پيارَ جو سفر، جيئڻ مرڻ جو سفر آهي!
ايازگُل: بڻ بنياد رکندڙ سڀني سنڌي ماڻهن جيان، منهنجو به هڪ ڏاڏاڻو ڳوٺ آهي، سنڌ جو تاريخي ڳوٺ ”امروٽ شريف“..... پر مان ڳوٺ ۾ نه ڄايو آهيان، نه اتي پڙهيو آهيان، نه رهيو آهيان، ڪنهن مَرڻي پَرڻي تي ئي ڳوٺ اچڻ وڃڻ ٿيندو آهي. باقي مون سنڌ جا ڪيترائي ڳوٺ ڏِٺا آهن، انهن جي سونهن، سادگي ۽ سُڪون کي دل ۾ لهندي محسوس ڪيو اٿم ۽ شهر منهنجي زندگيءَ جو اهم حصو آهي، ٻنهي جي فرق کي مون هڪ صاف دل ڳوٺاڻي وانگي محسوس ڪيو آهي.
اَمر اقبال: جيون! هڪڙو پيار نئون آڇي مون کي /شايد مون سان ڀوڳ ڪرڻ ٿو چاهين تون!....ڇا توهان وٽ اهڙي ڪنهن ”نئين ڀوڳ“ کي afford ڪرڻ جي گنجائش آهي، اڃان به؟!
ايازگُل: تون درياءُ ته آن پيارا! پر
پياس کي آ سمنڊن جي ڳولا
وارو معاملو آهي.
اَمر اقبال: هن کي ڇڏي هلي وئي، ڇنڇرَ جو ڏينهن هو /هر ڏينهن کيس هاڻي ڇنڇر لڳي پيو..... زندگي ۾ ايندڙ ”ڇنڇرن“ کي ڪيئن celebrate ڪندا آهيو؟!
ايازگُل: (مسڪرائيندي) عجيب ڳالهه آهي، ڪيترين ئي اهڙين وارتائُن کي مون وڌيڪَ گهرائي ۽ ڪاميابيءَ سان لکيو آهي، جيڪي منهنجي زندگيءَ ۾ شامل ناهن. مان شايد ايندڙ ڏکن جي انتظار ۾ رهيو آهيان. بهرحال، اها حقيقت آهي ته دردَ مان مون سدائين مزو ورتو آهي.
اَمر اقبال: ٻاهران توکي دوست! برابر ٺيڪ ٺاڪ لڳندو هوس /اندران آءٌ اڏوهيءَ کاڌل ڪاٺيءَ جيان آهيان .... واقعي ائين آهي ڇا؟
ايازگُل: سڄي مڃڻ جي ڳالهه آهي.... مان سمجھان ٿو، سمورا حساس ماڻهو ائين ئي آهن، ڪو ان ڳالهه کي مڃي ٿو، ان جو اظهار ٿو ڪري. ڪو ”ائين ناهي“ چئي، هانءَ کي ٽيڪ ٿو ڏئي ته ”مڙيئي خير آهي“.
اَمر اقبال: مون لاءِ مري وئين تون /هن تارَ اُماڻي آ.... انهيءَ ”مرڻ“ کان پوءِ وارو ”جيئڻ“ ڪيئن آ اوهان جو؟
ايازگُل: پيار جو سفر جيئن مرڻ جو سفر ئي آهي. آواگون جي ٿيوري ڄڻ ته اتي ئي ٺهڪي اچي ٿي. جيئي جيئي مرڻ ۽ مري مري جيئڻ.... فرق رڳو اهو آهي ته هڪڙو عمل جسماني آهي، ٻيو احساساتي ــ بهرحال ”جيئڻ“ هر حال ۾ بهتر آهي.
اَمر اقبال: سنڌُ، سِنڌيُن جي ڳالهه ڪريون، ڇڏ /عجمن ۽ عربن جون ڳالهيون! .... درد جي سرحدن کي ايڏو سوڙهو ڇو ٿا ڪريو؟
ايازگُل: شاعري، وقت، حالتن ۽ ڪيفيتن جي نمائندگي ۽ عڪاسي ڪري ٿي. هيءَ سِٽَ پٿر تي ليڪو ناهي. نظريا يا سوچَ تبديليءَ جي عمل مان گذرندا رهن ٿا. نيڪي، سخا ۽ بهتري سدائين پنهنجي پنهنجي گهرَ کان شروع ٿئي ٿي. هن شعر ۾ درد جي سرحدن کي سوڙهو قطعي ناهي ڪيو ويو. رڳو انهن ماڻهن جي منفي سوچن جو انڪار ڪيو ويو آهي، جيڪي سڄي جهان جو ٺيڪو کڻڻ لاءِ ته هر وقت تيار هوندا آهن، پر سنڌ ۾ رهندي به کين سنڌُ ۽ سنڌُ جا ڏک سور نظر نه ٿا اچن. پنهنجي ديسَ کي بدحاليءَ ۾ ڇڏي، جڳ ۾ خوشحالي ڪيئن ٿي آڻي سگهجي؟!
سائينم! سدائين ڪرين مٿي سنڌُ سُڪار
دوستَ! مِٺا دلدار، عالم سڀ آباد ڪرين
۾ به ته ”سِنڌُ“، سَڏُ آهي ۽ ”عالَم“ ان جو پڙاڏو.
امر اقبال: هيکلايون ماءُ جيان ٿيون پيار ڪن /رونقون آهن ڏنگينديون دوستو! .... زندگيءَ ڏانهن اها approach انتهائي Passive ناهي؟!
ايازگُل: وري به اهو ئي چوندس، ته شاعر جن ڪيفيتن مان گذري ٿو، ان جو اظهار ڪري ٿو. جيئن ڪا به ڪيفيت ۽ احساس مستقل نه آهي، تيئن ان جو اظهار به.... لطيف سائين به ته ڪڏهن ”وجھي مُنهن مونن ۾، غربت سان گذار“ ته ڪڏهن ”هُنُ ڀالا وِڙهه“ ڀاڪرين، آڏي ڍال مَ ڍار“ جي مختلف ڪيفيتن کي اظهاري ٿو..... اُنَ لاءِ ڇا چونداسين؟
اَمر اقبال: ”ياد آهيان يا توکان وسري ويس؟“ /بيوفا کان پُڇڻ اجايو آ.... ڇا خيال آ ڪڏهن پُڇي نه وٺجي؟!
ايازگُل: (کلندي) ڀلي پُڇي وٺوس ۽ جي ڪو سڌو جواب مليوَ ته مون کي به ضرور ڏسجو، هونئن ٻٻرن کان ٻيرَ نه ئي گُهرجن ته چڱو ٿيندو.
اَمر اقبال: صديون گذريون رُوپلا! /پر تُنهنجي ٿَرَ ۾ /رات رهي پئي آهي..... ٿر ۾ گذاريل وقت، اوهان جي شاعريءَ لاءِ ڪيتري ۽ ڪهڙي Inspiration کڻي آيو؟
ايازگُل: ٿر ۾ مون ڪو گهڻو وقت ڪونه گذاريو، ان ڪري ٿر جي اسرار کي گهرائي سان سمجھي سگهڻ جي دعويٰ به نه ٿو ڪري سگهان.... پوءِ به ٻُڌل ڳالهين کان، ذاتي مشاهدي ۽ تجربي جي اهميت بهرحال وڌيڪَ ٿئي ٿي. ڪيترائي ڏينهن ٿَرَ جي ڀِٽن مان اکيون مهٽي جاڳندڙ ۽ ٿڪجي، ڍِرڪي ويل سج، مُنهنجي شاعريءَ کي نين معنائن، نون لفظن ۽ نت نين تشبيهن سان ڏيٺ ويٺ ڪرائي ۽ منهنجو فڪري ۽ تخليقي Vision وسيع ڪيو.
اَمر اقبال: ڪيترو پئي لڳين، منفرد، مختلف /تون به واکاڻ ۾ يارَ ! ڦاسي وئين..... هيترين سارين واکاڻين جي باوجود ”ايازگل“ پنهنجي انفراديت ڪيئن بچائي سگهيو آهي، اڃان تائين؟
ايازگُل: جيڪو ماڻهو هن شعر جو تخليقڪار آهي، ظاهر آهي ته اُهو ”واکاڻ“ جي منفي نتيجن کي سمجھندو هوندو..... نه ته سندس ٻيڙي ضرور ٻڏي ها..... واکاڻ ٻُڌي، ٿوري دل خوش ڪري، سامهون واري کي ”ٿينڪ يو“ چئي، دل ئي دل ۾ ”توبهن توبهن“ ڪري، ان ۾ ڦاسڻ کان بچي ويو آهيان.
اَمر اقبال: ماڻ لمحا ملڻ جا، پر دل ۾ /ڪي جدايون به پال، ڪم ايندءِ .... يا..... هوريان هوريان هن کان دور هليو وڃبو/سُورن جو سامان ضروري آ پيارا !..... اوهين ڇا ٿا سمجھو، پيار ۾ ”ملڻ“ کان وڌيڪَ ”جدا ٿيڻ“ اهم هُجي ٿو؟!
ايازگُل: پيارَ ۾ ”ملڻ“ ۽ ”جدا ٿيڻ“ جي پنهنجي پنهنجي اهميت ۽ مزو آهي.... پر ڏٺو وڃي ته زندگيءَ ۾ سکن کان ڏک وڌيڪَ آهن ۽ ملڻ کان وڇڙڻ جو عمل دخل وڌيڪَ آهي. هر شيءِ، هر ڳالهه جي پُڄاڻي ضرور آهي، جنهن جو Over all impact ”جدائي“ ۽ ”درد“ آهي. ذهني طور تي اڳواٽ ئي ان جي آڌر ڀاءَ لاءِ تيار هججي ته ڀڄي ڀورا ٿيڻ ۾ ايذاءُ گهٽ ٿيندو.... نه ته ماڻهو unbreakable شيشي وانگر، ٽُٽي، ڀورا ڀورا ٿي ويندو.
اَمر اقبال: ”توکي توکان ڌار ڪندس مان “/هڪڙو سپنو ڳالهائي ٿو ..... ”سپني“ پاران ڏنل دڙڪي جو ڇا ٿيو؟
ايازگُل: (مسڪرائيندي) اڃان نَڪَ جي پڪائيءَ سان بچندو پيو اچان.... اڳتي به ڏِٺو ويندو.
اَمر اقبال: اُتم، عظيم، نه بهتر صفا سڌي سادي /ايازگُلَ جي مِٺا ! شاعري رهي آهي.... ايڏي ”حسين سادگي“ ڪٿان آئي اهي اوهان جي شاعريءَ ۾؟
ايازگُل: اها رڳو شاعراڻي سادگي ناهي، حقيقت به آهي. ڄاڻ، اوهان ۾ سچَ چوڻ جي سگههَ، نِوڙت ۽ نهٺائي پيدا ڪري ٿي. پنهنجي تخليقن جا سڀ کان سُٺا نقاد اوهين پاڻَ هوندا آهيو.
اَمر اقبال: زندگي شُهرتون نه ٿي چاهي /ها مگر پيارَ جي بُکي ٿيندي .... ”شهرت“ ۽ ”پيارَ“ مان ڪائي هڪ چُونڊَ.
ايازگُل: هر صورت ۾ ”پيارَ“ جي چونڊ ڪندس. هر شيءِ اچڻي وڃڻي آهي، پيارُ سدائين رهي ٿو ۽ ڇانورو ڪري ٿو. پيار سان ناتو ڳنڍي، اوهان ڪڏهن اڪيلا نه ٿا ٿيو.
اَمر اقبال: سوچ جو قتلام آ جيون/هڪڙو اُبتو نظام آ جيون..... انهيءَ ”اُبتي نظام“ ۾ سوچ، آخر Fitt ٿئي به ته ڪيئن؟
ايازگُل: سچ جي ڳولا، سُٺائيءَ جي اميد ۽ بهتر تبديليءَ لاءَ ڪوششون جاري رکڻ گهرجن..... اُبتي نظام کي سُبتو ڪرڻ، انسان جي وَسَ کان ٻاهر جو عمل ڪونهي. سوال رڳو اهو آهي ته، ”لوڪ لهوارو وهي، تون اوڀارو وَههُ“.
اَمر اقبال: پويان اوندهه جي وَرِ چڙهي نه وڃن /ديپ ٻاري ڪو راهه ۾ رکجانءِ ..... ”ايازگُل“ پويان ايندڙن جي راههَ ۾ ڪهڙو بندوبست ٿو ڪري؟
ايازگُل: پنهنجي سوچ، خلوص، پيارَ ۽ تجربي جون سَوَ ڏِياٽيون ٻاري، سندن راههَ ۾ رَکي، پنهنجي دل ۽ گهر جا دروازا سندن لاءِ کُليل رکي ۽ حوصلي ۽ همت جو جھنڊو سندن هٿن ۾ ڏئي، سندن ڪاميابيءَ ۽ ڪامرانيءَ جون دُعائون ڪري.
اَمر اقبال: جيئڻ به ڪين اسان کي آيو/محفل جي آدابن وانگي.... منهنجي خيال ۾ هينئر ته اوهين جيئو پيا ۽ انتهائي ٺيڪ ٺاڪ نموني جيئو پيا؟
ايازگُل: (کلندي) آخر يار! ڪڏهن ته سِکبو نه....
اَمر اقبال: ٿوريءَ دير ۾ ڏسجو مون سان ڪيڏا ويلَ ڪندي / منهنجي ذاتِ جو هڪڙو حصو ڌارَ هي ريلَ ڪندي ...... منهنجي نظرَ هلي وئي آهي، تُنهنجي گاڏي سان /پليـٽ فارم تي بيٺو آهيان اَنڌن وانگي مان ..... توکي وڃڻو ئي هو، تُنهنجي ڪا مجبوري هوندي/ ڪهڙي پوءِ شڪايت توسان، ٽرين سان، سگنل سان..... يا.... ڪڏهن هنئين جي حالت، هوندي آهي ايئن، جيئن/سُڃَ شهرَ ۾ آڌيءَ رات جو، ٽرين ڇڏيندي آهي....... اهو ”ريلَ“ جو ذڪر ڪٿان هليو ٿو اچي، اوهان جي شاعريءَ ۾؟
ايازگُل: شروع کان مون کي ريلوي اسٽيشن، پليٽ فارم ۽ چوڌاري ماحول facinet ڪندو رهيو آهي ۽ اداس به...... خاص ڪري جڏهن ڪنهن پرين پياري کي ڇڏڻ لاءِ وڃڻو پيو آهي، ٽرين هلي وئي آهي ۽ هَٿَ لڏندا رهجي ويا آهن.... اڪثر اهڙي منظر تي اکين ۾ ڳوڙها تري آيا آهن.
اَمر اقبال: ڪنهن به چهري کي ڏسئون ايئن لڳي/تنهنجو چهرو ٿا نهاريون جاني! ......”جيڏانهن ڪيان پرک، تيڏانهن سڄڻ سامهون“ وارو ڪانسيپٽ.....؟؟
ايازگُل: بلڪل ٺيڪ!... لطيف سائين فڪر جي سفر ۾ سدائين منهنجو رهبر رهيو آهي. منهنجي ڏات، سندس ڏات ــ ڏيئي مان ئي روشني ورتي آهي. سندس فن ۽ فڪر ڪنهن نه ڪنهن روپ ۾، سدائين ڇپر ڇانءَ ڪندو رهيو آهي.
اَمر اقبال: مُرڪبو ڀي ڪڏهن / واندڪائي ءَ مهل.... ڀلا ڪڏهن ٿا واندا ٿيو، مُرڪڻ لاءِ؟
ايازگُل: (مرڪندي) مُرڪڻ جي تيارين ۾ آهيان، اجازت هجي ته، اجھو هينئر ئي!....
اَمر اقبال: جذبا ڪيئن بچندءِ؟/لاشا ئي ملندءِ/بارودي هين ڊوڙ ۾!.... اڄوڪي عالمي صورتحال ۾ پنهنجي ان شعر کي ڪيئن ٿا ڏسو؟
ايازگُل: گوليءَ جي ڪا ٻولي ڪانهي. بارودي ڊوڙ ۾، مذهب ڪهڙو به سوڀارو ٿئي، انسانيت هر حال ۾ ڀوڳي ٿي ۽ وڃائي ٿي. هينئر عراق ۾ جيڪي ڪجهه ٿيو آهي/ٿي رهيو آهي، اوهان جي سامهون آهي. ڇا پڪ سان ڪوئي چئي سگهندو ته هڪ آمريڪيءَ جي دِل ۾ ويٺل انسان پنهنجي ان فتح تي خوش آهي؟؟
اَمر اقبال: هر طرف جھنڊا ٿا ڦڙڪن موتَ جا/جڳ کان وِسري وئي آ زندگي .... جڳ کان وسري ويل زندگيءَ کي ياد ڪيئن ڪجي؟
ايازگُل: زندگيءَ کي اهميت، مانُ ۽ مڃتا ڏئي. انسانيت جي سَر بُلنديءَ لاءِ ڪوششون وٺي، وسريل زندگيءَ کي، نه رڳو ياد پر شاد ۽ آباد به ڪري سگهجي ٿو.
اَمر اقبال: هيڏيون جوڙي رونقون /آخر ۾ انسان /ڪيڏو تنها ٿي ويو!.... اڄوڪو انسان ايترو اڪيلو ڇو ٿي ويو آهي؟
ايازگُل: حدِ ڪمال، آغاز زوال ٿئي ٿو. بنيادي ڳالهه انسان جو انسان تي اعتماد آهي، جيڪو اسان وڃائي ويٺا آهيون. پاڻ کي گهڻي کان گهڻو secure ڪرڻ جي چڪر ۾، انسانُ محروميت جي حصار ۾ قيد ٿيندو پيو وڃي، تنها ٿيندو پيو وڃي.
اَمر اقبال: ڪجهه عملَ ڏي به سوچ او ڏاها! / تو ته خالي خطاب پوکيا هِن.... يا.... مسيحا! سنڌ جي سُورن جو ڪو علاج به ڳول/ رُڳو بيان نه ڏي ۽ رُڳو خطاب نه ڪر..... سنڌ جي سياست توڙي ادب ۾ ”بيان ۽ خطاب ڪلچر“ آخر ڪيڏانهن وٺيو پيو وڃي اسان کي؟
ايازگُل: ”بيان ۽ خطاب ڪلچر“، اسان سڀني کي جاهليت، نالائقيت، مايوسيءَ، منفي سوچ ۽ تباهي ۽ برباديءَ جي ڌُٻڻ ڏانهن ڌڪيندو پيو وڃي. سوچ سمجهه جا سڀ دروازا ۽ اکيون بند ڪري ”زندهه باد ۽ مرده باد“ جا نعرا هڻن سان ڪجهه ڪونه ورندو. هي زندگيءَ جي هر مقام تي پاڻ مڃائڻ جو دؤر آهي. پڇتائبو تڏهن جڏهن نه ڊوڙ جو ميدان رهندو، نه سگھارا قدمَ....