5
عدنان ۽ آئون گڏ ئي پلجڻ لڳاسين، هن جي رڳن ۾ رت بدران منهنجي لاءِ ساڙ ئي هلندو رهيو. تان جو آئون حلالي پٽ، اصل وارث هئس، پر تنهن هوندي به عدنان هر شيءَ تي حق جتائيندو هو ۽ امان به وري سدائين هن جو ئي ساٿ ڏيندي هئي، هميشه مونکي ئي گهٽ ٿيڻو پوندو هو. شايد اهو ان ڪري جو هو حرامي هوندي به امان جي عشق ۽ جنون جو نتيجو هو ۽ آئون حلالي هوندي به امان جي مجبوري ۽ بيوسي جو نتيجو هئيس. اهڙي ورتاءُ منهنجي زندگيءَ تي گهرا اثر ڇڏيا ۽ آئون اڪيلو رهڻ لڳس. اسان وڏا ٿيندا رهياسين. امان عدنان کي ڪيڊٽ ڪاليج ۾ داخل ڪرايو، جتان کان هو فوج ۾ ڀرتي ٿيو، جڏهن ته مون انٽر پاس ڪرڻ کانپوءِ آءِ بي اي ڪراچيءَ ۾ داخلا ورتي.
ڪراچي به ڏاڍو عجيب شهر آهي، عجيب سان گڏ ظالم پڻ آهي، هتي هڪ هنڌ پهچڻ لاءِ سوئين رستا ملي ويندا. مثال طور اوهان کي ڪنهن سياسي تنظيم جي هڙتال واري ڏينهن صدر وڃڻو آهي ۽ اهو رستو جيڪو اوهان هر ڀيري وٺندا آهيو بند آهي ته، اوهان ڪٽ هڻي ٻئي رستي ڏانهن مڙڻ ۾ ججڪ محسوس نه ڪندا آهيو. ڪير به ڪراچي کي ڪڏهن مڪمل بند نٿو ڪري سگهي، جيڪڏهن هڪ رستو بند ٿيو ته نوانوي رستا کلي پوندا آهن، وري ڪو نوانوي رستا بند ڪرائي وجهي، تڏهن به هڪ رستو کليل ئي هوندو ۽ ان هڪ رستي تان صحيح سلامت منزل تي رسائي کي اوهان پنهنجي خوشقسمتي نه پر چالاڪي چوڻ پسند ڪندا آهيو. جيڪڏهن اوهان کي ڪراچيءَ جو حقيقي روپ ڏسڻو آهي، ته پوءِ هتان جي ڪنهن ڪال گرل سان نيهن لايو، هن جي اڀريل سيني هيٺان اهڙا راز لڪل هوندا، جن کي ٻڌي اوهان جي بدن جو هر وار اڀو ٿي ويندو.
مونکي ڪڏهن ڪنهن به مولوي اهو نه ٻڌايو ته ڪلام پاڪ جي هڪ آيت اها به آهي ته:
”اي انسانو، اسان (الله) اوهان کي هڪ جوڙي منجهان خلق ڪيو ۽ ورهائي ڇڏيو قومن ۽ قبيلن ۾ ته جئين اوهان هڪ ٻئي کي سڃاڻي سگهو.“
نه ئي وري اها حديث ته؛ ”وطن جي محبت اوهان جي ايمان جو حصو آهي.“ ڪڏهن ڪنهن ربائي (يهودين جا مذهبي عالم) اهو نه ٻڌايو ته پورڻي عهدنامي جي پهرئين ڪتاب پيدائش ۾ اهو ذڪر آهي ته جڏهن نبي يوسف کي مصر جي تخت تي ويهاريو ٿي ويو ته هن آسمان ۾ ڏسندي آه ڀري چيو: تحقيق مصر جي تخت تي ويهڻ کان وڌيڪ بهتر اهو آهي ته ڪعنان جي بازارن ۾ پنجي....
هي سمورا فلسفا مون ڪراچي ۾ اچي سکيا، مونکي هتي اهو احساس ٿيو ته سڄي دنيا جي مسلمانن جو پاڻ ۾ ڀاءُ هجڻ نيسرو ڪوڙ آهي، اهو اهڙو سامراجي هٿيار آهي جنهن سان قومن جي مال دولت ڦٻائي سگهجي، مون ڄاڻي ورتو ته وطن ۽ قوم کانسواءِ ٻيو هر فلسفو کوکلو ۽ هٿ ٺوڪيو آهي. ڪراچي مونکي ڪلام پاڪ ۾ ڏنل الله سائين ۽ فرشتن جي ڪيل مقالمي جي سمجهه آئي.
الله سائين فرشتن کي چئي ٿو: آئون هڪ اهڙي مخلوق خلقڻ وارو آهيان، جيڪا زمين تي منهنجو خليفو هوندي.
فرشتا: ڇا تنهنجي عبادت لاءِ اسان ڪافي نه آهيون جو، تون هڪ اهڙي مخلوق پيدا ڪندئين جيڪا زمين ۾ فساد ڪندي.
الله سائين: جيڪو آئون ڄاڻيان ٿو، اهو اوهان نٿا ڄاڻيو.
سچ به فرشتن کي ڪهڙي خبر هئي ته ڪي اهڙا به سرويچ ڄمندا جيڪي پنهنجي ڌرتيءَ لاءِ مرڪي موت قبوليندا، اردو زبان جو هڪ شعر آهي:
”گر حقيقتِ الفت سي باخبر هوتي،
تو فرشتي بهي تمنا ڪرتي هم بشر هوتي.“
ڪراچي ۾ منهنجا شروعاتي ڏينهن عجيب نموني گذريا، صبح جو سوير اٿڻ، روز شوءُ ڪرڻ، ويجھڻ، روز نئين شرٽ پينٽ پائيڻ، ان تي ٽاءِ هڻڻ ۽ پوءِ پاسي واري پٺاڻ جي هوٽل تي اچي پراٺن ۽ چانهن جو انتظار ڪرڻ، هي سلسلو هڪ مهيني تائين هليو جنهن کانپوءِ مونکي هاسٽل تي ڪمرو ملي ويو.
آءِ بي اي هن ملڪ جو هڪ شاندار ادارو آهي، جنهن ۾ ملڪ جي اڌ آبادي داخلا وٺڻ جو خواب به نه ڏسي سگهندي آهي، پر آئون ان ۾ داخل ٿي چڪو هئس. آءِ بي اي جي شاندار عمارت ڏسي وات ڦاٽي پوندو هو. 1994ع تائين ڪراچي يونيورسٽي هن شعبي ۾ ڊگري ڏيندي هئي، انهيءِ سال سنڌ اسيمبلي هڪ بل پاس ڪري هن اداري کي بزنس اسٽيڊز ۾ ڊگري ڏيڻ لاءِ خودمختيار ڪيو، جنهن کانپوءِ هي بزنس اسٽيڊز منجهان بزنس ايڊمنسٽرشن ۾ تبديل ٿيو. شروع شروع هتي ايم بي اي ڪندڙ کي رڳو ڏينهن جي شفٽ ۾ ڪلاس ملندا هئا پر 1997ع کان شام ۾ پڻ ڪلاس هلڻ لڳا. پر هاڻي هن اداري ۾ ڪيترا ئي ڪورس ٿيندا آهن، ويندي جو هتي پي ايڇ ڊي پڻ ڪرائي ويندي آهي.
باغ ۾ سينئر ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جي مستي مذاق ڏسي احساس ٿيندو هو ڄڻ آئون ڀولڙن جي دنيا کان نڪري انسانن جي دنيا ۾ اچي ويو آهيان. پهرئين ڏينهن تي تعارف ٿيو هو، وڏي سهڻي آڊيوٽوريم ۾ ڊارئيڪٽر احمد علي صاحب اورينٽيشن ڏيندي اسان کي اهڙا ته خواب ڏيکاريا هئا جو ائين لڳو ڄڻ اسان سونا آنا ڏيندڙ ڪڪڙيون هجون ۽ اجهو هن ملڪ جي چڱائي اسان ڪو سونو آنو ڏنو. هال هر قسم جي شاگردن سان ڀريل هو، اڳئين قطارن ۾ فيڪلٽي ميمبر ويٺل هئا.
”اوهان سڀ؛“ هن سائي رنگ جي ٽاءِ کي هٿ سان سڌو ڪندي ڪاري مائيڪ ۾ چيو: ”مستقبل جا اڳواڻ آهيو.“
”اهڙو مستقبل جيڪو ڪڏهن به ڪونه ايندو......“ هال جي وچ ۾ ويٺل ڪنهن شاگرد ٽوڻو هنيو ته نئين آيل شاگردن جا ٽهڪ هال جي آئل پينٽ ٿيل ڇت سان وڃي لڳا هئا. ڊارئيڪٽر صاحب جو منهن هيڊو ٿي ويو هو، پر تنهن هوندي به نڪ جي پڪائي ڪري ڪلاڪ کن اسان جو مٿو چٽي ويو.
آءِ بي اي جو ٻيو ڏينهن منهنجي حياتي کي هميشه لاءِ بدلائي ويو. ان ڏينهن آئون ڪلاس ۾ اهڙن ماڻهن سان مليس جن منهنجي شخصيت تي گهرا اثر وڌا، ان ڏينهن ئي مونکي خبر پئي ته هن ملڪ ۾ سنڌي ٿيڻ ايڏو وڏو گناهه آهي، جنهنجي ڪابه معافي ڪونهي. پهريون ڀيرو احساس ٿيو ته مذهب ۽ ملت جي نالي ۾ اسان سنڌين سان نسل پرستي پئي ٿئي. ان ڏينهن تي پهريون ڪلاس اسٽيٽسٽڪس جو هو، جنهن جي استاد ميڊم روبينا هئي، شيرين اکين واري ڪوهستاني هرڻي جهڙي خوبضورت جوان عورت، جنهن کي حاصل ڪرڻ لاءِ شڪاري ڏينهن رات هڪ ڪري ڇڏئين. هوءَ اسٽينڊرڊ ڊريويشن ۾ پي ايڇ ڊ ڪري چڪي هئي ۽ آءِ بي اي جي استادن جو نڪ سمجهي ويندي هئي. ميڊم روبينا اسان کان انٽرو ٿي ورتو ۽ پنهنجي ڪاميابي جون داستانون ٿي ٻڌايون، جو سندس نظر وچ م ويٺل هڪ خوبصورت ڪلين شوءَ ڇوڪري، جنهن تي اڇي شرٽ، ڪاري پينٽ ۽ ٽاءِ خوب ٿي ٺهي، ڏانهن وئي.
”يس يو جينٽلمين اسٽينڊ اپ،“ ميڊم آڱر جو اشارو ڪندي چئيس. جئين ته آءِ بي اي جي عمارت اندر انگريزي کانسواءِ ٻي هر ٻولي مقامي ٻولي هئي انڪري مقامي ٻولين جو آفيشلي استعمال نه ڪيو ويندو هو. اهو سهڻو نوجوان پاسي ۾ ويٺل وڏن وارن واري برگر سان سس ڦس ڪندي پڪڙجي پيو هو.
”تنهنجو؛“ ميڊم انگريز ۾ پڇيو: ”نالو ڇا آهي؟“
”عبدالمجيب،“ هن نرم لهجي ۾ جواب ڏنو، آئون ڪلاس جي آخري ڪرسيءَ تي ويٺل هئس، هن نوجان ڏانهن ڏٺو، هن ٻڌايو ته هو لاڙڪاڻي جو ابڙو آهي.
”تون سنڌي آهين؟“ ميڊم روبينا منهن ٺاهيندي چيو هو.
”جي ميڊم،“ مجيب جواب ڏنو.
”پوءِ تنهنجو ڏوهه ناهي؛“ ميڊم طنز ڪندي چيو: ”اوهان سڀ سنڌي هوندا ئي جاهل آهيو.“ ڪلاس جا اڪثر مرڪيا هئا، مون سنڌين جي پٽڪي ڌوڙ ٿيڻ تي ڪنڌ جهڪائي ڇڏيو، پر وچ واري صف ۾ بيٺل عبدالمجيب ابڙو جو منهن ڳاڙهو ٿي ويو ۽ چيائين:
”معاف ڪجو ميڊم، پر اسان سنڌين ئي دنيا کي تهذيب کان روشناس ڪرايو، جنهنجو اکين ڏٺو ثبوت موهن جو دڙو آهي،“ اهو ٻڌي مون جهڪيل ڪنڌ مٿي کڻي ڇڏيو. مجيب ڳالهائيندو رهيو:
”جڏهن اوهان جا ابا ڏاڏا آريا وحشيپڻي واري زندگي گذاريندا هئا ته اسان سنڌي دنيا کي سک، شانتي ۽ امن ڏيڻ تي غور ويچار ڪندا هئاسين. اوهان 1947 کانپوءِ ئي ڏسو، ان کان اڳ ڪراچي ننڍي کنڊ جي ڪجهه سهڻن شهرن منجهان هڪ هو، پر جئين ئي شهر جون واڳون اوهان جي هٿن ۾ آيون ته اوهان هن شهر جي سونهن جو قتل ڪري ڇڏيو، هاڻي ته ڪراچي وارن ۾ ايترو به عقل نه بچيو آهي ته هو پئيڻ جي پاڻي کي گٽر جي پاڻي کان ڪئين الڳ ڪن، ٻئي لائينون گڏ ئي هونديون آهن، کين اها به خبر نه هوندي آهي ته هو صاف پاڻي پيا پيئن يا اهو جيڪو سندن جسمن منجهان نڪال ٿيو آهي.“ ميڊم روبينا هن جواب لاءِ ذهني طور تيار نه هئي ۽ پنهنجو پرس وغيره ڪاوڙ ۾ کڻي ڪلاس ڇڏي هلي وئي. ان وقت 120 شاگرد ٿيلها ڪلهن ۾ وجهندا اٿڻ لڳا. آئون به اٿي رهيو هئيس جو نظر هڪ کليل وارن واري اپسرا ڏانهن ڇڪجي وئي، وڏيون اکيون، تکي چهنڀ جهڙو سنهڙو نڪ، نارنگيءَ جي ڦارن جهڙا چپ، گول ڀريل سينو، کيس ان وقت آسماني رنگ جي ٽي شرٽ ۽ جينز پهريل هئي، ائين محسوس ٿيو ڄڻ اکين کي صدين کان سندس ئي انتظار هو. هوءَ ٻن ڇوڪرين سان ڪلاس کان ٻاهر وڃڻ لڳي هئي. آئون به تڪڙو اڳيان وڏڻ لڳس، جو مجيب سان ٽڪر ٿيو هو.
”مسٽر ڏسي هلو،“ هن انگريزي ۾ چيو، سندس منهن تي مرڪ هئي.
”اسان؛“ ٻاهر در ڏانهن ڏسندي سنڌيءِ چيو هئم: ”سنڌين جي عزت بچائڻ لاءِ مهرباني.“
”واهه؛“ هن خوشي جو اظهار ڪري هٿ وڌائيندي چيو هو: ”اوهان به سنڌي آهيو.“ کيس هٿ ڏئي ٻاهر ڏٺو، اها اپسرا وڃي چڪي هئي.
”ڪنهن کي ڳوليو پيا ڇا؟“ مجيب مرڪندي پڇيو.
”نه نه،“ وائڙن جيان کيس جواب ڏنو.
”ٻئي ڪلاس ۾ اڃا 45 منٽ آهن؛“ هن ساڳي مرڪ سان چيو: ”ڇو نه ڪينٽين هلجي؟“
”ها، ها ڇو نه،“ مون هڪدم جواب ڏنو. اسان ڪلاس کان نڪري ماربل جي فرش تي هلندا، ٻه ونگون پار ڪري ڪينٽين آياسين. ڪينٽين به سهڻي نموني ٺهيل هئي، پلاسٽڪ جون ڪرسيون ۽ ٽيبلون جن تي هر بيچ جو شاگرد اهڙي نموني ويٺل هو ڄڻ ڪينٽين ۾ ويهڻ دنيا جي هر شاگرد جو بنيادي حق هجي، ترجندڙ پٽاٽن جو دونهون ۽ ڪيچپ جي مهڪ هر طرف ڦهليل هئي، مون هڪ نظر وجهي چوڦير ڏٺو ۽ ان اپسرا کي ڳولڻ جي ڪوشش ڪئي، پر هوءَ نظر نه آئي ته من اُٻاڻڪو ٿي ويو، ٻن منٽن کانپوءِ هوءَ انهن ئي ٻن سهيلين سان کلندي ڪينٽين ۾ داخل ٿي ته منهنجي منهن تي پاڻمرادو مرڪ اچي، جنهن تي مجيب سيٽي وڄائي، مون مجيب کي ڏسي ڪياڙي کنهي. هوءَ ڪيلن جي شيڪ جو مزو وٺڻ لڳي، مون سندس ڳيچيءَ ڏانهن ڏٺو، ائين لڳو جيڪڏهن هوءَ انگور به کائيندي ته اهو ان اڇي ڳيچي کان هيٺ لهندي ظاهر ٿيندو.
”اوهان؛“ مجيب گول چڪن برگر ۽ پٽاٽن جي پليٽ مون ڏانهن وڌائيندي پڇيو: ”نالو ڇا آهي؟“
”ريحان،“ مون جواب ڏنو.
”ڪٿان جا آهيو؟“ هن وري سوال ڪيو.
”حيدرآباد،“ مختصر جواب ڏنم، نظرون ان سهڻي ءَ تي هيون.
”ڀائنجي ٿو؛“ مجيب مرڪندي چيو: ”ان ڇوڪريءَ تي دل اچي ويو اٿئو؟“
”نه نه اهڙي ڳالهه ناهي،“ شرمساري لڪائيندي چيو هو.
45 منٽن کانپوءِ تيز ايلڪٽرانڪ بيل وڳي هئي، جنهن جو مطلب هو ته اسان جي مائيڪرو اڪنامڪس جو ڪلاس شروع ٿي چڪو آهي. هي سبجيڪٽ سر زاهد هاشمي وٽ هو. سر زاهد قد جو بندرو، رنگ جو اهڙو جو ڏامر به کيس ڏسي شرمائجي وڃي، کاڏيءِ تي فرينچ ڪٽ ڏاڙهي. هن به ڪلاس ۾ اول انٽرو شروع ڪيو ۽ چيو هئائين:
”اوهان جا سينئر پيار منجهان مونکي عمران هاشمي به سڏيندا آهن، پر افسوس جو عمران هاشمي جهڙي خاصيت مون ۾ ڪونهي.“ سڄو ڪلاس کلڻ لڳو هو. هن هٿ جي اشاري سان چپ ڪرائيندي چيو:
”هتان جي انتظاميا جو خيال آهي ته مائيڪرو اڪنامڪس هتي مونکان وڌيڪ بهتر نموني پڙهائي نٿو سگهي، ان ڪري گذريل چار سالن کان فرسٽ ائير جو هي ڪلاس منهنجي ئي مٿو لڳندو پيو اچي،“ هن ڀيري شاگرد مرڪڻ لڳا.
”اوهان؛“ سر زاهد چيو: ”وٽ وڃائڻ لاءِ وقت بلڪل نه آهي، ٻه سرپرائيز ٽيسٽ، ٻه ڪوئيز ۽ مڊ ٽرم ڏيندي ڏيندي اوهان جا امتحان اچي ويندا، ان ڪري هاڻي کان ئي تيار رهو.“ ۽ پوءِ پروجيڪٽر تي ليڪچر ڏيڻ شروع ڪيائين. ليڪچر پوري ٿيڻ تائين سر زاهد اسان کي اهڙا ته خواب ڏيکاري ويو جو بس آءِ بي اي منجهان نڪرڻ جي دير هئي، ڪمپنيون نوڪرين سميت اسان جي پٺيان هونديون.
ميڊم شازيا جو فنڊامنٽلس آف بزنس، جنهن کي هر ڪو ايف او بي سڏيندو هو، ڏينهن جو آخري ڪلاس هو، جنهن کان فراغ ٿيندي ٿيندي 4:30 لڳي چڪا هئا. آئون ان اپسرا جنهن جو نالو ندا هو جي پٺيان پٺيان هلڻ لڳس، ان ڏانهن کانپوءِ هن کي به شڪ ٿي ويو ته آئون سندس پيڇو ڪريان پيو، پر هوءَ بيپرواهه گهندي رهي. شام جو 5:00 لڳي آئون ۽ مجيب آءِ بي اي جي گيٽ کان ٻاهر ٿي نڪتاسين جو ڪجهه ڇوڪرن هلندي مجيب کي ٽڪر هنيو. مجيب هنن ڏانهن ڏٺو ته وڏن وارن واري هڪ ڄڻي چيو:
”ڏسي نٿو هلئين، انڌو آهين ڇا؟“
”غلطي تنهنجي هئي،“ مجيب نرم لهجي ۾ چئيس ته ان ڇوڪري کيس ماءُ ڀيڻ تي گار ڏني، مجيب کيس ڳٿڙ کان پڪتو ته جهيڙو شروع ٿي ويو، نه چاهيندي به مونکي مجيب سان بيهڻو پيو، هو ڇهه ڄڻا هئا ۽ اسان کي دل تي ڪُٽين، هيٺ ڪرايائون، لتون ۽ مُڪون هنيائون، منهنجي نظر اسٽاف پارڪنگ ۾ بيٺل ڪاري ڪرولا ڏانهن وئي، پٺئين سيٽ جو شيشو لٿو ۽ ميڊم روبينا مرڪي اسان کي ڏٺو، گاڏي ٻاهر هلي وئي.
”اها فنڪاري وڃي سنڌ ۾ ڪجان،“ وڏن وارن واري مجيب کي پاسراٽي ۾ لت هڻندي چيو.
”ڪراچي به سنڌ آهي،“ مجيب وڏا ساهه کڻندي چئين، هو اسان سنڌين کي گاريون ڏيندا هليا ويا، مونکي پڪ ٿي وئي ته هي سڀ ميڊم روبينا صبح واري بيعزتي جو بدلووٺڻ لاءِ ڪرايو آهي.
هاسٽل تي مجيب ۽ آئون بلڪل آمهون سامهون واري ونگ ۾ رهندا هئاسين، ان ڪري روز رات جو ماني گڏ کائڻ نڪرون، جنهن کانپوءِ سندس ڪمري تي هڪ فلم ڏسڻ به معمول جو حصو هو. سندس پيءَ اينٽي ڪرپشن ۾ ڪنهن وڏي عهدي تي هو ۽ مجيب جو خيال هو ته هو ڪميشن جو امتحان ڏئي ڪنهن يورپي ملڪ جي سفارتڪاري وٺي سڪون جي زندگي گذاريندو، سندس مزاج منجهان ڪڏهن به نه لڳو ته ڪو هو ڪميشن جو امتحان پاس ڪري ويندو. ها پر هن جهڙو يار ويس انسان مونکي وري ڪونه مليو.
آءِ بي اي ۾ شروع وارو ڏيڍ مهينو ته سڪون سان گذريو، هڪ رات اسان مجيب جي ڪمري ۾ سائينس فڪشن تي ٺهيل فلم ”لوسي“ ڏسي رهيا هئاسين، ڇا ته ڪمال جي فلم هئي، هڪ اهڙي ڇوڪري جي ڪهاڻي جيڪا عام انسانن کان سو سيڪڙو وڌيڪ دماغ استعمال ڪندي آهي. ان فلم منجهان خبر پئي ته دنيا جي ٺهڻ کان هن وقت تائين انسان سندس دماغ جو رڳو 10 سيڪڙي تائين جو استعمال ڪيو آهي، ڪائنات ۾ رڳو ڊالفن مڇي ئي اهڙي جاندار آهي جيڪا 20 سيڪڙو دماغ استعمال ڪندي آهي. جيڪڏهن انسان سندس دماغ 20 سيڪڙو تائين استعمال ڪري ته هو پنهنجي بدن تي قابو ڪري وٺندو، 40 سيڪڙو تي هو مادي کي قابو ڪري وٺندو، 60 سيڪڙو تي ٻين انسانن ۽ شين کي، جڏهن ته 100 سيڪڙو تي......
اوچتو ونگن ۾ ڀڄ ڊڪ ۽ رڙيون شروع ٿي ويون؛
”خبر ملي آهي سڀاڻي مائيڪرو اڪنامڪس جي سرپرائيز ٽيسٽ آهي.“ هي خبر هاسٽل وارن لاءِ زلزلي مثل هئي، ونگن ۾ وٺ پڪڙ شروع ٿي وئي، نوٽس کلي ويا، ان وقت تائين اسان اڪنامڪس جا 4 باب ڪيا هئا، سو چئني کي ورجائڻ لڳاسين. مجيب فلم پوري ڪري سمهي پيو ۽ آئون سڄي رات چٻري جيان نوسن ۾ اکيون وجهيو جاڳندو رهئيس. 4:30 لڳي جھوٽا اچڻ لڳا ته ڪرسيءَ تي ئي مٿو رکي اکيون بند ڪيون. ٻيهر اکيون کليون ته 7:15 لڳي چڪا هئا، پرهه ڦٽي چڪي هئي، هاسٽل تي گوڙ ئي گوڙ هو. هڪڙا ڪلهن تي بالٽيون رکي ڪمرن ڏانهن ٿي ويا، ته ٻيا صابڻ، پيسٽ، ٽُٿ برش کنيو باٿ رومن ڏانهن ٿي ويا، آئون ڪمري کان نڪري باٿ رومن ڏانهن وئيس، سڀ باٿ روم ڀريل هئا ۽ اندران مائيڪرو اڪنامڪس جي ڊفينيشن ورجائڻ جا آواز ٿي آيا. باٿ روم کان وريس ته مجيب اٿي چڪو هو، هن نوٽس ٿي پڙهيا، سندس پاسي کان چانهن جو ڪپ رکيل هو. هن مونکي ڏسي مرڪيو ۽ وري پڙهڻ ۾ لڳي ويو. اسان ڪينٽين آياسين ۽ ناشتو ڪري آءِ بي اي پهتاسين. وري به پهريون ڪلاس اسٽيٽسٽڪس جو هو، ميڊم روبينا سپملنگ جا پرابلم حل ڪرائڻ لڳي، پر ڪنهن جو به ڌيان ان ۾ نه هو، شاگردن تي مائيڪرو اڪنامڪس حاوي هئي. ميڊم ڪنهن ڇوڪريءَ کان سوال ڪيو ته هوءَ انڄاڻائي ۾ بارٽر سسٽم جا نقصان ۽ ڪرنسي نوٽ جا فائدا ٻڌائي وئي، ميڊم کيس موتمار نظرن سان ڏٺو هو. ويچاري رخسار ڏاڍي شڪي ٿي هئي. رخسار جي ٺٺ ٺانگرن کي ڏسي لڳندو هو ته هوءَ شهر جي ايليٽ ڪلاس سان تعلق رکندڙ آهي، سدائين گارڊن سان گڏ پيراڊو ۾ ايندي هئي، ڀاڙي ڀتي جو ساهه ته سندس پيرن ۾ پهريل وڏي هيل واري سنڊل کي ڏسي ئي نڪري وڃي. هوءَ ايترا ته سنهڙا ڪپڙا پائيندي هئي، جو سندس سڀ ڪجهه ظاهر ٿيندو هو، ۽ نه چاهيندي به نظرون سندس چاندي جهڙي بدن ڏانهن کڄي وينديون هيون، کيس ڪنهن جي به پرواهه نه هوندي هئي. ٽيسٽ واري ڏينهن کيس آسماني رنگ جي بنا ٻانهن واري ٽي شرٽ پهريل هئي، جنهن منجهان سندس ڳاڙهو بريزئير صاف ظاهر ٿي رهيو هو. اسٽيٽسٽڪس جو ڪلاس پورو ٿيو ته اسپيڪرن تي انائونسمنٽ ٿي:
”فرسٽ ائير پنج منٽن اندر امتحاني هال نمبر 2 ۾ گڏ ٿئي.“ سڀ شاگرد ڪلاسن جي ونگ کان نڪرندا، باغ کان ٿيندا هال نمبر 2 ۾ آيا، ان جي شيشي جي در منجهان اندر داخل ٿياسين، هال وڏو ۽ ڪشادو هو، جنهن ۾ هڪ اسٽيج پڻ ٺهيل هو ۽ ڀتين تي ڪارا اسپيڪر لڳل.
”هر ڪو؛“ اسپيڪرن منجهان سر زاهد جو آواز آيو: ”سندس رول نمبر واري ڪرسي تي ويهي.“ منهنجو ۽ رخسار جو نمبر هڪ ٻئي جي آمهون سامهون لڳو. ڏهن منٽن ۾ اسان کي هڪ شيٽ ڏني وئي جنهن تي صحيحيون ورتيون ويون، پوءِ هڪ ٻي شيٽ آئي، جنهن تي هڪ کان سٺ تائين انگ لکيل، ۽ انگن اڳيان اي کان ڊي تائين اکر لکيل.
”او آر ايم شيٽ؛“ آواز آيو: ”تي رول نمبر لکو.“ شاگردن ائين ئي ڪيو ۽ پوءِ هيدايتون ڏنيون ويون ته سوال ڪهڙي نموني حل ڪرڻا آهن. منهنجي نظر پاڻمرادو رخسار ڏانهن وئي، هوءَ جهڪي شيٽ تي ڪجهه لکي رهي هئي،نظرون سندس گول ڀريل اڇين ڇاتين جي وچ ۾ ڪرندڙ پگهر جي بوندن تي پئي، اندر جا سڀ ارمان اڇل کائڻ لڳا. هن شيٽ منجهان نظرون ڪڍي مونکي ڏٺو، مون شرمساري لڪائيندي هيڊي مرڪ مرڪي، جنهن جو هن تي ڪو به اثر نه ٿيو. ايتري ۾ سر زاهد هال ۾ آيو، سندس بغل ۾ رنگ برنگي لفافا هئا. هن نمبر وار لفافا ورهائڻ شروع ڪيا. اسان کي 30 منٽن ۾ 60 سوال حل ڪرڻا هئا. منهنجو سڄو ڌيان رخسار جي لسي بدن ڏانهن هو. ان ڪري سوال سمجهه ۾ ئي نٿي آيا. مجيب 20 منٽن ۾ اٿيو ۽ پيپر ڏئي ٻاهر هليو ويو، اسان سڀني حيرت منجهان کيس ڏٺو. ان جي پنجن منٽن کانپوءِ رخسار اٿي ته مون کيس ويران نظرن سان ڏٺو.
”ايسڪيوزمي سر،“ هن سُريلي انداز ۾ ڳالهايو ته سر زاهد هن کي ڏسي چيو:
”يس مس رخسار.....!!“
”سر؛“ هن بنا ڪنهن خوف جي انگريزي ۾ چيو: ”ريحان مونکي جنسي هراسان ڪرڻ جي ڪوشش پيو ڪري.“ اهو ٻڌي منهنجا طوطا اڏامي ويا ۽ اکيون حيرت ۾ ٻاهر نڪري آيون. هڪدم اٿي بيهي پنهنجي دفاع ۾ ڳالهايو:
”معاف ڪجو سر، رخسار مونکي ڊسٽريڪٽ پئي ڪري، کيس ايترا ته سنها ڪپڙا پهريل آهن جو آئون پيپر ۾ توجو نه پيو ڏئي سگهان.“ هال جي ڪنهن ڪنڊ منجهان سيٽين جا آواز آيا.
”پليز..... پليز......،“ سر زاهد هٿ هوا ۾ لوڏيندي چيو: ”اوهان ٻئي فلحال ويهي رهو، ڪنهن ڪنهن کي ڇا ڪيو انجو فيصلو پوءِ ڪنداسين.“ اسان ٻئي ويهي رهياسين. آخري منٽ ۾ مون ۽ رخسار گڏ پيپر واپس ڪيو ۽ ٻاهر نڪرڻ لڳاسين، من ۾ اهو ئي هو ته هاڻي رخسار بيعزتو ڪندي به ۽ انتظاميا کان ڪرائيندي به.
”ريحان،“ هن نرم لهجي ۾ سڏيو، سمجهي وئيس هوءَ وڙهڻ جي موڊ ۾ آهي ۽ منهنجي عزت جو فالودو نڪرڻ وارو آهي، هاڻي ندا ڪنهن به منهنجي محبت تي اعتبار نه ڪندي، سدائين مونکي هڪ جنسي مريض سمجهندي.
”جي،“ رخسار کي ڏسندي چيم.
”ڇا سچ؛“ هن مرڪندي چيو: ”مون توکي ڊسٽريڪٽ ٿي ڪيو؟“ اهو ٻڌي حيرت ٿي ۽ هاڪاريءَ ۾ ڪنڌ لوڏيم.
”معاف ڪجان يار؛“ هن ٻيهر مرڪندي چيو: ”مونکي بلڪل به اندازو نه هو.“ مون کيس ڪو به جواب نه ڏنو ته هن هٿ وڌائيندي چيو:
”ته پوءِ دوست!“ سندس نرم نازڪ اڇو هٿ هٿ ۾ پڪڙي ها ڪئي. يتري ۾ سر زاهد به ٻاهر نڪري آيو هو، مرڪندي چيائين:
اوهان جو مسئلو حل ٿي ويو نه؟“
”جي ها سر،“ رخسار مرڪي جواب ڏنس، آئون ڪنڌ جهڪائي بيٺو هوس. اسان ٻئي گڏ ڪينٽين ڏانهن وڃڻ لڳاسين جو سموري فرسٽ ائير کي نوٽس بورڊ وٽ گڏ ٿيل ڏٺو. اسان به شيشي جي نوٽس بورڊ وٽ آياسين جو خبر پئي هئي، ٻئي ڏينهن ايف او بي جو ڪوئيز آهي. ڪينٽين بدران هر ڪو لائبرري ڏانهن ويو.
”ٻڌ ريحان،“ لائبرري جي شيشي واري در ٻاهران رخسار چيو.
”جي...“ کيس اکين ۾ ڏسندي چيم.
”سڀاڻي؛“ هن ڳاڙهن چپن تي زبان ڦيرندي چيو: ”واري ٽيسٽ جي تياري مونسان گڏ ڪندين؟“ اهو ٻڌي ڏاڍي حيرت ٿي هئي هڪ پل لاءِ ته ڪجهه به سمجهه ۾ نه آيو، فيصلو نه ڪري سگهيس ته ها ڪجي يا نه.....!! رخسار منهنجي خاموشي منجهان پريشاني جو تت لهي ورتو ۽ مرڪي نرم لهجي ۾ چيائين:
”فڪر نه ڪر آئون توکان بدلو نه وٺنديس.“ اهو ٻڌي منهنجي منهن تي به هيڊي مرڪ اچي وئي ۽ ڪنڌ نفي ۾ لوڏيندي چيم:
”تنهنجي گهر وارن کي ڪو اعتراض نه هوندو؟“ هن کان ذري گهٽ ٽهڪ نڪري ويو هو ۽ چيائين:
”سمجهه ته آئون اڪيلي رهندي آهيان.“ مون کيس ويران نظرن سان ڏٺو هو.
”ايندين....!!“ هن پنهنجائپ منجهان چيو: ”سچ پڇئين ته اڪيلي گهر ۾ من ئي نه لڳندو آهي، تون ايندين ته مونکي خوشي ٿيندي.“
”جيڪڏهن؛“ سندس گول مک ۾ ڏسندي چيو: ”توکي خوشي ملندي ته پوءِ ضرور ايندس.“ اسان لائبرري ۾ داخل ٿيڻ لڳاسين.
”۽ ها؛“ هن اندر وڌندي چيو: ”ندا کي اهڙين نظرن سان نه ڏسندو ڪر.“ سندس اهو جملو ٻڌي ويتر شرمساري ٿي، ائين لڳو ڪنهن چوري پڪڙي وڌي هجي.
”هاڻي ته پوري ڪلاس کي خبر پئجي وئي آهي ته تون ندا کي چاهين ٿو.“ ان تي مير تقي مير جو هڪ شعر ياد اچي ويو هو ۽ آءِ بي اي جي سائي ڇٻر ڏانهن ڏسندي چپن ۾ ڀڻڪيو هئم:
”پتا پتا بوٽا بوٽا، حال همرا جاني هي،
جاني نا جاني ايڪ گل هي نا جاني باغ تو سارا جاني هي.“ هوءَ مرڪي هلي وئي. رخسار جو اهڙي طرح ويجهو اچڻ هزارئين سوالن کي جنم ڏئي ويو. باقي ڪلاسن ۾ رڳو اهو ٿي سوچيم ته رخسار ڏانهن وڃجي يا نه.....!! پر هن سان واعدو ڪري ويٺو هئس، اسان سنڌي به ڏاڍا عجيب ٿيندا آهيون هڪ ڀيرو ڪنهن سان واعدو ڪري ويهون ته قيامت تائين ان سان توڙ نباهيون، پوءِ اسان کي نتيجن جي پرواهه نه رهندي آهي. شايد اهو ئي ڪارڻ آهي جو ڌاريا اسان سنڌينکي آساني سان سندن مفادن لاءِ استعمال ڪري ويندا آهن، نه ته ڪير ٿو ٻين لاءِ ڦاهي چڙهي ۽ گولي کائي.....!!
آئون ۽ مجيب هاسٽل تي آياسين هئاسين، ٻئي خاموش ڄڻ هڪ ٻئي سان هجون ئي نه، آئون رخسار ۽ ندا بابت سوچي رهيو هئيس، خبر نه هئي مجيب ڇا جي باري ۾ پئي سوچيو، پر ايتري پڪ هئي ته هو ڪنهن ڳالهه کان ناخوش هو.
”ڇا؛“ هن نيٺ ڳالهايو، مون سندس اداس چهري ۾ ڏٺو، اسان هاسٽل جو ڪارو گيٽ ٽپي فرسٽ ائير جي ونگن ڏانهن وڌياسين: ”سنڌي هجڻ گناهه آهي؟“ هن ڪاوڙ جو اظهار ڪندي چيو. سمجهي وئيس ته وري ڪنهن سنڌيت تي آڱر اٿاري آهي. 1980ع واري ڏهائي کانپوءِ سنڌين ۾ قومي بيداري ۽ شعور اچڻ لڳو ته اسان سنڌين کي ڏاهر جي اولاد سڏڻ شروع ڪيو ويو، جڏهن ته سنڌ ۾ رهندڙ ڌارين کي محمد بن قاسم جو وارث، پر ان ۾ چڙڻ جي ڪهڙي ڳالهه هئي، ها اسان راجا ڏاهر جا پيروڪار آهيون، راجا ڏاهر ته سنڌ تان جان گهوري شهادت جو عظيم رطبو ماڻيو ۽ اهو محمد بن قاسم ڪير هو ۽ ڪير آهي....؟ هڪ چور، ڦورو، قابض، جنهن کي پاڻ عربن ئي ماري جانورن جي کل ۾ خليفي ڏانهن اماڻيو ۽ خليفو به ڪو ان منجهان ايڏو بيزار جو سندس قبر به نه اڏرايائين، ان محمد بن قاسم ظلم ڪيو ۽ دنيا ۾ رسوا ٿي ويو، جيڪڏهن هو عربن ۽ مسلمان جو سورمو هجي ها ته ضرور اڄ هن جي ڪا نه ڪا يادگار هجي ها، ۽ هي ڌاريا ان ڦورو جا ئي وارث آهن، هو به بن قاسم جيان سنڌ کي لٽي رهيا آهن.
”اسان؛“ مجيب ڪاوڙ جو اظها ڪندي چيو: ”کين پنهنجي وطن ۾ رهڻ ڏنو، جڏهن هنن وٽ ڪجهه نه هو ته کين سڀ ڪجهه ڏنو ۽ هاڻي اسان جي ئي پيرن هيٺان ڌرتي ڪڍڻ ۾ لڳا پيا آهن.“ مجيب پنهنجي ڪمري ڏانهن هليو ويو.
آئون روم تي پهتس ته منهنجو روم ميٽ عابد، جيڪو اصل ڪشميري هو ليپ تاپ تان ايف او بي جي سلائيڊن کي پڙهڻ ۾ گم هو، در کلڻ تي به اکيون کڻي مٿي نه ڏٺائين. آئون ڀت تي لڳل ڪاٺ جي ناسي ڪٻٽ ڏانهن آيايس، نيري رنگ جي جينز ۽ ٽي شرٽ ڪڍي باٿ رومن ڏانهن وڃڻ لڳس، هن ڀيري به عابد ليپ ٽاپ منجهان نظرون نه ڪڍيون.