، جنهن کيس ويهڻ جي لاءِ چيو هو، جيئن جيڪڏهن ڪنهن پولنگ جو اسٽاف جيڪڏهن گهٽ آيو ته هو کيس انهي جي جاءِ تي موڪليندو.
واري واري سان مختلف پولنگ جي نمبر سڏڻ تي عمل آيو ٿي ۽ پولنگ جو سامان کڻيو، سامهون واري آفيس مان اڪائونٽنٽ کان ايڊوانس طور ملندڙ ٻه ٻه سئو روپيا وٺندو ۽ ٻهڪندو پي ويو. ٻي پاسي وري عملي لاءِ اسٽاف ڀت جون ٿيلهيون ورهائي رهيو هو.
”هنن روز روز جي چونڊن ۽ ريفرينڊمن مان به اچي ڦاٿا آهيون.“ هن جي پاسي ۾ ويٺل جهوني ماستر پنهنجي واري جي اوسيئڙي ۾ ويهي ويهي بيزار ٿي ڀُڻ ڀُڻ ڪري چيو.
هن اهو ٻڌي ان ڏانهن ڏٺو ۽ پوءِ وري سامهون ڏسڻ لڳو، ڄڻ جهوني ماستر جي ڳالهه ئي نه ٻڌي هئائين.
”ليڊرن کي ڇا آهي، هو ته آفيسرن سان گڏجي مليل فنڊن مان گهوٻيون هڻي جاوا ڪندا ۽ پنهنجا ڀڀ ڀريندا آهن ۽ گڏوگڏ مٿين وٽ پنهنجي ليڊري ۽ ڪرسي پڪي ڪندا آهن....باقي ويچارا ماڻهو....سو ڪير ٿو حاڪم ٿئي تنهن سان ڪو ٻڌل آهن. هو ته پنهنجي دال روٽيءَ ۾ ڦاٿا پيا آهن.“ هن کي خاموش ڏسي، ساڳئي جهوني ماستر هن ڏانهن منهن ڪندي چيو.
”ها سائين! ڳالهه ته صحيح ٿا ڪريو. پر اهو سڀ ڪجهه پنهنجي وس ۾ ڪونهي، ۽ جن جي وس ۾ آهي تن کي پاڻ جهڙن جي اهڙن خيالن سان ڪنهن به قسم جي ڪا دلچسپي ڪونهي. هونئن به ليڊر عوام جي نالي ۾ ووٽ وٺي.... عوام جي لاءِ ئي مسئلا کڙا ڪندا آهن. ۽ انهيءَ کي ئي وڌيڪ پيڙهيندا آهن.“ هن جهوني ماستر جي ڳالهه جي جواب ۾ چيو.
”ها، بابا! جيڪو ٿو اچي، تنهن جا پروگرام ئي پنهنجا....ڄڻ سندس پروگرام ۾ ڪو آسماني ڪتاب هجي ۽ هو وري اڳين حڪمرانن کي ست سريون ٻڌائي، سڀني خرابين جي جڙ ئي انهن کي قرار ڏيندو آهي ۽ پاڻ کي عوام جو ۽ ملڪ جو صحيح ۽ سچو همدرد ۽ هڏ ڏوکي قرار ڏيندو آهي ۽ وري ڦرڪو ڦرندو آهي ۽ نئون ايندڙ حاڪم ڄڻ اها ئي ساڳئي ڪيسٽ پنهنجي آواز ۾ ڀري وڄائڻ شروع ڪندو آهي.“ جهوني ماستر هن کي پنهنجي ڳالهين ۾ دلچسپي وٺندو ڏسي، جوش ۾ اچي جواب ڏيندي چيو.
”اهو ته آهي....“ هن وراڻيو.
”هاڻ ڏسو ته رئيس الهداد خان....اڃا ڪلهه ڪلهوڻي ڳالهه آهي، ڪنهن سان گڏ هو، کيس سونا تاج پارايائين، اجرڪون اوڍايائين، سندس حمايت ۾ جلسا ۽ جلوس ڪڍرايائين ۽ اڄ.....اڄ......ڪلهه تو اخبار ته پڙهي هوندي، جنهن ۾ بيان ڏنو هئائين ته اڳوڻن حاڪمن ملڪ جو ٻيڙو ٻوڙي ڇڏيو هو. سندن پارٽيءَ عوام جا ڪي به ڪم ڪو نه ڪيا هئا، انهيءَ جي دؤر ۾ مهنگائي ۽ بي روزگاري وڌي ويئي هئي. تنهن ڪري عوام جا مسئلا حل ڪرائڻ لاءِ هاڻوڪي حاڪم جي پارٽيءَ ۾ شامل ٿيو آهيان.....ڏسين ٿو ابا.......نه دين، نه ايمان.....نه حيا، نه شرم.....مڙس اهو جيڪو ڏک سک ۾ گڏ رهي ۽ پنهنجي زبان کي پاڻي ڏي.“ جهوني ماستر چيو.
”سائين اوهان به درويش آهيو ۽ ڪهڙيون ٿا ڳالهيون ڪريو. هتي ته درياءُ ئي سڪي ويا آهن. سو ويچاري پاڻ واري رئيس ۾ پاڻي هجي ته انهيءَ کي پاڻي ڏي، اوهين زماني جا ماڻهو آهيو. رئيس ته خير ڳالهه ئي ٻي آهي، پر رئيس جو پيءُ مولا داد خان ڪو وري گهٽ هو ڇا.....؟“ هن وقت گذارڻ لاءِ جهوني ماستر کي سُر جهلايو.
”ها! مون اهو به اکين ڏٺو هو ۽ جڏهن ووٽن ۾ بيٺو هو. تڏهن به مون ڊيوٽي ڪئي هئي.....“ ائين چئي جهوني ماستر هيڏانهن هوڏانهن ڏٺو ۽ کن ترسي وات هن جي ڪن جي ويجهو ڪندي چيائين، ”ڀيڻسان ايڏو ته ظالم هو، جو مخالف پارٽي وارن کي جهلي، سندن سلوارون لهرائي هڪ ٻَنيءَ ۾ ڇڏيائين ۽ کين چيائين ته پنهنجي ويهڪ واري جاءِ سان ٻنيءَ جو جهر جهنگ صاف ڪيو...“
”پوءِ ته هو ڪري پيو هوندو..!“ هن امالڪ چئي ڏنو.
”هونهه! سڄي سنڌ ۾ پهريون نمبر ووٽ کڻي چڙهيو....“ جهوني ماستر وراڻيو.
”پولنگ نمبر 44 جو عملو حاضر ٿئي.“ جهوني ماستر ڳالهه ختم ئي نه ڪئي هئي، جو سندس ڪن تي مختيار ڪار جي نائڪ جو آواز پيو ۽ هو تڪڙ ۾ هن کان موڪلائڻ کانسواءِ اٿي هليو ويو. هن هيڏانهن هوڏانهن ڏٺو، پنڊال ۾ باقي ڪي ٻه ٽي ڄڻا وڃي بچيا هئا ۽ هي اٿي جهوني ماستر جي پويان هلڻ لڳو.
ڪجهه دير تائين هو پولنگ نمبر 44 جي عملي سان گڏ بيٺو رهيو. انهي دوران عملو پنهنجي حاضري لڳرائي، پولنگ جو سامان کڻي وڃڻ لڳو. ”سامهون ڪلارڪ کان وڃي ڊي.اي وٺو.“ عملو روانو ٿيو ته پٽيوالي کين هٿ سان اشارو ڪندي چيو. اوڏي مهل هن ڏٺو ته عملدار فائيل بند ڪري ٿڌو ساهه کنيو ۽ ڪرسيءَ تي آهلي پيو ۽ هُن جي نظر اچي هن تي پيئي.
”ها بابا ڪر خبر......ڪو ڪم!؟“ عملدار هن کي ڏسي پڇيو.
”سائين! آئون فالتو اسٽاف طو رهئس.“ هن وراڻيو.
”پر بابا! فالتو اسٽاف جي ته هاڻ گهرج ڪونهي، آخري پولنگ جو عملو به روانو ٿي ويو....خير آهي پاڻ جهنجهٽ کان بچي پين.“ عملدار هن کي چيو.
دل ۾ آيس چويس ته انهيءَ جهنجهٽ کان بچڻ ته هيڏو انتظار ڪرايو. پر چئي نه سگهيو ۽ هوريان هوريان هلندو ٻاهر نڪري ويو. هن ڏٺو ته سامهون پٽيوالو پولنگ 44 جي عملي کي ڀت جون ٿيلهيون ڏيئي رهيو هو. هن کي هڪدم بُک جو شديد احساس ٿيو ۽ بنا ڪجهه سوچڻ جي تڪڙو هلندو وڃي انهي عملي سان بيٺو ۽ پٽيوالي هڪ ڀت جي ٿيلهي هن ڏانهن وڌائي، هن اها ورتي ۽ پٽيوالي کي ڏٺو. کيس محسوس ٿيو ته ڄڻ پٽيوالي سندس چوري جهلي ورتي هجي ۽ اجهو ٿو تڙي ڏيس، اهو سوچي هو تکو تکو هلندو پولنگ عملي سان شامل ٿي ويو.
22 فيبروري 2004ع