ٿر ۾ هارپ جو نظام
ٿر جو زرعي نظام ڪڪر (برسات) تي دارومدار رکي ٿو. پارڪر ۾ ڪاسبي جهڙا ڪجهه علائقا اهڙا آهن جتي ٽيوب ويل ذريعي آبادي ڪئي وڃي ٿي. اتي جو زرعي نظام ٿوري فرق سان سنڌ جي بئراجي علائقن ۾ رائج نظام سان ملي ٿو. پر باقي ٿر، ڪوهستان ۽ سنڌ جي ٻين ريگستاني علائقن ۾ جتي فصل بارش تي ٿئي ٿو، يا وري بارش سبب جابلو نئيون وهي اچڻ جي صورت ۾ زمين آباد ڪئي وڃي ٿي. اُتي هارپ جو نظام ٻي سڄي سنڌ کان مختلف آهي. جنهن ڪري اُتي ٽيننسي ايڪٽ بجاءِ هيل تائين راڄوڻي زرعي نظام عمل هيٺ آهي. ٿر ۾ بارش تي پوکجندڙ زمينن جو تقريبن خرچ مالڪ کي ڀرڻو پوي ٿو. جنهن ۾ هاري غمي ۽ خوشي زميندار کان تقاوي طور رقم اڳواٽ به کڻندا آهن. اهو هاري فقط وسڪاري وقت ئي حاضر ٿي ٻني پوکيندو. وسڪاري بعد اهو هاري سڄي سنڌ م ڪٿي به مزدوري ڪري سگهي ٿو. ان زميندار وٽ کيس روڪڻ جو ڪو جواز نه آهي. يعني هاري مڪمل طور آزاد آهي. عام طور سنڌ ۾ ائين ناهي. پهرين يا ٻي برسات تائين هاري زميندار جي سيڙ پ ۽ پنهنجي پورهيي سان ٻني پوکڻ کان پوءِ ٽي بارش نه وسڻ جي صورت ۾ به ڪڏهن ڪڏهن پنهنجي پوکيل فصل تان هٿ کڻيو وڃن. پر جي ٻني چڱي ٿي آهي ته بٽئي وقت ڪٿي چوٿين پتي ته ڪٿي هاري اڌ جو ڌڻي آهي. پر مجموعي طور ٿر ۾ اڄ به شاندار زرعي نظام هلندڙ آهي. جنهن ۾ خاص طور پورهيت هاري کي زميندار جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ فائدو هوندو آهي. هڪ ئي وقت هاري ڪيترن ئي زميندارن جون ٻنيون پوکيو ويٺو هوندو آهي.
وسڪارو ڪنهن سال گھٽ ته ڪنهن سال وڌ ٿئي ٿو. ڪڏهن هڪ سال سٺي بارش پوندي آهي ته وري ڪجهه سالن لاءِ صفا ڪارو ڏڪار ڪر کڻندو آهي. جنهن ڪري ٿر ۾ ڪڪر جي آسري تي زندگي گذاريندڙ پورهيت هاري آسرو پلي وڃي سنڌ جي بئراجي علائقن ۾ مزدوري ڪري پيٽ گذر ڪري ٿو. تنهن هوندي به اُتي ڪا جاگيرداري نظام ناهي، گھڻو ڪري ته ٿر جي گھڻن ماڻهن پنهنجيون ٻنيون آهن. تمام گھٽ ماڻهو هوندا جيڪي ٻين جون ٻنيون پوکيندا هوندا. ان هوندي به جيڪي ٻين وٽ وسڪاري ۾ هارپو ڪن ٿا سي سماجي زندگي ۾ مڪمل طور آزاد آهي. جيڪو سندن جمهوري ۽ انساني حق آهي. ٿر ۾ هاري ۽ مُجيري وچ ۾ جيڪا راڄوڻي زرعي لاڳاپي جو نظام قائم آهي. اهو نظام مڪمل نه پر ٿورو گھڻو باقي سنڌ ۾ رائج هجي ته ٻنهي ڌرين ۾ تضاد ۽ تڪرار بجاءِ شاندار پُرامن ماحول جُڙي سگهي ٿو. جنهن سان زرعي طور وڏو فائدو ٿي سگهڻ جي اميد آهي.
***