ڳوٽ
ٻن ڇيڙن وچ ۾،
رکيل آهن،
انسان جي هٿ ترين تي،
زندگيءَ جا ڏيئا.
حياتي تيل جيان آهي
۽ موت،
لاٽ جو انجام.
راند ڪنهن به صورت ۾ کيڏڻي هئي. وقت جي پونجيءَ کي ڪٿي ته خرچ ڪرڻو هو. وقت جا لمحا، گهڙيون، ڏينهن رات، مهينا سال ۽ صديون آڪاش ۾ جهڙجي ڇڳل ٽڪڙن جيان لنگهي رهيا هيا. سج اڳيان ڪڏهن ڇانوَ ڪڏهن اس ۽ وجود وهڪري ۾ ويو پئي ڌڪجندو، ڪاراٽجندو ۽ ڇڏندو.
هو ڄاڻي پيو ته هن جو مدمقابل عام رواجي رانديگر نه آهي. اهو پنهنجي عقل ۾ لاثاني ۽ حرفت ۾ بي مثال آهي. ان جي آڱرين ۾ جادو آهي ۽ اکين ۾ اهڙي شرارت سمايل آهي، جنهن کان هو محفوظ نه رهي سگهندو، پر پوءِ به هن کي کيڏڻو هيو. کيڏڻ تمام ضروري هيو. چوهٺ اڇن ڪارن خانن واري راند هن اڳيان وڇائي وئي. ان جا خانا ڏينهن ۽ رات جيان هيا. هن سوچيو، جيڪر هو آخري حد ڇهي سفلتا ماڻي سگهي ۽ سامهون ويٺل کي شڪست جا ٽوٽا چٻائي ڏند کٽا ڪري سگهي. هن جو مدمقابل بظاهر ڏاڍو محتاط هيو ۽ هيءُ پر اعتماد. هن سوچيو، هو ڀل وڏو رانديگر هجي پر هيءُ پنهنجي عقل ۽ ڏات کي استعمال ڪري، ان لاءِ اهڙا ڄار وڇائيندو جو اهو وچڙندو ويندو ۽ هٿيار ڦٽا ڪري پيش پوندو.
جڏهن راند شروع ٿي ته هن جي حصي ۾ اڇا اَٺ پيادا، ٻه هاٿي، ٻه اُٺ ٻه گهوڙا، هڪ وزير ۽ بادشاهه آيو. هن کي بادشاهه ڏاڍو عزيز هيو بادشاهه جنهن ۾ هن جي عزت، پيار ۽ روح محفوظ هيو. بادشاهه جيڪو قداور ۽ هشمت وارو هيو. بادشاهه جنهن جي سونهن ۽ رعب هر شيءِ مٿان حاوي هيو. بادشاهه جنهن جا هٿ هن پنهنجن چپن سان سوين دفعا چميا هيا. بادشاهه جنهن مٿان هو جان گهورڻ لاءِ هر وقت تيار هوندو هيو. هن ڏٺو، اڇن ڪارن چوهٺ خانن مان ٻٽيهه والاريل هيا. هن جو مدمقابل بظاهر فڪرمند هيو. هن سوچيو هو اهڙي چال هلندو جو مخالف جون وايون بتال ٿي وينديون ۽ اهو اچرج ۽ حيرت مان هن ڏانهن ڏسي پنهنجن ڪمزور هٿن جي ڏڪندڙ آڱرين سان ڳوٽ بچائڻ جي ڪوشش ڪندو. هو ڏاڍو پر اعتماد هيو. هن کي پڪ هئي ته راند هن جي هٿن مان نه ويندي ۽ هو فتحياب ٿيندو. راند شروع ٿيڻ کان اڳ مدمقابل نظرون کڻي هن جي پراعتماد منهن ڏي ڏٺو. هن جي چپن تي مرڪ هئي ۽ هو چال هلڻ جو منتظر هيو.
”ڇا توکي راند جي اصولن جي خبر آهي؟“ مدمقابل چيو.
”ها... مان ڄاڻان ٿو، راند جا اصول ڪهڙا آهن.“
”ته پوءِ توکي ان ڳالهه جي به خبر هوندي ته راند توڙ تائين کيڏڻي آهي. جيستائين هڪ ڳوٽ به جيئري آهي يا جيستائين سڀ ڳوٽون مري ختم نه ٿيون ٿي وڃن.“
”پر اها ڳالهه سمجهه کان ٻاهر آهي ته بادشاهه جي مرڻ جي صورت ۾ ننڍين ڳوٽن جي ڪهڙي حيثيت هوندي؟“
”بادشاهه جي مرڻ سان راند ڪمزور ٿيندي... ختم نه ٿيندي.“
”بادشاهه جي مرڻ سان، پيادا، هاٿي، اٺ، گهوڙا ۽ وزير ڪنهن لاءِ وڙهندا؟“
”بادشاهه جي مرڻ جي صورت ۾ اهي سڀ پنهنجي جان جي حفاظت ڪندا ۽ پنهنجي بچاءَ خاطر وڙهندا.“
”ته پوءِ انت ڪٿي ٿيندو؟“
”جڏهن آخري ڳوٽ پنهنجو دَمُ ڏيندي.“
هو ٻئي ڪجهه دير چپ ٿي ويا ۽ نظرون هيٺ ڪري ڳوٽن کي ڏسندا رهيا.
هن جي مدمقابل سوچيو. هو هرچال محتاط ٿي کيڏندو. هن کي خبر هئي ته راند ۾ بادشاهه کي وڏي اهميت آهي. بادشاهه جي ختم ٿيڻ سان راند ختم ته نه ٿيندي پر ان جو مقصد فنا ٿي ويندو. اها بي سبب ٿي ويندي. هن جي هر ڳوٽ لاوارث ٿي مرڪز کان الڳ ٿي ويندي. ڳوٽ جو هر قدم لاحاصل ٿي ويندو ۽ ان جي وجود جي ڪا اهميت نه رهندي. جيڪڏهن اهي بادشاهه جو بچاءُ نه ڪري سگهيون ته پنهنجي جان جي حفاظت ڪيئن ڪنديون؟ ۽ ائين بادشاهه جي ختم ٿيڻ جي صورت ۾ ڀاڄ کائي پوئتي ڀڄندڙ لشڪر جي حيثيت پويان لڳندڙ تير ڪري هيٺ ڪرندڙ سپاهين جهڙي ٿي ويندي. هو سوچ ۽ فڪر سان اهڙي چال هلندو جو پنهنجي هر ڪارآمد ڳوٽ جو بچاءُ ڪندي اڳتي وڌي هڪ ڪاپاري ڌڪ هڻندو.
مدمقابل جي انداز کي ڏسي هن سوچيو. هو جيئن پيادي کي اڳتي وڌائندو ته هو پنهنجي گهوڙي کي ٽپ ڏياري وڃي هن جي آخري قطار ۾ بيٺل فوج جي مک سربراهه آڏو بيهاريندو ۽ پوءِ جڏهن هن جو مخالف هن جي ويجهو ايندو ته هو اٺ کي پاسي سان رکي حملي لاءِ تيار ڪندو ۽ هاٿين کي ٻاهر آڻي وزير کي ڇيڀاٽڻ جي ڪوشش ڪندو. جڏهن راند اڳتي وڌندي ته هو پنهنجي وزير کي ميدان ۾ آڻي بادشاهه کي ”شهه“ ڏئي ڳڀا ڳڀا ڪري ڇڏيندو. هو سوچيندو ويو ۽ مرڪندو ويو. هن زندگيءَ جي سفر ۾ ڪيترا تجربا ڪيا هيا ۽ مشاهدا ماڻيا هيا. هن ڪافي اٽڪلون ۽ ڪرتب سکيا هيا. هن ڪيتريون چالون سکيون هيون.
”ته پوءِ پهرين چال تون هلندين؟“ هن جي مدمقابل چيو.
”نه... تون.“ هن جواب ڏنو.
هن کي خبر هئي ته چال جي شروعات انت جو ڏس ڏيندي آهي. شروعات جي انداز مان مدمقابل جي ارادي جي پروڙ پوندي آهي.
هن جي مدمقابل تعريف ڀريل نظرن سان هن ڏانهن ڏٺو. ان جي اکين ۾ هن لاءِ داد سمايل هيو. پوءِ ان هٿ وڌائي آڱرين سان هڪ پاسي وارو پيادو اڳتي سوريو. هو سمجهي ويو ته هن جو مدمقابل هاٿين جو رستو کولي رهيو آهي ۽ هڪ وڏي وارَ جي تياري ڪري رهيو آهي. هن مدمقابل جي چال کي سمجهي گهوڙن جو رستو کولڻ لاءِ اڳتي هٿ وڌايو. پوءِ هڪ جنگ ڇڙي پئي. راند جا جانور پيادن مٿان ٽپا ڏئي هڻڪڻ لڳا. وات سان سنک وڄائي رڙڻ لڳا ۽ ڪٻ ڪڍي ڊوڙڻ لڳا.
هن جو مدمقابل ڇنڊي ڦوڪي قدم کڻي رهيو هيو ۽ وڏي اعتماد مان ڳوٽن کي اڳين صفن ۾ آڻي ڄار وڇائي رهيو هيو. راند هلندي رهي ۽ اڃان سڀ ڳوٽون سلامت هيون.
هڪ گهڙي اهڙي آئي جو هن جو مدمقابل ڄڻ منجهي بيهي رهيو. هن جي نرڙ ۾ گهنج پئجي ويا ۽ هو سوچ ۾ ٻڏي ويو. ائين پئي ڏٺو ڄڻ اهو داوءَ جي چال ۾ ڦاسي پيو هجي. ان محسوس ڪيو هجي راند ان جي هٿن مان نڪرندي پئي وڃي. اهو گهڻي دير چپ ڪري ويهي ڳوٽن کي جاچيندو رهيو.
”اڃان ته راند جي شروعات آهي.“ هن چيو، ”تنهنجي منهن تي مايوسي جون ايڏيون ريکائون ڇو؟“
هن جي ڳالهه ته مدمقابل جو ڪنڌ هيٺ ٿي ويو. ڄڻ ان کي ڏک پهتو هجي.
”مان واقعي ئي مايوس ٿيو آهيان.“ ان چيو، ”ڇو جو راند وقت کان اڳ ختم ٿي چڪي آهي.“
”ڪيئن؟“
”شايد توکي خبر نه آهي؟“
”مان سمجهان ٿو اهڙي ڳالهه نه آهي.“
”نه.“ مدمقابل چيو، ”تون غلط سمجهي رهيو آهين.“
”ته پوءِ چال هل.“ هن چيو.
هن جي مدمقابل هٿ وڌائي ڳوٽ کي اڳتي وڌايو ۽ پوءِ چيو.
”شهه“
هن هيٺان ڌرتي نڪري وئي. هن هيڏانهن هوڏانهن ڏٺو، سڀ رستا بند ٿي چڪا هيا. هن جو پيارو بادشاهه ڀڳل تلوار سان زخمي وچ ميدان ۾ بيٺل هيو. ان جي ساڄي پاسي اٺ هيا. کاٻي پاسي هاٿي هيا. سامهون گهوڙا هيا ۽ هڪ وزير کي هٿن ۾ فرمان هيو، جنهن کي هو تيز آواز ۾ پڙهي پنهنجي فتح ۽ هن جي شڪست جو اعلان ڪري رهيو هيو. وزير پويان فاتح بادشاهه پنهنجي چمڪندڙ تلوار مياڻ مان ڪڍي هوا ۾ لهرائي ٽهڪ ڏئي رهيو هيو.
هن پنهنجي زخمي بادشاهه کي بچائڻ لاءِ آخري ويڙهه شروع ڪئي. وزير کي وزير اڳيان آندو جنهن تلوار هڻي هن جي منڍي الڳ ڪري ڇڏي. سڀ گهوڙا پٿر جا ٿي ويا. سڀ اٺ ميڻ جا ٿي ويا. سڀ هاٿي عاج ۾ تبديل ٿي ويا ۽ پيادا رڻ ۾ مٿان بيٺل تيز سج هيٺان پگهرجي واريءَ ۾ جذب ٿي ويا. ميدان ۾ بادشاهه پنهنجي ليڙون ليڙن لباس سان بيٺو رهيو. هو نه پيو چاهي ته هن جو بادشاهه ختم ٿي وڃي. هن جو بادشاهه ميسارجي وڃي. هن وٽ رحم جي اپيل جو ڪوبه اختيار نه هيو. اها سڀ راند هئي ۽ راند جا ڪي اصول هيا جن تي هلڻ ضروري هيو. هن گهڻو سوچيو پر هن جو اعتماد ذرا ذرا ٿي ڀڳل شيشي جيان وکرجي ويو. هن جي سوچن جا قدم زخمي ٿي رت ڳاڙڻ لڳا. هو روئڻ هارڪو ٿي ويو. هن محسوس ڪيو، هو وڏي خوشفهميءَ ۾ مبتلا هيو. هن مدمقابل جي قابليت جو صحيح اندازو نه لڳايو هيو. اهو وڏو حرفتي ۽ هوشيار هيو. راند عروج تي نه پهتي هئي ته ان جو انت ٿي ويو. سندس هن پئي چاهيو ته جيڪر بادشاهه نه مري. هو جيڪر ان لاءِ ڪجهه ڪري سگهي، پر اهو سڀ هن جي وس کان ٻاهر هيو. هن جو بادشاهه مايوس اکين سان هن ڏانهن نهاري رهيو هيو. انهن ۾ حياتيءَ لاءِ التجا سمايل هئي. هڪ اداسي سمايل هئي. ”مونکي معاف ڪجانءِ منهنجا پيارا بادشاهه. مان تولاءِ ڪجهه نه ڪري سگهيس“ هن چيو، .اهو سڀ منهنجو قصور هيو. مان تنهنجي حياتي ۽ بچاءَ لاءِ بهتر نه سوچي سگهيس. مان تنهنجي زخمي وجود تي مرهم نه هڻي سگهيس. منهنجو ضمير ڏوهي آهي ۽ مان ان ڏوهه کي روح جي گهرائين تائين محسوس ڪري رهيو آهيان.“
هو هڪ ڊگهي سوچ ۾ گم هيو ته اوچتو ساڳيو آواز گونجيو.
”شهه“
هن راند مان پنهنجو هٿ ڪڍي پاسي ڪيو ۽ پوءِ چپ ڪري ويهي اندر ۾ سڏڪڻ لڳو. ٿوري دير ۾ بادشاهه اکيون ٻوٽي هيٺ ڪري پيو ۽ سڌو ٿي سمهي پيو. هن جو اندر رڙيون ڪرڻ لڳو. هن جي من ڳوڙهن جا ڍڪ ڀريا، ڳيت ڏئي هن هر هر لڙڪن جو سيلاب اندر پيئي اوتيو. هن جو بادشاهه مري چڪو هيو. سڀ گهوڙا، اٺ، هاٿي ۽ پيادا شڪست کاڌل لشڪر وانگر ۾ بيٺل هيا. اتي بادشاهه نه هيو. هن جي مدمقابل واهه جو وار ڪيو هيو. پهرين ڌڪ سان راند جو پاسو پلٽي وڌو هيو. هو مايوس ٿي چڪو هيو. هن ڪنڌ هيٺ ڪري ڇڏيو. هن ۾ مدمقابل سان اکيون ملائڻ جي همت نه هئي.
”راند جاري رهندي.“ مدمقابل چيو.
”پر منهنجو بادشاهه مري چڪو آهي.“ هن جواب ڏنو.
”بادشاهه جي مرڻ سان ڪو فرق نه ٿو پوي.“
”اهو ڏکيو آهي ته مان بادشاهه بنا راند جاري رکان.“
”نه... تون راند جا اصول ٽوڙي رهيو آهين.“
”مان مايوس ٿي چڪو آهيان.“
”پر ميدان مان ڀاڙي ٿي ڀڄڻو نه آهي.“
”مونکي ان لاءِ وڏو پٿر سيني تي رکڻو پوندو.“
”مان توکي ڀڄڻ جي اجازت نه ڏيندس.“
”ائين نه ڪر... رحم ڪر... ڪجهه ڪهل کاءُ... راند ختم ڪر.“
”ايڏو بزدل نه ٿيءُ.“
هو وري هيٺ ڪنڌ ڪري ويهي رهيو. ڳوڙها هن جي اکين مان وهي راند مٿان ڪري هاريل رت جيان نظر اچڻ لڳا. هن همت ڪري هٿ وڌائي ڳوٽ کي اڳتي سوريو ۽ پوءِ هن جا اٺ چرين جيان تِرشا ڊوڙي صحرا جي انت کي ڳولهڻ لڳا. هن جا هاٿي مستن جيان هلندا ڀتين سان ٽڪرائجڻ لڳا. هن جا گهوڙا بي سبب ٽپا ڏئي ٻوٿ ڀر پئي ڪريا. هن جا پيادا رستو وڃائي ويٺل لشڪر جا بچي ويل اڃايل فرد هيا.
هو بادشاهه بنا راند کيڏندو رهيو ۽ سڏڪندو رهيو.
** *