مَارَ ناهي سَنوارَ
”اڙي ڏي خبر اڳتي گسائيندين؟... هان ...... گهڻا دفعا توکي سمجهايو آ ته بابا نه گساءِ .......نه گساءِ... پر تون مڙين نٿو. مٿو هڻي هڻي ٿڪو آهيان، پر تون اهڙو جو اهڙو.... اڄ تنهنجي کل لاهي پوءِ گهر موڪليندو سانءِ ته جيئن تنهنجي مالڪن کي به تنهنجي افعالن جي خبر پوي ۽ اوڙي پاڙي وارا به ڏسنئي...“
سڏڪن ئي سڏڪن ۾ اڳتي نه گسائڻ ۽ ڪلاس جو ڪم پورو ڪري اچڻ جو استاد سان وعدو ڪري، کيس ايلاز ڪري، ڳاڙهن هٿن کي مهٽيندو، ڦوڪون ڏيندو ۽ هٿ جي ترين سان ڳوڙها اگهندو اچي هُو پنهنجي ڊيسڪ تي ويهندو هو. ڇوڪرن ڀرسان گذرڻ وقت سڀ کيس احساس ڀرين نگاهن سان ڏسي وري استاد جي مار جي ڀئه کان ڪتابن ۾ اکيون وجهي پڙهڻ ۾ لڳي ويندا هئا.
رحمان جون اِهي رڙيون ۽ استاد جي مار لازم ملزوم ٿي ويا هئا .
هيءُ سڄي اسڪول ۾ چڱيءَ طرح سڃاتو ويندو هو، هوشيارپ جي لحاظ کان نه، پر مار جي لحاظ کان.... مار کائي کائي اهڙو ته پڪو ۽ نٺر ٿي ويو هيو جو ٻيو ڪو به ڇوڪرو هِن سان اکيون ملائي نه سگهندو هو.
ڪتابن سان هن جي مور نه پوندئي هئي. ڪِن ڪتابن جا پهريان سبق ڦاٽل، ته وري ڪِن جا وِچَ ۽ پڇاڙيون ڦاٽلَ. نوٽ بُڪن تي به سڌيون ڦڏيون ليڪون پاتل. اڌ مان پنا ڦاٽل فقير ۽ غريب جي ڪپڙن جيان. ڪتاب هن کي نانگن جا ٻِرَ لڳندا هئا، جن کي کولڻ سان ڄڻ نانگن جي ڏنگڻ جو خوف ورائي ويندو هجيسِ. سندس جيڪڏهن ڪي دلچسپيون ۽ مشغله هئا ته، اهي هڪ وي سي آر ڏسڻ ۽ ٻيو پاڻ جهڙن نڪمن ڇوڪرن سان دوستي رکڻ. جيڏو هيءُ وي سي آر جي پيرڊ جو پابند هيو، تيڏو شايد ڪنهن ٻئي جو هجي. ڪيڏا به ڏينهن هجن، منجهند جو به ماني کائيندو هيو الائي نه، پر ويٺو وي سي آر ڏسندو. هِن ۾ ڪنهن جو، جي ڪو ڪم به پوندو هيو، ته اُن کي به هيءُ بس وي سي آر تي ئي ويٺل ملندو هو.
ڪا نئين فلم آئي ناهي، اُها رحمان جي نظر مان گذري ناهي. اهو ندورو ڏينهن هوندو، جڏهن هن وي سي آر تان گسايو هجي. اسڪول ۾ ڪڏهن ڪڏهن ڀُلجي وڃڻ ٿيندو هوس ته، هميشه جڏن ۽ ڏُڏن ڇوڪرن لاءِ مخصوص ٿيل پوئين ڊيسڪ تي وڃي، پنهنجن هم خيال ڇوڪرن سان ويهندو هيو- اُتي به اک استاد ۾، باقي ڳالهائڻ جو رُخ ڀرسان ويٺل ڇوڪرن طرف هوندو هوس- ۽ ڳالهائڻ جو موضوعُ به ساڳيون فلمون ۽ انهن جا ڊائلاگ هوندا هئا .
رحمان جي پيءُ جون اڳ ۾ ٻه شاديون ٿيل هيون. پهرئينءَ مان هڪ پُٽُ ۽ ٻيءَ مان ٽي پٽَ ۽ هڪ ڌيءَ هئس. انهن گهروارين جي هڪٻئي پٺيان هميشه لاءِ الوداع ڪري وڃڻ کان پوءِ هن کي پنهنجن ننڍڙن ٻارڙن جي سارسنڀال جي لاءِ ٽين زال جي ضرورت پيش آئي ۽ جيڪا گهڻي وقت کانپوءِ سندس زياده راضپي تحت ٿي. ٽين گهرواريءَ ۾ فطري چاهه هئڻ ڪري ان مان ڄاول ٻارن کي هيءُ زياده پيار ڏيڻ لڳو ۽ اڳين ۽ پوين ٻارڙن جي وڏي ٿيڻ ڪري انهن ۾ اڻبت پيدا ٿيڻ شروع ٿي. رحمان جي ماءُ به تڪرار جي انهيءَ لڳل کنڊَ ۾ لڙهڻ لڳي. سندس گهرواري ( رحمان جي ماءُ ) جو انهن سان گڏ رهڻ هاڻي عذاب کان گهٽ نه هو. مجبور ٿي رحمان جي پيءُ کي پنهنجو گهر ۽ زمينون اڳين پٽن ۾ ورهائي، ڳوٺ مان لڏڻو پيو. نيٺ هي لڏي شهر ۾ اچي ويٺا.
رحمان انهيءَ آخري (پوئين) گهر واريءَ مان هئڻ ڪري ۽ ٻيو ته وڏو به هئڻ ڪري پنهنجي پيءُ کي ڏاڍو پيارو هو. رحمان جن ٻه سڳا ڀائر هئا. هڪ هن کان ننڍو هيو. رحمان جو پيءُ پنهنجي زال جي ڪري به، رحمان جي هر گُهر ۽ انگل بنا اعتراض جي پورو ڪندو هو. پيءُ تي رحمان جو ايترو ته جادو هيو (ماءُ جي اثر ڪري به) جو هُو پيءُ کي جيڪو ڪجهه چوندو هو، پڻس اُهو کيس ڦٽاڦٽ وٺي ڏيندو هو. ڄڻ ته سندس پيءُ هن لاءِ نهڪر سکيو ئي نه هو. هونئن ته هارين ۽ ڪم لاءِ ايندڙ ماڻهن کي سٺو رُلائيندو هو .
پوءِ پراون گهرن ۾ وي سي آر ڏسي ڏسي رحمان جي دل نيٺ کٽي ٿي پئي- ۽ ٻيو ته دوستن به ٿورا ٽيڪا ڏيڻ شروع ڪيا هئس ته، ”هيڏي ساري ملڪيت هوندي به تو وٽ پنهنجي وي سي آر جو نه هجڻ تنهنجي بدناميءَ کان گهٽ نه آهي.“ ان تي وري ڪنهن چيو هئس، ”اِهو ائين آهي ڄڻ مانيءَ هوندي به بک پيو مرين.“
پوءِ ته همراهه اچي گهر ۾ گهوڙا گهل ۽ ٻائيتال وڌو. گهرو سرڪار کان هيڏو سارو (اسان جي نظر ۾) مطالبو مڃائڻ لاءِ وقفن سان بک هڙتال ڪرڻ شروع ڪري ڏنائين. سندس گهر وارن پهرين ته ٿورو نٽايو، ناراضگي ڏيکاري، پر هار کائي ويا. پوءِ رحمان کي ايترن پئسن تي وي سي آر وٺي ڏنائون جو انهن پئسن مان ڪنهن غريب جو ڪو سٺو جُهڳو ٺهي پئي سگهيو. وي سي آر ملڻ کانپوءِ ته هن همراهه جا جاوا ٿي ويا .
وي سي آر هلائڻ ڪري، هيءُ هاڻي ته شهر ۾ به مشهور ٿي ويو هيو، پر سڀ ماڻهو کيس عزت واري اک سان نه ڏسندا هئا. ماحول ۾هن بابت اٿندڙ مختلف ڳالهين جي طوفان هن جي ويجهي عزير عامر کي پنهنجي گهيري ۾ سوڙهو ڪري ورتو. عامر کان اهي افواهه غلط يا صحيح آوڙجي نٿي سگهيا ۽ هِن طئي ڪيو ته، ”هُو رحمان کي اهڙن رجحانن ۽ شوق مان ٻاهر ڪڍي ايندو.“ هن پاڻ سان ڳالهائيندي چيو ته،”جيڪڏهن هي (عامر) پنهنجي زندگيءَ جي کنيل اِن پهرئين ذميواري سان پورو نڀاءُ ڪري ويو ته، اڳتي پنهنجو پاڻ سان به انصاف ڪري ويندو.“
هاڻي عامر جتي به هوندو هيو، اُتي صرف رحمان جي باري ۾ ئي پيو سوچيندو هو. سندس ذهن اڪثر سوچن ۾ گم، ڪٿي حل لاءِ ڊوڙون پائيندو رهندو هو. هن جي آڏو رحمان جي پوڙهي پيءُ جي به گهنجيل تصوير لُڏڻ لڳندي هئي، جنهن کانپوءِ هيءُ پنهنجي گهر جو اڪيلو وارث بڻجڻو هو، پر اهو فيصلو اڃا شڪ ۾ هيو جو رحمان جا ٻين مائرن مان ويڳا ڀائر به زندهه ويٺا هئا، ۽ جيڪي هن کان عمر ۾ به وڏا هئا. انهن سمورن مسئلن عامر جي ذهن ۾ سرنگهون وڇائي ڇڏيون، جن مان سندس سٺن خيالن کي صحيح سلامت پار پوڻو هيو .
غلط خيال رکندڙ دوستن جي دوستيءَ رحمان کي ايترو ته نقصان رسايو هيو جو هُو نائين درجي جي امتحان ۾ پنجن پرچن مان صرف ٻن ۾ پاس ٿيو هيو - ۽ جن ۾ پاس ٿيو هيو، انهن تي به هيءُ پاڻ تعجب کائي رهيو هيو.
.....
رحمان کي صحيح دڳ تي آڻڻ جي لاءِ ورتل ڪوششن تي هاڻي عامر ڪنهن قدر پاڻ کي ڪامياب ٿيندي ڏسي، خوش ٿيڻ لڳو....هيءُ رحمان کي وڌيڪ سمجهاڻيون ڏيڻ لڳو. هن کي ٻارڙن جي ٿيندڙ مختلف پروگرامن ۾ وٺي وڃي شرڪت به ڪرائيندو رهيو، جتي غريب، مفلس، ڏتڙيل ۽ بي سهارا ٻارڙا بي ڊپائي، خود اعتمادي ۽ هوشيارپ سان اهڙا ڪم ڪري رهيا هئا، جن بابت هرڪو تعريفي ٻول چوڻ کان رهي نٿي سگهيو. هاڻي رحمان کي، اسڪول ۾ اُنهن غريب ٻارڙن، جيڪي بتين ۽ چمنين تي پڙهي ايندا هئا، کي بجليءَ تي پڙهي ايندڙ شاگردن کان وڌيڪ هوشيار ڏسي تعجب ۽ پاڻ تي افسوس ٿيڻ لڳو.
رحمان کي جڏهن پنهنجي ”جڏي هئڻ“ جو احساس شدت سان ٿيڻ لڳو، تڏهن هيءُ پنهنجون صلاحيتون، جيڪي بيڪار مشغلن ۾ وڃائي رهيو هيو، پڙهائيءَ واري اهڙي طرف استعمال ڪرڻ لڳو، جتي ڪامياب ۽ امر ٿيڻ جا وڏا امڪان هوندا آهن، جتي ذرڙن مان گهرڙن جڙڻ جا وڏا امڪان هوندا آهن ۽ جتي ڌرتي هندورو ٿيڻ جا وڏا امڪان هوندا آهن، اهڙي طرف هن موٽ کاڌي.
هاڻي اڳيون رحمان وجود وڃائي چڪو هيو، ان مان جيڪو نئون رحمان ڦُٽو هيو، ان ۾ فنا ٿيڻ وارا عنصر نه، پر جيئري رهڻ وارا عنصر هئا .
هن جي جڏهن اهڙي سٺي خيال جي خبر سندس گهر وارن کي پئي، ته انهن کي ايتري ته خوشي ٿي، جيتري بي اولاد زال مڙس کي ٻار ڄمڻ تي ٿيندي آهي.... اڻکٽ خوشي - ها! بي انتها خوشي .
ماهوار گُل ڦل، ڊسمبر 1987ع